Дайн 1адат сочинение на чеченском

Мацах цхьана юьртахь ловзар хилла. Луларчу ярташкара кегийрхой, баккхий нах а
баьхкина, ч1ог1а тамехь д1ах1оьттинчу цу ловзаргахь шина жимхин хиллачу дар-дацарехь,
цу шиннах цхьаъ, шаьлта а кхетта, велла. Велларг ша цхьалха вехаш-1аш волчу воккхачу стеган к1ант хилла. Т1аьхьадаьлла орца а долуш, ведда вог1у xlapa куьгбехкениг веллачу
к1ентан уьйт1а нисвелла. Къоьжа маж а йолуш, хено дакъийна куьйгаш 1асанна т1е а дехкина, шена хьалха лаьттачу воккхачу стаге дехна шен къона са дадийна
веанчо:
— Воккха стаг, ларамза, ца хууш, сан карах стаг вели-кх оцу ловзаргахь… Хьайн
таро елахь, къайлаваккхахьара ахь со, орца ду-кх суна т1е кхуьуш! — аьлла.
— Схьавола сан xlусаме, ас лардийр ду хьан дег1 а, са а! — аьлла, жоп делла цуьнан дехарна воккхачу стага. Йоккхачу г1овг1анца воккхачу стеган ков-керта кхаьчна куьгбехкечунна т1аьхьадаьлла орца. Воккха стаг, — аьлла, д1адолийна шен къамел царах цхьамма, — дош дашера а даьлла, иза девне а дирзина, шаьлта тоьхна хьан цхьаъ бен воцу к1ант вий-кх
хьенехаг1еран ловзаргахь… Куьгбехкениг хьан керта оьккхуш гира тхуна. Бехк ма
биллахьара ахь, х1окху г1ара-г1овг1анца тхо хьайн керта лелхарна. Галдевлла
хилла тхо, хьан керта иза вог1ийла а дац. Дала гечдойла хьан к1антана! Дала собар
лойла хьуна! Церан къамел ма-дарра хезаш хилла шен са дадийна веанчунна.
Шена гобина лаьттачу адамашка собаре хилар а дехна, шен ц1ийнан не1арехьа
а вирзина, кхайкхина воккха стаг:
— Хьаша, схьагучувала! Хьан синна кхерам бац х1окху х1усамехь, х1окху кертахь
а, — аьлла. Корта охьа а бахийтина араваьллачу к1анте юха а вистхилла воккха стаг:
— И цхьа г1ортор, и цхьа т1аьхье яра сан, со велча, сан тезет схьаэца йисина. Сан
дег1ах са къаьсташ, сан б1аьрнег1арш д1акъовла виснарг и цхьаъ вара. Йохий
ахь сан синан г1ала, д1аяьккхи ахь сан г1ортор, хадий ахь сан орам… Х1инца
маьрша ву хьо, цуьнан ч1ир лохуберш юха хьайна т1е кхаччалц! Зиярт чуьра араволуш санна, г1ийла лаьттачу воккхачу стагана а, гулделлачу адамашна а шен букъ ца гойтуш, къайлаваьлла кхайкхаза веана хьаша.

«Доьзал» дешан маь1на дан г1оьртича, гучудолу иза «доь» бохучу орамах хилар. «Доь шен маь1ница «х1у» дашна гергахь ду. Нохчийн маттахь иза дисна х1окху тайпанчу аларшкахь: «доь доцуш вайна», «доьза вайна». И бохург цхьа а лар а йоцуш, т1аьхьадисина цхьа цуьрриг х1ума а доцуш стаг вар ду. Доьзал — и доь (х1у) хилар, доь долор ду.

Доьзал — иза боьрший, стей ши адам дино а, шен къоман 1адато а ма бохху, цхьаьна даха а, шайн т1аьхье йоло а вовшахкхетар ду. Нохчийн 1адатехь доьзал да-нана, бераш хилла ца 1а. Доьзал — иза да, нана, бераш, церан деда, денана, дейижарий, девежарий, цаьрца цхьаьна тховк1елахь, я кертахь 1аш болу чоьхьара кхин гергара нах а бу. Доьзалал шуьйра кхетам бу «цхьана ц1ийнан нах бохург. Цо чулоцу цхьана дех схьабевлла шича-маьхчаллехь болу гергара нах.

Доьзал, массо а декъашхо меттахь волуш, буьззина а, я буьззина боцуш а (т1ера да, я нана д1аяьлла; я ший а д1адаьлла гергарчу стага дола деш) хила тарло. Бакъду, доьзал алар нийса хир ду, нагахь цхьаьна дехачу адамийн, ц1ийца гергарло хилла ца 1аш, оьздангаллин мехаллех болу кхетамаш цхьатера а, вовшашна юккъехь сий-ларам а хилахь.

Доьзал кхоллар а, иза кхетош-кхиор а стагана дахарехь т1ех1уьттучу зерех уггаре коьртачарах цхьаъ ду, х1унда аьлча, Дала боху Шен Сийлахьчу Къуръанчохь, Ша адаме хаттам бийр болуш кхо х1ума ду: адамах шех а (цо лелийнчух, дийдинчух…), цуьнан доьзалх а, цуьнан даьхнех а. Цундела шен доьзал дас, я нанас охьатасар, я к1езиг х1ума бахьанехь вовшах а къаьстина, шайн берийн дахар дакъаздаккхар доккха къа ду.

Доьзал — иза шина аг1ор долу жоьпалла ду: денненан берашна хьалха, берийн дений-нанний хьалха. Lен-ненан жоьпалла хьалххехь д1адолало, бер дуьненчу даларца. Оцу дийнахь дуьйyа д1адоло дезаш ду иза кхетош-кхиор. Бераца доьзна цхьа а х1ума а дац к1езиг. Цундела бен а доцуш хьежа мегар дад оцу г1уллакхе.

Бер дуьненчу даьлча, цунна ц1е тиллар т1едужу дена, нагахь дийна велахь дедена а. Ц1е тилларх лаьцна цхьа стихотворени ю Дикаев Мохьмадан. Цу т1ехь винчу к1антана ц1ераш къестош ден доттаг1ий бохкуш, цхьана воккхачу стага олу:

Войти через Google

или

Запомнить меня

Забыли пароль?

Обновлено: 08.01.2023

Нохчийн г1иллакх-оьздангалла – вайн къоман хазна ю. Х1унда аьлча, адамийн дахарехь коьрта лехамаш бу: эхь-ийманний, яхь-оьздангаллий, г1иллакхе-лераме хиларий. Оцу лехамех муьлххачу цхьаннах стаг д1ахаьдда велахь, цуьнан дахар дуьззина хир дац. Адамаша вовшашца лело дезачу г1иллакхийн кепаш дуккха ю, адаман ц1е бакъ а еш вахархьамма а, иштта оцу бакъ ц1арца Далла къематдийнахь дуьхал ц1еначу дог-ойлица вахархьамма а лелош ерш. Царна юккъехь къаста дан лаьа деца-ненаца лело деза г1иллакх. Х1ора а угар хьалха, шен деца-ненаца г1иллакх лаьцна, иза д1акхоьхьуш хила веза: церан сий-т1алам беш а, цара аьлларг кхочушдеш а. Уьш т1ебаьхкича, хьала а г1аьттина, царна охьаховша меттиг яла еза, цара аьлларг дан деза, царна муьт1ахь хила веза. Нагахь санна, шаьш г1аш цхьанхьа даха новкъа девллехь, аьрру аг1ор, жима т1аьхьо х1оьттина ваха веза. Амма цхьа кхерам х1оьттинехь, дега-ненера хьалхе яккха а еза.

Иштта деца-ненаца к1оршаме цахилар, уьш кхайкхича – к1еда-мерза жоп далар, царна халахетар ца дар, цаьрца къинхетаме хилар, г1о дар, чохь-т1ехь оьшург латтор, цаьрга терра кхин а дуккха х1уманах т1ехь ду доьзалхочунна, х1унда аьлча, цунна дахар делларг цуьнан да-нана ду.

Дай-наношца леладо г1иллакхаш лардан деза йиша-вешица а, шеен дехошца а, ненахошца а, лулахошца а, хьехархошца а, шайн дай-нанойн дикачу, догц1енчу доттаг1ашца, хьешашца а, баккхийчу нахаца.

Цаьргара масал а оьцуш, царна дан долу г1о-накъосталла деш хила веза х1ора г1иллакхе стаг, шена товш доцург, царна а товр доций а хууш.

Г1иллакхе а, товш а ду, заманан лехамашка хьажжина, шеен духарца оьзда хилар.

Дерзош, сайна ч1ог1а хазахеташ йолу байт яло луур дара суна. Цуьнан автор ву Гелогаев Сайд-Мохьмад.

Кхуьийла Нохчийчохь ворх1 т1аьхье къоман,

Ц1ерш дагахь латтаеш ворх1е а ден.

Ворх1е а стигал к1ел ворх1 нана хьоме,

Йиц ца еш, ехийла вайн ворх1 т1аьхье.

Ворх1 ден ц1е ца хуург лай лоруш хилла.

Ворх1 нана йицйинарг ву кхузза лай.

Лайн амал сих йоьлларш безна бац Далла.

Ларлойла цу амалх ворх1 т1аьхье вайн.

Ворх1 йишин цхьа ваша иллешкахь вуьйцу,

Уьш хиларх воккхавеш, сий дарна цо.

Ворх1 вашас йишин дог цхьатерра хьоьсту:

Автор ларйоцуш ца дов д адахнарг

. Нохчийн истори евзачарна бевзашболу и хиламаш Арсанукаев Шайхис исбаьхьаллин дешнашца буьйцу, ткъа исбаьхьаллин дош . повесть йоьшуш Тимаран къамелашкахь дешархочунна го цуьнан къизалла, ямартло, хIилла. Ша-шех тоам бина, бIаьрг . кхайкхайо адамашна кхиэл: ТаIзар сан Ду царна нийса: Уггар а лекха берд, КIорга . заманахь муьлххачу а халкъана сийлахь а, веза а хилла илланча, дешан говзанча. Иштта .

Цхьатерра ло цунна дог х1ораммо.

Ду нохчийн ворх1 г1иллакх

ворх1 ломал сийлахь:

Ларар шен да-нана, дар халкъан сий,

Дайн г1иллакх д1акхехьар, йижарий сий дар,

Собар дар, бакъ хилар, ц1е ларъяр шен.

Нохчийн г1иллакх-оьздангалла – вайн къоман хазна ю. Х1унда аьлча, адамийн дахарехь коьрта лехамаш бу: эхь-ийманний, яхь-оьздангаллий, г1иллакхе-лераме хиларий. Оцу лехамех муьлххачу цхьаннах стаг д1ахаьдда велахь, цуьнан дахар дуьззина хир дац. Адамаша вовшашца лело дезачу г1иллакхийн кепаш дуккха ю, адаман ц1е бакъ а еш вахархьамма а, иштта оцу бакъ ц1арца Далла къематдийнахь дуьхал ц1еначу дог-ойлица вахархьамма а лелош ерш. Царна юккъехь къаста дан лаьа деца-ненаца лело деза г1иллакх. Х1ора а угар хьалха, шен деца-ненаца г1иллакх лаьцна, иза д1акхоьхьуш хила веза: церан сий-т1алам беш а, цара аьлларг кхочушдеш а. Уьш т1ебаьхкича, хьала а г1аьттина, царна охьаховша меттиг яла еза, цара аьлларг дан деза, царна муьт1ахь хила веза. Нагахь санна, шаьш г1аш цхьанхьа даха новкъа девллехь, аьрру аг1ор, жима т1аьхьо х1оьттина ваха веза. Амма цхьа кхерам х1оьттинехь, дега-ненера хьалхе яккха а еза.

Иштта деца-ненаца к1оршаме цахилар, уьш кхайкхича – к1еда-мерза жоп далар, царна халахетар ца дар, цаьрца къинхетаме хилар, г1о дар, чохь-т1ехь оьшург латтор, цаьрга терра кхин а дуккха х1уманах т1ехь ду доьзалхочунна, х1унда аьлча, цунна дахар делларг цуьнан да-нана ду.

Дай-наношца леладо г1иллакхаш лардан деза йиша-вешица а, шеен дехошца а, ненахошца а, лулахошца а, хьехархошца а, шайн дай-нанойн дикачу, догц1енчу доттаг1ашца, хьешашца а, баккхийчу нахаца.

Цаьргара масал а оьцуш, царна дан долу г1о-накъосталла деш хила веза х1ора г1иллакхе стаг, шена товш доцург, царна а товр доций а хууш.

Г1иллакхе а, товш а ду, заманан лехамашка хьажжина, шеен духарца оьзда хилар.

Дерзош, сайна ч1ог1а хазахеташ йолу байт яло луур дара суна. Цуьнан автор ву Гелогаев Сайд-Мохьмад.

Кхуьийла Нохчийчохь ворх1 т1аьхье къоман,

Ц1ерш дагахь латтаеш ворх1е а ден.

Ворх1е а стигал к1ел ворх1 нана хьоме,

Йиц ца еш, ехийла вайн ворх1 т1аьхье.

Ворх1 ден ц1е ца хуург лай лоруш хилла.

Ворх1 нана йицйинарг ву кхузза лай.

Лайн амал сих йоьлларш безна бац Далла.

Ларлойла цу амалх ворх1 т1аьхье вайн.

Ворх1 йишин цхьа ваша иллешкахь вуьйцу,

Уьш хиларх воккхавеш, сий дарна цо.

Ворх1 вашас йишин дог цхьатерра хьоьсту:

Цхьатерра ло цунна дог х1ораммо.

Ду нохчийн ворх1 г1иллакх

ворх1 ломал сийлахь:

Ларар шен да-нана, дар халкъан сий,

Дайн г1иллакх д1акхехьар, йижарий сий дар,

Собар дар, бакъ хилар, ц1е ларъяр шен.

Нохчийн г1иллакх а, оьздангалла а.

По чеченскому языку — нохчийн мотт г1иллакхийн хьоста

. садолу х1уманца оьзда хилардала мел кхоьллина чохь садоцу х1уманца оьзда хиларша кхоьллинчу Делица оьзда хиларша шен дег1аца оьзда хилар.Собаре, къинхетаме, хьанал кхуьу оьзда стаг. Оьздангалла и адмийн . йоккха доьзалхочо жималлехь дукхайолу хан. Доккха дакха лоцу нохчийн сийлахьчу нанас доьзаллехь бакъболу нохчийн к1ентий кхиош.Воккхачуьнца г1иллакхе волуш, жимачуьнца собаре солуш хуьла .

Башхалла а, адмалла а шайца йолуш г1иллакхаш ду нохчийн къоман.Уьш дерригге а цхьаьна тоьхча — Iадат — олу цуьнах. 1адат — нохчийн къоман дахаран низам ду. Г1иллакхах д1акъасто йиш яц оьздангалла. Г1иллакх а, оьздангалла а цхьаьна хьерчаш ду. Нохчийн г1иллакх — оьздангалла лелоро а, ларъяро а — кегийрхойн дегнашкахь кхиайо НОХЧАЛЛА. НОХЧАЛЛА бохучу дешан чулацам бовзуьйтуш — дуккха а тептарш яздан дезар ду. Доцца вай аьлча, Аллах1 резавеш ду НОХЧАЛЛА бохучу дашо чулоцург.

• Бусалба дин т1еэцча, Аллах1 резавоцу г1иллакхаш нохчаша д1атесна. Нохчийн г1иллакхаш а, оьздангаллаш а Аллах1а билгалдинчу суннаташна там беш хиларх теша вай. Яханчу заманахь кхечу къаьмнийн лай а, элий а хиллехь, нохчаша и тайпа дахар

къобалдина дац. Аллах1 цхьаъ а веш, г1иллакх — оьздангалла шеца ерг — эла а, иза йоцург — лай а лоруш, б1ешерашкахь баьхна нохчий. Г1иллакх — оьздангалла шеца хиларо хьайбанах къастадо адам, иза доцург ж1аьлех тарло — алара, вайн къонахий хиллачу дайша.

Ненахошца, стунцхошца лераме а, г1иллакхе а велахь, рог1ехь шена т1едоьжна г1уллакх кхочуш а дахь — и тайпа стаг тоуьйтуш хилла вайн дикачу дайша.

Оьшуш а, пайде а долу х1ума: лелош а, лардеш а, ц1индеш а ца хилча — тиш а ло, адамо диц а до.

Вайн дайша, наноша, вежарша, йижарша нохчийн 1адатера г1иллакхаш лелор а, лардар а муха хилла довзуьйтуш, лахахь — ши — кхо масалла даладар бакъхьа хета:

1 .Зуда ялийча, иза дуьххьара х1усамна чуйоккхуш: нускална моз кхаллош а, кара жима к1ант — бер луш а, цуьнан когашка куз я верта тосуш а — г1иллакх ду нохчийн. Нускална моз кхаллоран а, цуьнан кара жима к1ант- бер даларан а маь1на довза хала ду аьлла ца хета.

К1орге йолуш маь1на а, инзаре боккха чулацам а болуш ду, нускална, керлачу х1усамнанна — когашка верта тасар. Цу нохчийн г1иллакхан дозалла а, маь1на а ма дарра довзийта, вай иза йозане дуьллуш къахьегча — дуккха а тептарш яздан коьчалла ю иза.

Доцца вай аьлча, верта: вайн дайн безам а, нохчийн къоман хазна а ю. Оццул деза, хьоме верта несанна когашка тасар — х1усамненан нохчийн къомо сий — ларам беш хилар ду.

Шена хьалха тесна верта когашца ца хьошуш, иза лаьттара схьа а эцна, дегош, тамехь д1анисдар, нускало: х1усаман а, доьзалан а, мехкан а сий лардан — ша юкъ йихкина хилар гайтар ду.

Иштта деза, доккха маь1на а, чулацам а болуш ду — нускалан когашка верта я куз тасар.

2 .Юьртахь, доккхачу тезетахь дара иза. Сан дейтта шо хир дара цу хенахь. Тезета веара юьртара воцу цхьа жима стаг. Юьртара баккхийнаш бара коьртехь хевшина 1аш. Царна юккъехь хиъна 1аш вара сан да а. И жима стаг тезета т1евогуш, цо салам а далале, хиъна1ачура г1аьттира сан да. Кхиболу баккхийнаш хевшина 1ара. До1а а дина, кхелхинчун верасашка кадам бина ваьлча: тхан дас хьал-де а хеттира цу жимачу стаге, билгалйинчу метте охьа а хаийра иза. Цул т1аьхьий а бен, охьа ца хиира сан да. Геххьа хан яьлча, тезетан дас и жима стаг — хьаша д1авохуьйтуш, цунна т1аьхьа а велира сан да — цуьнга вист а хуьлуш. Нохчийн г1иллакхехь, жиманиг т1евеъча — воккханиг г1оттуш меттиг байна вацара со.

по чеченскому языку «Родной язык-моя гордость

И сурт дайначу сан дагчохь цакхетам кхоллабелира. Х1унда г1аьттира — те сан да цу жимачу стаганна хьаьла? — боху хаттар дара хьалха х1уьттуш. Цуьнан бахьана довза лаар дара дагехь сецна. Цу тезетара ц1а вахча, ас дега хаьттира цуьнах дерг.

• Майртупара ма вара и тезета веана жима стаг. И т1евеъча, сан хьаьлаг1аттар: ненан сий дар а, цуьнан лерам бар а дара. Сан нана Майртуапара ма хилла — олуш, со кхетош, б1аьргех девла хиш а хаалуш, сихха жоп делира сан дас.

Сан нана а яра Майртупара. Дас цу тезетахь далийначу г1иллакхо, цу масалло, кхетийра со: ненахойн бан безачу лерамах а, цаьрца лелодезачу г1иллакхах а.

Лаа дац: — Ненавешин букъ т1ехьа вижчий а бен, парг1ат наб ца кхетта луралла шена т1ехь долчу к1антана — олуш, нохчийн кица. Ненахошца лелодезаш дуккха а ду г1иллакхаш.Уьш лелор — ненан лерам бар а, сий дар а ду.

3. Х1усаме хьаьший баьхкича, шена сил дукхаеза, хьоме нана цамгарца юй а ца хоуьйтуш, уьш т1е а эцна — царна хьошалла деш хилла нохчийн к1ант, Болат. Хьешашна хьошалла деш, меттиг а боккхий, хьалха чохь, цамгарца меттахь 1уьллу шен нана ган воьдуш хилла иза — цуьнгара хьал довза.

• Нана, ахь: — Хьаша ларалахь — бохуш, со кхийна хиларна, баьхкинчу хьаьшашна хьо цамгарца юй ца хоуьйтуш, уьш т1е а эцна, царна хьошалла деш ву-кх со — элира боху к1анта, дуьххьара ша нанна т1ех1оьттича.
• Со х1инца г1олехь ю хьуна. Хьаьший ледар ма биталахь — элира боху нанас к1анте, шегара хала хьал а ца довзуьйтуш.

Кхо де — буьйса даьлча, хьаьший д1абаха тохабелира. Юьртахбовллалц, т1аьхьаволуш, хьаьший д1а а хьовсийна, юхавирзина, шен х1усаме кхаьчча — нана кхелхина карийра Болатна.

Сихонца шен нана д1аерзо кечамаш бан вуьйлира и нохчийн к1ант. Кхечу юьртахь 1ашволчу шен ненавеше хаийта хьадалча а вахийтира Болатас. Дикачу говрахь маса воьду и хьадалча, Болатан х1усамера шайн говрашкахь ц1абоьлхучу хьаьшашна т1екхиира. Салам — маршалла вовшашка хеттина даьлча, хьадалчо довзийтира: Болатан нана кхелхина хилар а, ша хьошдолу г1уллакх а.

• Иза — м бакъ дацара. Дукха хан яц, ахь вуьйцу Болатера х1усамехь хьошалг1ахь а 1ийна, тхо вовшех къаьстина — элира, цу хьешех цхьамма.
• Иза бакъ хилар шеко яц. Ша сиха ву — олуш, говр а човхош, и хьадалча д1авахара.

Хьешех, воккхачо: — Х1ума хиларан сахьт дац. Хьовса деза вай… — олуш, юхабирзира боху уьш. Бог1учу хьаьшашна, шайна хьошалла динчу Болатеран кертахь — х1оьттина т1езет дайра. Шайн гергарчу стеган, Болатан, нана д1айоллалц, цу тезетахь а 1ийна — ц1ехьа бахара боху и хьеший. Оцу нохчийн г1иллакхо гойту, мел боккха лерам бо нохчаша хьешан — иза муьлххачу къомах велахь а.

Лакхахь, доцца олуш, 1адато нохчийн къоман дахарехь д1алоцу меттиг а йовзуьйтуш, цу 1адатан цхьадолу г1иллакхаш билгалдехи вай, къонахий хиллачу дайша, наноша, йижарша, вежарша уьш лелор а, лардар а муха хилла хоуьйтуш.

Тахана нохчийн къомехь долу чолхе хьал тидаме а оьцуш: — 1адатера г1иллакхаш нохчаша лелор а, лардар а муьлхачу т1ег1анахь а, барамехь а ду? — олуш, хаттар

х1оттийча. Цу хаттарна бакъонца долу жоп лохуш вай къахьегча, гучудолу, нохчаша цхьадолу 1адатера г1иллакхаш д1атосуш хилар. Халахетар а, чамбар а хуьлу, нохчийн г1иллакх — оьздангаллийца (1адатца) ца дог1у х1уманаш нохчашна юккъехь оьгуш хааделча.

Напишите дегайовхо. зарание ❤️

Воккхачун лерам бар г1елделла. Божаршна а, зударшна а юккъехь эвхьазлонаш алсамъевлла. Хаамийн г1ирсашкахь нохчий хаало вовшашна луьйш а, меттаза дерш дуьйцуш а, лелош а. Кхечарна хьалха дас-нанас бер караэцар а, иза хьастар а, керла зуда ялийна жима стаг дена, кхиболчу баккхийчарна гучувийлар а, жиманиг воккхачунна хьалха хиъна 1ар а, кхидерш а лелош — нохчийн 1адатера г1иллакхаш лар ца до цхьаболчу кекгийрхоша. Вайн къонахий хиллачу дайша стеган а, зудчун а мах хадош: Аллх1аца йолу юкъаметтиг ларъяр а, г1иллакх — оьздангалла хилар а коьрте оьцуш хиллехь, х1инца нохчаша, дукхахьолахь — сом хиларца хадабо адаман мах.

• Муьлххачу а адамна, корта охьа а ца та1ош, б1аьргашна чу хьажа йиш хилар — и бу коьртачех къонахчун бахам — алара вайн дикачу дайша, кегийрхошна хьехам беш. Вайна гуш ду тахана нохчашна юккъехь оьгу дастаме х1уманаш.

Диканиг вочух къасто коьрте хьекъал а доссале, ненан шура балдашна т1ехь якъа а ялаза, кегийрхой бу яккхий мажош а йитина лелаш. Нохчийн г1иллакхехь (1адатехь) маж йитар, стага: Далла а, нахана а хьалха — шена т1е инзаре доккха жоьпалла т1елацар ду. Цундела Нохчочо, Дела резавоцурш ца дан ч1аг1о а, нигат а дой бен — атта ютуш ца хилла маж. Ледарлонаш шегара юьлуьйтучу стага маж йитича: — Маж-м газанан а хуьлу — олу нохчаша.

Далла гергахь къилахь доцу, вайн дайша лелийна а, лардина а 1адатаре г1иллакхаш, пусар дар а доцуш, нохчийн кегирхоша д1атийсар, вайга хаьттича — къоманна боккха эшам бу. И г1иллакхаш ца лардар — нохчийн къоман орам бакъабар а, ч1аг1ам г1елбар а ду.

Къоман г1иллакх — оьздангалла (1адат) лелор а, лардар а нохчашна юккъехь тахана г1ийла хиларан бахьанаш дукха ду. И бахьанаш билгалдахар кхечарна а дитина, ала лаьа, мел яккхий халонаш шайна т1ех1иттарх: дин а, мотт а, нохчийн г1иллакх — оьздангалла а (1адат) — вайн къонахий хиллачу дайша, наноша, вежарша, йижарша лардина хилар. Деши санна ц1ена, адамалла шайца йолу нохчийн г1иллакхаш, оьздангаллаш вай ца лелош а, лар ца еш а, д1атасахь, доцца вай аьлча — яйна т1аьхье хир ю вайх.

Алаг1ертарг дерзош, вежаршка, йижаршка кхойкху: Делан дош а, нохчийн мотт а, г1иллакх — оьздангалла а т1аьхьенна йовзуьйтуш — къахьегаре а, само яре а.

Къанойн Кхеташонан тхьамда — Хучин Ахьмад.

Примеры похожих учебных работ

По чеченскому языку — нохчийн мотт г1иллакхийн хьоста

. декъе декъа мегар ду:адмашца оьзда хиларкхиндолу чохь садолу х1уманца оьзда хилардала мел кхоьллина чохь садоцу х1уманца оьзда хиларша кхоьллинчу Делица оьзда хиларша шен дег1аца оьзда хилар.Собаре, къинхетаме, хьанал кхуьу .

Йо1ан эхь к1ентан яэь ма эшайойла

Шозлаг1а бахьана ду вайн кегийрачу нахана юкъахь даьржаш вайн къоман г1иллакх-оьздангаллица ца дог1у г1иллакха. Кхозлаг1а бахьана ду доьзалшна а, кегийчу нахана а, берашна а телевиденехула къоман 1адаташ дохош гойтуш долу къизаллин, оьздангаллица ца .

по чеченскому языку «Родной язык-моя гордость

Напишите дегайовхо. зарание ❤️

Автор ларйоцуш ца дов д адахнарг

Образ и характер Къонаха (статья на чеченском языке).

Дуьненахь мел долу даьхни вовшахтоьхча, даьхни тоьр дацара иза эца. Стигланийн векал хиларе терра, вохкалуш-эцалуш вац иза. Нехан гIуллакхана садагадо цо. Собаречу нахана юккъехь а собаре ву иза, оьздачу нахана юккъехь а оьздангаллица билгал хуьлу. Цуьнгара гIиллакх даккха стагга а вац. Нохчо хилар – къонаха хилар ду. Къонах а, нахчо а хилла дуьнена дахарх чекхвала а атта дац. Цу шинне а дахар даржах, я кисанах доьзна дац. Цундела иза цIанонан, нийсонан, бакъонан новкъа тIера юьстах ца гIерта; адамалла, ийман, вадд – де-дийне даларца цуьнан сов долу.

• Для учеников 1-11 классов и дошкольников
• Бесплатные сертификаты учителям и участникам

КЛАССАЛ АРАХЬАРА

хьехархо:Абубакарова Х.С.

1алашо: Шенкъомандахар, цуьнанисторихбакъдерг
къоначучкъуранадовзийтардекхардубаккхийчеран.

Къона т1аьхье ШайнДаймохкбезаша,

исторехьхиллачуннийса мах хадошкхиор:

Селханейиццаяр, кханенанойлаяр, таханенанпусардар, шеенхалкъансиноьздангалла, шеен Даймохке болу безамгайтар.

Цу 1алашона дан леринарг:

1.Литературно-музыкальни композици кечъяр.

3. Кхайкхина цу дийнахлаьцна дийца томехь нах.

Мероприяти д1аяхьар

Г1ийла бека ладуг1учу эшаран мукъам.

Хьехархочун дош:

Цхьана генарчу хенахь, дуьйцу ширачу дийцаро, адамаша цхьастагвахийтинахиллабах,бакъдерглаха. Дукханекъбина цо, б1еннаш некъаштиллина, дукхамачашйохийна ,бакъдергцхьанхьацахилла. Цкъа цхьана лекхачу ломахь хьехгина цунна. Чухьаьжча, дукхаирча, дас тамац хьаъ хилла цу бодашкахь хиъна 1аш.

-Хьо мила ву?-хаьттинахьехачуьрасхьа.

-Со адамду,собакъдерглахаваийтина.Хьо мила ву?

-Оццулирча аса муха гойтурдухьо?

Ирчадувайбакъдерг,вайна а карийна и ишттакъизаа,ирчаа,делахь а вайнду-кхаиза. Вайн и лачкъойишяц, яцунахлачкъайишяц. Вайнцхьадакъадуиза,вешандахарехь и вайца д1акхехьа,вайн берашкавайнама-карадарра д1адала.Диц ца дан!

Г1ийла бека мукъам.

Дистхилийша, т1улгаш ,Дистхилиша,

Шуьга кхойкхуш, шуьга хоьттуш Вайсо-м.

Яьсси сецна хилар сунна дийца,

Даймохк боьхуш, Даймохк Бисча байлахь-

Иза-м цуьнан б1аьрхи дара лекъна.

Х1оккхул 1азап-мисканашна деънарг,

Х1ун бахьана, х1ун къадара, дийца.

Шул а ч1ог1а дегнаш долчу наха,

Тоьпан ира цхьамза меркъел хьийзош,

Зударий, бераш,къаной махкахбахар

Дийца соьга, т1улгаш,дистхилийша.

1-ра д1ахьошдерг:

Хин тулг1енаш сана,д1аоьху шераш,замано ерзайо муьлха а чов,амма мо буьссу,д1атийна лазар хьаьха,цо дог т1ехь даимна а мобуьту.

2-г1а д1ахьошверг:

Дохор-оцу дешан ирча маь1на хуур дац и шена т1ехь цалайначунна, буьззина харц бехкийн, питанийн, х1аллакдарна къахьон кад ца меллачунна.

Гергарчех, юххерчех, безачех къастар, ц1енчу т1амехь эгнабоцуш,мацалло, шелоно, лазарша байар-шадерг лайра нохчийн холкъо. Цу халачу шерашкахь, орамашца бухдаьккхина ца девзачу лаьтта т1е кхоьссина дитт санна, халачу хьелашкахь нохчийн халкъо гайтира шеен дахаран ницкъ, шен ораман доьналла.

Къаьсттана хала хуьлу баккхийчара шайн дагалецамаш буьйцуш, бохбина эчиган цхьамза чекхбохуш сана дагах, х1унда аьлча вай лайна вайн лазам бу иза

1-ра д1ахьошверг:

Дено-денолеш д1абовлуш бу вайна юкъара 1944-чу шарахь махках баьхна нохчий. Йоьрзуш яц къоман дег1ана а, сина а къиза йина чевнаш. Вайна юкъахь бехаш буДаймахкана генахь,хийрачу махкахь дуьнен чу бевлларш. Уьша, къоман эс а дийна мел ду, дицлур дац 1аьржачу февралан денош.

2-г1а д1ахьошверг: Х1инца вай дошлур ду хьешашна, цара дуьйцур ду шайн дагалецамах.(Вистхилалуургвистхуьла.)

Д1аолу дешархоша шаьш хаьржинаилли.

1-ра д1ахьошверг:

Тахана,оццул дукха шераш д1адевлча,дерриг берийн,къанойн,зударийн узарш вай цхьана тоьхча,къарлур дара дерриг дуьне.

Цхьана гулдан йиш хилча дерриг церан б1аьрхиш,къаьхьачу тулг1енаша дохор дара х1ара дуьне.

Х1инца вай таро хир ю дешархоша вай къам махках даккхаран хьокъехь кечдиначу суьрте хьовса.

2-г1а д1ахьошверг:

Кхойтта шаре бахбелира Даймахках къастаран некъ, амма халкъо лардира къоман г1ад,цхьа де ца даьккхира жимачо,воккхачо дай баьхна латта дицдина, дайн кешнаш дицдина.

Хьалахьаьжча ,сийна стигал,

Доьрзур дуй-те тхо тхайн махка?

Цкъа Теркан къурд бинехьара,

Цкъа лаьмнех б1аьрг тоьхнехьара,

Т1еоьцар яра Делан 1ожал,

Дог къинт1ера далахьара.

Наной ,бераш вовшахдохуш,

Аьчкан некъашца декъий дуьтуш,

Сибреха керчира ц1ерпоштан чкъургаш,

Халкъан даг т1ехь чевнаш юьтуш.

1-ра д1ахьошверг:

Кхечира халкъо сатийсина кхаъ. 1957-чу шарахь ц1а дирзира халкъ.

Делахьа,оцу халонехь а вайн халкъо ларбира ша д1абаьхьна угар беза мохь:г1иллакх,оьздангалла,яхь,вовшашна орцахдовлар,г1о дар,вовшашца йолу марзо-дайх йисна хазна.

Вай лардира вайн г1ад,лайначу халонаша,т1ех1иттинчу вонаша къизалле ца дерзийра вайн дегнаш.

Вай хастам боь дашочу маьлхан,сийначу стигалан,бай т1ерачу зезаган.

Вайна хьомеду угар деза иллеш-олхазарийн декар,берийн шабарш.

2-г1а д1ахьошверг:

Краткое описание документа:

• подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
• по всем предметам 1-11 классов

Курс повышения квалификации

Дистанционное обучение как современный формат преподавания

Курс профессиональной переподготовки

Педагогика дополнительного образования детей и взрослых

• Сейчас обучается 2324 человека из 83 регионов

Курс повышения квалификации

Педагог дополнительного образования: современные подходы к профессиональной деятельности

• ЗП до 91 000 руб.
• Гибкий график
• Удаленная работа

Дистанционные курсы для педагогов

Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

5 605 364 материала в базе

Материал подходит для УМК

Самые массовые международные дистанционные

Школьные Инфоконкурсы 2022

Нана ма ю,шен сина эшам а беш, вай кхетош, вай кхиош, вай нисдеш, вайх нах деш ерг а, даккхий хилча а т1ехь, хьоьстуш, шен т1ома к1ел ийзош. Х1ора беранна шен нана дуьненал сийлахь а, ломал лекха а, маьлхан нуьрал хаза а, шовданал ц1ена а хета.
Показать полностью. Доьзалан марзо а ненехь ю. Нана ю доьзална юккъехь бартбийриг а, х1ораннан амалш к1адъеш, церан юкъаметтигаш, церан уьйраш хер ца йолуьйтуш,х1оранна а шен-шен меттиг д1аелла, эвхьазлонах, эхьах, бехках, вовшийн хьог1ах, гамонах ларбеш, церан нийса накъост хилла, кертан а, кхерчан а 1у хилла лаьтташ ерг.

Вай дахаран шуьйрачу новкъа доху наноша .Т1аккха шен доьзалхо маца ц1а вог1у-те бохуш,б1аьрса артдаллалц некъ ларбеш 1а наной. Сан ненан марзонах дуста х1умма а дац..И йоцуш муха хир дара хаац суна я хаа а ца х1утту. Дахарехь цхьа хазахетар хилча, иза декъа нана лоху вай. Цхьа халахетар, цхьа цатам хилча ненах дагадовлу вай. Дог доьхначу хенахь ненехь синтем карабо. Охьакхетта ког-куьг лазийча, цхьа сиркхо хьакхаелла цомгуш хилча, нанас куьг хьаькхча, цо хьаьстича, лазар дайло. Веза-Воккхачу Дала шен къинхетамах мА йоккхийла цхьа а нана!

Читайте также:

  

• Сочинение по обществознанию 6 класс темы

  

• Сочинение на корейском любимый фильм

  

• Сочинение на тему я гражданин своей республики

  

• Какие тайны хранит вода сочинение

  

• Сочинение на тему школьная олимпиада

метки: Тешамал, Йохьалл, Оьздангаллел, Сийлахь, Дайша, Хилый, Дуккха, Нохчаш

Г1иллакхийн хазна

Нохчийн г1иллакх-оьздангалла – вайн къоман хазна ю. Х1унда аьлча, адамийн дахарехь коьрта лехамаш бу: эхь-ийманний, яхь-оьздангаллий, г1иллакхе-лераме хиларий. Оцу лехамех муьлххачу цхьаннах стаг д1ахаьдда велахь, цуьнан дахар дуьззина хир дац. Адамаша вовшашца лело дезачу г1иллакхийн кепаш дуккха ю, адаман ц1е бакъ а еш вахархьамма а, иштта оцу бакъ ц1арца Далла къематдийнахь дуьхал ц1еначу дог-ойлица вахархьамма а лелош ерш. Царна юккъехь къаста дан лаьа деца-ненаца лело деза г1иллакх. Х1ора а угар хьалха, шен деца-ненаца г1иллакх лаьцна, иза д1акхоьхьуш хила веза: церан сий-т1алам беш а, цара аьлларг кхочушдеш а. Уьш т1ебаьхкича, хьала а г1аьттина, царна охьаховша меттиг яла еза, цара аьлларг дан деза, царна муьт1ахь хила веза. Нагахь санна, шаьш г1аш цхьанхьа даха новкъа девллехь, аьрру аг1ор, жима т1аьхьо х1оьттина ваха веза. Амма цхьа кхерам х1оьттинехь, дега-ненера хьалхе яккха а еза.

Иштта деца-ненаца к1оршаме цахилар, уьш кхайкхича – к1еда-мерза жоп далар, царна халахетар ца дар, цаьрца къинхетаме хилар, г1о дар, чохь-т1ехь оьшург латтор, цаьрга терра кхин а дуккха х1уманах т1ехь ду доьзалхочунна, х1унда аьлча, цунна дахар делларг цуьнан да-нана ду.

Дай-наношца леладо г1иллакхаш лардан деза йиша-вешица а, шеен дехошца а, ненахошца а, лулахошца а, хьехархошца а, шайн дай-нанойн дикачу, догц1енчу доттаг1ашца, хьешашца а, баккхийчу нахаца.

Цаьргара масал а оьцуш, царна дан долу г1о-накъосталла деш хила веза х1ора г1иллакхе стаг, шена товш доцург, царна а товр доций а хууш.

Г1иллакхе а, товш а ду, заманан лехамашка хьажжина, шеен духарца оьзда хилар.

«Духаре хьожжий т1елоцу хьаша, хьекъале хьожжий новкъа воккху», – и кица хьалкъо лаа ца кхоьллина.

Дерзош, сайна ч1ог1а хазахеташ йолу байт яло луур дара суна. Цуьнан автор ву Гелогаев Сайд-Мохьмад.

Ворх1 г1иллакх

Кхуьийла Нохчийчохь ворх1 т1аьхье къоман,

Ц1ерш дагахь латтаеш ворх1е а ден.

Ворх1е а стигал к1ел ворх1 нана хьоме,

Йиц ца еш, ехийла вайн ворх1 т1аьхье.

Ворх1 ден ц1е ца хуург лай лоруш хилла.

Ворх1 нана йицйинарг ву кхузза лай.

Лайн амал сих йоьлларш безна бац Далла.

Ларлойла цу амалх ворх1 т1аьхье вайн.

Ворх1 йишин цхьа ваша иллешкахь вуьйцу,

Уьш хиларх воккхавеш, сий дарна цо.

Ворх1 вашас йишин дог цхьатерра хьоьсту:

6 стр., 2555 слов

Автор ларйоцуш ца дов д адахнарг

… Нохчийн истори евзачарна бевзашболу и хиламаш Арсанукаев Шайхис исбаьхьаллин дешнашца буьйцу, ткъа исбаьхьаллин дош … повесть йоьшуш Тимаран къамелашкахь дешархочунна го цуьнан къизалла, ямартло, хIилла. Ша-шех тоам бина, бIаьрг … кхайкхайо адамашна кхиэл: ТаIзар сан Ду царна нийса: Уггар а лекха берд, КIорга … заманахь муьлххачу а халкъана сийлахь а, веза а хилла илланча, дешан говзанча. Иштта …

Цхьатерра ло цунна дог х1ораммо.

Ду нохчийн ворх1 г1иллакх

ворх1 ломал сийлахь:

Ларар шен да-нана, дар халкъан сий,

Дайн г1иллакх д1акхехьар, йижарий сий дар,

Собар дар, бакъ хилар, ц1е ларъяр шен.

Беседа с детьми «Нохчийн г!иллакх»

Нохчийн г1иллакх-оьздангалла – вайн къоман хазна ю. Х1унда аьлча, адамийн дахарехь коьрта лехамаш бу: эхь-ийманний, яхь-оьздангаллий, г1иллакхе-лераме хиларий. Оцу лехамех муьлххачу цхьаннах стаг д1ахаьдда велахь, цуьнан дахар дуьззина хир дац. Адамаша вовшашца лело дезачу г1иллакхийн кепаш дуккха ю, адаман ц1е бакъ а еш вахархьамма а, иштта оцу бакъ ц1арца Далла къематдийнахь дуьхал ц1еначу дог-ойлица вахархьамма а лелош ерш. Царна юккъехь къаста дан лаьа деца-ненаца лело деза г1иллакх. Х1ора а угар хьалха, шен деца-ненаца г1иллакх лаьцна, иза д1акхоьхьуш хила веза: церан сий-т1алам беш а, цара аьлларг кхочушдеш а. Уьш т1ебаьхкича, хьала а г1аьттина, царна охьаховша меттиг яла еза, цара аьлларг дан деза, царна муьт1ахь хила веза. Нагахь санна, шаьш г1аш цхьанхьа даха новкъа девллехь, аьрру аг1ор, жима т1аьхьо х1оьттина ваха веза. Амма цхьа кхерам х1оьттинехь, дега-ненера хьалхе яккха а еза.

Иштта деца-ненаца к1оршаме цахилар, уьш кхайкхича – к1еда-мерза жоп далар, царна халахетар ца дар, цаьрца къинхетаме хилар, г1о дар, чохь-т1ехь оьшург латтор, цаьрга терра кхин а дуккха х1уманах т1ехь ду доьзалхочунна, х1унда аьлча, цунна дахар делларг цуьнан да-нана ду.

Дай-наношца леладо г1иллакхаш лардан деза йиша-вешица а, шеен дехошца а, ненахошца а, лулахошца а, хьехархошца а, шайн дай-нанойн дикачу, догц1енчу доттаг1ашца, хьешашца а, баккхийчу нахаца.

Цаьргара масал а оьцуш, царна дан долу г1о-накъосталла деш хила веза х1ора г1иллакхе стаг, шена товш доцург, царна а товр доций а хууш.

Г1иллакхе а, товш а ду, заманан лехамашка хьажжина, шеен духарца оьзда хилар.

«Духаре хьожжий т1елоцу хьаша, хьекъале хьожжий новкъа воккху», – и кица хьалкъо лаа ца кхоьллина.

Дерзош, сайна ч1ог1а хазахеташ йолу байт яло луур дара суна. Цуьнан автор ву Гелогаев Сайд-Мохьмад.

Кхуьийла Нохчийчохь ворх1 т1аьхье къоман,

Ц1ерш дагахь латтаеш ворх1е а ден.

Ворх1е а стигал к1ел ворх1 нана хьоме,

Йиц ца еш, ехийла вайн ворх1 т1аьхье.

Ворх1 ден ц1е ца хуург лай лоруш хилла.

Ворх1 нана йицйинарг ву кхузза лай.

Лайн амал сих йоьлларш безна бац Далла.

Ларлойла цу амалх ворх1 т1аьхье вайн.

Ворх1 йишин цхьа ваша иллешкахь вуьйцу,

Уьш хиларх воккхавеш, сий дарна цо.

Ворх1 вашас йишин дог цхьатерра хьоьсту:

Цхьатерра ло цунна дог х1ораммо.

Ду нохчийн ворх1 г1иллакх

ворх1 ломал сийлахь:

Ларар шен да-нана, дар халкъан сий,

Дайн г1иллакх д1акхехьар, йижарий сий дар,

Собар дар, бакъ хилар, ц1е ларъяр шен.

Нохчийн г1иллакх а, оьздангалла а.

Бисмиллах1иррохьманиррохьим!

2 стр., 547 слов

По чеченскому языку — нохчийн мотт г1иллакхийн хьоста

… садолу х1уманца оьзда хилардала мел кхоьллина чохь садоцу х1уманца оьзда хиларша кхоьллинчу Делица оьзда хиларша шен дег1аца оьзда хилар.Собаре, къинхетаме, хьанал кхуьу оьзда стаг. Оьздангалла и адмийн … йоккха доьзалхочо жималлехь дукхайолу хан. Доккха дакха лоцу нохчийн сийлахьчу нанас доьзаллехь бакъболу нохчийн к1ентий кхиош.Воккхачуьнца г1иллакхе волуш, жимачуьнца собаре солуш хуьла …

Башхалла а, адмалла а шайца йолуш г1иллакхаш ду нохчийн къоман.Уьш дерригге а цхьаьна тоьхча — Iадат — олу цуьнах. 1адат — нохчийн къоман дахаран низам ду. Г1иллакхах д1акъасто йиш яц оьздангалла. Г1иллакх а, оьздангалла а цхьаьна хьерчаш ду. Нохчийн г1иллакх — оьздангалла лелоро а, ларъяро а — кегийрхойн дегнашкахь кхиайо НОХЧАЛЛА. НОХЧАЛЛА бохучу дешан чулацам бовзуьйтуш — дуккха а тептарш яздан дезар ду. Доцца вай аьлча, Аллах1 резавеш ду НОХЧАЛЛА бохучу дашо чулоцург.

• Бусалба дин т1еэцча, Аллах1 резавоцу г1иллакхаш нохчаша д1атесна. Нохчийн г1иллакхаш а, оьздангаллаш а Аллах1а билгалдинчу суннаташна там беш хиларх теша вай. Яханчу заманахь кхечу къаьмнийн лай а, элий а хиллехь, нохчаша и тайпа дахар

къобалдина дац. Аллах1 цхьаъ а веш, г1иллакх — оьздангалла шеца ерг — эла а, иза йоцург — лай а лоруш, б1ешерашкахь баьхна нохчий. Г1иллакх — оьздангалла шеца хиларо хьайбанах къастадо адам, иза доцург ж1аьлех тарло — алара, вайн къонахий хиллачу дайша.

Ненахошца, стунцхошца лераме а, г1иллакхе а велахь, рог1ехь шена т1едоьжна г1уллакх кхочуш а дахь — и тайпа стаг тоуьйтуш хилла вайн дикачу дайша.

Оьшуш а, пайде а долу х1ума: лелош а, лардеш а, ц1индеш а ца хилча — тиш а ло, адамо диц а до.

Вайн дайша, наноша, вежарша, йижарша нохчийн 1адатера г1иллакхаш лелор а, лардар а муха хилла довзуьйтуш, лахахь — ши — кхо масалла даладар бакъхьа хета:

1 .Зуда ялийча, иза дуьххьара х1усамна чуйоккхуш: нускална моз кхаллош а, кара жима к1ант — бер луш а, цуьнан когашка куз я верта тосуш а — г1иллакх ду нохчийн. Нускална моз кхаллоран а, цуьнан кара жима к1ант- бер даларан а маь1на довза хала ду аьлла ца хета.

К1орге йолуш маь1на а, инзаре боккха чулацам а болуш ду, нускална, керлачу х1усамнанна — когашка верта тасар. Цу нохчийн г1иллакхан дозалла а, маь1на а ма дарра довзийта, вай иза йозане дуьллуш къахьегча — дуккха а тептарш яздан коьчалла ю иза.

Доцца вай аьлча, верта: вайн дайн безам а, нохчийн къоман хазна а ю. Оццул деза, хьоме верта несанна когашка тасар — х1усамненан нохчийн къомо сий — ларам беш хилар ду.

Шена хьалха тесна верта когашца ца хьошуш, иза лаьттара схьа а эцна, дегош, тамехь д1анисдар, нускало: х1усаман а, доьзалан а, мехкан а сий лардан — ша юкъ йихкина хилар гайтар ду.

Иштта деза, доккха маь1на а, чулацам а болуш ду — нускалан когашка верта я куз тасар.

2 .Юьртахь, доккхачу тезетахь дара иза. Сан дейтта шо хир дара цу хенахь. Тезета веара юьртара воцу цхьа жима стаг. Юьртара баккхийнаш бара коьртехь хевшина 1аш. Царна юккъехь хиъна 1аш вара сан да а. И жима стаг тезета т1евогуш, цо салам а далале, хиъна1ачура г1аьттира сан да. Кхиболу баккхийнаш хевшина 1ара. До1а а дина, кхелхинчун верасашка кадам бина ваьлча: тхан дас хьал-де а хеттира цу жимачу стаге, билгалйинчу метте охьа а хаийра иза. Цул т1аьхьий а бен, охьа ца хиира сан да. Геххьа хан яьлча, тезетан дас и жима стаг — хьаша д1авохуьйтуш, цунна т1аьхьа а велира сан да — цуьнга вист а хуьлуш. Нохчийн г1иллакхехь, жиманиг т1евеъча — воккханиг г1оттуш меттиг байна вацара со.

2 стр., 567 слов

по чеченскому языку «Родной язык-моя гордость

… маь1на долуш бац!» Сайн сочинении ерзош суна дало луур дара вайн сийлахьчу яздархочо, поэта Мамакаев … чу. Вай дайшкара схьадеъна вай хаза г1иллакхаш, оьздангалла, ийман. Ткъа и шадерриг д1акхехьа оьшург бу … а воккхачу оьрсийн яздархочо Л.Н.Толстойс аьлла хилла: «Нохчийн мотт уггаре а хазачу а, хьалдолчу а … «Адаман мотт») Вай олу Даймохк-Нана. Нана санна, Даймохк беза вайна, цунах девлча тоха са а …

И сурт дайначу сан дагчохь цакхетам кхоллабелира. Х1унда г1аьттира — те сан да цу жимачу стаганна хьаьла? — боху хаттар дара хьалха х1уьттуш. Цуьнан бахьана довза лаар дара дагехь сецна. Цу тезетара ц1а вахча, ас дега хаьттира цуьнах дерг.

• Майртупара ма вара и тезета веана жима стаг. И т1евеъча, сан хьаьлаг1аттар: ненан сий дар а, цуьнан лерам бар а дара. Сан нана Майртуапара ма хилла — олуш, со кхетош, б1аьргех девла хиш а хаалуш, сихха жоп делира сан дас.

Сан нана а яра Майртупара. Дас цу тезетахь далийначу г1иллакхо, цу масалло, кхетийра со: ненахойн бан безачу лерамах а, цаьрца лелодезачу г1иллакхах а.

Лаа дац: — Ненавешин букъ т1ехьа вижчий а бен, парг1ат наб ца кхетта луралла шена т1ехь долчу к1антана — олуш, нохчийн кица. Ненахошца лелодезаш дуккха а ду г1иллакхаш.Уьш лелор — ненан лерам бар а, сий дар а ду.

3. Х1усаме хьаьший баьхкича, шена сил дукхаеза, хьоме нана цамгарца юй а ца хоуьйтуш, уьш т1е а эцна — царна хьошалла деш хилла нохчийн к1ант, Болат. Хьешашна хьошалла деш, меттиг а боккхий, хьалха чохь, цамгарца меттахь 1уьллу шен нана ган воьдуш хилла иза — цуьнгара хьал довза.

• Нана, ахь: — Хьаша ларалахь — бохуш, со кхийна хиларна, баьхкинчу хьаьшашна хьо цамгарца юй ца хоуьйтуш, уьш т1е а эцна, царна хьошалла деш ву-кх со — элира боху к1анта, дуьххьара ша нанна т1ех1оьттича.
• Со х1инца г1олехь ю хьуна. Хьаьший ледар ма биталахь — элира боху нанас к1анте, шегара хала хьал а ца довзуьйтуш.

Кхо де — буьйса даьлча, хьаьший д1абаха тохабелира. Юьртахбовллалц, т1аьхьаволуш, хьаьший д1а а хьовсийна, юхавирзина, шен х1усаме кхаьчча — нана кхелхина карийра Болатна.

Сихонца шен нана д1аерзо кечамаш бан вуьйлира и нохчийн к1ант. Кхечу юьртахь 1ашволчу шен ненавеше хаийта хьадалча а вахийтира Болатас. Дикачу говрахь маса воьду и хьадалча, Болатан х1усамера шайн говрашкахь ц1абоьлхучу хьаьшашна т1екхиира. Салам — маршалла вовшашка хеттина даьлча, хьадалчо довзийтира: Болатан нана кхелхина хилар а, ша хьошдолу г1уллакх а.

• Иза — м бакъ дацара. Дукха хан яц, ахь вуьйцу Болатера х1усамехь хьошалг1ахь а 1ийна, тхо вовшех къаьстина — элира, цу хьешех цхьамма.
• Иза бакъ хилар шеко яц. Ша сиха ву — олуш, говр а човхош, и хьадалча д1авахара.

Хьешех, воккхачо: — Х1ума хиларан сахьт дац. Хьовса деза вай… — олуш, юхабирзира боху уьш. Бог1учу хьаьшашна, шайна хьошалла динчу Болатеран кертахь — х1оьттина т1езет дайра. Шайн гергарчу стеган, Болатан, нана д1айоллалц, цу тезетахь а 1ийна — ц1ехьа бахара боху и хьеший. Оцу нохчийн г1иллакхо гойту, мел боккха лерам бо нохчаша хьешан — иза муьлххачу къомах велахь а.

Лакхахь, доцца олуш, 1адато нохчийн къоман дахарехь д1алоцу меттиг а йовзуьйтуш, цу 1адатан цхьадолу г1иллакхаш билгалдехи вай, къонахий хиллачу дайша, наноша, йижарша, вежарша уьш лелор а, лардар а муха хилла хоуьйтуш.

Тахана нохчийн къомехь долу чолхе хьал тидаме а оьцуш: — 1адатера г1иллакхаш нохчаша лелор а, лардар а муьлхачу т1ег1анахь а, барамехь а ду? — олуш, хаттар

х1оттийча. Цу хаттарна бакъонца долу жоп лохуш вай къахьегча, гучудолу, нохчаша цхьадолу 1адатера г1иллакхаш д1атосуш хилар. Халахетар а, чамбар а хуьлу, нохчийн г1иллакх — оьздангаллийца (1адатца) ца дог1у х1уманаш нохчашна юккъехь оьгуш хааделча.

1 стр., 402 слов

Напишите дегайовхо. зарание ❤️

… т1еч1аг1дан йиш ю нохчийн мотт «башхачу жовх1арех юьзна йоккха хазна» хилар. 15.1 П.К. Услара шен дешнашкахь боху: «Нохчийн мотт къен хетар … нахах дог лозуш, къинхетаме стаг хилар. Вайна ма-гарра Ахмадов Мусас шен текстаца тоьшалла до нохчийн мотт хаьлдолуш а, хаза а … гойту вайна текстан турпалхо леррина шена гучу суьрте хьоьжуш хилар. Текстан 27 предложени ешча кхин цхьа суртх1отторан г1ирс карабо …

Воккхачун лерам бар г1елделла. Божаршна а, зударшна а юккъехь эвхьазлонаш алсамъевлла. Хаамийн г1ирсашкахь нохчий хаало вовшашна луьйш а, меттаза дерш дуьйцуш а, лелош а. Кхечарна хьалха дас-нанас бер караэцар а, иза хьастар а, керла зуда ялийна жима стаг дена, кхиболчу баккхийчарна гучувийлар а, жиманиг воккхачунна хьалха хиъна 1ар а, кхидерш а лелош — нохчийн 1адатера г1иллакхаш лар ца до цхьаболчу кекгийрхоша. Вайн къонахий хиллачу дайша стеган а, зудчун а мах хадош: Аллх1аца йолу юкъаметтиг ларъяр а, г1иллакх — оьздангалла хилар а коьрте оьцуш хиллехь, х1инца нохчаша, дукхахьолахь — сом хиларца хадабо адаман мах.

• Муьлххачу а адамна, корта охьа а ца та1ош, б1аьргашна чу хьажа йиш хилар — и бу коьртачех къонахчун бахам — алара вайн дикачу дайша, кегийрхошна хьехам беш. Вайна гуш ду тахана нохчашна юккъехь оьгу дастаме х1уманаш.

Диканиг вочух къасто коьрте хьекъал а доссале, ненан шура балдашна т1ехь якъа а ялаза, кегийрхой бу яккхий мажош а йитина лелаш. Нохчийн г1иллакхехь (1адатехь) маж йитар, стага: Далла а, нахана а хьалха — шена т1е инзаре доккха жоьпалла т1елацар ду. Цундела Нохчочо, Дела резавоцурш ца дан ч1аг1о а, нигат а дой бен — атта ютуш ца хилла маж. Ледарлонаш шегара юьлуьйтучу стага маж йитича: — Маж-м газанан а хуьлу — олу нохчаша.

Далла гергахь къилахь доцу, вайн дайша лелийна а, лардина а 1адатаре г1иллакхаш, пусар дар а доцуш, нохчийн кегирхоша д1атийсар, вайга хаьттича — къоманна боккха эшам бу. И г1иллакхаш ца лардар — нохчийн къоман орам бакъабар а, ч1аг1ам г1елбар а ду.

Къоман г1иллакх — оьздангалла (1адат) лелор а, лардар а нохчашна юккъехь тахана г1ийла хиларан бахьанаш дукха ду. И бахьанаш билгалдахар кхечарна а дитина, ала лаьа, мел яккхий халонаш шайна т1ех1иттарх: дин а, мотт а, нохчийн г1иллакх — оьздангалла а (1адат) — вайн къонахий хиллачу дайша, наноша, вежарша, йижарша лардина хилар. Деши санна ц1ена, адамалла шайца йолу нохчийн г1иллакхаш, оьздангаллаш вай ца лелош а, лар ца еш а, д1атасахь, доцца вай аьлча — яйна т1аьхье хир ю вайх.

Алаг1ертарг дерзош, вежаршка, йижаршка кхойкху: Делан дош а, нохчийн мотт а, г1иллакх — оьздангалла а т1аьхьенна йовзуьйтуш — къахьегаре а, само яре а.

Къанойн Кхеташонан тхьамда — Хучин Ахьмад.

Административные контрольные работы (диктанты) по чеченскому языку.(5-11 классы)

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан I -чу четвертан

талламан белхан текст.

Мичхьара болало Даймохк.

Зударий кех бовллалц кет1ахь сецна,т1аьххьара б1аьрг туьйхира М1аьчига керта. T 1ера хьахарш охьа а эгна,юккъера з1араш гуча а дийлина,т1е латта тесна тхов болу цуьнан жима ц1а г1ийла хьоьжура цуьнга.цуьнан хьажар бешахула кхерстира,юкъ-юкъара г1аддийн аг1онашца наггахь марг1алаш а тесна,мацах цкъа салташа къинхетамза дагарш диттина,дакъийна стоьмийн дитташ лаьттара ирахь,якъаелла адамийн чархаш санна.

Кхузахь баьхнера цуьнан дай.Оцу лаьттан коржама т1ехь ваьллера иза ша а дуьнена.Кхузахь баьккхинера цо дуьххьара ког,аьллера дуьххьарлера ши дош –нана,дада.Уггар хьалха кхузара д1аболалора цуьнан Даймохк.(82 дош)

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан I -чу четвертан

5-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Мехала толам

Т1амо йина чевнаш йоьрзуш яра. Беза мохь кочара охьакхоьссина некъахьо санна, хьаланислуш дара адам. Хийцалуш дара дахар. Фабрикан куьйгалхоша бухгалтеран г1оьнча винера Саь1идах. Х1инца кхуьнан болх конторехь бара. Дешарца вуно бацара кхиамаш.
…. Аьхке яра т1ееана. Нийсачу мог1аршаца лаьттачу таьллийн дитташ т1ера сийна г1аш махо лестош дара. Шабар-шибар деш санна, вовшех хьекхалора уьш. Денош хийцалуш лаьттара.
Саь1идан, экзаменаш д1а а елла, суьйренан школан уьссалг1ачу классе ваьллера. Цуьнан дахарехь мехалла толам бара иза…
…Суьрташка хьоьжуш лаьттара Эми. Цеха чохь йолчу г1овг1ано кхунна ца хозуьйтура уллохула д1асалелачу нехан къамелаш. Х1ора суьрте леррина хьоьжура иза. (90 дош)
1.Дадашев

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 3-чу четвертан

5-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Деха 1а д1а а даьлла, юха схьакхечира ховха б1аьсте. Шен гуш долчу беркатечу куьйгашца латта самадаьккхина, зезагашца къаьрзбина баьццара куз баржийра цо, хьаннашна т1е баьццара духар дуьйхира. 1аламан дозаллех даккхийдечу олхазарша тайп-тайпанчу эшаршца хьаннаш екайора. 1алам денделлера.

Тохарлеррачу аренашкахула жа дажош лелара 1аьрби. Сара санна,вуткъа хьалавоьдуш дег1 даьккхинера цо. Амма жима,к1еззиг хьалахьаьвзина мара,г1айг1не б1аьргаш стохкалерранаш бара.

Кхин а шина шарахь ваца дезара цуьнан Супанина. Дан г1о доцуш, к1елвиснера Хьамид. 1аьрби схьаваккха г1иртира иза, амма баккхийнах а, молла а шена т1евирзийна Супанийца къийса а ца делла, висира.(86 дош).

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 4-чу четвертан

5-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Набарха а яьлла, чухула б1аьргаш кхарстийра Х1азана. Т1ом баьлчахьана дуьххьара яьллера х1ара иштта т1аьхьа сама. Тахана-м кхуна ур-аттала нана базара йоьдуш а ца хиира. Корах арахьажира йо1. 1уьйре х1инца бодане яра. Нохчичохь т1омбаьлла хьалхарчу шеран 1а дара иза. Хало хьоьгура дуккха а наха мацаллица, щелонца, къаьсттина, т1ера дай белла дисначу байша а, ц1енош дохийна, т1амах бевдда, карахь-куьйгахь доцуш кху юьрта баьхкинчу наха а. Царех бара х1ара Хьамидан доьзал а.

Х1ора денна, хьалххе г1оттий, оцу юьртачу базара йоьдура Х1азанан нана. Цхьацца баккхал зударшкара схьаоций, д1аюхкура.Иштта халла юург латтайора цо.(88 дош).

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан I -чу четвертан

6-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Шен ага техкийначу ненан мотт даггара безаш, лоруш, цуьнан сий деш, иза шен синкхачам хеташ волчунна цул доккха х1ума дуьнен т1ехь хуьлийла дац. Цундела иза ц1ена хууш, к1орггера 1амийна, 1амо лууш волчун даиманна сий дан деза. (90 дош)

Т1едиллар. Хандешнийн хенаш билгалъяха.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 2-чу четвертан

6-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Т1едиллар. Йозанца долу терахьдешнаш цифрашца язде.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 3-чу четвертан

6-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Т1едиллар. Лаамаза билгалдешнаш лаамечаьрга дерзаде. Цхьаъ легаде.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 4-чу четвертан

6-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Ткъа муха хуур дара аьхке т1екхочуш юйла? Оцу хенахь дукха бу тидамаш. Аьхке юлуш хаа лаахь, календарь т1е хьежа ца оьшу. Иза гойтур ду дитташа, дийнаташа.

Нагахь хьаьрмако, эльхьамчо заза дьаккхинехь, аьхке йоьллачу дийнахь хьала-охьа кортош лестош хуьлу. Гомаш хи чу йижча, 1алама кхоччуш дохдаларан тоьшала ду.

Хазачу эшаршца ч1ег1ардигаш лекхачу стигалахь лелаш хилча а, йоькхана хирг хиларан билгало ю. Йоькхане де хир ду, нагахь сай, бодий къаьстачу хенахь накхар чуьра мозий арадуьйлуш а, чуьркаш зов деш лелаш а, хи чохь ч1ара ловзуш а хилахь. (86 дош)

Т1едиллар. Йозанца долу терахьдешнаш цифрашца язде.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 1-чу четвертан

7-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Ч1ег1ардигаш схьа а даьхкина, уьш шайн баннаш х1усамашкахь д1атарделла хан яра иза. Сулимина ч1ог1а дукха деза и олхазар. Цо церан тидам а, терго а йора.

Цхьана 1уьйранна pa г ly к1елхьарчу бенара ч1ег1ардиг ч1ог1а шега хьоьжуш санна хийтира Сулимина. Цуьнгга хьоьжуш а лаьттина, ишколе д1авахара иза. Амма ишколехь ч1ег1ардигна сагатдеш, цхьа дагахьбаллам хилла хай яьккхира цо. Урокаш чекх ма-евллинехь, хье ца луш ц1а а веана, бене хьалахьаьжира иза. Ч1ег1ардиг тохара xlapa ишколе воьдуш ма-хиллара 1аш дара. Хьежар хьалхалерачул а г1ийла хийтира кхунна.

126 дош. З.Сулейманова

Т1едиллар: 1-чуй, 6-чуй предложенешкахь хандешан саттамаш билгалбаха

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 2-чу четвертан

7-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Мазлаг1а лаьттачу уьйт1ара охьаваьлча, тог1и чохь чехка дог1уш хи а долуш, юькъачу хьуьнан хазчу меттехь дара шира ц1енош. Цигахь дехаш дара б1ера ваьлла воккхастаг 1имран а, цуьнан х1усамнана Себила а. 1имран хьуьнхо вара. Шен шерашка ца хьоьжуш, цо х1инца а болх бора: мангал а хьокхура, дечиг а доккхура, накхарш а леладора.

Аьхка ишколера ц1а хецча а, вуьшта мукъадевллачу деношкахь а юьртара бераш а дог1ура и волчу. Цаьрца хуьлура хьуьнхочун берийн бераш а. Эх1, ма сакъералора- кх церан орцахь! Мел дукха дара цигахь тайи-тайпана олхазарш! Воккхачу стаганна гуш цахиларх, декарх а девзара уьш. Цунна хаьара церан амалш, дахар, бен муха, мичахь, стенах бо, х1ун юу, хьуьнхахь 1а доккхурш муълхарш ду. 1имрана царех лаьцна вуно говза дуьйцура берашна. Кегийчарна ч1ог1а тамашийна хетара и дерриге а.

124 дош. Д.Кагерманов

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 1-чу четвертан

8-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Цхьана дийнахь дечке вахана и миска стаг. Наха лоьху зу т1ееана цунна. Адамийн маттахь йистхилла иза:

Мел лехарх нахана зу ца карийна. Ткьа воккхачу стеган керта ирс а, беркат а деана. (128 дош)

Я. Акаева («СтелаӀад», 2004 ш., №2)

Т1едиллар: 3-чу абзацера предложенеш (ерриге 3) синтаксически юьззина къастае.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 2-чу четвертан

8-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Хьал долуш ду вайн махкахь 1алам. Гурахь а, 1ай а хьуьнхахь д1ахедаш бац акха стоьмаш: элхьамчаш, 1ежаш, кхораш, хьаьрмакаш, хьаьмцаш, коканаш. 1аьнан хьалхара шелонаш хьакхаелча, гуттар а чам толо церан.

Хала ду адамна и ерриге а хазнаш схьагулъян. Схьахетарехь, иза дика а ду. Х1унда аьлча, олхазаршна а, акхарошна а ма оьшу царах цхьадолу дакъа 1аьнан а, б1аьстенан а муьрехь, шайн кхача бина, пайдаэца.

Къаьсттина хьийкъина хуьлу муьргаш. Х1инца яа ч1ог1а пайдехьа ю уьш, цундела хьуьнан олхазарш го церан дитташ т1ехь. Февраль баттахь а, б1аьстенан юьххьехь а дарбане бецаш а, орамаш а карор ду хьуьнхьахь, лаха а хууш лехча, царна юкъахь: ч1имаш, боьш, муьжг, иштта кхийолу ораматаш а.

Х1ор синтаран, диттан, бецан хелиган ша тайпа дахар ду, дикка ойла йича, вайн дахаран г1аролехь лаьтташ. Уьш ца хилча вайн дахар деса хир дара. Исбаьхьа, дарбане, комаьрша бу вайн Даймохк. И беза а, лара а, ларбан а вайн декхар ду! (135 дош)

I. Сапарбиева («СтелаӀад», №2,2003 ш.)

2) 2-чу предложенера цхьанатайпанара меженаш карае, бух сиз хьакха.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 3-чу четвертан 8-чу классашкахь

нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Со тхайн да 1ийначу юьрта яханера. Цигахь ч1ог1а хаза дара. Машенийн я лелхачу герзийн г1овг1а йоцуш, тайна дара юьртахь. Иштта тийналла суна цкъа а гина яцара.

Со инзаре цецъяьккхинера гинчу суьрто. Ирхдахана лекха дитташ. Дехьо юькъа хьун. Хьалахьаьжча, чаккхе йоцуш санна, лекха лаьмнаш. Цу т1улгаш юккьера, кхехкаш санна, схьадолу шийла шовда. Хьежарх к1орда ца йора цуьнан сийналла. Чуяьлча а, даржа а ца даьржара шовда. Т1улгаш а, шен басах д1аэдина, ц1андинера цо. И хазалла дешнашца йийцалур яц.

Бердийн басошкахь уьдуш лелара 1ахарий. Царех самукъадаьлла, ехха хьоьжуш 1ийра со. Уьш ч1ог1а хаза ловзура, вовшашна т1аьхьа уьдуш, кортош а бетташ. Суна иштта хаза меттиг цкъа а ца гинера. Бакъду, буьйсанна дукха 1аьржа хуьлура. Лаьмнаш а, хьаннаш а ца гора. Дийнахь сайн самукъадаьккхина 1алам дайча санна хеталора суна.

(125 дош). 3. Балтукаева («Стела1ад», №3, 2006 ш.)

Т1едилларш: т1ера схьаязъе цкъа хьалха юкъара- юьхьан, т1аккха – ц1еран предложенеш. Т1аьххьара предложени синтаксически юьззина къастае.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 4-чу четвертан

8-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Бохь бохийна, цхьа г1ийла лаьтта Хаза-Кхаьллахь (Ч1аьнтахь) Жог1утан ворх1 к1ентан б1ов. Хетало, шен когашкахь 1уьллучу т1улге цо сатуьйсуш санна.

«Жима хилла. » Тасало со т1улгах. Т1улг меттах а ца хьов.

Т1аккха цара цу т1улгаца ерзийна, бохуш, дуьйцу и б1ов. Иштта шех лаьцна дийца йиш йолуш ю вайн х1ора б1ов а, х1ора лаьтта т1улг а. Вайн декхар ду церан дола дар, царах лаьцна дерг лардар». (150 дош).

Т1едиллар: Хьалхара предложени синтаксически юьззина къастае.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 1-чу четвертан

10-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Синхааме а, къинхетаме а хила 1амор – иза кхетош-кхиорехь уггаре халаниг ду. Адамалла, дикалла, диканигхила лаар кхоллало г1айг1анашкахь, сахьийзаршкахь, хазахетаршкахь, сингаттамашкахь. Нагахь бер шен гергарчаьрца, юххерчаьрца, мискачаьрца, цомгашчаьрца, цхьалхачаьрца, 1ехийначаьрца хуьлуш дерг бен ца хеташ, дог ца лозуш кхиахь, цунах тцкъа а хир дац бакъдолу адам.

Адамна уггаре а бог1уш болу цхьаъ бен боцу некъ – иза диканан некъаца вар ду. Адамна шена цхьанна а, доллучу юкъараллина а и некъ пайде а, нийса а, зийна а бу. (159 дош))

Т1едиллар: 9-чу предложенина синтаксически таллам бе.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 2-чу четвертан

10-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Хьажмурд шен шийтта шо кхочучу хенахь дег1ана эг1аза, амма вуно т1ахъаьлла а, хьуьнар долуш а к1ант вара. Жима велахь а, чохь а, кертахь а, ишколехь а дечу г1уллакхана т1ера вара иза. Шен нене а, дег1ан ницкъе а хьаьжжина, т1едиллина г1уллакх, мало а ца еш, дика кхочушдора цо. Цуьнга балун болчу балха т1ера юхаийзош, кхоа ца вора иза дас, х1унда аьлча цунна хаьарат жим-жима вулуш балхах волар, болх бар пайдехь дуйла а, цо могашалла ч1аг1йойла а, дег1ера ницкъ алсамбоккхийла а.

Ишколехь къинхьегаман урокаш доккхачу хьуьнарца, кхиамца кхочушйора Хьажмурда. Ишколан куьйгалхошаи Сийлаллин грамота а луш, къастош билгалвьккхира иза. К1ант дика кхиорна, баркалла элира цуьнан дена а, нанна а. Нахана юккъехь к1ант хасторна, шайна баркалла аларна, юьхьк1айчу х1оьттинера Шахьби а, Маликат а.

Урокашкахь дика ладуг1уш а, кхета г1ерташ а хиларе терра, дешар дика хаьара Хьаьжмурдана. Девне, ч1иркъе воцуш а, шайца уьйр йолуш а хиларна, берашна дукхавезара иза. Даимна цуьнан векхавелла хиларо а гойтура, даг т1ехь мекха йоцуш, догц1ена иза хилар.(158 дош)

Т1едиллар: 5-чу предложенина синтаксически таллам бе.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 3-чу четвертан

10-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Х1ара дерриге а дуьне ду Делан къинхетамах. Дала къинхетам бош а мел кхоьллинчу: адамах а, 1аламах а. Дала дог1а а доуьйтий, лаьттах хьаладовлу дитташ, бецаш,коьллаш, ялта, стоьмаш. Юха малхе йовхо, серло йолуьйтуш, уьш хьалакхуьуйту. Дала, къинхетам беш, адамна делла б1аьрса а, лерса а, баккха ког а, кховдо куьг а, ойлаян хьекъал а. Иштта цо вайна делла ялтийн х1у а, хьайбанаш а, стоьмаш а…. дагардина ца валлал даккхий ду Дала вайна дина диканаш, бийцина ца валлал боккха бу Дала вайх бина къинхетам.

Вовшашца а, гонахарчу 1аламца а къинхета хилар а т1едиллина вайна Дала. Х1ун ду иза « къинхетаме хилар?». И дера ду хьуна хьайл г1ийланиг гар а, ахь цунна оьшуш долу г1о дар а. Г1о дар, дашца хилла ца 1аш, дечу г1уллакхца, хьайн долчу х1уманца хила деза. Къинхетам гучуболу хьан комаьршаллица, хьайн долчух кхечуьнца дакъа дан хьо кийча хиларца.

Нохчийн кица ду: « Д1аделларг – карийна,д1адиллинарг – дайна». Х1ун маь1на ду цуьнан? Ахь нахана г1о дича, хьайн дерг луш, цкъа делахь, хьайн дика г1уллакхаш алсамдоху ахь. (160 дош)

Т1едиллар:Цхьанатайпанара меженашна к1ел сиз хьакха.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 4-чу четвертан

10-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Дайн орамашкара дуьйна схьадог1уш цхьа г1иллакх ду нохчийн – стаг верг а, стаг воцург а шен дашца къастош. Цигара схьадаьлла ду « Хьайн багах схьадалазчу дешан эла ву хьо, багах схьдаьллачу дашах жоьпалла ву» бохург ду иза.

Далла а, нахана а гергахь деза, сийлахь ду адамо шен меттан доладар я багах схьа мел долучу дешан оьздангалла ларъяр. Ткъа и мотт харц а, шалхонца а лебар, адамна бала хин болу кепара бийцар даккхийчу къинойх, зуламечу лазарех ду.

Оьзда мотт бийца стаг шен бераллехь дуьйна 1ама веза, баккхийчаьрга ла а дуг1уш, цаьргара масал а оьцуш. Хала делахь а, иза дахарехь ца хилча йиш йоцу уггаре а коьртаниг ду. Оьзда мотт адамийн юкъаметтиган дакъа хилла ца 1а, иза вайх х1ораннан сица, кхетамца хила дог1у жовх1ар ду. Цо г1о до оьзда боцчу нехан лаамна к1ел ца воьдуш, цунах ларвала а, шен дахаран новкъахь ц1ена чекхвала а. (140 дош)

Т1едиллар: Чолхе предложенеш билгалъяха к1ел сиз хьакхарца.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 1-чу четвертан

11-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Дуда цунна гуш вацара. Делахь а, х1ара волчу аг1орхьара бай хьоькхучу мохан х1онах кхийтира цунна адаман хьожа. Иштта ларлора ча таллархочух.

Т1едиллар: 9-чу предложенина синтаксически таллам бе.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 2-чу четвертан

11-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Дуьне дохделира, хьунхахь г1а дала, зазадаккха доладелира. Органан тог1ешца дукха ду элхьамцаш, хьаьрса хьечаш, хьуьнан 1ежаш, кхораш. 1уьйранна хьо хьаьжча, басешкахь, бердашкахь цара даьккхинчун зазано, ло диллича санна, к1аййинера хьун. Зазанна т1ехула хьийзачу накхармозийн зевне ладоьг1ча, пондар лоькхуш санна хеталора. Мозаша дургал кхоьхьура накхаршна чу.

Иштта ловзар хуьлу олхазарийн, к1орнеш яххалц. Буьйса а ца юьту цара тийна. Сахиллалц шен хезачу эшаршца иза новкъа йоккху зарзаро.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 3-чу четвертан

11-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Ж1аьлешка луьйчу Ахьмадан аз а хезаш, ша висна Ибрах1им ойланаш еш вара. Иштта ша висча, ойланашца шен кийра хьоьжура воккха стаг. Дуккха а хан ю Ибрах1им же лела. Хийла арахь буьйса яьккхина цо кхузахь.

Дарцо охьа ветташ, вухавоьдучу цунна берзалойх тасаделла доллуш шен ц1агара к1айн ж1аьла а, чучча а г1оьртина, басахь дохкуш уьстаг1ий а гира. Дукха чевнаш хилла ц1агара ж1аьла ц1ела кирчича санна дара. Б1арзвеллачу Ахьмада воьддушехь схьаяьккхина шена т1ера кетар кхоьссира берзалошна юккъе. Царах схьайирзинчу цхьаммо Ахьмадана ирча къажийна цергаш гайтира, уьстаг1ашна т1ег1ерташ яра арданг.

Катоьхна шен карайог1у яраш а лахьийна, цу ц1евнах сирник 1оьттира Ахьмада, т1уьначу ярех ц1е ца летира: т1аккха, шена т1ера схьаяьккхинчу г1овталх сихха ят1ийна ши дакъа а дина, шина а кийсках сирник 1оьттира цо. Бекъа бамба, цхьа ира-муьста хьожа а йолуш, бага болабелча и ши кийсак, цхьацца буйна а йоьллина, лестош, берзалошна чуг1оьртира Ахьмад.

Шена хьалха и тохара санна кхераме къажийна берзан к1омсарш гина йовлаллий, т1екхеттачу барзо некхе ка тоьхна, т1ек1ел эккхийтира Ахьмад. Оцу минотехь, шена юххехь шозза топ йолуш хезира цунна. Берзалой кхераелла д1асаевдира.

Нохчийн меттан ишколан директор

МЦ куьйгалхо Р.Х.Ахъядова А.

___________Т.И.Абуева « »________2018 шо.

Грозни—г1аларчу № 56 йолчу юккъерчу юкъарадешаран школан 4-чу четвертан

11-чу классашкахь нохчийн меттан административни

талламан белхан текст.

Шен ага техкийначу ненан мотт даггара безаш, лоруш, цуьнан сий деш, иза шеен синкхачам хеташ волчунна цул доккха х1ума дуьнен т1ехь хуьлийла дац. Цундела иза ц1ена хууш, к1орггера 1амийна, 1амо лууш волчун даиманна сий дан деза.

Источник

Методические разработки по чеченскому языку (изложения)

Урокан ц1е: « Изложени : «Ши йо1».

Кхочушдан лерина жам1аш:

Регулятивни : берашна 1емар ду кийчачу планаца болх бан: х1ора декъера чулацам шайн дешнашца схьабала.

Коммуникативни: Берашна 1емар ду хьехархочо деллачу хаттаршна шайн дешнашца жоьпаш дала,хуур ду уьш нийса д1аяздан.

3. Личностни : берийн кхуьур бу адаме къинхетам. Берийн алсамдер ду ц1епрошта некъах ларбалар.

2. 1алашо йовзийтар.

3. «Ши йо1» ц1е йолу текст йовзийтар.

Хьехархочо д1айоьшу текст.

-Х1ун хилира ц1а йог1уш? (Ц1а йог1уш ц1еххьана ц1ерпошт гучуелира).

-Муха дара шина йоь1ан хьал? (Ши йо1 кхераелира).

-Х1ун дира цьршимма? (Йоккханиг едда некъал дехьа иккхира.Жиманиг ц1ерпошта некха юккъе охьаюьйжира).

-Х1ун дира ц1ерпошто? (Ц1ерпошт чакъелира).

-Х1ун моьттура йоккхах йочу йишина? (Йоккхачунна шен йиша елла моьттура. Иза йоьлхура).

1. Ши йо1 кхораш баха яхар.

2.Ц1ерпошт гучуялар. Бохам хилар.

3.Йоккъахйолчун холчу х1оттар.

4.Массарна а хазахетар.

-Д1аеша план.Маса дакъа хила деза вайн изложенин? (Диъ).

-Муха доло деза х1ора дакъа? (Ц1ечу мог1анчуьра).

-Д1адеша хьалхара дакъа. Х1ун яздийр ду вай цунах лаьцна?Маса предлложени хир ю хьалхарчу декъехь? (Цхьаъ).

-Муьлханиг ю иза? (Ши йо1 хьуьнах кхораш баха яханера).

-Д1адеша шолг1а дакъа. Х1ун эр ду вай ц1ерпошт гучуяларх? Маса предложении хир ю оцу декъан?(Йиъ)

-Д1адеша кхоалг1а дакъа. Х1ун эр дара аша йоккхах йолчу йишех лаьцна? (Йоккхах йолчунна жиманиг елла моьттура. Иза йоьлхура).

1. Ши йо1 кхораш баха яхар.

2.Ц1ерпошт гучуялар. Бохам хилар.

3.Йоккъахйолчун холчу х1оттар.

4.Массарна а хазахетар.

Ц1ерпошт гучуелира. Ши йо1 кхераелира. Йоккхахъерг юхаедира. Жимахъерг охьайуьйжира. Ц1ерпошт чекхъелира.

Йокхайолчунна жимахъерг елла моьттура,йоьлхура.

Г1оьнна дешнаш д1а а ловчкъийна схьайийцар.

Орфографически кечам бар

А)Хьехархочо уьн т1е д1аяздо хала дешнаш.

Б) Хьехархочо дагайохкуьйту берашна къасторан хьаьрк язъяран бакъонаш.

В) Хьехархочо карлайохуьйту мукъаза шшалха элпаш цхьана нисдаларх лаьцна бакъонаш.

6. Язйина текст таллар.

7. Ц1ахь бан болх балар.

Урокан ц1е: Изложени : «Борззий, 1ахаррий».

Кхочушдан лерина жам1аш:

Коммуникативни: Берашна 1емар ду хьехархочо деллачу хаттаршна шайн дешнашца жоьпаш дала,хуур ду уьш нийса д1аяздан.

2. 1алашо йовзийтар.

-Бераш, вай тахана язйийр ю изложении: «Борззий, 1ахаррий».

3. Текстаца болх бан. Чулацаман мехалла аг1онаш йовзийтар.

-Д1елла учебникан 42-г1а аг1о. Д1аеша текст.Стенах лаьцна ю иза? (Барзах, 1ахарх).

3. Чулацамах лаьцна къамел дар.

-Х1ун хилла хи молуш? (1ахар хила хи молуш).

-Х1ун хаьара 1ахарна? (1ахарна и мохк берзан боцийла хаьара).

-Х1ун элира цо? (Цо мохк шен бу элира).

-Муха яра борз? (Борз меца яра).

-Х1ун лаьара цунна? (Цунна 1ахар баа лаьара).

-Х1ун яра 1ахарца? (1ахарца ж1аьлеш дара).

-Х1ун хилира барзана? (Барзана ж1аьлеш гира, иза едира)

-Бераш, хаьнна хуур дара шуна цу дийцаран план х1отто? (Берийн жоьпаш).

-Маса дакъа ду дийцаран? (Кхоъ).

-Х1ун ду х1ора декъехь коьрта? (Барзо дов хьадар. Берзан лаам. 1ахарца болу накъостий. Стено къахкийна борз).

Уьн т1е д1аязйо план.

3.1ахарца болу накъостий.

-Д1аеша план. Х1ун эр дара аша барзо дов хьадарх лаьцна? (1ахар бара шовданехь хи молуш. Цунна т1ееара борз. Цо дов долийра шеен махка т1ера хи ма мела аьлл).

-Х1ун эр дара берзан ламах лаьцна? (Боз меца яра. Цунна 1ахар баа лаьара).

-Х1ун хьоьху дийцаро?

Чулацам юха бешар, схьабийцар.

(Хьехархочо уьн т1е д1аяздан мега г1оьнна дешнаш).

6. Ц1ахь бан болх балар.

Шардар № 78, аг1онаш 41-42.

Выбранный для просмотра документ изложени лекъ.doc

Урокан ц1е: «Изложени : «Лекъ».

Кхочушдан лерина жам1аш:

Регулятивни : берашна 1емар ду шайна т1едиллиначу декхарх кхета, иза шаьш кхочушдан дезар хаам хир бу. Шайн белхан план хир ю.

3. 1алашо йовзийтар.

4. Текстаца болх бар.

-Д1аелла книгин 154-155 аг1о. Караде шардар № 313.

-Д1аеша текст. Стенах лаьцна ю иза? (Лекъах).

-Х1ун ю лекъ? (Олхазар ду).

-Х1ун ц1е туьллур яра аша цунна? (Лекъ).

Чулацамах лаьцна къамел дар.

-Х1ун ю лекъ? (Лекъ олхазар ду).

-Стенгахь хуьлу цуьнан дахар? (Цуьнан дахар лаьттахь хуьлу).

-Муха гучудолу лекъ? (Лекъ гучудолу декарца)

-Муха д1адоду лекъ? (Лахахула т1ома а долий д1адоьду, ша меттахдаьккхича).

-Муха хуьлу лекъ? (Лекъ хьаьрса-сира хуьлу букъан бохалла моханаш йолуш).

-Х1ун меттигаш ю лекъана дукхаезарш? (Лекъана дукхаеза ялтийн аре, екъа меттиг).

-Стенгахь хуьлу лекъан бен? (Лекъан бен лаьттахь хуьлу).

-Х1ун юьллу бен чу? (Бен чу йохку бецаш, къуьрдиган месаш).

-Маса х1оа хуьлу бенахь? (Бенахь хуьлу итт-пхийтта х1оа).

-Стенгара схьайог1у вайн махка лекъан к1орнеш? (Лекъан к1орнеш къилбера схьадог1у).

-Маса доккху лекъаша тевна? (Лекъаша тевна доккху аьхка).

Текстан план х1оттор.

-Маса дакъа ду текстан? (Диъ дакъа).

-Д1адеша хьалхара дакъа. Стенах лаьцна ду иза? (Лекъах).

-Х1ун ду цу т1ехь коьртаниг? (Лекъ олхазар хилар, цуьнан дахар).

-Х1ун ц1е туьллур яра аша цунна? (Лекъан дахар).

-Д1адеша шолг1а дакъа. Х1ун ду цу т1ехь коьрта? (Лекъан бос).

-Х1ун ц1е туьллур яра цунна? (Муха хуьлу лекъ?).

-Д1адеша кхоалг1а дакъа.Х1ун ду цу т1ехь коьртаниг? (Лекъан бен муха хуьлу дийцар).

-Х1ун ц1е туьллур яра цунна? (Лекъан бен бар).

-Д1адеша доьалг1а дакъа. Х1ун ду коьртаниг? (Лекъан к1орнеш яхар)

-Х1ун ц1е туьллур яра цунна? (Лекъан к1орнеш хуьлу аьхка).

Уьн т1е д1аязйо план.

4. Лекъаша тевна доккху аьхка.

Изложени язъян кечам бар.

-Д1аеша вайн план. Маса дакъа хир ду изложенин? (Диъ).

-Муха яздийр ду х1ора дакъа? (Ц1ечу мог1анчуьра).

-Х1ун яздийр ду аша лекъан дахарх лаьцна? (Лекъ –олхазар ду. Иза деха ялтийн аренашкахь я ирзошкахь).

Х1ун яздийр ду аша лекъан басах лаьцна? (Лекъ хьарса- сира хуьлу,букъа т1ехь моханаш йолуш).

-Д1адеша планан доьалг1а дакъа. Х1ун яздийр ду аша лекъо тевна даккхарх? (Лекъаш б1аьста схьадог1у бовхачу махкашкара. Лекъаша тевна доккху аьхке юлуш)

Яздан хала дешнаш д1аяздо уьн т1е.

Хьаьрса-сира, итт-пхийтта, къилбехьара.

(Бераша шаьш кхочушбо болх)

7. Ц1ахь бан болх балар.

Шардар № 313, шолг1а дакъа схьаязде.

Выбранный для просмотра документ изложени синтар.doc

Урокан ц1е: Изложени : «Синтар».

Кхочушдан лерина жам1аш:

Коммуникативни: Берашна 1емар ду хьехархочо деллачу хаттаршна шайн дешнашца жоьпаш дала,хуур ду уьш нийса д1аяздан.

3. Личностни : берийн алсамбербу 1алам хаздаран тидам. Ойлайийр ю шайн г1иллакхкн, шаьш лелочун. Г1о хир ду вониг ган.

2. 1алашо йовзийтар.

-Вай тахана язйийр ю изложени: «Синтар».

3. Текстаца болх бар.

Чулацамах лаьцна кхамел дар.

-Х1ун ю цуьнан ц1е? (Синтар).

-Х1ун дика г1уллакх динера бераша? (Бераша синтар доьг1нера некъан йисте).

-Муха дара синтар? (Синтар хаза кхуьуш дара).

-Мила хила уллехула воьдуш? (Цунна уллохула воьдуш к1ант хилла).

-Х1ун дина цо? (Цо цхьа г1а даьккхина д1акхоьссира).

-Стенан ойла йира цо? (Цкъа дохковелира к1ант ша г1а даккхарна, юха парг1авелира. Цунна дагадеара диттан дуккха г1аш хилар)

-Кхечу к1анта х1ун дира? (Кхечу к1анта га кагдира).

-Х1ун дагадеара цунна? (Цунна а дагадеара оцу диттан диъ га хилар).

-Муха йог1уш яра йо1? (Йо яра буьрка а ловзош йог1уш).

-Х1ун дира йо1а? (Йоь1ан буьрка кхетта бохь кагбелира).

-Муха хийтира йо1ана? (Цкъа халахийтира йо1ана, т1аккха дагадеара бухь юха а бериг хилар).

-Х1ун дира газано? (Газано кевстиг йиира).

-Х1ун дира велосипедаца вог1учо? (Велосипедаца вог1учо велосипед т1етовжийна гар даьккхира).

-Муха вог1уш хилла к1ант? (Урс ловзош вог1уш хила к1ант).

-Цо х1ун дира? (Цо га хадийра, урс муха ду хьожуш).

-Х1ун хилира диттана? (Дитт дакъаделира)

-Х1у хьоьху шуна дийцаро? (1алам лардан дезаш хилар.Лар ца дахь синтар сана х1аллакхир ду иза).

-Маса дакъа ду дийцаран? (Пхиъ).

-Д1адеша хьалхара дакъа. Х1ун ду коьртаниг? (Синтар д1адийна, кхуьуш ду).

-Х1ун ц1е туьллур яра аша цунна? (Синтар д1адер).

-Д1адеша шолг1а дакъа. Х1ун ду коьртаниг?(Х1аллакдан доладо синтар).

-Х1ун ц1е туьллур яра цунна? (Г1а даккхар).

-Д1адеша кхоалг1а дакъа. Х1ун ду коьртаниг? (Йо1а бохь кагбира).

-Х1ун ц1е туьллар ара цунна? (Бохь каггор).

-Д1адеша доьалг1а дакъа. Х1ун ду коьрта? (Газано кевстиг йии, велосипеда т1ехь волчо гар даьккхи).

-Д1адеша пхоьалг1а дакъа. Х1ун эр дара цунах лаьцна? (Ур сира дуй хаьа га даькхча).

-Х1ун ц1е туьллур яра цунна? (Уьрсаца га доккху).

-Д1адеша т1аьххьара дакъа. Х1ун эр дара цунах лаьцна? (Дитт дакъаделла).

-Хьан эр дара : х1унда дакъаделла дитт? (Адамалла йоцучу наха х1аллакдина).

Уьн т1е д1аязйо план.

-Д1аеша план. Х1ун яздийр ду аша синтар д1адерах лаьцна?

-Х1ун яздийр ду к1анта г1а даккхарх лаьцна?

-Х1ун яздийр ду йо1а бохь кагорах лаьцна?

-Муха яздийр ду аша урсаца га хадорах лаьцна?

-Х1ун яздийр дитт дакъадаларх лаьцна?

-Маса дакъа хир ду изложенин? Муха доллар ду х1ора дакъа?

(Хьехархочо уьн т1е д1аяздо г1оьнна дешнаш)

6. Ц1ахь бн болх балар.

Шардар № 399, аг1о 165.

Выбранный для просмотра документ изложени шеран заманаш.doc

Урокан ц1е: «Изложении : «Шеран заманаш».

Кхочушдан лерина жам1аш:

Регулятивни : берашна 1емар ду кийчачу планаца болх бан: х1ора декъера чулацам шайн дешнашца схьабала.

Коммуникативни: Берашна 1емар ду хьехархочо деллачу хаттаршна шайн дешнашца жоьпаш дала,хуур ду уьш нийса д1аяздан.

3. 1алашо йовзийтар.

4. «Шеран заманаш» дийцарар чулацам бовзийтар.

«Шеран заманаш» дийцаран чулацам таллар.

-Д1аеша текст. Стенах лаьцна ю иза? (Шеран заманех).

-Маса зама хийцало шар чохь? (Йиъ: аьхке, гуьйре, 1а, б1аьсте).

-Х1ун башхаллаш ю церан? (Берийн жоьпаш. Дуьйцу аьхка хуьлучу хийцамех, б1аьста хуьлучу хийцамехь, 1аьнан, гуьйренах).

-Х1ун боху гуь1ренах лаьцна? Х1ун 1уьллу дитташ к1ел? Муха охьаоьгу г1аш?Х1унда эга г1аш меллаша охьа? Дитташна муха ду г1ашех къаста?

-Муха хетта адамашна цаьрга хьоьжуш? Х1унда?

-Х1ун боху 1аьнах лаьцна? Муха дог1у ло? Муха охьаоьгу лайн чимаш?Х1ун до бераша?

-Х1ун боху б1аьстенах лаьцна? Х1ун хийцамаш хуьлу 1аламехь?Х1ун гучукъеда?Х1ун до лоно? Муха охьадог1у хин татолаш? Муха къега малх? Х1ун гучуйолу? Муха хийцало 1алам.

Текст шен х1оттамца таллар. План х1оттор.

-Д1аеша текст юха. Маса декъахлаьтта иза? (Диъ).

-Д1адеша хьалхара дакъа. Стенах лаьцна дуьйцу цу т1ехь? (Аьхенах, берийн ловзарех).

-Х1ун ц1е туьллур яра аша цунна? (Аьхке. Берийн ловзарш).

-Х1ун яздийр ду аша оцу декъах лаьцна?

-Д1адеша шолг1а дакъа. Стенах лаьцна дуьйцу цу т1ехь?(Гуьйренан хийцамех).

-Х1ун ц1е туьллур яра аша цунна? (Гуьйренан хазалла).

-Схьабийца гурахь хуьлу хийцамаш. (Х1ора предложении сизаш хьакхарца билгалйоккху).

-Х1ун яздийр ду аша гуьйренах лаьцна?

-Д1адеша кхоалг1а дакъа. Стенах лаьцна дуьйцу цу т1ехь? (1аьнах).

-Х1ун хийцамаш бу 1ай? Схьабийца.

-Х1ун ц1е туьллур яра цунна? (Ло дог1у. Бераш ловзу).

-Х1ун яздийр ду аша оцу декъах лаьцна).

-Д1адеша доьалг1а дакъа. Стенах лаьцна дуьйцу цу т1ехь?(Б1аьстенах)

-Х1ун боху б1аьстенах? Х1ун ц1е туьллур яра аша цунна? (Б1аьсте т1ееана).

-Вайн учебникан 49-г1а аг1он т1ера план д1аеша.

-Д1аеша вай х1оттийнарг. Муьлханиг г1оле ю?

-Д1адеша хьалхара дакъа. Дийца цунах лаьцна.

-Д1адеша шолг1аниг. Дийца цунах лаьцна.

-Д1адеша кхоалг1аниг. Дийца цунах лаьцна.

-Д1адеша доьалг1аниг. Дийца цунах лаьцна.

-Маса дакъа ду планан? Маса дакъа хила деза изложенин?(Диъ)

-Муха доло деза х1ора дакъа? (Ц1ечу моганчуьра).

-Муьлхачу дешнашца д1адолор ду хьалхара дакъа? Шолг1аниг? (Кхоалг1аниг? Доьалг1аниг?

(Бераша схьабуьйцу чулацам).

Хьехархочо уьн т1е д1аяздо г1оьнан дешнаш дешнаш.

(Бераша схьабуьйцу чулацам таблицех пайда а оьцуш. Изложении язъеш д1айойу таблица).

Биллина куз, 1уьллу

Ло дог1у. Бераш ловзу

6. Язйина текст таллар.

7. Ц1ахь бан болх балар.

Шардар № 93, аг1о 49

(Яздан гуттара хала долчунна х1ара карточка дала мега)

Биллина куз, 1уьллу

Ло дог1у. Бераш ловзу

Выбранный для просмотра документ изложени ши накъост.doc

Урокан ц1е: Изложени : «Ши накъост».

Кхочушдан лерина жам1аш:

Коммуникативни: Берашна 1емар ду хьехархочо деллачу хаттаршна шайн дешнашца жоьпаш дала,хуур ду уьш нийса д1аяздан.

2. 1алашо йовзийтар.

-Бераш, вай тахана язйийр ю изложении: «Ши накъост».

3. Текстан чулацам т1еэца болх бар.

-Д1аелла учебникан 117-118-г1а аг1онаш. Д1аеша текст.

(Бераша д1айоьшу текст).

Чулацамах лаьцна къамел дар.

-Х1ун хила шина накъостана? (Шина накъостана хуьнхахь т1е ча 1оттаелла).

-Х1ун дира чано? (Чано хьожа йохура. Стага са ца до1ура).

-Х1ун дира дитта т1ерачо? (Дитта т1ераниг охьавоьссира. Цо хаьттира: «Х1ун дара чано бохург?».

-Муха жоп делира вукхо? (Кхерам болчохь накъост д1а а тесна додуш дерг вон адам ду элира ).

-Х1ун хьоьху вайна дийцаро? (Кхерам т1ебеъча накъост д1а таса мегар дац).

-Маса дакъа ду тестан? (Кхоъ).

-Х1ун ц1е туьллур яра хьалхарчу декъана? (Ча т1е1оттаялар).

-Х1ун ц1е туьллур яра шолг1ачу декъана? (Вела моттийтар).

-Х1ун ц1е туьллур яра кхоалг1ачу декъана? (Накъост д1атосург вон адам ду).

Уьн т1е д1аязйо план.

Схьаязъян кечам бар.

-Кхерам т1ебеъча накъост висина додуш дерг вон адам ду- бохура.

(Хьехархочо уьн т1е яздо г1оьнна дешнаш)

7. Ц1ахь бан болх балар.

Язде тешамах лаьцна кицанаш.

Номер материала: ДБ-634468

Не нашли то что искали?

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

Источник

Видео

Несколько лет про­жил Син­д­бад в род­ном го­ро­де, ни­ку­да не вы­ез­жая. Его друзья и зна­ко­мые, баг­дад­с­кие куп­цы, каж­дый ве­чер схо­ди­лись к не­му и слу­ша­ли рас­ска­зы о его стран­с­т­ви­ях, и вся­кий раз, как Син­д­бад вспо­ми­нал про пти­цу Рухх, ал­маз­ную до­ли­ну ог­ром­ных змей, ему ста­но­ви­лось так страш­но, как буд­то он все еще бро­дил в до­ли­не ал­ма­зов.

Однажды ве­че­ром к Син­д­ба­ду, по обык­но­ве­нию, приш­ли его при­яте­ли-куп­цы. Ког­да они кон­чи­ли ужин и при­го­то­ви­лись слу­шать рас­ска­зы хо­зя­ина, в ком­на­ту во­шел слу­га и ска­зал, что у во­рот сто­ит че­ло­век и про­да­ет ди­ко­вин­ные пло­ды.

— Прикажи ему вой­ти сю­да,- ска­зал Син­д­бад.

Слуга при­вел тор­гов­ца пло­да­ми в ком­на­ту. Это был смуг­лый че­ло­век с длин­ной чер­ной бо­ро­дой, оде­тый по-ино­зем­но­му. На го­ло­ве он нес кор­зи­ну, пол­ную ве­ли­ко­леп­ных пло­дов. Он пос­та­вил кор­зи­ну пе­ред Син­д­ба­дом и снял с нее пок­ры­ва­ло.

Синдбад заг­ля­нул в кор­зи­ну — и ах­нул от удив­ле­ния. В ней ле­жа­ли ог­ром­ные круг­лые апель­си­ны, кис­лые и слад­кие ли­мо­ны, по­ме­ран­цы, яр­кие, слов­но огонь, пер­си­ки, гру­ши и гра­на­ты, та­кие боль­шие и соч­ные, ка­ких не бы­ва­ет в Баг­да­де.

— Кто ты, чу­же­зе­мец, и от­ку­да ты при­шел?- спро­сил Син­д­бад тор­гов­ца.

— О гос­по­дин,- от­ве­тил тот,- я ро­дил­ся да­ле­ко от­сю­да, на ос­т­ро­ве Се­рен­ди­бе. Всю мою жизнь я пла­вал по мо­рям и по­бы­вал во мно­гих стра­нах и вез­де я про­да­вал та­кие пло­ды.

— Расскажи мне про ос­т­ров Се­рен­диб: ка­кой он и кто на нем жи­вет?- ска­зал Син­д­бад.

— Про мою ро­ди­ну не рас­ска­жешь сло­ва­ми. Ее нуж­но ви­деть, так как нет в ми­ре ос­т­ро­ва прек­рас­нее и луч­ше Се­рен­ди­ба,- от­ве­тил тор­го­вец.- Ког­да пут­ник всту­па­ет на бе­рег, он слы­шит пе­ние прек­рас­ных птиц, перья ко­то­рых го­рят на сол­н­це, как дра­го­цен­ные кам­ни. Да­же цве­ты на ос­т­ро­ве Се­рен­ди­бе све­тят­ся, слов­но яр­кое зо­ло­то. И есть на нем цве­ты, ко­то­рые пла­чут и сме­ют­ся. Каж­дый день на вос­хо­де сол­н­ца они под­ни­ма­ют свои го­лов­ки квер­ху и гром­ко кри­чат: «Утро! Ут­ро!»- и сме­ют­ся, а ве­че­ром, ког­да сол­н­це за­хо­дит, они опус­ка­ют го­лов­ки к зем­ле и пла­чут. Лишь толь­ко нас­ту­па­ет тем­но­та, вы­хо­дят на бе­рег мо­ря все­воз­мож­ные зве­ри — мед­ве­ди, бар­сы, львы и мор­с­кие ко­ни,- и каж­дый дер­жит во рту дра­го­цен­ный ка­мень, ко­то­рый свер­ка­ет, как огонь, и ос­ве­ща­ет все вок­руг. А де­ревья на мо­ей ро­ди­не са­мые ред­кие и до­ро­гие: алоэ, ко­то­рое так прек­рас­но пах­нет, ес­ли его за­жечь; креп­кий тек, что идет на ко­ра­бель­ные мач­ты,- ни од­но на­се­ко­мое не прог­ры­зет его, и не пов­ре­дит ему ни во­да, ни хо­лод; вы­со­кие паль­мы и блес­тя­щий эбен, или чер­ное де­ре­во. Мо­ре вок­руг Се­рен­ди­ба лас­ко­вое и теп­лое. На дне его ле­жат чу­дес­ные жем­чу­жи­ны — бе­лые, ро­зо­вые и чер­ные, и ры­ба­ки ны­ря­ют в во­ду и дос­та­ют их. А иног­да они по­сы­ла­ют за жем­чу­гом ма­лень­ких обезь­ян…

Долго еще рас­ска­зы­вал тор­го­вец пло­да­ми про ди­ко­ви­ны ос­т­ро­ва Се­рен­ди­ба, и ког­да он кон­чил, Син­д­бад щед­ро наг­ра­дил его и от­пус­тил. Тор­го­вец ушел, низ­ко кла­ня­ясь, а Син­д­бад лег спать, но еще дол­го во­ро­чал­ся с бо­ку на бок и не мог зас­нуть, вспо­ми­ная рас­ска­зы об ос­т­ро­ве Се­рен­ди­бе. Ему слы­шал­ся плеск мо­ря и скрип ко­ра­бель­ных мачт, он ви­дел пе­ред со­бой чу­дес­ных птиц и зо­ло­тые цве­ты, свер­кав­шие яр­ки­ми ог­ня­ми. На­ко­нец он зас­нул, и ему прис­ни­лась обезь­яна с ог­ром­ной ро­зо­вой жем­чу­жи­ной во рту.

Проснувшись, он сра­зу же вско­чил с пос­те­ли и ска­зал се­бе:

— Я неп­ре­мен­но дол­жен по­бы­вать на ос­т­ро­ве Се­рен­ди­бе! Се­год­ня же нач­ну со­би­рать­ся в путь.

Он соб­рал все, ка­кие у не­го бы­ли, день­ги, на­ку­пил то­ва­ров, прос­тил­ся со сво­ими род­ны­ми и опять от­п­ра­вил­ся в при­мор­с­кий го­род Бас­ру. Он дол­го вы­би­рал се­бе ко­рабль по­луч­ше и на­ко­нец на­шел прек­рас­ное, креп­кое суд­но. Ка­пи­та­ном это­го суд­на был мо­ре­ход из Пер­сии по име­ни Бу­зург — ста­рый тол­с­тый че­ло­век с длин­ной бо­ро­дой. Он мно­го лет пла­вал по оке­ану, и его ко­рабль ни ра­зу не по­тер­пел кру­ше­ния.

Синдбад ве­лел пог­ру­зить свои то­ва­ры на ко­рабль Бу­зур­га и тро­нул­ся в путь. С ним вмес­те по­еха­ли его при­яте­ли-куп­цы, ко­то­рым так­же за­хо­те­лось по­бы­вать на ос­т­ро­ве Се­рен­ди­бе.

Ветер был по­пут­ный, и ко­рабль быс­т­ро дви­гал­ся впе­ред. Пер­вые дни все шло бла­го­по­луч­но. Но од­наж­ды ут­ром на мо­ре на­ча­лась бу­ря; под­нял­ся силь­ный ве­тер, ко­то­рый то и де­ло ме­нял нап­рав­ле­ние. Ко­рабль Син­д­ба­да но­си­ло по мо­рю как щеп­ку. Ог­ром­ные вол­ны од­на за дру­гой пе­ре­ка­ты­ва­лись че­рез па­лу­бу. Син­д­бад и его при­яте­ли при­вя­за­ли се­бя к мач­там и ста­ли про­щать­ся друг с дру­гом, не на­де­ясь спас­тись. Толь­ко ка­пи­тан Бу­зург был спо­ко­ен. Он сам встал у ру­ля и гром­ким го­ло­сом от­да­вал при­ка­за­ния. Ви­дя, что он не бо­ит­ся, ус­по­ко­ились и его спут­ни­ки. К по­луд­ню бу­ря на­ча­ла сти­хать. Вол­ны ста­ли мень­ше, не­бо про­яс­ни­лось. Ско­ро нас­ту­пи­ло пол­ное за­тишье.

И вдруг ка­пи­тан Бу­зург при­нял­ся бить се­бя по ли­цу, сто­нать и пла­кать. Сор­вал с го­ло­вы тюр­бан, бро­сил его на па­лу­бу, ра­зор­вал на се­бе ха­лат и крик­нул:

— Знайте, что наш ко­рабль по­пал в силь­ное те­че­ние и мы не мо­жем из не­го вый­ти! А это те­че­ние не­сет нас к стра­не, ко­то­рая на­зы­ва­ет­ся «Стра­на мох­на­тых». Там жи­вут лю­ди, по­хо­жие на обезь­ян, и ник­то еще не вер­нул­ся жи­вым из этой стра­ны. Го­товь­тесь же к смер­ти — нам нет спа­се­ния!

Не ус­пел ка­пи­тан до­го­во­рить, как раз­дал­ся страш­ный удар. Ко­рабль силь­но встрях­ну­ло, и он ос­та­но­вил­ся. Те­че­ние приг­на­ло его к бе­ре­гу, и он сел на мель. И сей­час же весь бе­рег пок­рыл­ся ма­лень­ки­ми че­ло­веч­ка­ми. Их ста­но­ви­лось все боль­ше и боль­ше, они ска­ты­ва­лись с бе­ре­га пря­мо в во­ду, под­п­лы­ва­ли к ко­раб­лю и быс­т­ро ка­раб­ка­лись на мач­ты. Эти ма­лень­кие лю­ди, пок­ры­тые гус­той шер­с­тью, с жел­ты­ми гла­за­ми, кри­вы­ми но­га­ми и цеп­ки­ми ру­ка­ми, пе­рег­рыз­ли ко­ра­бель­ные ка­на­ты и сор­ва­ли па­ру­са, а по­том бро­си­лись на Син­д­ба­да и его спут­ни­ков. Пе­ред­ний че­ло­ве­чек под­к­рал­ся к од­но­му из куп­цов. Ку­пец вых­ва­тил меч и раз­ру­бил его по­по­лам. И сей­час же на не­го ки­ну­лись еще де­сять мох­на­тых, схва­ти­ли его за ру­ки и за но­ги и сбро­си­ли в мо­ре, а за ним и дру­го­го и треть­его куп­ца.

— Неужели мы ис­пу­га­ем­ся этих обезь­ян?!- вос­к­лик­нул Син­д­бад и вы­нул меч из но­жен.

Но ка­пи­тан Бу­зург схва­тил его за ру­ку и зак­ри­чал:

— Берегись, Син­д­бад! Раз­ве ты не ви­дишь, что, ес­ли каж­дый из нас убь­ет де­сять или да­же сто обезь­ян, ос­таль­ные ра­зор­вут его в клочья или вы­ки­нут за борт? Бе­жим с ко­раб­ля на ос­т­ров, а ко­рабль пусть дос­та­ет­ся обезь­янам.

Синдбад пос­лу­шал­ся ка­пи­та­на и вло­жил меч в нож­ны.

Он выс­ко­чил на бе­рег ос­т­ро­ва, и его спут­ни­ки пос­ле­до­ва­ли за ним. Пос­лед­ним ушел с ко­раб­ля ка­пи­тан Бу­зург. Ему бы­ло очень жал­ко ос­тав­лять свое суд­но этим мох­на­тым обезь­янам.

Синдбад и его при­яте­ли мед­лен­но пош­ли впе­ред, не зная, ку­да нап­ра­вить­ся. Они шли и ти­хо раз­го­ва­ри­ва­ли меж­ду со­бой. И вдруг ка­пи­тан Бу­зург вос­к­лик­нул:

— Смотрите! Смот­ри­те! Дво­рец!

Синдбад под­нял го­ло­ву и уви­дел вы­со­кий дом с чер­ны­ми же­лез­ны­ми во­ро­та­ми.

— В этом до­ме, мо­жет быть, жи­вут лю­ди. Пой­дем и уз­на­ем, кто его хо­зя­ин,- ска­зал он.

Путники пош­ли быс­т­рее и вско­ре дош­ли до во­рот до­ма. Син­д­бад пер­вым вбе­жал во двор и крик­нул:

— Тут, на­вер­но, не­дав­но был пир! Смот­ри­те — на пал­ках вок­руг жа­ров­ни ви­сят кот­лы и ско­во­ро­ды и всю­ду раз­б­ро­са­ны об­г­ло­дан­ные кос­ти. А уг­ли в жа­ров­не еще го­ря­чие. По­си­дим нем­но­го на этой скамье — мо­жет быть, хо­зя­ин до­ма вый­дет во двор и по­зо­вет нас.

Синдбад и его спут­ни­ки так ус­та­ли, что ед­ва дер­жа­лись на но­гах. Они усе­лись, кто на скамью, а кто пря­мо на зем­лю, и вско­ре ус­ну­ли, приг­рев­шись на сол­н­це. Син­д­бад прос­нул­ся пер­вым. Его раз­бу­дил силь­ный шум и гул. Ка­за­лось, что где-то не­да­ле­ко про­хо­дит боль­шое ста­до сло­нов. Зем­ля дро­жа­ла от чьих-то тя­же­лых ша­гов. Бы­ло уже поч­ти тем­но. Син­д­бад прив­с­тал со скамьи и за­мер от ужа­са: пря­мо на не­го дви­гал­ся че­ло­век ог­ром­но­го рос­та — нас­то­ящий ве­ли­кан, по­хо­жий на вы­со­кую паль­му. Он был весь чер­ный, гла­за у не­го свер­ка­ли, как го­ря­щие го­лов­ни, рот был по­хож на от­вер­с­тие у ко­лод­ца, а зу­бы тор­ча­ли, точ­но клы­ки ка­ба­на. Уши па­да­ли ему на пле­чи, а ног­ти на его ру­ках бы­ли ши­ро­кие и ос­т­рые, как у льва. Ве­ли­кан шел мед­лен­но, слег­ка сог­нув­шись, точ­но ему труд­но бы­ло нес­ти свою го­ло­ву, и тя­же­ло взды­хал. От каж­до­го вздо­ха ше­лес­те­ли де­ревья и вер­хуш­ки их при­ги­ба­лись к зем­ле, как во вре­мя бу­ри. В ру­ках у ве­ли­ка­на был ог­ром­ный фа­кел — це­лый ствол смо­лис­то­го де­ре­ва.

Спутники Син­д­ба­да то­же прос­ну­лись и ле­жа­ли на зем­ле по­лу­мер­т­вые от стра­ха. Ве­ли­кан по­до­шел и наг­нул­ся над ни­ми. Он дол­го рас­смат­ри­вал каж­до­го из них и, выб­рав од­но­го, под­нял его, как пе­рыш­ко. Это был ка­пи­тан Бу­зург — са­мый боль­шой и тол­с­тый из спут­ни­ков Син­д­ба­да.

Синдбад вых­ва­тил меч и бро­сил­ся к ве­ли­ка­ну. Весь его страх про­шел, и он ду­мал толь­ко об од­ном: как бы выр­вать Бу­зур­га из рук чу­до­ви­ща. Но ве­ли­кан уда­ром но­ги от­б­ро­сил Син­д­ба­да в сто­ро­ну. Он раз­жег огонь на жа­ров­не, за­жа­рил ка­пи­та­на Бу­зур­га и съел его.

Кончив есть, ве­ли­кан рас­тя­нул­ся на зем­ле и гром­ко зах­ра­пел. Син­д­бад и его то­ва­ри­щи си­де­ли на скамье, при­жав­шись друг к дру­гу и за­та­ив ды­ха­ние.

Синдбад оп­ра­вил­ся пер­вый и, убе­див­шись, что ве­ли­кан креп­ко спит, вско­чил и вос­к­лик­нул:

— Лучше бы­ло бы, ес­ли бы мы уто­ну­ли в мо­ре! Не­уже­ли мы поз­во­лим ве­ли­ка­ну съесть нас, как овец?

— Уйдем от­сю­да и по­ищем та­кое мес­то, где бы мы мог­ли спря­тать­ся от не­го,- ска­зал один из куп­цов.

— Куда нам уй­ти? Он ведь всю­ду нас най­дет,- воз­ра­зил Син­д­бад.- Луч­ше бу­дет, ес­ли мы убь­ем его и по­том уп­лы­вем по мо­рю. Мо­жет быть, нас под­бе­рет ка­кой-ни­будь ко­рабль.

— А на чем мы уп­лы­вем, Син­д­бад?- спро­си­ли куп­цы.

— Посмотрите на эти брев­на, что сло­же­ны око­ло жа­ров­ни. Они длин­ные и тол­с­тые, и, ес­ли их свя­зать вмес­те, вый­дет хо­ро­ший плот,- ска­зал Син­д­бад.- Пе­ре­не­сем их на бе­рег мо­ря, по­ка спит этот жес­то­кий лю­до­ед, а по­том мы вер­нем­ся сю­да и при­ду­ма­ем спо­соб его убить.

— Это прек­рас­ный план,- ска­за­ли куп­цы и на­ча­ли пе­ре­тас­ки­вать брев­на на мор­с­кой бе­рег и свя­зы­вать их ве­рев­ка­ми из паль­мо­во­го лы­ка.

К ут­ру плот был го­тов, и Син­д­бад с то­ва­ри­ща­ми вер­ну­лись во двор ве­ли­ка­на. Ког­да они приш­ли, лю­до­еда во дво­ре не бы­ло. До са­мо­го ве­че­ра он не по­яв­лял­ся.

Когда стем­не­ло, зем­ля опять зат­ряс­лась и пос­лы­шал­ся гул и то­пот. Ве­ли­кан был близ­ко. Как и на­ка­ну­не, он мед­лен­но по­до­шел к то­ва­ри­щам Син­д­ба­да и наг­нул­ся над ни­ми, ос­ве­щая их фа­ке­лом. Он выб­рал са­мо­го тол­с­то­го куп­ца, прот­к­нул его вер­те­лом, за­жа­рил и съел. А по­том он рас­тя­нул­ся на зем­ле и зас­нул.

— Еще один наш спут­ник по­гиб!- вос­к­лик­нул Син­д­бад.- Но это пос­лед­ний. Боль­ше этот жес­то­кий че­ло­век ни­ко­го из нас не съест.

— Что же ты за­ду­мал, Син­д­бад?- спро­си­ли его куп­цы.

— Смотрите и де­лай­те так, как я ска­жу!- вос­к­лик­нул Син­д­бад.

Он схва­тил два вер­те­ла, на ко­то­рых ве­ли­кан жа­рил мя­со, рас­ка­лил их на ог­не и прис­та­вил к гла­зам лю­до­еда. По­том он сде­лал знак куп­цам, и они все вмес­те на­ва­ли­лись на вер­те­ла. Гла­за лю­до­еда уш­ли в глубь го­ло­вы, и он ос­леп.

Людоед со страш­ным кри­ком вско­чил и при­нял­ся ша­рить вок­руг се­бя ру­ка­ми, ста­ра­ясь пой­мать сво­их вра­гов. Но Син­д­бад и его то­ва­ри­щи врас­сып­ную бро­си­лись от не­го и по­бе­жа­ли к мо­рю. Ве­ли­кан по­шел за ни­ми, про­дол­жая гром­ко кри­чать. Он до­го­нял бег­ле­цов и пе­ре­го­нял их, но так и не пой­мал ни­ко­го. Они про­бе­га­ли у не­го меж­ду но­га­ми, увер­ты­ва­лись от его рук и на­ко­нец до­бе­жа­ли до бе­ре­га мо­ря, се­ли на плот и от­п­лы­ли, гре­бя, как вес­лом, тон­ким ство­лом мо­ло­дой паль­мы.

Когда лю­до­ед ус­лы­шал уда­ры вес­ла о во­ду, он по­нял, что до­бы­ча уш­ла от не­го. Он зак­ри­чал еще гром­че преж­не­го. На его крик при­бе­жа­ли еще два ве­ли­ка­на, та­кие же страш­ные, как он. Они от­ло­ми­ли от скал по гро­мад­но­му кам­ню и бро­си­ли вслед бег­ле­цам. Глы­бы скал со страш­ным шу­мом упа­ли в во­ду, толь­ко слег­ка за­дев плот. Но от них под­ня­лись та­кие вол­ны, что плот пе­ре­вер­нул­ся. Спут­ни­ки Син­д­ба­да поч­ти сов­сем не уме­ли пла­вать. Они сра­зу зах­леб­ну­лись и пош­ли ко дну. Толь­ко сам Син­д­бад и еще двое куп­цов по­мо­ло­же ус­пе­ли схва­тить­ся за плот и удер­жа­лись на по­вер­х­нос­ти мо­ря.

Синдбад с тру­дом вска­раб­кал­ся сно­ва на плот и по­мог сво­им то­ва­ри­щам выб­рать­ся из во­ды. Вол­ны унес­ли их вес­ло, и им приш­лось плыть по те­че­нию, слег­ка нап­рав­ляя плот но­га­ми. Ста­но­ви­лось свет­лее. Ско­ро дол­ж­но бы­ло взой­ти сол­н­це. То­ва­ри­щи Син­д­ба­да, мок­рые и дро­жа­щие, си­де­ли на пло­ту и гром­ко жа­ло­ва­лись. Син­д­бад сто­ял на краю пло­та, выс­мат­ри­вая, не вид­но ли вда­ли бе­ре­га или па­ру­са ко­раб­ля. Вдруг он обер­нул­ся к сво­им спут­ни­кам и крик­нул:

— Мужайтесь, друзья мои Ах­мед и Ха­сан! Зем­ля не­да­ле­ко, и те­че­ние не­сет нас пря­мо к бе­ре­гу. Ви­ди­те, пти­цы кру­жат­ся там, вда­ли, над во­дою? Их гнез­да, на­вер­но, где-ни­будь близ­ко. Ведь пти­цы не уле­та­ют да­ле­ко от сво­их птен­цов.

Ахмед и Ха­сан под­бод­ри­лись и под­ня­ли го­ло­вы. Ха­сан, у ко­то­ро­го гла­за бы­ли зор­кие, как у яс­т­ре­ба, пос­мот­рел впе­ред и ска­зал:

— Твоя прав­да, Син­д­бад. Вон там, вда­ле­ке, я ви­жу ос­т­ров. Ско­ро те­че­ние при­го­нит к не­му наш плот, и мы от­дох­нем на твер­дой зем­ле.

Измученные пут­ни­ки об­ра­до­ва­лись и ста­ли силь­нее грес­ти но­га­ми, что­бы по­мочь те­че­нию. Ес­ли бы они толь­ко зна­ли, что ждет их на этом ос­т­ро­ве!

Скоро плот при­би­ло к бе­ре­гу, и Син­д­бад с Ах­ме­дом и Ха­са­ном выш­ли на су­шу. Они мед­лен­но пош­ли впе­ред, под­би­рая с зем­ли яго­ды и ко­ренья, и уви­де­ли вы­со­кие, раз­ве­сис­тые де­ревья на бе­ре­гу ручья. Гус­тая тра­ва так и ма­ни­ла при­лечь и от­дох­нуть.

Синдбад бро­сил­ся под де­ре­во и сей­час же зас­нул. Его раз­бу­дил ка­кой-то стран­ный звук, точ­но кто-то пе­ре­ти­рал зер­но меж­ду дву­мя ог­ром­ны­ми кам­ня­ми. Син­д­бад от­к­рыл гла­за и вско­чил на но­ги. Он уви­дел пе­ред со­бой ог­ром­но­го змея с ши­ро­кой пас­тью, как у ки­та. Змей спо­кой­но ле­жал на брю­хе и ле­ни­во, с гром­ким хрус­том дви­гал че­люс­тя­ми. Этот хруст и раз­бу­дил Син­д­ба­да. А из пас­ти змея тор­ча­ли че­ло­ве­чес­кие но­ги в сан­да­ли­ях. По сан­да­ли­ям Син­д­бад уз­нал, что это но­ги Ах­ме­да.

Постепенно Ах­мед це­ли­ком ис­чез в брю­хе змея, и змей мед­лен­но уполз в лес. Ког­да он скрыл­ся, Син­д­бад ос­мот­рел­ся кру­гом и уви­дел, что он ос­тал­ся один.

«А где же Ха­сан?- по­ду­мал Син­д­бад.- Не­уже­ли его то­же съел змей?»

— Эй, Ха­сан, где ты?- крик­нул он.

— Здесь!- раз­дал­ся го­лос от­ку­да-то свер­ху. Син­д­бад под­нял го­ло­ву и уви­дел Ха­са­на, ко­то­рый си­дел скор­чив­шись в гус­тых вет­вях де­ре­ва, ни жи­вой ни мер­т­вый от стра­ха.

— Полезай и ты сю­да!- крик­нул он Син­д­ба­ду.

Синдбад схва­тил с зем­ли нес­коль­ко ко­ко­со­вых оре­хов и вска­раб­кал­ся на де­ре­во. Ему приш­лось си­деть на вер­х­ней вет­ке, это бы­ло очень не­удоб­но. А Ха­сан прек­рас­но ус­т­ро­ил­ся на ши­ро­ком су­ку по­ни­же.

Много ча­сов про­си­де­ли Син­д­бад и Ха­сан на де­ре­ве, каж­дую ми­ну­ту ожи­дая по­яв­ле­ния змея. Ста­ло смер­кать­ся, нас­ту­пи­ла ночь, а чу­до­ви­ща все не бы­ло. На­ко­нец Ха­сан не вы­дер­жал и зас­нул, опер­шись спи­ной о ствол де­ре­ва и све­сив но­ги. Вско­ре зад­ре­мал и Син­д­бад. Ког­да он прос­нул­ся, бы­ло свет­ло и сол­н­це сто­яло до­воль­но вы­со­ко. Син­д­бад ос­то­рож­но нак­ло­нил­ся и пос­мот­рел вниз. Ха­са­на на вет­ке боль­ше не бы­ло. На тра­ве, под де­ре­вом, бе­ле­ла его чал­ма и ва­ля­лись стоп­тан­ные туф­ли — все, что ос­та­лось от бед­но­го Ха­са­на.

«Его то­же сож­рал этот ужас­ный змей,- по­ду­мал Син­д­бад.- Вид­но, и на де­ре­ве от не­го не спря­чешь­ся».

Теперь Син­д­бад был один на ос­т­ро­ве. Дол­го ис­кал он ка­ко­го-ни­будь мес­теч­ка, что­бы ук­рыть­ся от змея, но на ос­т­ро­ве не бы­ло ни од­ной ска­лы или пе­ще­ры. Ус­тав ис­кать, Син­д­бад при­сел на зем­лю у са­мо­го мо­ря и стал ду­мать, как бы ему спас­тись.

«Если я выр­вал­ся из рук лю­до­еда, так не­уже­ли я дам се­бя съесть змею?- ду­мал он.- Я че­ло­век, и у ме­ня есть ра­зум, ко­то­рый по­мо­жет мне пе­ре­хит­рить это чу­до­ви­ще».

Вдруг с мо­ря плес­ну­ла ог­ром­ная вол­на и выб­ро­си­ла на бе­рег тол­с­тую ко­ра­бель­ную дос­ку. Син­д­бад уви­дел эту дос­ку и сей­час же при­ду­мал, как ему спас­тись. Он схва­тил дос­ку, по­доб­рал на бе­ре­гу еще нес­коль­ко до­сок по­мень­ше и унес их в лес. Выб­рав дос­ку под­хо­дя­ще­го раз­ме­ра, Син­д­бад при­вя­зал ее к сво­им но­гам боль­шим кус­ком паль­мо­во­го лы­ка. Та­кую же дос­ку он при­вя­зал к го­ло­ве, а две дру­гие — к те­лу, спра­ва и сле­ва, так что ока­зал­ся как буд­то в ящи­ке. А по­том он лег на зем­лю и стал ждать.

Скоро пос­лы­шал­ся треск хво­рос­та и гром­кое ши­пе­ние. Змей по­чу­ял за­пах че­ло­ве­ка и ра­зыс­кал свою до­бы­чу. Из-за де­ревь­ев по­ка­за­лась его длин­ная го­ло­ва, на ко­то­рой све­ти­лись, как фа­ке­лы, два боль­ших гла­за. Он под­полз к Син­д­ба­ду и ши­ро­ко ра­зи­нул пасть, вы­со­вы­вая длин­ный раз­д­во­ен­ный язык.

Он удив­лен­но ос­мот­рел ящик, из ко­то­ро­го так вкус­но пах­ло че­ло­ве­ком, и поп­ро­бо­вал зах­ва­тить его и раз­г­рызть зу­ба­ми, но креп­кое де­ре­во не под­да­ва­лось.

Змей обо­шел Син­д­ба­да со всех сто­рон, пы­та­ясь сор­вать с не­го де­ре­вян­ный щит. Щит ока­зал­ся слиш­ком креп­ким, и змей толь­ко об­ло­мал се­бе зу­бы. В ярос­ти он стал бить хвос­том по дос­кам. Дос­ки зад­ро­жа­ли, но вы­дер­жа­ли. Дол­го тру­дил­ся змей, но так и не доб­рал­ся до Син­д­ба­да. На­ко­нец он вы­бил­ся из сил и уполз об­рат­но в лес, ши­пя и раз­б­ра­сы­вая хвос­том су­хие лис­тья.

Синдбад быс­т­ро от­вя­зал дос­ки и вско­чил на но­ги.

«Лежать меж­ду дос­ка­ми очень не­удоб­но, но ес­ли змей зас­тиг­нет ме­ня без­за­щит­ным, он ме­ня сож­рет,- ска­зал се­бе Син­д­бад.- На­до бе­жать с ос­т­ро­ва. Пусть луч­ше я уто­ну в мо­ре, чем по­гиб­ну в пас­ти змея, как Ах­мед и Ха­сан».

И Син­д­бад ре­шил опять смас­те­рить се­бе плот. Он вер­нул­ся к мо­рю и на­чал со­би­рать дос­ки. Вдруг он уви­дел не­по­да­ле­ку па­рус ко­раб­ля. Ко­рабль все приб­ли­жал­ся, по­пут­ный ве­тер гнал его к бе­ре­гам ос­т­ро­ва. Син­д­бад сор­вал с се­бя ру­баш­ку и при­нял­ся бе­гать по бе­ре­гу, раз­ма­хи­вая ею. Он ма­хал ру­ка­ми, кри­чал и вся­чес­ки ста­рал­ся об­ра­тить на се­бя вни­ма­ние. На­ко­нец мат­ро­сы за­ме­ти­ли его, и ка­пи­тан при­ка­зал ос­та­но­вить ко­рабль. Син­д­бад бро­сил­ся в во­ду и в нес­коль­ко взма­хов дос­тиг ко­раб­ля. По па­ру­сам и по одеж­де мат­ро­сов он уз­нал, что ко­рабль при­над­ле­жит его зем­ля­кам. Дей­с­т­ви­тель­но, это был араб­с­кий ко­рабль. Ка­пи­тан ко­раб­ля мно­го слы­шал рас­ска­зов про ос­т­ров, где жи­вет страш­ный змей, но ни­ког­да не слы­хал, что­бы кто-ни­будь от не­го спас­ся.

Матросы лас­ко­во встре­ти­ли Син­д­ба­да, на­кор­ми­ли и оде­ли его. Ка­пи­тан при­ка­зал под­нять па­ру­са, и ко­рабль пом­чал­ся даль­ше.

Долго плыл он по мо­рю и на­ко­нец доп­лыл до ка­кой-то зем­ли. Ка­пи­тан ос­та­но­вил ко­рабль у прис­та­ни, и все пут­ни­ки выш­ли на бе­рег про­да­вать и вы­ме­ни­вать свои то­ва­ры. Толь­ко у Син­д­ба­да ни­че­го не бы­ло. Грус­т­ный и пе­чаль­ный, ос­тал­ся он на ко­раб­ле. Ско­ро ка­пи­тан по­доз­вал его к се­бе и ска­зал:

— Я хо­чу сде­лать доб­рое де­ло и по­мочь те­бе. С на­ми был один пу­те­шес­т­вен­ник, ко­то­ро­го мы по­те­ря­ли, и я не знаю, умер он или жив. А то­ва­ры его так и ле­жат в трю­ме. Возь­ми их и про­дай на рын­ке, и я дам те­бе что-ни­будь за тру­ды. А то, что не удас­т­ся про­дать, мы от­ве­зем в Баг­дад и от­да­дим его род­с­т­вен­ни­кам.

— Охотно сде­лаю это,- ска­зал Син­д­бад.

И ка­пи­тан при­ка­зал мат­ро­сам вы­нес­ти то­ва­ры из трю­ма.

Когда выг­ру­зи­ли пос­лед­ний тюк, ко­ра­бель­ный пи­сец спро­сил ка­пи­та­на:

— Что это за то­ва­ры и как зо­вут их хо­зя­ина? На чье имя их за­пи­сать?

— Запиши на имя Син­д­ба­да-Мо­ре­хо­да, ко­то­рый плыл с на­ми на ко­раб­ле и про­пал,- от­ве­тил ка­пи­тан.

Услышав это, Син­д­бад ед­ва не ли­шил­ся чувств от удив­ле­ния и ра­дос­ти.

— О гос­по­дин,- спро­сил он ка­пи­та­на,- зна­ешь ли ты то­го че­ло­ве­ка, чьи то­ва­ры ты при­ка­зал мне про­дать?

— Это был че­ло­век из го­ро­да Баг­да­да по име­ни Син­д­бад-Мо­ре­ход,- от­ве­чал ка­пи­тан.

— Это я Син­д­бад-Мо­ре­ход!- зак­ри­чал Син­д­бад.- Я не про­пал, а зас­нул на бе­ре­гу, а ты не дож­дал­ся ме­ня и уп­лыл. Это бы­ло в мое прош­лое пу­те­шес­т­вие, ког­да пти­ца Рухх при­нес­ла ме­ня в до­ли­ну ал­ма­зов.

Матросы ус­лы­ша­ли сло­ва Син­д­ба­да и тол­пой об­с­ту­пи­ли его. Не­ко­то­рые ему ве­ри­ли, дру­гие на­зы­ва­ли его лже­цом. И вдруг по­до­шел к ка­пи­та­ну один ку­пец, ко­то­рый то­же плыл на этом ко­раб­ле, и ска­зал:

— Помнишь, я те­бе рас­ска­зы­вал, как я был на ал­маз­ной го­ре и бро­сил в до­ли­ну ку­сок мя­са, и к мя­су при­це­пил­ся ка­кой-то че­ло­век, и орел при­нес его на го­ру вмес­те с мя­сом? Ты мне не по­ве­рил и ска­зал, что я лгу. Вот че­ло­век, ко­то­рый при­вя­зал­ся тюр­ба­ном к мо­ему кус­ку мя­са. Он по­да­рил мне та­кие ал­ма­зы, луч­ше ко­то­рых не бы­ва­ет, и ска­зал, что его зо­вут Син­д­бад-Мо­ре­ход.

Тут ка­пи­тан об­нял Син­д­ба­да и ска­зал ему:

— Возьми свои то­ва­ры. Те­перь я ве­рю, что ты Син­д­бад-Мо­ре­ход. Про­дай их пос­ко­рей, по­ка на рын­ке не кон­чи­лась тор­гов­ля.

Синдбад про­дал свои то­ва­ры с боль­шой при­былью и вер­нул­ся в Баг­дад на этом же ко­раб­ле. Он был очень до­во­лен, что воз­в­ра­тил­ся до­мой, и твер­до ре­шил ни­ког­да боль­ше не пус­кать­ся в пу­те­шес­т­вия.

Так окон­чи­лось третье пу­те­шес­т­вие Син­д­ба­да.

ОТВЕТЬТЕ ПИСЬМЕННО на ВОПРОСЫ

Анализ сказки «Синдбад-Мореход: третье путешествие»

После первых двух путешествий Синдбад мореплаватель не захотел тихой и умеренной жизни в родном городе. Его неутомимая душа требовала новых приключений. Приключения Синдбада заключены в 7 разных сказок, которые рассказывает Шахерезада своему падишаху. Каждый рассказ отличается от предыдущего, но есть и общие черты. Например, общим является то, что мореплаватель Синдбад никогда не бросал своих друзей, и всегда умело выкручивается из очередной передряги.

Характерные черты произведения

Главный герой Синдбад богатый и веселый купец. Любит деньги и путешествия превыше всего. Постоянно меняет свою жизнь, рискует ради новых впечатлений и финансовой пользы. Раз за разом, купец собирает команду, садится на свой корабль и отправляется навстречу новым приключениям. Ему никогда не бывает страшно, он сообразительный и умный, и никогда не оставляет надежды на спасение. Своей счастливой удачей и настойчивостью он занял по праву место капитана корабля. Корабельная команда ему доверяет и готова пойти за ним, хоть на край света. В жизни у Синдбада было много приключений и испытаний, но его дух не сломался, а характер закалился. Постепенно в нем появляются, черты характера несвойственные для купцов, а именно: искренность, почтительность, человечность, искренность и доброта.

В третьей части сказок о Синдбаде рассказывается, о том, как герой попал на таинственный остров, населенный страшными людоедами, знакомится с вожаком обезьяньего царства, находит много драгоценностей, и странным образом остается живым. Несмотря на испытания, которые выпали на долю героя, он ни на одно мгновение не надеялся на свою удачу и благосклонность фортуны.

Автор сказок, хотел донести до читателя, что Синдбад раз за разом попадал в неприятности он никогда не опускал руки и боялся. Единственное, что может позволить себе человек – это постоянная борьба за идеи, свободу, богатство или жизнь. Все остальное не стоит. Имеет значение только величие характера и благородство души. Никакие обстоятельства не способны сломить человека, который знает, чего хочет, верит в свою звезду и способен отстаивать свои идеи до самой смерти.