Сборник сочинений на татарском языке для всех классов. Более 100 разных тем и вариантов упорядочены в алфавитном порядке. Также в боковой панели сайта имеется быстрый поиск по названию. Всё онлайн и абсолютно бесплатно. Татар16 ру – стараемся для вас.Барлык сыйныфлар өчен татарча сочинениеләр җыентыгы. 100 дән артык вариантлар һәм темалар алфавит тәртибендә урнашканнар. Шулай ук сайтның уң панеленда исем буенча кызу эзләү бар. Барлыгы да онлайн һәм бушлай. Татар16 ру – сезнең өчен торышабыз.
Сочинениялэр:
А
Ак көз
Алар ватанны сакладылар
Апрель ае
Ә
Әдәбият − минем тормышым
Әниемнең изге куллары
Әти белән сөйләшү
Әти-әни – иң кадерле кешеләрем
Б
Б. Урманчының салтык болыны
Батырлык
Безнең авыл
Безнең гаиләдә китап
Безнең Мырау
Безнең фатирабыз
Белем – якты нур
Белемнең тормыштагы әһәмияте
Беренче кар
Беренче сентябрьдә
Бөек Җиңү бәйрәмендә
В
Г
Гади генә таш диярсең
Гаҗәеп дустым
Д
Дәү әнием
Дәү әтием
Дус-кызыма хат
Дуслык – бөек көч
Дуслык төле
Дустыма хат
Е
Ё
Ж
Җ
Җәй могҗизалары
Җәйге выкыйга
Җәйге каникуллар
Җәйге паркта
Җәйге таң
З
И
Игелеклелек
Икейөзлелек
Илдә тынычлык булсын
Инсафлы кызлар
Иң гүзәл кеше
Иң яхшы кеше
Исемнәр турында
Й
Йорт хайваны тоту − җаваплы эш
К
Каз өмәсе
Казан – мәңге яшь шәһәр
Казанга экскурсия
Карга боткасы
Кешеләрдәге матур сыйфатлар
Киләчәк бүгеннән башлана
Китап − тормыш дәреслеге
Китап − ул хәзинә
Көз башы
Күңелле кыш килде
Күңелле ял
Кыш килә
Күңелле тәнәфес турында
Күзәтүчән булыйк!
Кышкы салкын көннәрдә
Кышкы сихри урманда
Л
Л. Фәттаховның “сабан туе” картинасы
М
М. Казаковның “үксез бала” рәсеме
Матур сыйфатлар
Матурлык тудыручы
Матурлык һәм зәвык
Мәктәп директоры булсам
Мәктәптә яраткан фәннәрем
Мин бәйли беләм!
Мин дәрес әзерлим
Мин язны ни өчен яратам?
Минем әнием
Минем гаиләм
Минем дустым
Минем нәни этем
Минем этем
Минем яраткан шөгылем
Миңа эт нигә кирәк
Моң
Муса Җәлил – тормыш юлы
Н
Нардуган бәйрәме
Начар гадәтләр
Нәүрүз
Ң
О
Ө
П
Патриотлар
Походта
Р
Рәнҗеш
С
Сабан туе
Сагыну хисе
Сәламәтлек сагында
Солдат буласым килә
Спорт белән шөгыльләнәм
Минем өчен спорт
Т
Табигатьне саклагыз
Татар композиторы
Татар милләте
Татар рәссамы
Тәрбияле кеше
Телефоннан аралаша беләсеңме?
Тиен белән очрашу
Туган тел
Туган төлем – иркә гөлем
Туган телемне яратам
Туганнарда кунакта, яки кызыклы көн
Тугры дус − җанлы хәзинә
Тутый кош
Тылсымчы булсам
У
Укытучы булсам
Укытучым
Урман җәнлекләре
Урманда
Ү
Үзем турында
Ф
Февраль
Х
Хайваннар – кешеләрнең ярдәмчесе
Хайваннарга да табиб кирәк
Хат үрнәге
Хезмәт кешене бизи
Хокук белгеченә кирәкле сыйфатлар
Хыял
Хыялдагы бүлмәм
Һ
Ц
Ч
Чәчәкләр ае
Чын дус
Ш
Шәфкать туташы
Щ
Ъ
Ы
Ь
Э
Энем
Этләр яхшылыкның кадерен белә
Эш белмәгән − кеше көлдерер
Эшләмәгән − ашамый
Ю
Юлларны гизүче һөнәр
Я
Якын дусларым
Ялган һәм чын батырлык
Ямьле идел буйлары
Ямьле яз
Яраткан бәйрәмнәрем
Яраткан дәресем
Яраткан песием
Яраткан һөнәрем
Яраткан шөгылем
Ярату
Ятимлек
Яшь дус
Янгын сүндерүчеләр − тормыш сагында
Әбдрәшитова Миләүшә, Биектау районы Коркачык мәктәбе укытучысы
Картина- кеше фикерен график ысул белән чагылдыру чарасы. Мәктәптә картина-рәсем белән эшләүнең төп максаты-андагы вакыйгаларны йөрәк аша үткәреп, күңел күзе белән карый, аңлый белергә өйрәтү.
Бу иҗади эш балаларның сүзлек запасын баета, сүзне урынлы кулланырга өйрәтә, картинаны караганда “укырга”: аны бербөтен итеп түгел, ә аерым-аерым өлешләрен дә күрергә өйрәнәләр. (Бүгенге укучыларыбызга нәкъ менә күзәтүчәнлек, күңел күзе белән күрә белү сәләте җитешми дә бит.)
Катлаулылык дәрәҗәсенә карап, картинаны күзәтүгә берничә минут вакыт бирелә. Укытучы исә балаларның игътибарын сораулар, аңлатучылар белән бүләргә тиеш түгел. Яхшылып карап бетергәннәренә ышанганнан соң гына дәресне дәвам итәргә мөмкин.
Балалар картина буенча әңгәмәдә актив катнашырга тиеш. Әңгәмә эчтәлекле булсын өчен, сорауларны дөрес, аңлаешлы итеп бирергә кирәк. Алар билгеле бер эзлеклелектә, берсен-берсе тулыландырып барсын, баланың игътибарын читкә юнәлтмәсен. Әлеге сораулар хикәя төзү өчен план хезмәтен үтәсен.
Картинаның исеме аның төп эчтәлеген чагылдырырга тиеш. Укучылар үзләре картинага исем биреп карасыннар. Исем кыска, хәтердә калырлык, образлы булсын. Балалар картинаның эчтәлеген аңласалар, исем сайлау әллә ни кыенлык тудырмый.
Картина белән эшләгәндә, план төзү мөһим. Ул уй-фикерләрне тәтипкә сала, әйтер сүзеңне кыска һәм ачык итеп формалаштырырга ярдәм итә. План иҗади эшләргә, сөйләмне эзлекле итеп төзергә ярдәм итә. Башта үрнәк план күрсәтелә. Аның белән танышкач, тактага күмәк төзелгән план языла. Берничә укучы план буенча сөйли. Җаваплар тулыландырыла, өстәмәләр кертелә.
Картина буенча эш сочинение язу белән төгәлләнә. Укучылар дәрестә анализланган текстны дәфтәргә язалар. Башкача да эшләргә мөмкин. Башта картина буенча күмәк эш алып барыла. Һәр укучы иҗади хикәяләүне мөстәкыйль башкара һәм яза. Өченче варианты да бар: кызыклы эчтәлеге аңлаешлы картиналар буенча эшне тулысынча мөстәкыль рәвештә эшләтергә була. Бу очракта укытучы ярдәме булмый, телдән анализ да үткәрелми, һәр укучы иҗади эшли. Монысы күпмедер тәҗрибә туплаганнан соң гын абашкарыла.
Сочинение язу барышында укучы, ирексездән, яңа сүзләргә игътибар итә, аз кулланыла торган сүзләр аның актив сүзлегенә керә башлый.
Картина буенча язылган сочинениеләр ирекле иншалардан беркадәр аерылып тора. Чөнки рәсем буенча сочинениедә эчтәлек билгеле дәрәҗәдәге кысаларда бирелә. Ә бу укучының хыялын азмы-күпме чикли.
Картина буенча эшләүнең үз алымнары бар. Билгеле бер күнекмәләр аша шул алымнарны яхшы үзләштергәндә генә уңышка ирешеп була.
Баштарак сочинениене хикәяләү характерындагы, сюжетлы рәсемнәр буенча язарга кирәк. Укучылар бу очракта төп сюжетны, әйдәп баручы идеяне тиз табалар.
Эчтәлек буенча бәйләнешле сөйләм тудыру эше билгеле бер максатка хезмәт итә; укучылар сурәтләүне логик эзлеклелектә, тулы эчтәлекле итеп, матур фразалар белән бирергә өйрәнәләр. Сүзлек запасын тулыландырып, баетып торалар. Сыгылмалы, төзек, матур җөмлә төзү җиңел эш түгел, шуңа күрә дә андый төрдәге күнегүләр даими башкарылырга тиеш. Орфографик грамоталылык та зур әһәмияткә ия.
Картина буенча язма эш өч төрдә була ала:
1.Картинада нәрсә сурәтләнгәнне бернинди үзгәрешсез, төгәл итеп сөйләп чыгу.
2.Сурәтләнгән эпизодка хәтле, яки аннан соң булган мизгел, күренеш турында хыялланып сөйләү.
3.Бирелгән вакыйгага охшаш вакыйганы сурәтләү. (Бу укучыларның үзләре кичергән тәэсирләре, яки китаптан укып белгән материал булырга мөмкин.)
Иҗади язма эш башкарганчы, өйрәтү төрендәге күнегүләр эшләү бик мөһим. Укучылар теле белән эчтәлек, эчтәлек белән план арасындагы бәйләнешне тоя, лексик яктан төгәл, матур итеп сөйли белергә тиешләр. Укучылар түбәндәге кагыйдәләр нигезендә эш итәләр.
1. Мондый төр сочинениеләр эзлеклелекне, төгәллекне таләп итә, уйлап чыгарылган нәрсәләр биредә артык.
2. Картинада сурәтләнгән вакыйгаларның кайда, нинди шартларда булуын күрсәтеп узу кирәк.
3. Образларга исемнәр бирү шарт.
4. Эчтәлекне хәзеоге заманда сөйләү отышлы. Вакыйгаларны безнең күз алдында барган кебек сурәтләү хикәяләүгә зур җанлылык өсти.
5. Сочинениенең исеме кыска, төгәл булырга тиеш.
Укучының сочинениесен җентекләп тикшерү генә җитми, вакытында нәтиҗәсен дә әйтергә кирәк.
Язма эшне бәяләгәндә, түбәндәгеләргә игътибар итәргә кирәк.
1. Төп эчтәлек ачылганмы?
2. Вакыйгалар агышын сурәтләүдә эзлеклелек бармы?
3. План буенча өлешләр тигез күләмдә язылганмы?
4. Темадан читкә китү күзәтелмиме?
5. Җөмләлр дөрес төзелгәнме?
6. Сочинение теленең образлылык дәрәҗәсе нинди, урынсыз кулланылган сүзләр юкмы?
7. Тыныш билгеләре дөрес куелганмы? Орфографик хаталар артык күп түгелме?
8. Бизәлеш (матур язу, кызыл юл калдыру һ.б) ничек?
Нәтиҗә ясап әйткәндә, рәсем буенча сочинение язу барышында укытучы һәм укучы эшчәнлеге түбәндәгеләрдән гыйбарәт.
1. Картинаның эчтәлеген аңларга ярдәм итүче кереш әңгәмә уздыру.
2. Картинаны карау, исем сайлау, сүзлек эше (сөйләмне сурәтләү чаралары белән баету, образларга характеристика бирү, әдәби әсәрләрдән эчтәлеккә туры килерлек өзекләр сайлау…)
3. План төзү.
4. План буенча сөйләү (өстәмәләр кертү, тулыландыру).
5. Сочинение язу.
Алдында түбәндәге “Истәлек язуы” булса, укучы эзлеклелеккә, төгәллеккә өйрәнә.
1. Теманы билгелә.
2. Үз-үзеңә теманы ачуда ярдәм итүче сораулар куй.
3. Шул сорауларга нигезләнеп, сочинениенең планын төзе.
4. План буенча сөйләп кара.
5. Сочинениене караламага яз.
6. Язманы җентекләп тикшер.
Игътибарыгызга 9 класста Харис Якуповның “Тукай” картинасы буенча сочинение язу үрнәген тәкъдим итәм.
Дәрескә рәссам Х.Якуповның портреты, әсәрләре исемлеге, репродукцияләр, “Тукай” картинасы; Г.Тукай портреты, сайланма әсәрләре җыентыгы, “Тукай” альбомы, язмада “Тәфтиләү” көе һ.б. Материал һәм җиһазлау кирәк.
I. Кереш әңгәмәдә Г.Тукайның авыр балачагы, 1909, 1910 еллардагы иҗатында күңел төшенкелеге сизелүнең сәбәпләре искә төшерелә.
Х.Якуповның тормыш юлы турында сөйләп, репродукцияләре күрсәтелә.
II. Харис Якуповның “Тукай” картинасы белән танышу (сорауларга җавап биреп, картинаның идея эчтәлеген ачыклау).
1. Картинада елның кайсы вакыты сурәтләнә?
2. Нинди көз билгеләрен күрәсез?
Сүзлек эше.
1 нче бирем. Түбәндәге исемнәргә туры килгән эш-хәрәкәтне белдергән сүзләр уйлап әйтегез:
яфраклар (саргая, коела, шыбырдый, оча һ.б.);
кояш (балкый, нурын сибә, җылыта һ.б.);
болытлар (басалар, изәләр һ.б);
кошлар (очалар, сәлам җибәрәләр, әйләнәләр, хушлашалар һ.б.);
2 нче бирем. Түбәндәге сүзләргә эпитетлар табып әйтегез:
яфраклар (кызыл борыч сыман, җилләр өзелгән, корышып бөрешкән, ямь-яшел, ялкын кебек һ.б.);
юл (соры, бормалы, бераклардан килгән һ.б.);
көз (алтын, кояшлы, якты , юмарт һ.б.);
3 нче бирем. Түбәндәге сүзләрне татарчага тәрҗемә итегез:
темная, золотая, хмурая, унылая, красочная, скучная, теплая, угрюмая, непреветливая и др.
2. Алгы планда кемне күрәсез?
3. Г.Тукайның күңелендәге моң-сагышны нәрсә белән аңлатып була? (Укучылар шагыйрь биографиясенең Казан чорын искә төшереп сөйлиләр.)
4. Ни өчен рәссам шагйрьне язгы фонда түгел, көзге мәлдә сурәтләгән? (яз-уяну, ашкыну, яшәү, сөенеч, куаныч, өмет…; көз-нәтиҗә ясау, уйлану, сагыш, моң, боеклык…)
5. Картинада сурәтләнгән Тукайга ничә яшь биреп була? Шагыйрь ничә яшьтә безнең арадан китте?
6. Арткы планда кемнәр сурәтләнгән?
7. Көтүчегә, кызга һәм малайга нинди исемнәр биреп була? (Әйтик, көтүче – Кәшфи, кыз – Саҗидә, малай – Закир.)
1 нче бирем. Геройларга характеристика бирегез.
Көтүче- ярлы (чалбарларындагы ямаулар шуны сөйли), кыр-далада йөреп, йөзе җил-суыкта чыныккан, аз сүзле, күбрәк уйланырга ярата, хисләре курай моңы аша ургылып чыга…
Кыз- пөхтә, чиста, эшчән (чиккән кулъяулыгына игътибар ителә), моңлы, матурлыкка омтыла, муенындагы гади генә мәрҗәне үзенә килешеп тора, йөзен ачып, балкытып җибәрә; ул шәфкатьлелек символы…
Малай – кызыксынучан, белемгә омтыла, кулында шигырь китабы булырга ошаган, нәни күңеле авыл кысаларына гына сыймый, еракка омтыла…
2 нче бирем. Геройларны “җанландырыгыз”. Шагыйрь белән малай арасында нинди сөйләшү булырга мөмкин?
(Укучылар түбәндәге диалогны төзеделәр. )
Закир. Габдулла абый? Нигә табигатьтә гел яз гына булмый икән? Аллаһы Тәгалә шуны булдыра ала микән?
Тукай. Үс әле бераз, укы син. Мәгърифәт нуры күзләреңне ачар. Син шунда барын да аңларсың, Закир.
Закир. Минем шундый хыялым бар: кешеләр бер-берсен кимсетми, кыерсытмый гына яшәсеннәр иде.
Тукай. Әйе, Закир энем, менә мин дә шигырьләрем белән инсан күңелен агартыйм дип, былбыл булып сайрадым да бит… Укы син, Закир, күбрәк укы. Менә шул хыялларыңны халык күңеленә җиткерерлек илһамият тапканчы укы…
III. Г.Тукайның сайланма әсәрләреннән картина эчтәлегенә туры килерлек цитата сайлау.
… И мөкатдәс моңлы сазым!
Уйнадың син ник бик аз?
Син сынасың, мин сүнәмен, айрылабыз ахрысы!
Очты дөня читлегеннән тарсынып
күңлем кошы,
шат яратса да, җиһанга ят яраткан раббысы.
(“Өзелгән өмид”, 1910 ел.)
IV. План төзү, тактага һәм дәфтәрләргә язу.
1. Табигать уйда, сагышта.
2. Тукайның күзләрендә моң.
3. Образлар-символлар.
4. Шигырь укучы малай-Тукайның дәвамы.
5. Шагыйрьнең тормыш көзе.
V. План буенча сөйләү.
(Җаваплар тулыландырыла, өстәмәләр кертелә.)
VI. сочинение язу.
Сочинение үрнәге.
Х.Якуповның бу картинасында көзге мәл сурәтләнгән. Табигатьнең кышкы йокыга талыр алдыннан тынып, уйланып калган халәте. Һавадагы авыр соры болытлар басып, изеп торган кебек. Еракта күренгән авыл өйләре боек кына моңаеп утыра, кечерәеп калган төсле күренә. Авыл читендә бер крестьян җир сөрә. Сөйргән җир өстендә төркем-төркемм каргалар әйләнә. Кошларның кайберләре туган ил белән саубуллашып китеп баралар. Җиргә чуар яфраклардан келәм түшәлгән. Кунак кызы кебек бизәлгән каеннардан талгын гына яфрак коела. Рәссам Г.Тукайны әнә шундый моңсу көзге фонда сурәтләгән.
Шагыйрь, каенга сөялеп баскан карашларын еракка төбәп, уйга талган. Аның болай уйга чумуына көтүченең курай моңы сәбәпче бугай.
Картинада тагын яшь кенә хатын-кыз һәм кечерәк малай да сурәтләнгән. Уңган кул белән чиккән яулык бәйләнгән, пөхтә-матур киенгән бу хатын-кыз – кечкенә Габдулланы үстергән шәфкатьле, мәрхәмәтле татар хатын кызларының бер вәкиле. Менә бу курай уйнап утыручы авыл егете, шушы янып торган матур кыз, зиһенле малай – Габдулланың газиз якташлары, аның тормышының бер кисәге.
Тукай киемнәренең шәһәрчә булуы белән бүтшннәрдән аерылып тора. Нәрсә турында уйлап хәсрәтләнә соң шагыйрь? Картинадагы Тукай 27 яшьләрдә булырга тиеш. Моңа аның шәһәрчәләнеп өлгергән кыяфәте дә, уйчан-моңсу күзләре дә (тормыштан арган, талчыккан), олылык төсмере кергән (гәрчә малайлык чалымнары бетеп җитмәсә дә) чырае да ишарәли. Димәк, бөек шагыйрьнең үләренә санаулы көннәре калып бара. Шагыйрь үзенә тиздән үлем киләчәген сизә, моңа тагын иҗади канәгатьсезлек, дусларының хыянәте, җимерелгән хыяллары, мәхәббәт ачысын китереп кушыйк. Ул соңгы көннәрендә якташлары арасына ял итәргә, кыч алрга кайткан. Туган як, аның кешеләре газиз шул.
Билгеле, шундый авыр халәттә булган шагыйрьне рәссамның көз фонында бирүе табигый. Тик картина төшенке рухта түгел. Караңгы көз алгы планда ачык буяулар белән эшләнгән купшы агачлар аша яктыртылса, кеше язмышларында да өмет чагыла. Киң кырда да дөньясын онытып китап (күләменә караганда шигырь китабы) укып утыручы малай автор тарафыннан юкка гына Тукай белән янәшә сурәтләнмәгән. Буш кеше булып калмас ул, киләчәктә шагыйрь булыр, Тукайга алмашка килер. Тукай үзен бу кешеләр арасында табигый, иркен сизә. Нечкә күңелле шагыйрь туган яклары, якташлары белән саубуллашып, бәхилләшеп калырга кайткан.
Файдаланылган әдәбият
1. Әминев Ә.Г., Әдһәмова Г.М. Урта мәктәптә әдәбият укыту методикасы.К.-1977.
2. Бәширова М. “Сүз белән сурәт ясау”.К.-1974.
3. И.Гази. “Матурлыкны күрергә өйрәтик”, “Совет мәктәбе”, 1964, №8, 30-33 бб.
4. Ладыженская Т. И др. Теория и практика сочинений разных жанров. Пособие для факультативных занятий. М.Проса. 1980.
5. Шакирова Л.З. “Основы методики преподавания русского языка в татарской школе”, 1990. — Казань, С.128-131.
(Чыганак: Мәгариф, №3, 2001).
Дәрес этаплары
Укыту эшчәнлеге төрләре, биремнәр һәм күнекмәләр
Укытучы эшчәнлеге
Укучылар эшчәнлеге
Эшчәнлек формалары
Универсаль уку гамәлләре (УУГ)
Арадаш
контроль
1
2
3
4
5
6
7
1. Оештыру
Мотивлаштыру
Максат
Укучыларның дәрескә керешүе
Уңай психологик халәт яки эш атмосферасы тудыру
Укытучының кереш сүзе
— Хэерле көн, укучылар. Сезне исән-имин күрүемә мин бик шат.Бүгенге дәресебезне дә хезмәттәшлектә файдалы һәм кызыклы итеп уздырырбыз дип ышанам, чөнки бары тик хезмәттәшлектә генә ниндидер яңалык ачып була. Ә дәрес- ул безнең уртак хезмәтебез.
— Бүген безнең сөйләм үстерү дәресе. Исебезгә төшерик әле: сөйләм төрләре нинди була?
— Сөйләмебез нәрсәдән тора?
— Барлык сүзләрнең дә мәгънәләре бертөрлеме? (Юк. Бертөрле сүзләр предметны белдерә, икенчеләре – предмет билгесен, өченчеләре эш, хәл, хәрәкәтне)
Укытучыны тыңлыйлар, диалогта катнашалар. Уку әсбапларын әзерләп, дәрескә әзерлекне күрсәтәләр
Фронталь
Танып белү: танып-белү бурычларын аңлау
Регулятив: мөстәкыйль, сыйныфташлар һәм укытучы белән эш тәртибен аңлап, уку эшчәнлеген оештыру.
Коммуникатив: парларда һәм күмәк эшли белү ,
әңгәмәдәшеңнең фикерен тыңлау, позициясен аңлау.
2. Актуальләштерү
Максат
Яңа теманы өйрәнү өчен кирәкле булган материалны кабатлау
Алдагы дәресләрдә алынганган белемнәрне кабатлау, яңа теманы өйрәнү өчен җирлек әзерләү, яңа ситуациялләрдә куллану
Эвристик
әңгәмә
— Чираттагы эшебезгә тотыныр алдыннан, сөйләм стильләрен искә төшереп китик.
— Хәтерлисезме икән: нәрсә ул текст?
1-СЛАЙД
— Сез нинди сөйләм стильләрен һәм сөйләм төрләрен беләсез? 2, 3-СЛАЙД
— Әйдәгез,түбәндәге күнегүне эшләп карыйк.
4-СЛАЙД
Җөмләләрне укыгыз һәм биремне үтәгез.
А) Әтисе- Вәлиулла абзый- сәүдәгәр- Лаеш районы Атабай авылыннан, әнисе-Маһирә апа- Лаеш районы Саралан авылыннан.
Б) Күргәзмәдә рәссамның 100гә якын әсәре – 86 картинасы һәм 11 график эше урын алган.
В) 1929 елның 5 октябрендә Казан шәһәрендә туа.
Г) Татарстанның халык рәссамы, Россиянең атказанган сәнгать әһеле.
1нче бирем. 5-СЛАЙД
Текст булырлык итеп, җөмләләрнең эзлеклелеген дөрес итеп урнаштырга.
1) ГАВБ; 2) АВБГ; 3) БВГА; 4) ГБВА.
2нче бирем.6-СЛАЙД
Сөйләм стильләрен һәм сөйләм төрләрен билгеләргә.
1) Публицистик стиль, хөкем йөртү
2) Публицистик стиль, тасвирлама.
3) Матур әдәбият стиле, хикәяләү
4) Фәнни стиль, хикәяләү
Сорауларга җавап бирәләр. Парларда әңгәмә коралар.
Презентация белән танышалар. Биремне үтиләр
Группа эчендәге эш
Танып белү: логик фикерләү, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу, индуктив, дедуктив фикерли белү, иҗади һәм эзләнү характерындагы проблеманы билгеләү, аларны чишү өчен алгоритм булдыру.
Коммуникатив: бер-берсен тыңлау, сораулар бирү, башкаларның соравына җавап бирү, үз фикерләрен формалаштырып, дәлилләп әйтә белү
Телдән җавап бирү. Язма эш.
3. Авырлыкның урыннары һәм сәбәпләрентабу
Әңгәмә, алдагы дәрес этабының нәтиҗәләрен тикшерү. Яңа төшенчәләр белән танышу, яңа эш төрләрен куллану
— Әлеге биремнәрне үтәгәндә нинди кыенлыклар белән очраштыгыз?
— Әйдәгез тагын бер текст белән танышыйк.Әлеге текст нинди стильгә карый?
7-СЛАЙД ТАЛАНТЛЫ СИН, КЕШЕ ТУГАНЫМ (Х.Туфан)
…Очрый һаман миңа юлларда
Илһам белән тулы йөрәкләр.
Йөрәк катнашмаган хезмәтләр
Юлыкмады миңа юлларда.
Илләр аша үткән елларда.
Талантлы син, Кеше туганым,
Сәләтле син һәрбер иҗатка.
Дөнья дигән бөек китапка
Языла бара хезмәт юлларың,
Талантлы син, Кеше туганым.
Сүзлек эше. 8-СЛАЙД
Илһам- 1. Гадәттән тыш дәрт, рухланыш, күңел күтә-ренкелеге
2. Дәрт, рух чыганагы
— Хәсән Туфан үз шигырендә нәрсә әйтергә теләгән?
— Талант дигән сүзнең мәгънәсен ачып карыйк әле.
ТАЛАНТ 9-СЛАЙД
1. Аерым бер эшкә яки гомумән табигый сәләтлелек. сөйл. Аерым бер шөгыльдә осталык, тәҗрибәлелек тур.
2. күч. Зур сәләткә ия булган кеше
Татар теленең аңлатмалы сүзлеге.
— Бу шигырь нәрсә турында?
— Сез үзегезне кайсы өлкәдә талантлы дип уйлыйсыз?(фикерләр тыңланыла)
Сорауларга җавап әзерлиләр. Үз фикерләрен формалаштыра алар.Укытучы һәм классташлары белән эшчәнлектә нәтиҗәләр ясыйлар.
Группа эшчәнлегенең эш нәтиҗәләре белән таныштыралар,иптәшләрнең җавапларын тыңлыйлар.
Сүзлекләргә, интернет челтәренә (википедия) мөрәҗәгать итәләр.
Группа эчендәге эш
Шәхси: үз авырлыкларын тоеп,аларны җиңә белеү; үз эшчәнлекләренә бәя бирергә өйрәнү.
Танып белү: логик фикерләү, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу, нәтиҗә ясау.
Регулятив: укудагы уңышларның, уңышсызлыкларның сәбәбен аңлый, анализлый белү.
Коммуникатив: мәгълүматны туплау өчен, парларда һәм күмәк эшли белү, сораулар бирү, башкаларның сөйләвен аңлап тыңлау.
Телдән җавап бирү.
Язма эш.
4. Дәрескә максат һәм бурычлар кую. Укучыларның уку эшчәнлеген мотивлаштыру.
(уку мәсьәләсен кую).
Максат.
Дәрес темасын формалаштыру.
Яңа төшенчәләрне ачу, уку эшчәнлегенең яңа ысулларын билгеләү. Әңгәмә, күзәтү нәтиҗәләрен тикшерү
Уку эшчәнлегенең максат- бурычларын билгеләү.
— Кемнең таланты турында сөйләшербез икән бүген без сезнең белән? (татар рәссамы- Искәндәр Рәфыйков турында)?
— Ә ни өчен нәкъ аның картиналары кызыксыну уятадыр дип уйлыйсыз?(чөнки әти-әниләре –якташларыбыз).
— Дәресебезнең максатын билгеләп карыйк әле? (картиналарын искә төшерү,берсенә сочинение- тасвирлама язу). 10-СЛАЙД
Укытучы белән диалогта уку эшчәнлегенең максат-бурычларын билгелиләр.
Бер-берсенең чыгышларын тыңлыйлар. Әһәмиятле фикеләрне билгелиләр.
Сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табалар.
Индивидуаль.
Группа эчендәге эш
Шәхси: укуда үз мөмкинлекләрен билгеләү; укудагы уңышларның, уңышсызлыкларның сәбәбен аңлый, анализлый белү, ихтыяр көче, максатчанлык, активлык кебек сәләтләрне формалаштыру.
Танып белү:
укытучының сорауларына тулы һәм дөрес җавап бирү, әһәмиятле информацияне билгели белү,белемнәрен системалаштыру.
Регулятив: алдагы эшчәнлекне укытучы һәм сыйныфташлары белән берлектә дөрес һәм нәтиҗәле планлаштыру;
Коммуникатив: сыйныфташы белән уку хезмәтлеге булдыру, монологик сөйләм форормалаштыру.
Информация төгәллеге өчен өстәмә сораулар бирү
5. Яңа тема өстендә эшләү
Максат
Тема, проблеманы билгеләү. Сочинение язарга аргументлар үзерләү
Яңа төшенчәләрнең мәгънәләрен ачыклау, яңа эш ысулларын билгеләү.
Картина буенча әңгәмә кору. Составление плана сочинения-описания картины
11-СЛАЙД — Искә төшерик әле, Искәндәр Рәфыйков турында сез ниләр беләсез?
— Сез аның кайсы картиналары белән таныш? ( “Кунакка бару”, “Кызлар”, “Колхоз эшләре буенча” “Сөембикә тәхеттә”, “Сөембикә-ханбикә”, Балачак”, “Җәлилчеләр”, “Үлемсезлек”, Ана”, “Ана язмышы”)
12-СЛАЙД Рәссам турында мәгълүмат
1929 елның 5 октябрендә Казан шәһәрендә туа. 1955 елда Ригада Латвия сәнгать академиясендә белем ала. 1964 елдан бирле Рәссамнар берләшмәсе әгъзасы.
Озак еллар Казан рәсем сәнгате училищесында белем, күнекмәләр бирә, Казан архитектура-төзелеш университетының архитектура факультеты һәм рәсем сәнгате кафедрасына нигез салучыларның берсе булып тора.
Искәндәр Рәфыйков иҗат иткән картиналары республикада гына түгел, хәтта чит илдә дә билгеле, күргәзмәләрдә гел игътибар үзәгендә булалар.
Ул иҗат иткән сәнгать әсәрләре Русия, Татарстан, Берлин музейларында, Финляндия, АКШ, Япония шәхси коллекцияләрендә саклана.
2014 елда Казанда рәссамның 85 яшьлеге уңаеннан шәхси күргәзмәсе үтте. Күргәзмәдә рәссамның 100гә якын әсәре – 86 картинасы һәм 11 график эше урын алган.
13-СЛАЙД Картиналарга виртуаль экскурсия ясап, тематик юнәлешләрен билгеләү (парларда эшләү)
1. “Кунакка бару”, “Кызлар”, “Колхоз эшләре буенча” — авыл, хезмәт темалары.
2.“Сөембикә тәхеттә”, “Сөюмбикә-ханбикә” -татар халкының тарихы.
3. “Балачак”, “Җәлилчеләр”, “Үлемсезлек” — Муса Җәлилнең батырлы.
4. Болгар ханбикәсе”, “Ханбикә”, “ТАССР һәм РСФСРның халык артисты Мәрьям Рахманкулова”- күренекле шәхесләр
4. “Ана”, “Ана язмышы”.
Сочинение язу өчен картина тематикасын билгеләү.
-Алдан әйтеп киткәнебезчә, И.Рәфыйковның әнисе- күрше Саралан авылы кызы.
Сугыш һәм ана образы рәссамны аеруча да дулкынландыра, чөнки сугыш авырлыгы аның башыннан узган.
Шулай итеп, без бүген “Ана язмышы” картинасының репродукциясе буенча сочинение язарга әзерләнербез.
Сүзлек эше:
Репродукция- картинаның фотокүчермәсе
14-СЛАЙД Картинага репродукциясенә күзәтү ясау, сорауларга җавап бирү:
— План төзергә ярдәм иткән сорауларга мөрәҗәгать итеп карыйк.
-Картинада нәрсә тасвирланган?
-Ана хәсрәтен чагылдыра алганмы рәссам?
-Картинада нинди төс үзәк урында? Ни өчен?
-Картина күңелегездә нинди хис- тойгылар уятты? (Якташ рәссамыбызның “Ана язмышы” картинасы бүгенге көндә илгә-көнгә асыл ир-атлар үстереп, аларны югалту ачысына чыдаган бичара анага һәйкәл булып тора. “Сугыш батырлыклары сурәтләрдә генә калсын, кешелеккә кисәтү булсын, берүк кабатлана күрмәсен”- дип кисәтә кебек безне рәссам).
— Авылыбызда бүгенге көн ватанпәрвәр аналар бармы? (әйе, РФ Герое М.Р .Әхмәтшинның әнисе-Римма Әхмәтшина, улының ниятенә каршы төшмичә, ут эченә китеп барган улын сабыр гына озатып калган ата-ананың үзенең дә ватанпәрвәрлеге гаять көчле дип уйларга кирәк).
15-СЛАЙД Сурәтләү чараларын сайлау.
(Парларда эшләү).
Җөмләләрне тулыландырып язарга.
1 парга Карчык-ананың ……(җете ак) төстәге күлмәге кайгы-хәсрәт билгесе булган кара шәленә каршы куелган. Ә оныкларының идәндә аунап яткан, шулай ук кызыл, сары уенчыклары сугыштан кайтмаган улының дивардагы аклы-каралы фоторәсеме белән ……(контраст, каршылык) тудыра.
2 парга. Шушы каршылыклар, тормышлар имин-җитеш булса да, ананың йөрәге…… ( яралы) булуын искәртәдер сыман. Бу сурәттә аналарның …….(күңел сафлыгы) тасвирлана.
3 парга. Картинаның өске өлешендәге матур арыш
кыры — ……..(тыныч тормыш, тереклек, яшәү) символы. Фашист самолетларының һөҗүме аның бөтен…….(матурлыгын) юкка чыгара. .
— Хәзер сочинение планын төзергә дә була.
16-СЛАЙД Үрнәк план:
I. Кереш.
1. Рәссам турында мәгълүмат.
2. Картинадан алынган беренче тәэсирләр.
II. Төп өлеш.
1) Картинаның алгы планында кем сурәтләнгән?
2) Картинаның арткы планында ниләр сурәтләнгән?
3) Әни кешенең тышкы кыяфәтен тасвирларга. Аның киемнәре, йөзе нинди?
4) Картинада нинди буялар кулланылган? Ни өчен дип уйлыйсыз?
III. Рәссам бу картинасы белән ни әйтергә тели?
Картинаны өйрәнәләр, сорауларга җавап бирәләр.
Укытучы һәм сыйныфташлары белән эшчәнлектә сочинение планын төзү. Сораулар бирү.
Фронталь,
Группа эчендәге эш
Танып белү: уку һәм тыңлау, мөстәкыйль рәвештә әһәмиятле информацияне билгеләү.
Регулятив: җибәрелгән хаталарын табу, уку эшчәнлеге нәтиҗәләрен контрольгә ала белү; билгеләгән критерийларга таянып, эш сыйфатына бәя бирә белү.
Коммуникатив: конкрет уку бурычлары буенча парларда һәм группаларда тыгыз эшчәнлек булдыру, алдагы эшчәнлекнең нәтиҗәлелеген арттыру максатыннан дөрес һәм кирәкле сораулар бирергә өйрәнү.
Телдән җавап бирү.
Язма эш.
Ял минуты
Өстәлдә төрле рәссамнарның картина репродукцияләре. Дурт як диварда 4 рәссам исеме:Фиринат Халиков, Искәндәр Рәфыйков, Бакый Урманче, Лотфулла Фәттахов. Картиналарның авторларын табып, тиешле стенага ябыштырырга.Күбрәк рәсемне билгеләгән укучы- җиңүче.(“Казанга яу белән”, “Сөембикәнең Казан белән хушлашуы”, «Колшәрифнең укучылары белән Казанны алучыларга каршы торуы», “Кунакка бару”, “Бишек җыры”, “Сөембикә- тәхеттә”, “Болгар. Кара пулат”, “Җәлилчеләр”, “Сабантуй”, “Игеннәр өлгерде”, “Мулланур Вахитов”, “Салтыкта печән чабу”, “Сепарат янында” һ.б.
Тасвирланган тәртиптә укучылар хәрәкәт итәләр, ярышалар,теманы ныгыталар.
Фронталь
Шәхси: төрле ял итү күнегүләре ясау, хәрәкәтләнү
Регулятив: биремнәрне дөрес эшләүне контрольдә тоту.
Коммуникатив: төркемнәрдә хезмәттәшлеккә ирешү.
6. Беренчел ныгыту
Алынган белемнәрне гомумиләштерү һәм системмага салу.
Монологик сөйләмне камилләштерү.
Сочинениеләрен караламада язып карау.
- Иншагызны бай һәм тирән эчтәлекле итеп оештыру өчен, нәрсә язарга теләгәнегезне яхшылап уйлагыз. Җөмләләрегезне матур итеп оештырып, үз-үзегезгә сөйләп карагыз. Аннан соң гына язарга керешегез.
- Сүзләрнең дөрес язылышын билгеләү өчен орфографик сүзлекләрне файдлану турында да онытмыйбыз.
Үз фикерләрен формалаштыралар, дәлиллиләр. Сүзлекләрне файдаланып,хатабулдырмау өстендә эшлиләр
Индивидуаль, группадагы эшчәнлек
Танып белү:укып-танып белү гамәлләрен телдән башкару; фикерләүне үстерү: логик фикерләү, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу, анализ, синтез эшли белү, гомумиләштерү һәм нәтиҗә ясау.
Регулятив: эшчәнлекләрен адекват, авырыксынган моментларны билгеләү, чишү юлларын эзләү.
Коммуникатив: үз фикерләрен формалаштыру, үз фикерләрен дәлилләү.
Телдән җавап бирү.
Язма эш.
7. Икенчел ныгыту
Дәрестә алынган белемнәрне гомумиләштерү, катнашу дәрәҗәләрен билгеләү, бәяләү
Караламадагы сочинениеләрен парларда тикшерү, бер-берсен тулыландыру.
Монологлар төзеп, сыйныфташлары белән парларда эшләү, бер-берсенең хезмәтләрен тыңлау, фикерләрен җиткерү.
Сорауларга җавап бирү.
Фронталь, группадагы эшчәнлек
Шәхси: белемнең әһәмиятен аңлау.
Танып белү: алынган белемнәрне практик яктан кулланырга өйрәнү.
Регулятив: үз эшчәнлекләрен бәяләү, хаталарын төзәтү һәм аңлату.
Коммуникатив: үз фикерләрен формалаштыру, дәлилләү.
Телдән җавап бирү
8. Рефлексия
Максат.
Укучыларның үзбәяләре, сыйныфташларын бәяләү.
Сорулар ярдәмендә дәрескә нәтиҗә ясау.
Өй эшләрен бирү.
- Әйдәгез, дәрескә нәтиҗә ясыйк. Моның өчен алдыгызга таратылган таблицаны тутырырга кирәк. (карточкалар таратыла).
17-СЛАЙД Рефлексия.
|
1. Бүген дәрестә өйрәндек 2. Дәрестә мин катнаштым 3. Дәрестәге эшчәнлегем белән мин 4. Минем күңел халәтем 5. Дәрес материалы миңа |
актив / пассив/ кызыксыну хисе белән канәгать / канәнать түгел яхшырды / кәефем төште |
Билгеләр кую.
Өй эше.
1.Дәрестә өйрәнгән материалны файдаланып, И.Рәфыйковның “Ана сагышы” картинасы буенча язылган сочинениеләрне сөйләм үстерү дәфтәрләренә язып килергә.
Теләк буенча һәм сайлап:
2. Рәссамның әнисе-Маһирә апа турында мәгълүмат тупларга
3.”Ана”образын чагылдырган картиналарның авторларын,исемнәрен язып килергә.
Дәрестәге эшчәнлекләрен үзбәяләү. Өй эшен язып алу.
Шәхси: сыйныфташлары белән аралашуда коммуникатив компетенция булдыру.
Регулятив: уку эшчәнлеге нәтиҗәләрен анализлый белү, билгеләгән критерийларга таянып, эш сыйфатына бәя бирә белү.
Танып белү: эшчәнлекләренә үзбәя бирергә өйрәнү
Коммуникатив: монологик сөйләм төзү
Таратма карточкалар белән эшләү