Дьокуускай куорат туьунан сочинение - Граматика и образование на Pisanino.ru

Обновлено: 08.01.2023

-ааҕыыга интэриэһи тардыы, сайыннарыы; өйгө оҥорон көрөр дьоҕуру сайыннарыы, ырытар,сыаналыыр тылы-өһү туттуу.

— тулалыыр эйгэҕэ болҕомтолоох буоларга иитии, литература искусство биир көрүҥэ буоларын болҕойуу.

Уруок тиибэ: саҥаны билии.

Вложение	Размер
urok_yakutskoy_literatury.docx	16.4 КБ

Предварительный просмотр:

Төрөөбүт саҥабыт. 3 б кылааска аһаҕас уруок. Сэтинньи 19 күнэ. Дьокуускай куорат 23-с №-дээх орто оскуолата.

Уруок тиэмэтэ: Илья Дорофеевич Винокуров-Чаҕылҕан “Дьокуускай үрдүнэн” хоһооно.

— тулалыыр эйгэҕэ болҕомтолоох буоларга иитии, литература искусство биир көрүҥэ буоларын болҕойуу.

Уруок тиибэ: саҥаны билии.

1. Тэрээһин түгэнэ.

-Оҕолор, билигин Төрөөбүт саҥабыт уруога. Бүгүҥҥү уруокка биһиги саҥа хоһоону ааҕыахпыт.Ол хоһоонтон саҥаҕа, кэрэҕэ үөрэниэхпит.

Чопчу ыйытыылырынан бэсиэдэ.

2. Саҥаны, сонуну ылыныы.

—Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин билиһиннэрии.

-Саха норуотун чулуу поэтын олоҕун, айар үлэтин билиһиннэриэҕэ Федотова Сандаара.

—Бары суруйааччылар, поэттар төрөөбүт сирдэрин, дойдуларын хоһоонноругар хоһуйан суруйаллар.

-Биһиги үөрэнэр, олорор сирбит, турар сирэ ханнык куоратый? (Дьокуускай куорат)

-Ким Дьокуускай куоракка төрөөбүтэй?

Айымньыны ааҕыы. Ырытан, толкуйдаан ыйытыыларга эппиэт.

Өлүөнэ эбэккэм үргүөрүн үрдүгэр,

Кэрискэ бырааным кэрдиитин иһигэр,

Тунаарар Туймаадам туманын киинигэр

Туругуран тураҕын Дьокуускай куоратым!

-Бу кэрчиктэн тугу өйдөөбүппүтүн кэпсэтиэҕиҥ эрэ. Дьокуускай куорат ханна турарый?

(Өлүөнэ өрүс кытылыгар, Туймаада хочотугар, бу Туймаада хочото бырааннаах эбит.Ол иһигэр биһиги куораппыт турар эбит.)

-Иккис куплеты ааҕыы.

Күннэри-түүннэри эн үрдээн, тэнийэн,

Эн тутууҥ, собуотуҥ тыаһынан ньиргийэн,

Күлүмэх күүскүнэн өрүтэ күүрэҥҥин,

Туругуран тураҕын, Дьокуускай куоратым!

-Биһиги куораппытыгар дьоҥҥо, оҕоҕо аналлаах ханнык миэстэлэр баалларый?

( Араас сынньанар, күүлэйдиир сирдэр бааллар: Культура парката, Ойуунускай аатынан Саха театра, Пушкин аатынан нуучча театра, Опера уонна Балет театра, Үүнэр көлүөнэ театра уо. д. а. Араас спортивнай тутуулар: “Чолбон”, “Долгун” бассейннар, “Модун”, “Чэбдик” уо.д. а. Спортивнай комплекстар. Куораппытыгар баар эбит собуот, араас тутуу. Сылын аайы саҥа .дьиэлэр тутуллаллар. Саҥа дьиэ матырыйаалын оҥорор собуоттар үлэлииллэр)

-Ол аата биһиги куораппыт үүнэ, сайда, туругура турар эбит.

-Үһүс куплеты ааҕыы.

Күлүм күн анныгар күөгэйэ муҥутуур

Үөскээбит Ийэ сир дьолугар туругур!

Үйэттэн үйэҕэ киэркэйэн үүнэ тур,

Эн, үрдүк аналлаах Дьокуускай куоратым!

-Эһиги Дьокуускай куоракка олороҕут, үөрэнэҕит. Куораппыт хайдах буолуон баҕараҕытый? ( Ыраас уулуссалардаах, сибэккилээх болуоссаттардаах, саҥа үрдүк дьиэлэр үксүү туруохтарын баҕарабыт.)

— Поэт Илья Дорофеевич Дьокуускай куораппытыгар үчүгэй баҕа санааны эппит эбит. Манна олохсуйан олорор араас омук дьоно куораппытын киэргэтэн, сайыннаран киһи-аймах олоҕо тупсарын туһугар бары үлэлии-хамсыы, үөрэнэ сылдьабыт.

-Үрдүк аналлаах Дьокуускай диэни хайдах өйдүүгүтүй? ( Үрдүк анал диэн үтүөҕэ үөрэтэр, холобур буолар, кэрэҕэ тардар аналлаах. Сахабыт сирин дьоһун аатын ааттатар, ытык кырдьаҕас куораппыт бу Дьокуускай куорат буолар.)

-Дьокуускай инники дьылҕата биһигиттэн эмиэ тутулуктаах.

Түмүк санаалары этии.

— Онтон, оҕолоор, биһиги оскуолабыт ханна турарый? (Дьокуускай куорат киинигэр. Поярков уулусса иккитигэр.)

-Бүгүн биһиги оскуолабытыгар бырааһынньык. Туох бырааһынньыга буола турарый? (Оскуолабыт аҕыс уон сааһын бэлиэтиир үбүлүөйэ.)

-Оскуолабытыгар биһиги баҕа санааларбытын этиэххэйиҥ!

( Биһиги оскуолабыт мэлдьи ыраас, кыраһыабай буоллун.Үчүгэй кыһамньылаах үөрэнээччилэрдээх, үтүө учууталлардаах буоларыгар баҕарабыт.)

-Үүнэ, сайда тур күндү ытыктыыр оскуолабыт!

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

урок якутского языка 3 класс

материал к уроку по якутскому (родному) языку.

календарное планирование уроков якутского языка в 3 классе

материал состоит из пояснительной записки и тематического планирования по дням.

Задача на части по мотивам якутского эпоса Олонхо (на якутском языке)

Задача на части.

Презентация «Сана чааhа» для уроков якутского языка

Презентация «Сана чааhа» электронный плакат для показа учителем на уроках якутского языка.

Презентация для уроков якутского языка «Этии»

Презентация к урокам якутского языка на уроках открытия нового и на уроках закрепления пройденного.

В данной статье говорится об использовании мультимедийного пособия «От буквы к букве» на уроках якутского языка в 1 классе.

План урока по литературному чтению на якутском языке. Н.Г. Золотарев-Якутский «Дьукаахтыылар».

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Описание презентации по отдельным слайдам:

Классный час Достопримечательности г. Якутска и Якутии

Здание Ил Тумэн

СВФУ здание ГУК ( Главный учебный корпус)

СВФУ здание КФЭН ( кафедра факультетов эстетических наук)

СВФУ здание КГФ ( кафедра гуманитарных факультетов)

СВФУ здание УЛК ( Учебно лабораторный корпус)

СВФУ здание КТФ ( Кафедра технических факультетов)

Зоопарк «Орто Дойду» Здесь нашли приют животные и птицы, которые по разным причинам не в состоянии выжить в дикой природе. Среди многих представленных видов, есть такие редкие, как рысь, овцебык, изюбр, тарбаган, орлан-белохвост, сапсан, чеглок и другие. Здесь же расположен одноименный туристский комплекс. В комплексе установлена копия древнего Якутского острога и уникальная коллекция коновязей — священных тотемов якутов…

Музей истории и культуры народов севера им. Ярославского Один из старейших и богатейших музеев Сибири и Дальнего Востока. Основан в 1891 по инициативе политических ссыльных. В собрании музея около 140 тыс. предметов. В 1909-1911 гг. по общественной инициативе на пожертвовании купцов Ф. В. Астраханцева, Г. В. Никифорова и других зажиточных жителей города было построено двухэтажное здание, один этаж которого заняла библиотека, другой – музей…

Музей мамонта Академии наук Республики Саха (Якутия) Создан в 1991, как научный и культурный центр по изучению мамонтовой фауны и среды ее обитания в ледниковый период. Единственный в мире специализированный музей уникальных палеонтологических экспонатов. В недрах Якутии обнаружены значительная часть всех известных в мире уникальных находок мамонтов, шерстистых носорогов, бизонов, овцебыков, пещерных львов и других животных давно минувшей эпохи…

Музей музыки и фольклора народов Республики Саха (Якутия) В музее собраны уникальные музыкальные инструменты, обрядовые принадлежности коренных жителей республики, представлена летопись развития музыкального искусства Якутии. Здесь можно услышать обрядовые песни с магической связью с иными мирами. Музей находится в здании Русско-Азиатского банка, построенного в конце XIX века…

Шахта Шергина Летом 1828 года живший в Якутске руководитель конторы Русско-Американской Компании купец Фёдор Шергин для получения хорошей воды предпринял рытьё колодца во дворе своего дома. Он знал о постоянном холоде в почвенных слоях, однако надеялся на достижение успеха. Шергин ранее жил в Качуге (верховья Лены) и знал, что в той местности удавалось преодолеть слой мёрзлого грунта и выйти на водоносный слой…

Подземная лаборатория Института Мерзлотоведения Подземная лаборатория Института Мерзлотоведения — уникальное сооружение Института мерзлотоведения. Институт был основан в 1961 году с целью изучения вечной мерзлоты. Основной задачей института является комплексное изучение мерзлоты, истории ее становления и развития во времени, а также исследования состава, строения и происхождения мерзлоты…

Национальный художественный музей Национальный художественный музей Республики Саха- крупнейшее художественное собрание на севере-востоке Сибири. Музей основан в 1928 году. Его основу составила коллекция из 27 произведений русских художников ХVIII — ХХ веков, переданных в дар из фондов Государственной Третьяковской галереи. Среди переданных произведений были полотна таких известных художников, как М…

Театр оперы и балета им. Д. К. Сивцева–Суоруна Омоллона В советское время носил название «Музыкальный театр». Здание 1982 года постройки, занесен в список памятников истории и культуры, подлежащих госохране как республиканское наследие, определено специальным постановлением правительства республики.

Собор Спаса Преображения Градоякутский Преображенский Кафедральный собор. Кирпичный пятиглавый храм с трапезной и шатровой колокольней. Построен в псевдорусском стиле, фасады четверика завершены щипцами. Выстроен в 1826-1845 на средства купцов А. М. и М. М. Соловьёвых. Закрыт в 1930-х, венчания сломаны, в 1980-х занят библиотекой…

Цирк Самый северный крытый цирк в мире.

Свято-Покровский женский монастырь

Музей истории связи Якутии

Литературный музей им. П. А. Ойунского В составе Музея — мемориальный уголок основоположника якутской советской литературы П. А. Ойунского, во дворе здания — копия юрты, в которой он провел детские годы. В постоянной экспозиции также есть раздел, посвященный репрессированным писателям Якутии. Среди экспонатов есть копии фотографий и документов, в том числе в том числе из следственных и личных дел…

Русский драматический театр им. А. С. Пушкина

Мемориальный дом-музей М. К. Аммосова

Памятник Бекетову (Старый город)

Бизонарий «Тыымпынай» С 2009 года муниципальный район «Горный улус» участвует в международном проекте по сохранению и размножению лесных бизонов. В местности Тыымпынай Шологонского наслега построен бизонарий «Тыымпынай», где содержатся 51 лесных бизонов.

Ыытыллыбыт сирэ: Дьокуускай куорат 1-гы №-дээх орто оскуолата.

Буолбут күнэ: Олунньу ый 18 күнэ, 2017 сыл

Тэрийээччилэр: Дьокуускай куорат 1-гы №-дээх орто оскуолатын алын сүhүѳх кылаастарын учууталлара:

Николаева Мария Егоровна, үрдүкү категориялаах алын кылаастар учууталларын холбоhугун салайааччыта;
Корякина Лилия Алексеевна, үрдүкү категориялаах алын кылаас учуутала;
Сосина Сардана Анатольевна, үрдүкү категориялаах алын кылаас учуутала;
Сивцева Мария Егоровна, I категориялаах алын кылаас учуутала;
Копылова Лена Власьевна, I категориялаах алын кылаас учуутала;
Давыдова Мария Павловна, үрдүкү категориялаах алын кылаас учуутала;
Николаева Федора Федотовна, үрдүкү категориялаах алын кылаас учуутала;
Иванова Светлана Петровна, үрдүкү категориялаах оскуола библиотекатын сэбиэдиссэйэ.

Тѳрѳѳбүт тыл киһи үөрэҕи-билиини кэбэҕэстик ылынар, өйө –санаата туругурар, майгыта-сигилитэ ситэр иһирэх иэйиитэ уһуктар, өлбөт үйэлээҕи айар-тутар, дьоҕура тобуллар айылҕаттан бэриллибит эйгэтэ буолар.

“Аман өс” күрэх сыала – соруга:

— тылы хомоҕойдук, ылбаҕайдык, табатык тутта үѳрэнии;

— саха тыла сүппэтин, умнуллубатын туhугар оҕолору умсугутуу;

— тѳрѳѳбүт дойдуга тапталы, киэӊ туттууну иӊэрии;

— тыл- этии үѳрэҕэр тирэҕирэн, дьону – сэргэни итэҕэтэр гына бэйэ санаатын этии, үѳрэнии;

Тыл этии үс түhүмэхтээх буолла:

I түhүмэх – эрдэттэн бэриллибит тиэмэ5э тыл этии.

II түhүмэх – эрдэттэн бэриллибит тиэмэлэртэн талан ылбытыгар тыл этии.

III түhүмэх – соhуччу бэриллибит тиэмэ5э тутатына тыл этии.

Оҕолор тыл этэллэригэр бэйэлэрин тылларынан уустаан – ураннаан кэпсииллэрэ, тыл этии ис хоhооно кыттааччылар бэйэлэрин толкуйдарыгар, ѳйдөрүгэр – санааларыгар сѳп түбэhэрэ биhирэннэ.

Үѳрэнээччилэр тыл этэллэригэр тиэмэни сѳпкѳ, толору арыйыыга, бэйэлэрин санааларын, билиилэрин – кѳрүүлэрин тиэрдэргэ, истээччигэ итэҕэтиилээхтик этэргэ дьулустулар.

Дьүүллүүр сүбэҕэ үлэлээтилэр:

Ø Хотугулуу Илин Университетын естественнай наука салаатын сэбиэдиссэйэ Бубякина Айталина Андреевна;

Ø Өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо уонна ыччат библиотекатын киинин кыраайы үөрэтэр салаа сэбиэдиссэйэ Ефремова Людмила Васильевна;

Ø Саха өрөспүүбүлүкэтин национальнай библиотека гуманитарнай салаатын кылаабынай библиотекара Габышева Рена Николаевна;

Ø Дьокуускай куорат 1-гы №-дээх орто оскуолатын библиотекатын сэбиэдиссэйэ Иванова Светлана Ивановна;

Ø Дьокуускай куорат 1-гы №-дээх орто оскуолатын иитии үлэтигэр директоры

солбуйааччы Васильева Надежда Анатольевна;

Дьокуускай куорат 1-гы №-дээх орто оскуолатын саха тылын уонна литературатын учуутала Попова Анна Даниловна.

Дьүүллүүр сүбэ тыл этээччилэр туттан – хаптан туралларын, тыл этии тэтимин, куолас эгэлгэтэтин, киэҥ эйгэҕэ саҥарар үөрүйэхтэрин, санааларын толору этэллэрин учуоттаатылар.

Түмүк маннык буолла: 3-с кылаас үөрэнээччилэрин икки ардыларыгар:

I степеннээх Диплом хаhаайына – Шараборина Каролина, 26 №-дээх орто оскуола,

учуутала Санникова Татьяна Петровна;

II степеннээх Диплом хаhаайына – Соров Айхал, 17 №-дээх орто оскуола,

учуутала Заровняева Любовь Святославовна;

III степеннээх Диплом хаhаайына – Новикова Роксана, 29 №-дээх орто оскуола,

учуутала Жиркова Евдокия Ильинична.

4-с кылаас үөрэнэччилэрин икки ардыгар:

I степеннээх Диплом хаhаайына – Дягилева Айыына, ЯГНГ,

учуутала Максимова Наталья Михайловна;

II степеннээх Диплом хаhаайына – Лебедев Арылхан, ЯГНГ, “Айыы кыьата”,

учуутала Жиркова Надежда Ивановна;

III степеннээх Диплом хаhаайына – Собакина Жанна, 1 №-дээх орто оскуола,

учуутала Сивцева Мария Егоровна.

Кыайыылаахтар дипломунан, анал аат хаhаайыннара грамоталарынан наҕараадаланнылар.

Саӊа кэмӊэ ийэ тылбыт этэр имэӊин, дириӊ ѳйүн толору этэр, туттар, ѳйдүүр туhугар тыл этэн араатардыыр күрэх урдук таьымнаахтык ааста.

Саха оҕолоро, кыра сааскытыттан төрөөбүт тылгытынан саңаран, ийэ тылгытынан кэпсэтэн, ааҕан-суруйан улаатаргытыгар. Өркөн өйдөөх, кэрэ дууhалаах, көрсүө майгылаах, киэң билиилээх Сахабыт сиригэр туhалаах буоларга кыhаллың!

Эhиил “Аман өс» күрэххэ өссө элбэх оскуола кыттыа, оҕолор таhымнара быдан үрдүө диэн эрэнэбит.

Николаева Мария Егоровна,

Дьокуускай куорат 1 №-дээх орто оскуолатын

алын сүhүөх кылаастарын учууталларын холбоhугун салайааччыта

Төрөппүттэр санаалара.

Максимова Наталья Михайловна, ЯГНГ төрөппүтэ:

“Биhиги быйыл “Аман өс” күрэххэ иккис сылбытын кытынныбыт. 1 миэстэ буолан олус астынан олоробут. Олус үрдүк таhымнаахтык ыытаргытын былырыын бэлиэтии көрбүппүт. Олус чуолкай, тэттик түhүмэхтээх бэрт күрэҕи толкуйдаабыккытын олус хайгыыбын. Хайдах эрэ ураты наҕыл, истиҥ, оҕолорго харыстабыллаах сыhыаннаах тэрээhин. Бары тэрийбит учууталларга, 1 №-дээх оскуола коллективыгар барҕа махтал! Ситиhиини баҕарабыт.”

Алина Иванова, 17 №-дээх орто оскуола төрөппүтэ:

“Биhиги маннык “Аман өс”куораттааҕы күрэххэ саҥа кытынныбыт. Күрэх аhыллыытыгар талааннаах да оҕолор хоhоон аахтылар! Кыыспыт cитиhиитинэн бэйэбитин соhутта. Үөрдүбүт- көттүбүт. Тэрийээччилэргэ барҕа махтал!”

Черкашина Мирани Анатольевна, 31 №-дээх оскуола төрөппүтэ:

“Оҕо оҕоттон үөрэнэр, эт саастыылаахтарыттан истэн, түргэнник ылынар. Онон биир саастаахтары туспа киллэрии — олус үчүгэй дьаhаныы дии снаатым. Мин санаабар, олус үчүгэй тургутан көрүүнү аастыбыт. Саха оҕото сахалыы ыраастык саҥарыыта, санаатын сөпкө этинэрэ үчүгэй. Оҕолорбут үүнэ- сайда турдуннар!

Тэрийэн ыытааччыларга Үрдук махталбытын этэбит. Дьүүллүүр сүбэ эйэҕэс- сайаҕас, оҕоҕо сымнаҕас сыhыаннаах буолуутун ордук сэргээтим. Өссө да сайда туруҥ! Сылтан сыл кыттааччылар элбии турдуннар. Махтал буоллун!

Лебедева Саргылана Николаевна, “Айыы кыhата”, ЯГНГ төрөппүтэ:

“Отой наhаа сонун, тэрээhиннээх күрэххэ кытынныбыт. Тэрийээччилэргэ барҕа махтал!”

Тихонова Анастасия Дмитриевна, 2 №-дээх оскуола төрөппүтэ:

“Наhаа үчүгэй наадалаах тэрээhин. Оҕом бастакытын кытынна, үөрэн-көтөн, кынаттанан кэллэ. Барыгытыгар махтал!”

Ноговицына Изабелла Ивановна, 3 №-дээх орто оскуола төрөппүтэ:

“Сахалыы тылбытын сүтэрбэккэ сайыннара сылдьыаххайыҥ! 1 №-дээх орто оскуола алын кылаас учууталларыгар барҕа махтал! Сылтан сыл аайы ыытылла турдун кэскиллээх тэрээhин!”

Бу сыллар тухары кыраайы үөрэтиигэ үгүс матырыйаал мунньулунна: кинигэлэр, альбомнар, олохтоох хаһыаттар, сурунааллар уонна да атын матырыйааллар хомуллан киирдилэр. Бырагыраама туох-хайдах быһыылаахтык үлэлиирин билсээри, “Дьокуускай куорат” куораттааҕы уокурук «Библиотека тиһигин киинэ” информационнай-библиографическай салаатын салайааччыта Нюргуяна Тихонованы кытта кэпсэттибит.

АНЫГЫ КЭМ БИБЛИОТЕКАТА

Бу дайджест куорат култуурунай олоҕор анаммыт хаһыаттарга, сонуннардаах сайтарга тахсар ыстатыйалар хомуурунньуктара буолар. Порталбытыгар муспут матырыйаалларбытын, үлэбит хайысхаларын, түмүгүн киирэн көрүөххэ, билсиэххэ уонна туһаныахха сөп.

— Аныгы тэтимҥэ социальнай ситимнэр инники кирбиигэ таҕыстылар, эһиги онно бааргыт дуо?

— Порталгыт уонна социальнай ситимҥит биир сонуннары таһаараллар дуо?

— Инстаграм страницабыт порталбытыттан олох атын хайысхалаах. Манна үксүн дьон болҕомтотун куорат историятын, култууратын сырдатар фактографическай, тематическай кылгас, тэттик матырыйаалларынан тардабыт, оонньуулары ыытабыт. Инстаграммытыгар барыта холбоон 2700-тэн тахса сурутааччылаахпыт. Өрөспүүбүлүкэбит араас муннугуттан, ону таһынан Москваттан, Санк-Петербургтан, Владивостоктан, Краснодартан уо.д.а. куораттартан киирэн көрөллөр. Тик-токпутугар куорат туһунан интэриэһинэй видеолары оҥорон таһаарабыт. Сурутааччыларбыт сэргииллэр, суруйаллар, ыйытыыларын биэрэллэр.

ХОМУЙАН, СААҺЫЛААН, ТАҤАН

Аудиогидтары эмиэ хамаҕытык туттаҕыт.

izi.TRAVEL

— Сэрии сылларыгар куораппыт сыыппаранан чахчыларын, сэрии, тыыл бэтэрээннэрин ахтыыларын, Саха сириттэн төрүттээх Сэбиэскэй Сойуус Геройдарын туһунан кинигэлэр, ыстатыйалар библиографическай испииһэктэрэ, кинилэр олохторун, хорсун быһыыларын туһунан матырыйааллар киирдилэр. Бу быыстапкабыт эбии ситэриллэн-хоторуллан иһиэҕэ.

— Аан дойдуну икки атаҕар туруорбут коронавируска эһиги эмиэ бырайыак толкуйдаабыккыт.

Дьокуускай – Илин Сибиир былыргы куората, Өлүөнэ өрүс кытылыгар турар. Оччотооҕу кэмҥэ Дьокуускайга бастакынан Хотугулуу-Илиҥҥи үөрэх тэрилтэлэрэ, доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрэ, библиотекалар уонна театрдар баар буолбуттара. Чопчу биһиги куораппыт бүтүн улахан территориялары үөрэтиигэ тирэх буолан кэллэ.

«Хроники Covid-19. Якутск»

Киин куораппыт уулуссаларынан үгүс чинчийээччилэр, учуонайдар, уһулуччулаах дьон бэйэлэрин кэмнэригэр үтүө өйдөбүллэри хаалларбыттара.

Презентация на тему: » Эн дьиэң, эн төрөөбүт дойдуң Саха сирэ. Саха республиката Россия5а биир улахан территориялаах, суду экономическай суолталаах субъега буолар.» — Транскрипт:

1 Эн дьиэң, эн төрөөбүт дойдуң Саха сирэ

2 Саха республиката Россия5а биир улахан территориялаах, суду экономическай суолталаах субъега буолар

3 Саха Республикатын символикатын (герб, былаах, гимн) историята

4 Саха сирин уобалаЬын гербэтэ 1878с. бэс ыйын 5 кунугэр бигэргэммитэ

6 Герб Якутской Автономной Советской Социалистической Республики утвержден Указом Президиума Верховного Совета Якутской АССР от 27 июня 1978г.

7 Флаг Якутской Автономной Советской Социалистической Республики утвержден Постановлением Президиума ЦИК ЯАССР от 13 мая 1938 года

8 Флаг Якутской Автономной Советской Социалистической Республики утвержден Указом Президиума Верховного Совета Якутской АССР от 27 октября 1978г.

9 Саха сирэ КиЬитин ахсаана – Иэнэ – хот/со5уруу 2000-км, ар5/илин-500км Республика столицата – Дьокуускай куорат Республика5а 34 улуус баар. Республика статустаах куораттар – Дьокуускай, Мирнай, Нерюнгри, Ньурба, Покровскай. Улуус куортаттара — Алдан, Булуу, Верхоянскай, Ленскэй, Среднеколымскай, Томмот, Удачнай, Өлүөхүмэ.

10 Саха сирин столицата – Дьокуускай куорат Кини 1632с. Бала5ан ыйын 25 кунугэр теруттэммитэ. Нуучча хаЬаа5а Петр Бекетов Лена еруЬунэн кэлэн Ленскэй острогу туппута.

12 Саха сирин гербэтэ Гербэ ортотугар уруц кемус диискэ иЬигэр знамялаах аттаах киЬи ойууламмыт. Бу терут ебугэлэрбит Лена очуос хайалыгар оцорон хаалларбыт уруЬуйдара (наскальный рисунок) буолар. Дискэ урдугэр сэттэ сахалыы орнамент, аллараа Саха сирин официальнай аата-суола сахалыы, нууччалыы суруллубут. Гербэ суолтата – былыргы историяны кытта билицци бириэмэ биир буолуута. Аттаах киЬи государство былаа5ын урдуктук тутар.

13 Саха сирин былаа5а Халлаан куе5э урун куну кытта – келуенэ алтыЬыыта, саха норуотун терут угэЬигэр, урун куццэ сугуруйуу. Мацан – ыраас санааны От куе6э – айыл5абыт, кылгас сайыммыт КыЬыл – ийэ дойдуга бэриниилээх буолуу, олорон ааспыт келуенэ5э ытыктабыл.

14 САХА РЕСПУБЛИКАТЫН ерегейун ырыата Савва Тарасов, М-Кирилл Герасимовы Сахам сирэ дьоллоох тускуга СаЬар5алыы ыцыра ыллыыр. Илинтэн ap5aa ол кустуга Алмаас таас курдук сандаара сырдыыр. Хос ырыата: Бар5а быйацнаах Сахам дойдута, Модун Россия киэн туттуута, Оркен ерегей тойугун туойдун, Уунэр уйэ5э урдуу туруохтун! Уллэр уестээх 0луенэ эбэ 0лбёт-мэцэ угуттуур уулаах. Элбэх омукка эрчим эбэр, Или-эйэни олохтуур уохтаах. Хос ырыата. Ааспыт кэммит айхаллаах суола Арчылыыр аар алгыЬын биэрдэ, Сахабыт.сирэ дьоЬун, дуолан Сайдыы аартыгар туерэ5э тустэ.

15 Михаил Ефимович Николаев – Саха Республикатын бастакы Президена 8 декабря 1989с был избран Предс.Презид.Верх.Совета ЯАССР; 20 декабря 1991г. был избран первым Президентом Якутской-Саха ССР; 22 декабря 1996г.был избран Президентом РС(Я) на второй срок.

16 Тохсунньу 13 кунугэр 2002 с. Саха Республикатын Президенинэн Вячеслав Анатольевич ШТЫРОВ ананан 2010с.диэри улэлээбитэ

17 Егор Афанасьевич Борисов 2010с. бэс ыйын 10 кунугэр Саха сирин Президенэн анаммыта Чурапчы селотугар 1954с атырдьах ыйын 15 кунугэр тереебутэ. Чурапчы орто оскуолатын 1971с. бутэрбитэ сс улэтин слесарь-ремонтник идэтинэн са5алаабыта. 1979с. Новосибирскайдаа5ы тыа хаьаайыстыбатын институтун инженер-механик сс. Тыа хаЬаайыстыбатын миниистиринэн улэлээбитэ. Саха Республикатын Правительствотын председателинэн сс

19 Саха сирин айыл5атын баайа КыЬыл кемус

21 Культура уонна искусство

24 Олонхо 2006с. ЮНЕСКО Аан дойду культуратын баайынан билиммитэ

25 Дьулуруйар Ньургун Боотур

26 Олимпийские чемпионы по вольной борьбе: Роман Дмитриев Павел Пинигин Александр Иванов

27 Викторина Дьокуускай куорат хаЬан, хайдах теруттэммитэй? Бастакы Президеммит кимий, хаЬан буолбутай? с Республика кунун хаЬан ылабыт? Саха республиката хас улуустаа5ый? с с Олонхобут хас сыллаахха ЮНЕСКО билиниитин ылбытай? с с

Читайте также:

Хочбар сочинение на аварском

Друзья по переписке на английском сочинение

Сочинение на тему гуманизм вывод

Это случилось в голодные послевоенные годы сочинение

Смертельная рана базарова любовью сочинение

Источник

Дьокуускай (ааҥл.) Дьокуускай (Саха тыла) Якутск (Нучча тыла) Yakutsk (Ааҥыл тыла)
М. К. Аммосов аатынан Хоту-Илиҥҥи федеральнай университет, КФЕН.
Дьокуускай өрүс үрдүгэр турар сирэ

Coordinates 642) 62°02′ с. ш. 129°44′ в. д. / 62.033° с. ш. 129.733° в. д. ^(G) ^(O)Координаталара: 642) 62°02′ с. ш. 129°44′ в. д. / 62.033° с. ш. 129.733° в. д. ^(G) ^(O)
Coat of Arms	Flag

Куорат Күнэ: Балаҕан ыйын иккис өрөбүлэ
Дьаһалта ыстаатыhа
Федерал субъект In jurisdiction of Киин куорат of	Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтэ
Local self-government
Charter	Charter of Yakutsk
Municipal status	Куорат уокуруга
Ил Дархан	Николаев Айсен Сергеевич
Representative Body	Уокурук Сүбэтэ
Иэн
Иэнэ	121,93 km² (47,1 sq mi)
Олохтоохторо
2002 Census — Rank — Чиҥэ	210 642 inhabitants 89с 1727,6/km² (4474,5/sq mi)

Устуоруйата
Тутуллубута	Балаҕан ыйын 25, 1632
Атын информация
Почта кода	677xxx
Телефон кода	+7 4112
Официал ситим-сирэ
http://www.yakutsk-city.ru/

Дьокуускай (нууч. Яку́тск) Арассыыйа Федерациятын куората, Саха Өрөспүүбүлүкэтин киинэ, Өлүөнэ кытылыгар Туймаада хочотугар турар. Былыргы сахалыы аата Туймаада. 1632 сыллаахха олохтоммутунан ааҕыллар.

Олохтоохторун ахсаана 322,987 киһи, ол иһигэр куорат бэйэтэ 285,023 киһи (2021 сыл).

Устуоруйата[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

1632 сыллаахха Бекетов баһылыктаах нуучча хаhаахтара Өлүөнэ кытылыгар, билиҥҥи Уус-Алдан сиригэр бастаан остуруок туппуттар. Онтон нуучча хаһаахтарын тойоно Иван Галкин Өлүөнэ остуруогун халаан уута ылара бэрдин иһин, Өйүк баай хонуутугар (эбэтэр лог диэни луг диэн сыыһа суруйбут буоллахтарына — аппатыгар) өрүс уҥуор куорат билиҥҥи турар сиригэр көһөрбүтэ.

Өлүөнэ кыраайын (Ленский край) киинин быһыытынан бастаан Өлүөнэ остуруога дэнэр этэ. 1638 сыллаахха Саха Сирин Енисей уеһыттан арааран Саха уеһа оҥороллоругар киин остуруок буолбута.

1680 сыллаахха саҕаламмыт реформа кэмигэр 1681 сыллаахха остуруокка Приклонскай бойобуода кэлэр, кини сүрүн соруга — остуруогу куоракка кубулутуу. Куораты тутуу от ыйын 24 күнүгэр 1682 сыллаахха саҕаламмыт. 3600 саһаан кыбадыраат иэннээх сири 3,5 миэтэрэ кэриҥэ үрдүктээх күрүө туттарар. Бу эркиҥҥэ 8 баасына туттарар. Куорат городничайынан Семен Иванович Епишев диэн киһи ананар.

Тохсунньу 10 күнүгэр 1696 сыллаахха Сибиирдээҕи бирикээс Саха уеһын уонна куоратын чертежтарын оҥорорго ыйаах таһаарар. Онтон нөҥүө сылыгар тохсунньу 31 күнүгэр үрүҥ көмүс бэчээти оҥотторон ыытар. Бу кэмтэн ыла остуруок бүтэһиктээхтик куорат аатын сүгэр^[1].

Килиимэтэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Салгын тэмпэрэтиирэтин орто кээмэйэ (2012 сыл)^[2].

Тохсунньу	Олунньу	Кулун тутар	Муус устар	Ыам ыйа	Бэс ыйа	От ыйа	Атырдьах	Балаҕан	Алтынньы	Сэтинньи	Ахсынньы	Сыл
Салгын тэмпэрэтиирэтин орто кээмэйэ
-26 °C	-27.4 °C	-17.5 °C	1.0 °C	11.3 °C	20.3 °C	21.9 °C	18 °C	9.5 °C	-2.2 °C	-19 °C	-29.0 °C	°C

Демография[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Сурутуу ыытыллыбыт сылларга уонна 2007 сылга олохтоох ахсаана

Дьокуускай куоракка — 355000 киьи(2021 сыл) олорор.

Бу куоракка элбэх норуот олорор.
Сахалар, нууччалар уонна да атыттар.

Дьокуускай куорат тургэнник улаата турар куорат.

Омуктар ахсааннара (нелегаллары аахпакка туран)[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Өссө маны көр[биики-тиэкиһи уларытыы]

{{салааҕа источниктара суох}}

Испииhэккэ 10-тан тахса тыhыынча ахсааннаах омуктар.

Нууччалар — 143 тыh.
Сахалар — 142 тыh.
Украинецтар — 32 тыh.
Кытайдар — 25 тыh.
Узбектар — 21 тыh.
Татаардар — 12 тыh.
Башкирдар (башкорт) — 11,9 тыh.
Кэриэйдэр — 10,3 тыh.
Эрмээннэр — 10,2 тыh.
Белорустар — 10,2 тыh.
Таджиктар — 10 тыh.

Дьокуускай Ытык олохтоохторо[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Дьокуускайга төрөөбүт биллэр дьон[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Доҕордуу куораттар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Үөрэҕирии[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Фотогалерея[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Былыргы Дьокуускай.
Воеводскай канцелярия
Дьокуускай. Острог
XIX үйэ. Дьокуускайдааҕы духовнай сэминээрийэ
XIX үйэ. Дьокуускайдааҕы духовнай сэминээрийэ
Дьокуускай. Ярославскай уулуссатын 45 №-рэ. Арассыыйа култууратын памятнига (1400042000)
«Өрөгөй» спорт уораҕайа
Саха сыырката
Саха тыйаатыра
Нуучча-Азия баанын дьиэтэ. Кэннигэр остуруок биир баасыната уонна Комдрагмет дьиэтэ көстөллөр

Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

↑ Дьокуускай хаһан куорат дэммитэй? А.Павлов-Дабыл, Кэскил хаһыат, 2.10.2012
↑ Погода и Климат:Климат Якутска

Сигэлэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Дьокуускай куорат уокурук дьаһалататын официал ситим-сирэ

Источник

Кыраайы үөрэтэр, чинчийэр үлэ хас биирдии библиотека
үлэтин биир сүрүн хайысхатынан буолар.

Ол курдук “Дьокуускай куорат” куораттааҕы уокурук
«Библиотека тиһигин киинэ”, ол иһигэр киирэр уопсайа 18 библиотека куораппыт
историятын, култууратын, социальнай-экономическай туругун үөрэтэр, сырдатар
«Якутсковедение» диэн анал бырагырааманан үлэлиир.

АНЫГЫ КЭМ БИБЛИОТЕКАТА

— Бастатан туран, 2000
сылтан саҕалаан хас да биобиблиографическай ыйынньыктар (справочниктар)
тахсыбыттара. Ол курдук, кинигэ буолан тахсыбыт ыйынньыкпыт «Имена на улицах Якутска»
икки таһаарыытын Национальнай библиотека Электроннай библиотекатыгар ааҕыахха
сөп. Онтон кэлин CD-диискэнэн тахсыбыт ыйынньыктарбытын: «Городская скульптура
Якутска» (2007), «Белинка в печати» (2010), «Память Якутска: Мемориальные
доски» (2011) библиотекаларга көрүөххэ сөп.

— 2015
сылтан хаһыат, сурунаал, кинигэ ыстатыйаларын корпоративнай «Якутсковедение»
диэн Электроннай библиографическай каталогка киллэрэр үлэни саҕалаабыккыт. Бу
туһунан кинигэни, хаһыаты таптаан ааҕааччыларбытыгар кэпсии түһэргит буоллар.

— Бу каталогка куорат
историятын, култууратын, куораппыт тутаах, биллэр-көстөр дьонун, куорат
олохтоохторун, тэрилтэлэрин, уулуссаларын, пааматынньыктарын уонна да атын
тиэмэлээх, араас сылга тахсыбыт ыстатыйалары булуохха сөп. Онуоха cbsykt.ru
сайт нөҥүө киириэххитин сөп.

Олох ирдэбиллэригэр
сөп түбэһэн, 2019 сылтан «Мой Якутск» диэн ааттаах информационнай-тематичеcкай
портал аһыллыбыта.

Бу порталга үөһэ
этиллибит ыйынньыктарбытын, электроннай каталогка киирбит сорох ыстатыйалары
«Коллекция статей» рубрикаҕа pdf-формакка ааҕыахха сөп. Ону таһынан нэдиэлэ
ахсын «Культура в жизни столицы» диэн ааттаах дайджест тахсар.

Портал «Мой Якутск» moiyakutsk.ru

— Аныгы тэтимҥэ социальнай
ситимнэр инники кирбиигэ таҕыстылар, эһиги онно бааргыт дуо?

— Билигин
социальнай ситим күүскэ сайынна. Биһиги олорон хаалбакка, 2019 сылтан инстаграм
ситимигэр эмиэ «Мой Якутск» @moi_yakutsk
диэн ааттаах информационнай-аралдьытар сирэйдээхпит, 2020 сылтан Тик-ток
аралдьытар ситимҥэ аккаунт арыммыппыт.

— Порталгыт уонна
социальнай ситимҥит биир сонуннары таһаараллар дуо?

Инстаграм «Мой Якутск»

«Мой Якутск» диэн порталбыт, инстаграммыт уонна тик-ток аккауммут хатыласпакка, бэйэ бэйэлэрин ситэрсэн биэрэллэрин, көрөөччүлэри, сэҥээрээччилэри интэриэһиргэтэр курдук үлэбитин ыытабыт. Түгэнинэн туһанан, киин куораппыт уонна өрөспүүбүлүкэбит олохтоохторун инстаграммытыгар, тик-токпутугар суруйтарыҥ, сэргээҥ диэн ыҥырабын. Кылгас кэм иһигэр куораппыт историятыттан олус элбэх интэриэһинэй чахчылары билиэххит диэн эрэннэрэбит.

ХОМУЙАН, СААҺЫЛААН, ТАҤАН

Аудиогидтары эмиэ хамаҕытык туттаҕыт.

Дьокуускай куорат 388 сааһыгар анаан «Библиотека и ее окрестности» уонна «Якутск на карте мира» диэн сетевой бырайыактар истэринэн виртуальнай аудиогидтар izi.TRAVEL сервис нөҥүө оҥоһуллубуттара. Манна барыта 17 маршрут баар. Олору биһиги библиотекаларбыт оҥорбуттара. Төлөпүөҥҥэр сыһыарыы босхо хачайдаан ылан, бу маршруттарынан сылдьан олус интэриэһинэй ис хоһоонноох куораппыт историятын кытары билсиэххитин сөп. Уонна сайт нөҥүө аан дойду хайа баҕарар муннугуттан киирэн көрүөххэ сөп.

izi.TRAVEL

— Бу ааспыт 2020 сыл, бары билэрбит курдук, Улуу Кыайыы 75 сылыгар
анаммыта. Онно улахан суолталаах «Память Якутска» диэн виртуальнай быыстапка
оҥорбуккут.

Виртуальная выставка «Память Якутска» — memory-ykt.cbsykt.ru

— Аан дойдуну икки атаҕар туруорбут коронавируска эһиги эмиэ бырайыак
толкуйдаабыккыт.

— «Хроники Covid-19. Якутск» диэн саҥа сетевой бырайыакпыт былырыын сайын үлэтин саҕалаабыта. Бу ыарахан кэмҥэ дьон олоҕо хайдах уларыйбыта, үлэ-хамнас, ыарыыны кытары охсуһуу хайдах барбыта хронологиянан сааһыланан, таҥыллан оҥоһулла турар.

«Хроники Covid-19. Якутск»

Киин куораппыт уулуссаларынан үгүс чинчийээччилэр, учуонайдар, уһулуччулаах
дьон бэйэлэрин кэмнэригэр үтүө өйдөбүллэри хаалларбыттара.

Дьокуускай куорат «Библиотека тиһигин киинэ”, «Якутсковедение» анал бырагыраамата куорат
историятын, олоҕун киэҥник сырдатарга, арыйарга кыһаллар, кыраайы үөрэтиигэ
күүс-көмө буолуо диэн эрэнэ хаалабыт.

Источник

Бүгүн Дьокуускай куорат күнэ. История кэрэһэлииринэн, 1632 сыллаахха Бекетов баһылыктаах нуучча хаhаахтара Өлүөнэ кытылыгар, билиҥҥи Уус-Алдан сиригэр бастаан остуруок туппуттар. Онтон нуучча хаһаахтарын тойоно Иван Галкин Өлүөнэ остуруогун халаан уута ылара бэрдин иһин, Өйүк баай хонуутугар (эбэтэр лог диэни луг диэн сыыһа суруйбут буоллахтарына — аппатыгар) өрүс уҥуор куорат билиҥҥи турар сиригэр көһөрбүтэ. Тохсунньу 10 күнүгэр 1696 сыллаахха Сибиирдээҕи бирикээс Саха уеһын уонна куоратын чертежтарын оҥорорго ыйаах таһаарар. Онтон нөҥүө сылыгар тохсунньу 31 күнүгэр үрүҥ көмүс бэчээти оҥотторон ыытар. Бу кэмтэн ыла остуруок бүтэһиктээхтик куорат аатын сүгэр^[1].

Бэлиэ күннэр

Ираан — Ираан киинэтин күнэ.

Түбэлтэлэр

Б.Э.И. 490 — Марафон кыргыһыытыгар Афины сэриитэ байҕал кытылыгар түспүт Персия сэриитин кыайбыт. Кыргыһыы кэнниттэн грек буойуна Фидиппид Марафон куоратыттан Афиныга диэри сүүрэн тиийбит, кыайыы туһунан илдьит аҕалан «Өрөгөйдөөҥ! Биһиги кыайдыбыт» диэбит уонна өлөн түспүт. Бу номоҕу кэриэстээн 1896 сыллаахтан ыла Олимпия оонньууларыгар 42,2 км усталаах марафон дистанциятыгар сүүрүү ыытыллар.
1683 — Вена кыргыһыытыгар Европа христианскай дойдуларын холбоһуктаах сэриитэ улахан Осмаан сэриитин кыайбыттар. Осмааннар Австрия киин куоратын Венаны осадалаан ылан эрдэхтэринэ Польша уонна Германия холбоһуктаах сэриилэрэ кэлэн куораты быыһаабыт. Кыргыһыы муҥутуур тыҥааһыныгар аатырбыт Польша кынаттаах гусардара Ян Собесский хоруол баһылыктаах атака оҥорбуттар. Мантан ыла Осмаан импиэрийэтэ Европа дойдуларын сэриилээн ылыыта тохтообут.
1933 — Венгрия учуонайа Лео Сцилард Лондоҥҥа уулуссаны туораан иһэн ядернай субурҕа (цепной) реакцияны таайбыт. Бу арыйыыны туһанан сотору атомнай бомбаны айбыттара.
1933 — Тиксиигэ Хоту муора уу суолунан Германияҕа оҥоһуллубут «Первая Пятилетка» диэн аал устан кэлбит.
1941 — И. Сталин чугуйан иһэр саллаатары ытыалыыр тохтотор этэрээттэр (заградотряды) туһунан бирикээс таһаарар.
1959 — Байконур космодромтан «Луна-2» станция Ыйга көппүт. Икки күнүнэн станция Ый ньууругар тиийэн охсуллубут, инньэ гынан Ыйга тиийбит аппараттартан бастакы буолбут.
2000 — Дьокуускайга «Туймаада» стадионугар ырыаһыт Земфира кэнсиэр биэрэ туран көрөөччүлэри трибунаттан хонууга түһэллэригэр ыҥырбыт. Сорох дьон 6 миэтэрэ үрдүктэн ыстанан түспүттэр, сорохтор милиция кордонун тоҕо анньан ааспыттар. Түмүгэр 19 киһи эчэйбит.
2007 — Арассыыйа премьер-миниистирэ Михаил Фрадков уурайарын туһунан биллэрбит.

Төрөөбүттэр

1934 — Саха АССР үтүөлээх бырааһа, хирург М. Д. Ефремова төрөөбүт.
1934 — СӨ үтүөлээх бырааһа, неврологтар Саха сиринээҕи оскуолаларын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ В. Г. Семенова төрөөбүт.
1937 — Лена Аммосова — химия билимин кандидата, Максим Аммосов аатынан Аһымал пуонда тэрийэччитэ.
1940 — Василий Винокуров — РФ өрүс флотун Бочуоттаах үлэһитэ, РСФСР үрдүкү кылаастаах исписэлииһэ. Кини аатынан ТО-1544 теплоход “Механик Винокуров” диэн ааттаммыта.

Источник

15.09.2017
11:36

“Аартык.ру” хаста да төхтөрүйэн Дьокуускай куоракка сабыллыбыт тэрилтэ бэчээтин туһанан сири, баайы-дуолу уоруу барбытын туһунан элбэх ыстатыйаны таһаарда.

Түөкүннээһин барыта кэриэтэ “Амгинское БТИ” диэн Амма улууһугар тэриллэ сылдьан баран 2009 сыллаахха сабыллыбыт муниципальнай унитарнай тэрилтэ бэчээтинэн, урут оҥоһуллубут курдук кэтэх күнүнэн-дьылынан ыытыллыбыт.

Бу улахан хабааннаах сири уорууга “Амгинское БТИ” МУТ бэчээтин илдьэ хаалбыт дьон, риэлтордар, кадастровай инженердэр, Дьокуускай куорат дьаһалтатын Сиргэ кэмитиэтин үлэһиттэрэ, архитектордар, Росреестр, полиция, прокуратура үлэһиттэрэ, судьуйалар о.д.а. дуоһунастаах дьон кыттыгастаахтар. Ол иһин куорат олохтоохторуттан сири, баайы-дуолу былдьааһын барыта “сокуон” иһинэн, ылы-чып барбыт. Итинник махинация Юрий Заболев мэринэн үлэлии олордоҕуна муҥутуур “сайда” сылдьыбыт. Кутуруга-сиэлэ 2012-2013 сс. диэри диэлийбит.

Дьон иҥсэтэ сүрдээх, биир олорон турууга 70-нуу гараһы кытары охсон ылаллар эбит. 70 киһи гараһын биир күн былдьаан ылыы сүрдээх буолбатах дуо?! Дьиэни дьиэнэн, уһаайбаны уһаайбанан дьонтон былдьаан ыла-ыла сымыйа докумуонан приватизациялыы охсон баран атын дьоҥҥо атыылаан киллиргэтии, мөлүйүөнүнэн сууманы эргитии, салгынтан харчы оҥоруу туох да үгэннээн барбыт. Сууттаһа сатаабыттары – кими кырбаан, кими куттаан, кими суутунан мөрөйдөөн, кими баһын хампы сынньан диэн… Иэдээннээх, амырыын дьыала буолбут, буола да турар…

Бүргэһи хааһахха кистээбэккин, ханан эмэ да буоллар, бу айдаан быычалаан тахсыахтааҕа. Ол курдук буолла. Айдаан тахсыбытыгар буруйдаах дьон Саха сириттэн сорохторо куоттулар, оттон баттаһа тыас хомумматах буруйданааччылар, суукка көннөрү “туоһу” эрэ быһыытынан сылдьан “наадалаах” көрдөрүүлэри биэрэн, хата төттөрү туох да буруйа суох дьону буруйдаан кыһалла-мүһэллэ ахан сылдьаллар.

Кэм да буруйдаах моттойо оруолугар эргитиилээх мэйиилээхтэр кими оҥорбуттара буолла, таайыҥ эрэ? Биллэн турар, олохтоох киһини. Саха киһитин аҕалан суут ыскаамыйатыгар чолоччу олордон баран, хара суордуу халаахтаабытынан тула элиэтии сылдьан тобулу тоҥсуйан эрэллэр.

Ким эмэ истибитэ дуу, урбаанньыт Олег Олесов сир дьыалатыгар буруйданан сууттана сылдьарын? Олесов төрөөбүт тылбынан суут истиитин ыытыҥ диэн туруорсубутун? Өссө ону күлүү-элэк гынан нууччалыы тыллаах хаһыат суустаан суруйбутун? Истибит да буоллаҕына аҕыйах киһи истибитэ буолуо.

Тоҕо диэтэххэ, уорганнар хайа маҥнайгыттан Олесов айаҕын баппыысканан хам бүөлээбиттэр. Ол иһин бу киһи кинини туохха буруйдуулларын да, хайдах силиэстийэ, суут барарын кимиэхэ да кэпсиир быраабын эрдэттэн быспыттар.

Бу үйэҕэ хаһыаттар ким-туохха буруйданан сууттанарын суруйан-суруйан кэллэхпит. Оттон Олесов дьыалатыгар – уу-чуумпу. Кими ааттаан биэриэ дуу, буруйа суох киһини буруйдуу сатыылларын дьон-сэргэ билэн айдаан тахсыа дуу диэн сэрэхэдийэн хайыҥ охсуммуттара буолуо дуо?

***

Нам уола урбаанньыт Олег Олесов буруйа диэн, 2012 сыллаахха Иван Шклярга (соторутааҕыта сууттанан хаайыыга уураахтаммыт куорат Градостроительнай политикатын департаменын салайбыта) тиийэн, авторынок таһынааҕы сирин докумуоннатааччы буолбут.

Куорат олохтоохторо бары билэллэр – сири докумуоннатыы уһун-киэҥ, сылы-сыллаан, киһини илиһиннэрэрдии барарын.

Сир докумуонун түргэнник оҥорон биэрэр элбэх чааһынай тэрилтэлэр бааллар. Олесов эмиэ сол кэриэтэ, сирин сып-сап докумуонната охсоору бастаан куораттаҕы Сир кэмитиэтигэр тиийэр. Мария Шахурдина диэн кэмитиэт отделын начальнига Олесовы “наһаа билиилээх, кыахтаах юриһы” кытары Иван Шклярдыын билиһиннэрэр. Шкляр оччолорго чааһынай тэрилтэҕэ үлэлиир, мааны бөҕө.

“Отдел начальнига – официальнай дуоһунастаах киһи Шкляры кытары билиһиннэрбит буолан, Олег туох да кэтэх санаата суох, туох баар докумуоннарын Шклярга туттаран кэбиһэр. Шкляр докумуон бэлэмниир, кини илии эрэ баттыыр. Туох суруллубутун көрө да сатаабат”, – диэн Олесов кэргэнэ Олеся кэпсиир. Биһиги оннукпут, билиниэххэ наада, саараама илии баттыыр докумуону ааҕан да бэрт. Аахпыт да буоллахха, сыыппара, квадрат, квартал нүөмэрэ эҥин диэн өйдөбүл мэлигир, анал үөрэҕэ суох дьон өйдүө да суохпутун сөп.

“Аны санаатахха, Регпалатаҕа (Росреестр) Олег аатыттан доверенностаах сылдьан Шкляр хаһан да бэйэтинэн докумуон туттарбат эбит. Талон ылар, уочарата чугаһаатаҕына Олегы ыҥырар, окошкаҕа докумуону Олег илии баттаан туттарар. Шкляр эрдэттэн ханна да бэйэтин илии баттааһынын көрдөрбөт буола сатыыр эбит. Ону биһиги кэлин биирдэ өйдөөтөхпүт. Арай, алҕаска биирдэ Шкляр докумуон туттарбыт ыспыраапкатын булан ылан адвокакка биэрбиппит”, – диир Олеся.

Олесов, баҕар, сорохтор билэллэрэ буолуо, Строительнай ырыынак таһыгар баар авторынок сирин сорҕотун бас билэрэ. Авторынок территорията хас да хаһаайыннаах. Олесов киэнэ кытыытыгар, норуокка ааттарынан “саха авторынога” диэн этэ.

“Тоҕо диэтэххэ, киниэхэ үксүн тыа дьоно массыыналарын аҕалан атыылыыллара. Ырыынак килэйбит-халайбыт өттүгэр боростой массыыналаах дьону киллэрбэт этилэр. Ол өттүгэр үксүн автоперегонунан дьарыктанар дьон сыаналаах массыыналара тураллара. Оттон тыа дьоно, бэйэлэрин массыыналарын атыылыыр биирдиилээн дьон Олег территориятыгар турааччылар”, – диэн Олеся кэпсиир.

Авторынокка баар сирдэрин Олесовтар бастаан мэрияттэн арендаҕа ылбыттар. Онтон аренда болдьоҕо туолбутун кэннэ, приватизациялаары Шклярга тиийэн, дьэ онно иэдэйбиттэр.

Шкляр чааһынай юристыы сылдьан кадастровай инженер Наталья Оглезневаны кытары сабыллыбыт тэрилтэ “Амгинское БТИ” МУТ бэчээтин туһанан, элбэх сири, баайы-дуолу түөкүннээбиттэрин туһунан силиэстийэ докумуоннара бааллар. Саамай дьиҥнээх тэрийээччилэрэ Оглезнева диэн ол докумуоннарга туоһулааччылар элбэхтэр.

Ол гынан баран Оглезнева айдаан тахсаатын кытары, өйүнэн өйдөөх Санкт-Петербурга көһөн сус гынан хаалар. Онно тиийэн эмиэ сир докумуонун оҥорор чааһынай тэрилтэ астар. Хата, “Амгинское БТИ” бэчээтэ Ленинградскай уобалас сирин билигин “түҥэтэ” сылдьар да буоллаҕына көҥүлэ.

Тиһэх уһугар, билигин Оглезнева оннугар, буруйдаах моттойо буолан олохтоох киһи Олег Олесов сууттана сылдьар. Оглезнева элбэх “наадалаах” дьоҥҥо сир-уот түҥэппит буолан харатыттан туттарара саарбах. Оттон силиэстийэлиир, кэтиир-маныыр, сууттуур уоргаттар кими эмэ буруйдуохтарын наада буоллаҕа. Онон буруйу барытын Олесовка түһэрэн баран “Дьокуускайга аферистар тойоннорун туттубут, дьыала сабылынна” диэн дакылааттыахтара турдаҕа.

Тоһоҕолоон бэлиэтээтэххэ, Олесов дьыалатын бастаан саха силиэдэбэтэлэ силиэстийэлээн, ким кимин-тугун барытын бадараантан хостоон ыраас мууска лөһүгүрэтэн испит. Дьиҥнээх махинатордар ааттара тахсыталаан барбыттар. Оглезнева онуоха саанан – ханнык үрдүк сололоохтор кини “өҥөтүнэн” туһаммыттарын этэттээри гыммыт. Онуоха бастакы силиэдэбэтэли дьыалаттан туораталлар, уонна айдааннаах Александр Каркавины аныыллар.

Каркавин ийэтэ – Ирина Каркавина Чиряев уулуссаҕа турар гаражтары бэйэтин аатыгар оҥотторбутун туһунан Оглезнева “ыйан” биэрбитэ биллэр. Оглезнева айаҕа аһыллаары гыммытыгар, Каркавин буруйу атын киһиэхэ – Олесовка көһөрө охсубута буолуо дуо?

Аны дьиҥ дьыаланы билээччилэри ким эрэ анаан бултаһар курдук. Османов диэн Оглезнева, Шкляр биир куомуннаахтара “аһаҕас айах” буолан баһын аҥаара хампы охсуллан инбэлиит буолла дииллэр. Аны, аҕыйах хонуктааҕыта Каркавин ийэтигэр гарааһын былдьаппыт Ольга Карнаухованы эмиэ кэнниттэн кэлэн кэтэххэ битанан саайдылар. Дьолго өлбөтө. Ити киһи билэринэн. Тулаайах, дьоно-сэргэтэ суох сордоохтор туох-туох буолбуттарын ким да билбэт.

Онон баай-дуол туһугар киһи тыыныгар да турартан туттуммат түөкүттэр буулаатылар быһыылаах.

(Салгыыта бэчээттэниэ).

***

Aartyk.Ru

Источник