Г тукай ижатында мэхэббэт лирикасы сочинение татарча

Тукайның мәхәббәт тарихы — шактый өйрәнелгән шагыйрь тормышының иң четерекле һәм бәхәсле якларыннан. Һәркемнең тормышында җанын җылытырлык, дөньясын яктыртып, авыр чакларында көч бирерлек саф, изге Хыялы — Мәхәббәте була. Кеше гомере буе шул сөюгә табынып, сыенып-сыгыныпяши. Тукайның тормышын да бизәгәнме андый садә мизгел? Шагыйрь йөрәгендә очкынлы хис уяткан, иҗатына илһам биргән туташ Зәйтүнә генә булганмы? Тагын кайсы асыл затлар Тукайның хөрмәтен һәм, ниһаять, мәхәббәтен яулый алган? Гомумән, аның хатын-кызга мөнәсәбәте нинди булган?.. Күпләрне кызыксындырган бу сорауларга җавапны без шагыйрьне якыннан белгән, аралашып яшәгән чордашларының истәлекләреннән таба алабыз. Сораулар күп булган кебек, фикерләр дә гаять төрле. Тукайның мәхәббәт тарихын яктырткан кызыклы язмалардан аерым өзекләрне журнал укучыларына да тәкъдим итәбез.

…Без аннан-моннан сөйләшеп утырдык. Ул күптән түгел Петербургка барып килгәнлегеннән, Петербургны яратмый сөйләп утырды вә: Петербурдан бик нык көләргә уйлыйм әле: табигать начар, шунда урам себеркесе кебек яфраксыз агачлар астына утырып, мәхәббәт итешеп утырган булалар, дип сөйләде. Мин Тукаев хатын-кызны яратмый дигәнне ишеткәнем булганлыгымнан аның хатын-кыз хакындагы фикерен сорадым. Ул: “Без белгән хатын-кызлар бик вак бит, кешенең гаебен генә эзләп, хәзер көләргә торалар, шуның өчен мин аларны яратмыйм. Хәер, мин үз апаларымнан ике кешене вә Казанда бер немканы (немец хатыны) ярата идем. Ул немка минем әхваль рухиямне тәмам аңлый, гел миңа кирәкле сүзләрне генә сөйли иде, хәтта әгәр ул әрчеп бирсә, иң җирәнгеч булган ракны да ашыйдыр идем, диде. Мин: “Габдулла әфәнде, прекрасный полны ничек яратмыйсың?” — дигәч, “Ялган, бер дә матур түгел, минем карашымда ирләр матур…” — дип җавап бирде…  Г.Тукаев (Искә төшеру)//Кояш. — 1913. — 17 апрель.)

…Тукай үзен хатын-кыз булган мәҗлесләрдә ис китәрлек кыюсыз тота, өйләнгән, гаиләләрендә байтак мәртәбәләр булган иптәшләренә кунакка барганда да мәҗлестә хатын-кызлардан берәр кеше булса, күзен күтәрми түбән генә карап утыра иде, башка вакытта сөйләшергә, көләргә хәзер булган Тукай хатын-кыз булган мәҗлестә авызын да ачмый иде. Бу качуның сәбәбе. турында озак уйлап торырга туры килми. Тукай яшьтән күңелле гаилә тормышын белмәгән, хатын-кыз арасында булып, якты якларын күрә алмаган. Соң, бөтен хатын-кыздан кача торган Тукайның шигырьләренә шундый самимилек кайдан килгән? Кайсы бәхетле туташ Тукай күк шагыйрь каләме аркылы үзе турында уйланган нәрсәләрне, үз сурәтен мәңгегә калдырырга, хосусән, Тукай кадәр Тукайга илһам биреп торучы мәртәбәсенә наил булган? Бу бәхетле туташ үз шәһәрендә байтак мөселманча укыгач, Казанга укырга килгән яшь кенә бер кыз булган…

Тукай эчендәге серләрен кешегә күп сөйләргә яратмый, эчтән тынучан иде. Мәхәббәте хакында да ул үзе (миңа мәгълүм булганы) бары бер кешегә — “Әл-ислах” мөхәррире Вафа әфәнде Бәхтияровка гына вә сиңа гына сөйлим, ди торган булган.
Вафа әфәнде бәгъзан муенына асылынып, Тукайның җылый-җылый 3. туташны сагынулары булганын сөйли. Тукайның бу мәхәббәте актыгына кадәр дәвам иткән, үлүдән бер кыш элек (1912 елның көзендә) Вафа әфәндегә очрап, икәү генә калгач, Тукай 3. туташ турысында сүз кузгатып, сөеп, сагынып сөйләгән… (Шәрәф Г. Тукайның мәхәббәт хакындагы шигырьләре һәм аның мәхәббәте//Мәктәп. — 1914. — № 4).

…Әле дә булса хәтеремдә, мин Тукайга үзе мәхәббәт итә торган бер кыздан (Зәйтүнә Мәүлүдова турында сүз бара) качып йөрүенең сәбәбен аңламаганлыгымны… сөйләдем. Ул озак җавап бирми торганнан соң, үзенең бер күзен ишарә белән күрсәтеп:
— Печать проклятия! — диде. Шул вакытта мин аның карашында, тавышының аһәңендә авыр бер фаҗигави өметсезлек сиздем. Шуннан соң ул үзенең сул күзенең ничек итеп болай ак төшерелеп калдырылган икәнен сөйләп китте… — Хатын-кызның бөтен тәэссораты кешенең тышкы күренешеннән була. Тышкы күренеше кыяфәтсез булган ир кеше хатын-кызда әүвәл күренүе белән үк бер җирәнү вә тәхкыйрь (хур күрү — Г. Н.) тойгысы тудыра, иң яхшысында инде кызгану тойгысы гына тудыра ала. Үзеңә шулай караганлыгы мәгълүм булган бер мәҗлестә утыра алу өчен иң азында бер дә самолю-биең булмаска кирәк бит… (Әмирхан Ф. Тукай һәм хатын-кыз),/Тукайтурында хатирәләр. — Казан, 1976. -92-93 бб.).

…1908 елның җәендә якыннары арасында Тукайны өйләндерү фикере туа. Тукайны кулга алырлык, күңелсез тормышыннан коткарырлык, яхшы гына хозяйка булырлык, безнең идарәгә килеп йөри торган Ф. Ибраһимова күздә тотыла. Кызга әйтелә, кыз күнде. Ф. Әмирхан әнисе Рабига абыстай аркылы кызның анасына сүз салына. Кызның анасы разый була. Хәзерге Насыйри урамы белән Сафьян урамнары чатында Апанаевларның фатир җибәрер өчен салынган ике катлы йортның югары катыннан кояшлы тәрәзә белән фатир да билгеләнә. Бу эшкә Тукаебыз бер күнә, бер кире кага, тәмам аптырый, шаша, төрле хыялларга чума… Ләкин бу эшләрнең берсе дә барып чыкмый кала. Фатихның “Габделбасыйр гыйшкы” дигән хикәясе шул турыда язылды… (Бахтияров В. Тукай турында кайбер истәлекләр/Тукай турында замандашлары. — Казан, 1960. — 91 б.)

…Беркөнне мин Тукайны артистлар белән бергә үземнең туган көнемә чакырдым. Гәрчә ул махсус киенеп, галстуклар тагып, кунакка йөрүне яратмаса да, мин чакырган мәҗлескә назланмыйча килде. Мин аның килүенә бик шатландым. Ул көнне минем бүлмәмдә чәчәкләр күп иде. Тукай, бераз утыргач, чәчәкләр янына барды, фларга карап иснәп торды да, кесәсеннән ландыш чәчәге чыгарып:
— Менә мин шушы ландыш чәчәген бик яратам, аның исе дә бик хуш, үзе дә матур, мәгез, Волжская, әнә шул чәчәкләрегез арасына кыстырып куегыз! — диде. Үзе шул минутта бер гаепле эш эшләгән кеше кебек, кызара төште… (Гыйззәтуллина-Волжская С. Сәхнә дусты// Совет әдәбияты. — 1946. — № 4).

Гость:

Имя Габдуллы Тукая известно не только в Татарии, но и далеко за её пределами. Его знают все, кто ценит искусство, кто любит поэзию. Творчество Тукая многогранно: он поэт и публицист, литературный критик и общественный деятель. Для развития татарской поэзии и в целом культуры он сделал также много, как Пушкин для русской поэзии и культуры.Габдулла Тукай родился в апреле 1886 года в деревне Кушлавыч бывшей Казанской губернии. Оставшись рано сиротой, Габдулла первое время жил у дедушки, который в 1889 году отправил мальчика в Казань. В 1895 году девятилетний Габдулла приехал в Уральск к двоюродной сестре. Оставшись рано сиротой, Габдулла первое время жил у дедушки, который в 1889 году отправил мальчика в Казань. В 1895 году девятилетний Габдулла приехал в Уральск к двоюродной сестре.В Уральске прошли детство и юность поэта. Здесь он поступил в медресе, в этом городе начал писать стихи. В этом уральском городке молодой Тукай познакомился с творчеством великих русских поэтов — Пушкина и Лермонтова. Их стихи покорили сердце начинающего поэта.Работая в типографии корректором и экспедитором, Габдулла Тукай не мог мириться с той эксплуатацией, которая здесь царила. За десять рублей в месяц от него требовали, казалось, невозможного. В таком же положении жили наборщики и другие рабочие. Однажды Тукай высказал рабочим, что надо защищать свои права и не бояться хозяина.Хозяин типографии заметил, что молодой корректор подбивает рабочих к недовольству, но принимать крутых мер не стал, так как боялся едких стихов Тукая, который уже печатался в газетах. Он только побольше загрузил работой вольнодумца.Но Тукай всегда был верен тому, что наметил. Он решил дать бой хозяину, и стал готовить рабочих типографии к выступлению с требованием увеличить зарплату. Видя, что юноша тверд характером, хозяин решил разделаться с Тукаем и уволил его из типографии.Перед молодым Тукаем встал вопрос, куда пойти? К этому времени он уже был известным поэтом. Его талантом восторгались многие, владельцы казанских и других газет приглашали поэта к себе на работу. Среди них была и оренбургская газета миллионера-золотопромышленника Рамеева «Вакыт» («Время»). И хотя Тукай знал, что Рамеев поэт и что у него есть неплохие стихи, он все же не пошел к нему. Его мечтой стала Казань, где более бурно, нежели в Оренбурге или Уфе, кипела жизнь. И он устремился в Казань.Тукай любил свой народ и, пожалуй, из татарских писателей прошлого никто не сумел с такой глубиной и художественной силой выразить дух народности, как сделал это он.Тукай горячо, самозабвенно любил Казань. С этим городом у него связано все лучшее в жизни. Но вместе с тем в Казани он пережил и много горьких минут.Поэт говорит, что татарский народ найдет счастье только в единстве с русским народом, на земле отцов. Тукай гневно отвергает идею, которую старались протащить сбежавшие в Турцию Г. Р. Ибрагимов и Ю. Акчура. Не с Турцией, а с народами России найдем мы счастье, пишет Тукай.С народом России мы песни певали,Есть общее в нашем быту и морали…Вовеки нельзя нашу дружбу разбить,Нанизаны мы на единую нить.За период жизни Тукая в Казани нет, пожалуй, ни одного его поэтического сборника, на который не налагался бы арест. Дружба Тукая с Ф. Амирханом, Г. Камалом, Г. Кулахметовым и большевиком Хусаином Ямашевым способствовала формированию идейных взглядов поэта. Он с большой теплотой пишет о первом татарском большевике X. Ямашеве. 
Казань, в которой поэт прожил свои последние годы, была мила Тукаю, он посвятил ей немало прекрасных строк. Поэт называет ее «светозарной», городом науки и искусства.Когда здоровье Тукая ухудшилось, поэту советовали поехать лечиться на юг, но у него не было на это средств. Друзья собрали ему немного денег и отправили лечиться в деревню. Но болезнь была уже запущена. В деревне поэту стало еще хуже. Было решено положить Тукая в больницу. Врачи, осмотрев больного, спросили его, почему он раньше не обратился в больницу? На это поэт шутливо ответил: Музей классика татарской литературы народного поэта Габдуллы ТукаяМузей открыт в 1986 году к столетию со дня рождения поэта. Дом, в котором расположился музей, — бывший коммерческий особняк, памятник архитектуры ХХ века, находящийся в Старо-Татарской слободе.Экспозиция музея отражает казанский период жизни Г. Тукая: здесь он жил дважды — в детстве, а затем приехал сюда в 1907 году из Уральска после учебы в медресе. В Казани он состоялся как поэт, журналист, общественный деятель. Похоронен на кладбище в Ново-Татарской слободе.Важное место в экспозиции занимают прижизненные издания Габдуллы Тукая. Среди мемориальных вещей — подлинные фотографии поэта разных лет. Одна из них, 1908 года, сделана для сборника его стихотворений. Большой интерес представляют и личные вещи — фаянсовая шкатулка, которую поэт купил сестре с первого гонорара: тюбетейка Габдуллы Тукая, его домра, металлический стакан для карандашей, плетеная дорожная корзина для путешествий. 

Тукай! Татар халкының йөзе, аңы, намусы, йөзек кашы. Бу сүзләр юкка гына әйтелмәгәндер. Чыннан да, Тукай – ул татарның Пушкины, Даниянең Андерсыны, немецларның – Гетесы. Г.Тукай шагыйрь генə түгел, бəлки халкыбызның теле дə, рухы да, язмышы да. Ул чын мəгънəсендə татар халкының үз улы. Тукай иҗаты җиһанга ямь, яктылык, яшəү көче бөркеп, күңеллəрне җылытып торучы мəңгелек кояш кебек үзенə бер илаһи көчкə ия. Әдəбият күгендə нибары җиде-сигез ел ялтырап, үз йолдызлыгын-шигъри мəктəбен булдырган остазның мирасы бай һəм күптармаклы.

Габдулла Тукай 1886 елның апрелендә дөньяга килә. Балачагы ятимлек, фәкыйрьлек ачысын татып үтсә дә, язмышында зур роль уйнаган изге күңелле кешеләр яхшылыгы, туган як табигатенең гүзәллеге аны шагыйрьлеккә әзерләгән. Инде 1905 елда Тукайның шигырьләре басыла, үзе таныла башлый.

Тукай иҗаты белән без балачактан танышып үсәбез. Аның “Балага”, “Бала белән күбәләк”, “Сабыйга”, “Кызыклы шәкерт” әсәрләрен белмәгән кеше юктыр. Әдипнең матур тасвирлы шигырьләре белән безне матурлык һәм гүзәллекне хис итәргә өйрәтә, ул безнең рухыбызны тәрбия итә. Ул үзенең шигырьләрендә кешеләрне дөрес юлдан барырга өнди, ялкаулыктан, караклыктан, куркулыктан көлә, батырлыкны, уңганлыкны мактый.

Уку-гыйлем –татар халкының наданлыгы, артталыгы өчен борчылу, бу хәлдән чыгу юллары турында уйлану әдип иҗатында әйдәгән темаларның иң әһәмиятлеләреннән санала. Ул үзе халык хисләре белән хисләнеп, үзенең күңеленнән кайнап чыккан шигырьләре белән халыкның күңелен, үзенчә әйтсәк «шүрәлечә» кытыклый. Тормышыбыздагы җитешмәгән җирләребезне күрсәтә, көлә.

Халкыбызның тормышы, яшәеше, милләтенең иминлеге өчен әрнү туган җир белән бәйләп күрсәтелә. Чөнки туган җиренә булган мәхәббәте, аңа бар булмышың белән береккәнлек кенә кешене чын кеше итә. «Шүрәле» поэмасындагы Кырлай һәм Казан арты төбәгенең мәһабәт табигате, «Пар ат»та «Иртәнге намазга бик матур, моңлы азан әйткән дәртле Казан, моңлы Казан,

нурлы Казан» шагыйрьнең берүзенең генә түгел, бөтен татар халкының илһам бирер туган җире образы булып күтәрелә.

Габдулла Тукайның тагын бер асыл сыйфаты — татар җырын, татар моңын сөюе. Татар моңын нечкә йөрәге аша кабул итүе, җыр-моңга гашыйклыгы Тукайның шигырьләрен сыгылмалы, ритмлы, моңлы итә. Моны без генә түгел, үз заманында зирәк композиторлар да күреп ала белгән. Шуңа күрә Г.Тукайның күп кенә шигырьләренә көй дә язылган. Аның «Әллүки», «Тәфтиләү», «Зиләйлүк», «Туган тел» кебек җырлары шулкадәр халыклашты ки, аларны шагыйрь иҗат иткәне сизелми дә. Аларда һәркем үз күңелендәге хисләргә аваздашлык таба. «Туган тел» җыры исә соңгы елларда аеруча еш яңгырый. Күп кенә әдәби-музыкаль кичәләр, хәтта төрле җыеннар да шушы җыр яңгыравы белән тәмамлана.

Халыкны халык иткән икенче бер бөек хәзинәгә — туган телгә мәдхия җырлый Тукай. Бу тел аның өчен әткәсе-әнкәсе теле булган өчен кадерле, үз халкының әби-бабайлар аша килгән бөтен рухи тамырлары белән тоташтырган өчен якын, үзеңнең бар эчке дөньяңны ачып бирергә ярдәм иткән өчен кыйммәт, изге теләкләреңне Ходайга ирештерә алганы өчен газиз. Егерменче гасыр башында, татар халкының алдында нинди киртәләр, хәл ителмәгән мәсьәләләр торса, Габдулла Тукай шуларның бөтенесен үзенең ялкынлы йөрәге аша уздырып, шуларга җавап эзли, халыкның игътибарын җәлеп итә. Һәр яңа буын аңардан үзе өчен иң кирәкле фикерләрне, олы ләззәт биргән асыл энҗеләрне таба.

Г. Тукай образы сәхнәдә, музыкада, сынлы сәнгатьтә дә гәүдәләндерелә. Ф. Яруллин «Шүрәле», Ә. Бакиров «Алтын тарак», Р. Гобәйдуллин «Кисекбаш» балетларын иҗат итәләр һәм бу балетлар халык күңелендә зур урын ала.

Габдулла Тукайның әсәрләре татар мультфильмнары башында тора дип тә әйтергә кирәк. Чөнки иң беренчеләрдән булып, нәкъ менә аның “Шүрәле”, “Су анасы” әкиятләре, “Эш беткәч уйнарга ярый” шигыре, “Бала белән күбәләк”е буенча беренче татарча мультфильмнар эшләнгән.

Аның әсәрләре бик күп телләргә тәрҗемә ителде, шигырь җыентыклары йөзләрчә тапкыр бастырып чыгарылды.

Тукай… Йөз меӊнәрчә кешеләр зур горурлык һәм илаһи мәхәббәт белән телгә алалар бу исемне. Халкыбызның йөзен, рухи асылын чагылдыручы мактанычлы улларының берсе Габдулла Тукай еллар үткән саен биеккәрәк күтәрелә бара. Һәр буын ел саен апрель аенда Г.Тукайның туган көнен билгеләп үтә. Татар халкы яраткан шагыйренең һәйкәле янына җыелып, аны котлый, чәчәкләр куя, шигырьләрен укый, җырларын җырлый.

Татарның бөек шагыйре Габдулла Тукай истәлеген һәм иҗади мирасын мәңгеләштерү максаты белән ЮНЕСКО халыкара оешмасы һәм Татарстан Республикасы Президенты Рөстәм Нургали улы Миңнеханов 2011 елны Тукай елы дип игълан иттеләр. Бу – шагыйребезгә олы хөрмәт билгесе.

Бөек шагыйребез Габдулла Тукай иҗаты чынлап та — мәңгелек. Әдип татар милләте, татар халкы күңелендә бүген дә яши һәм яшәячәк! Тукай рухы яшәгәндә, Тукай моңнары яңгыраганда татар милләте, аның теле яшәр, киләчәге якты булыр

НА РАЙОННЫЙ  ТУР XXIРЕСПУБЛИКАНСКОГО ФЕСТИВАЛЯ  ДЕТСКОЙ,  ЮНОШЕСКОЙ И  МОЛОДЕЖНОЙ  ПРЕССЫ«ЗОЛОТОЕ  ПЕРО»

Габдулла Тукай – яраткан шагыйрем

(«Лучшая журналисткая работа”  на  татарском  языке,     посвящённая к  130-летию Габдуллы Тукая)

Работу выполнила: ученица 2а класса

                                                         МБОУ «Бетькинская средняя  обще-

                                                         образовательная школа»

 Ибрагимова Камиля Айратовна

                                                      Руководитель: учитель  начальных классов

Мутагирова Гулия Наилевна

2016 год.

    Кечкенә генә булсам да, әнием укытучы булып эшләгәнгә күрәме, гел Габдулла Тукай турында ишетергә туры килде. Шулай итеп,  Габдулла Тукайның бөек шагыйрь икәнен мин күптәннән беләм.

    Габдулла Тукай…. Бармы икән безнең арада бу олы шагыйрь турында ишетмәгән, белмәгән кеше? Тукайның моңлы җырларын җырламаган, тылсымлы әкиятләрен тыңламаган,  шигырьләрен яттан белмәгән бала…? Юктыр…

    Тукай… Әлеге исемне ишеткәч, күңелдә төрле хисләр туа. Безнең мәктәптә һәр ел бу бөек шагыйрьне искә алалар,төрле чаралар үткәрәләр. Без аның “Су анасы»н өйрәнеп, «Туган тел» шигырен ятлап,аның тормышы белән  таныштык. Аның » Шүрәле» поэмасын укыгач миндә Тукай иҗатына соклану тагын да артты. Без укытучы апа белән аның “Су анасы”, “Шурәле”, “Бала белән күбәләк” әсәрләрен сәхнәләштердек. Бик күп әсәрләренә рәсемнәр ясадык.

     Бөек Тукай безгә үлмәс әсәрләр калдырган. Ул безне акыллы, тыйнак, гадел булырга өйрәтә, табигатьне, анда булган бар тереклекне яратырга өнди. Аның әдәплелеккә, бөеклеккә, тәүфыйклыкка өндәгән шигырьләрен һич онытырга ярамый. Нинди генә шигырьләрен укыма, гади, аңлаешлы, хәтердә кала.

     Әйе, Габдулла  Тукай иҗаты — серле бакча кебек, могҗизалы ил. Ул үзенә чакырып тора. Аның әсәрләре шулкадәр кызыклы,  мавыктыргыч, хәтта аерылып булмый,укыган саен укыйсы килеп тора. Аның иҗаты чынлап та — мәңгелек. Тукай татар милләте, татар халкы күңелендә  бүген  дә яши һәм яшәячәк!  Аның иҗаты беркайчан да онытылмас, чөнки ул — бөек шагыйрь!Мин Габдулла Тукай иҗатын бик яратып укыйм. Һәр татарның йөрәгендә үз Тукае. Кемнәрдер аңа карап  соклана, кемнәрдер үрнәк итеп, аны бүгенге көннәрдә дә үз йөрәгендә йөртә.Иҗади эшемне түбәндәге шигырь юллары белән тәмамлыйсым килә:

Татар теле – бөек Тукай теле

Туган телем – милли җырларым.

Мәңге яшәрсең син, Апуш-Тукай,

 Яңгыратып йөрәк моңнарын.

Обновлено: 10.01.2023

Оценить 1111 0

Әлки районы Чуаш Кичүе урта мәктәбе

Хәсән Туфан иҗатының тормышчан-биографик нигезләре.

(Дәрес-презентация)

Укытучы: Фатыйхова Резидә М.

2014 нче ел

Тема: Хәсән Туфан иҗатының тормышчан-биографик нигезләре.

Эпиграф: “Шагыйрьнең үзе турында белергә теләсәгез, аның шигырьләрен укыгыз”, дигән гыйбәрә бар.

Ничек икән синең йөрәк?- дисәң,

Ничек икән гомер көннәрең?-

Кулыңдагы китабымда, чордаш,

Шигырьләрдә минем йөрәгем.

(Хәсән Туфан)

-Әмма шагыйрь йөрәген тулырак аңлар өчен, аның биографиясен, ул кичергән әһәмиятле вакыйгаларны, ул яшәгән урыннарны, аның тормышына кагылып үткән төбәкләрне дә белергә кирәк. Чөнки шигырьләрендә һәр сүзнең, һәр детальнең әһәмияте бар.

Максат: шагыйрьнең тормышчан-биографик нигезләре белән таныштыру, анализ ясый белүне камилләштерү, фикер йөртү сәләтен үстерү, якыннарыңа, туганнарыңа ярату, ихтирам хисләре тәрбияләү.

Метод, алым: укытучы сүзе, эзләнү-тикшеренү, сорау-җавап, укучылар сөйләве.

Җиһазлау: шагыйрьнең портреты, аның китаплары, Хәтер китабы 2 томда, хронологик таблица, компьютер, магнитофон, “Мәйдан” журналы.

Дәрес барышы

Оештыру.

-Исәнмесез, укучылар!

-Кәефләрегез ничек?

Без бүгенге дәрестә поэзиябезнең бөеклеге, тирәнлеге, горурлыгы булган Хәсән Туфанның тормышы, иҗаты белән танышырбыз.Шигъриятебезнең якты йолдызлары Г.Тукай, Һ.Такташ, М.Җәлил дисәк, алар янында яктыларның берсе булып Х.Туфан балкый.

-Дәресебезнең эпиграфы итеп Х.Туфанның үзенең сүзләрен алдым.

-Ни өчен шул юллар икәнен дәрес ахырында әйтерсез.

2. Хәзер безне шагыйрьнең тормышы һәм иҗаты белән укучылар үзләре таныштырып китә.

(1 укучы 20-30 нчы еллар, 2 нче укучы 40-50 нче еллар, 3 нче укучы 60-70 нче еллар иҗаты белән таныштыралар)

Әйе, укучылар, ил күләмендә барган репрессия афәте беркемне дә читләтеп үтми . Безнең Чуаш Кичүе авылыннан да бер гаепсезгә кулга алынып, репрессия корбаннары булган авылдашларыбыз бар. Менә алар:

Ибраһимов Зариф (1989 нчы елда акланган)

Исхаков Мияссәр (1989 нчы елда акланган)

Исхаков Галимҗан (кирәкле документлары булмау сәбәпле акланмаган)

Гомәров Мөбәракша (1989 нче елда акланган)

3 кешенең документларын тикшергәннән соң, аларны гаепсез дип табып, исемнәре яңадан аклана.

Укучылар, хәзер мин сезгә Х.Туфан шигырьләреннән өзекләр язылган карточкалар таратам. Ә сез шул шигырьләреннән тормышын чагылдырган юлларны билгеләгез.

(Әдәбият дәфтәрләрендә эшләү. Индивидуаль эш).

Х.Туфанны шигырьләреннән башка күз алдына китерү мөмкин түгел.

-Укучылар, сезгә аның күңелегезгә якын шигырьләрен ятларга кушылган иде.

“ Агыла да болыт агыла”, “Ромашка”, “Кайсыгызның кулы җылы?”, “Каеннар сары иде”,

-Үзегезнең алдыгызга шундый сорау куегыз.

-Сез сөйләгән шигырьләрдә тормышчан-биографик нигезләре чагыламы?

Нәтиҗә ясау.

Аның шигырьләре турында сез уйландыгызмы? Шагыйрьнең күп кенә шигырьләре сөекле хатынына багышлана. Х.Туфан шигырьләрен лирик-герой исеменән яза. Димәк, ул үзен күз алдында тота. Хис-кичерешләрен лирик герой аша әйтеп бирергә тырыша.

Слайд ачыла.

2000 нче елның ямьле май аенда Әлки районы татар теле укытучылары Аксубай районы Иске Кармәт авылында Х.Туфан музеенда булдык. Эченә килеп кергәч тә,шагыйрьнең магнитофон язмасында үзе сөйләгәннәрне ишеттек.

Музейда аның күп кенә китаплары, рәсеме, хатынының рәсеме, эш өстәле, утырып эшләгән урындыгы, хатынына бүләк иткән радикюле, Сөргеннән тотып кайткан чемоданы, токынлыкта булганда үзе теккән күлмәге, чалбары һ.б. экспонатларын күрү бәхетенә ирештек.

Шигырь юлларында язып калдырганча, музей эчендә барысы да “аны хәтерләтә”. Без бу сәяхәттән бик зур онытылмас тәэсирләр белән кайттык. Шагыйрьнең үзе белән якыннан күреп сөйләшкән кебек булдык.

Ә хәзер, әйдәгез әле без дә яшь шагыйрьләр булып карыйк. Мин сезгә 2 сүз бирәм, сез шулар ярдәмендә шигырь язып карарсыз.

Туфрак, яфрак

Кире информа ц ия.

-Ни өчен дәреснең темасы шулай аталды?

-Укучылар,әйтегез әле Х.Туфанның иҗаты сезне кызыксындырдымы?

Нәтиҗә. Х.Туфан татар әдәбиятында үзенә бер аерым урын алып тора. Үзенең гүзәл шигырьләре белән генә түгел, күңел кылларын сыкрата торган язмышы белән дә. Әйтергә кирәк, Туфан – Сталин төрмәсенең бөтен газабын кичергән, 16 ел гомерен туган җиреннән читтә үткәргән кеше. Шигырьләрендә моң, сагыш, сагыну шуңа бәйләнгәндер дә. Күпме еллар буе яраткан хатыныннан, кызы Гөлгенә белән улы Идегәйдән аерылып читтә яшәгәндә йөрәгенең ничек сыкравын үзе генә белгәндер.

Ә хәзер дәресебезне Х.Туфан сүзләренә Сара Садыйкова көй язган “Казан кичләре” дигән җыр белән дәресебезне тәмамлыйбыз.

Тукай! Татар халкы телендә, күңел түрендә яңгырап торган бу исемнең халык өчен нинди кадерле, аның язмышында никадәр әһәмиятле икәне шөбһәсездер. Нигә шулай, берәүләр, ижаты белән әдәбиятта тирән эз калдырып та, халыкныкы булып китә алмый, икенчеләре, әдәбият тарихына гына тугел, халык тарихына җуелмас битләр яза. Г.Тукайга багышланган инша.

Г.Тукай – татар халкы күгендә якты йолдыз.

“Күңел берлән сөям бәхтен татарның,

Курергә шаһлыгын, тәхетен татарның.

Татар бәхете өчен мин җан атармын:

Татар бит мин, үзем дә чын татар. ”

Тукай! Татар халкы телендә, күңел түрендә яңгырап торган бу исемнең халык өчен нинди кадерле, аның язмышында никадәр әһәмиятле икәне шөбһәсездер. Нигә шулай, берәүләр, ижаты белән әдәбиятта тирән эз калдырып та, халыкныкы булып китә алмый, икенчеләре, әдәбият тарихына гына тугел, халык тарихына җуелмас битләр яза.

Тукай феномены, Тукай талантының бөеклеге һәм яшәү көче хакында күп уйландым мин. Бу уйланулар бер нәрсәне ачык аңларга ярдәм итте: халык язмышы милләт язмышыннан аерылгысыз, халык өметләрен һәм әрнүләрен, сөенечләрен һәм тормышын сурәтләгән иҗат кына озын гомерле, кадерле була икән.

Г.Тукай 1886 елның апрелендә дөньяга килә. Балачагы. ятимлек ачысын татып үтсә дә , язмышында зур роль уйнаган изге күңелле кешеләр яхшылыгы , туган як табигатенең гүзәллеге аны шагыйрьлеккә әзерләгән. Инде 1905 елда Тукайның шигырьләре басыла, үзе таныла башлый. Ләкин бу иҗат гомере 1913 елда туктап, өзелеп кала. Нибары унсигез елга сузылган бу юл Г.Тукайга мәңгелек дан, исем, дәрәҗә алып килде.

Жисми яктан шагыйрь тормыштан китсә дә, еллар үткән саен Тукай шәхесе безгә якыная, кадерлерәк була бара. Аның тарафыннан иҗат ителән 400 дән артык классик шигырь , 9 поэма, 350 дән артык чәчмә әсәре чын татар телендә язылуы, телнең нәфислеге һәм саф булулары белән аерылып тора.

Тукай ижаты куптән инде халыкара хәзинәгә әверелде. Ул татар әдәбиятында дөнья халыкларының телләренә иң күп тәржемә ителгән әдип. Тукай иҗаты дөнья мәдәнияты бакчасындагы татар чәчәге ул. Үзе дә төрек, гарәп, фарсы, рус, казах, татар телләрен яхшы белеп Пушкин, Лермонтов , Толстой, Крылов, Некрасовны, рус теле аркылы көнбатыштан Байронны, Шекспир, Гейне, шәрыкътан оригиналда Хафиз, Сабир, Сәгъди, Низаминыукыган, тәржемә иткән, алар иҗаты белән татар халкын һәм башка төрки халыкларны таныштырган язучыларның беренчесе.

Шуңа күрә дә безнең куңелләрдә, йөрәкләрдә, Тукай рухы, Тукай шигырьләре, Тукай моңнары. Тукай рухы яшәгәндә, Тукай моңнары яңгыраганда татар милләте, аның теле яшәр, киләчәге якты булыр!

­Роль Габдуллы Тукая – любимого татарского поэта – в моей жизни. Мой дед знал его.

Здесь:
О Тукае
Единственная любовь Тукая, которую он стеснялся всю жизнь.
О памятнике в СПб
Дополнительные материалы, которые предлагаю.

(В конце повествования предлагаю для родителей, учителей и заинтересованных читателей некоторые ссылки на сказки-мультфильмы Г. Тукая, рекомендую прочесть книги-биографии серии ЖЗЛ, в интернете можно найти аудиосказки, электронные варианты произведений писателей и поэтов)

«Габдулла Тукай родился в деревне Кушлавыч 26 апреля 1886 года. Его отец умер, когда мальчик был младенцем, а спустя 4 года скончалась и мать, оставив ребенка круглым сиротой. Отчим не стал брать на себя обязанности по воспитанию Габдуллы и передал его на руки деду, мулле Зиннатулле. Жизнь мальчика была нелегкой. В те времена всему народу жилось непросто, поэтому лишний человек в доме означал непредвиденные и нежеланные расходы.

Дед нашел удачное решение, отправив внука в Казань в приемную семью. Мальчика приняли с теплом и добротой. Но через 2 года названные родители заболели и отправили Габдуллу восвояси. Дома его никто не ждал. Дед вновь пустился на поиски приюта для ребенка.

Постоянные переезды, нищета, отсутствие внимание и заботы сказывались на мировосприятии Тукая, который рос истощенным и болезненным. Кров ему решился предоставить крестьянин Сагди, живший в селе Кырлай. Он тоже был беден, но лишние руки в деревне всегда были к месту. От тяжелого физического труда здесь было не сбежать никому, и в детстве Тукаю приходилось много работать.

В 1895 Габдулла Тукай подался к тете в Уральск. Он нашел приют в доме купца Усманова. Юноша начал учиться, посещая мусульманскую школу. Он стал учить русский язык и демонстрировать способности в разных направлениях. Окружающие обращали внимание на его талант.

В 19 лет Тукай сделал первые переводы на русском языке. Произведениями, над которыми он работал, оказались басни Ивана Крылова. Поэзия так увлекла молодого человека, что он стал переводить работы русских литераторов на татарский язык, знакомя публику с талантами великих поэтов и писателей.

Поэзия и общественная деятельность

Тукай предпринял путешествия вдоль Волги. Он побывал в Астрахани, где познакомился с местными активистами. Весной 1912 года поэт отправился через Уфу в Санкт-Петербург, где к тому моменту сосредоточились революционные идеи и продвинутая интеллигенция. Впечатление от поездки закрепило знакомство с поэтом Нариманом Наримановым, революционером Муллануром Вахитовым и писателем Мажитом Гафури.
Проблемы со здоровьем, уже в этот период дававшие о себе знать, не остановили поэта. Из Петербурга он поехал в Троицк, а оттуда держал путь в казахскую степь, надеясь на чудодейственное лечение кумысом. Вернувшись в Казань, Габдулла Тукай понял, что начинающаяся чахотка не отступает. Высокая нагрузка и плохие условия существования усугубляли ситуацию. Но воинственный настрой не исчезал со страниц его произведений.

Личная жизнь

По воспоминаниям современников, Габдулла Тукай сторонился девушек, стесняясь собственной внешности. Худой и невысокий, с бельмом на глазу, вынуждавшим носить темные очки, он не верил, что может кому-то нравиться. Поэт не слыл модником, потому что не позволяли финансы, да и интереса к этому не было. Деньги в его кармане периодически появлялись, ведь публикации приносили гонорары, но Тукай не умел копить: он раздавал в долг без возврата, устраивал дружеские вечера, помогал знакомым.

Девушки то и дело оказывали Габдулле знаки внимания, поджидая у редакции, а поэт избегал любых встреч. Зайтуна Мавлюдова, купеческая дочь, также мечтала о знакомстве с Тукаем. Она обратилась за помощью к родственникам. Фатих Амирхан представил девушку поэту, когда тот играл с коллегами в карты в издательстве. Первая встреча была краткосрочной: Тукай не проявил интереса, и Зайтуна ретировалась. Всего молодые люди виделись 5 раз.

Вторая встреча состоялась случайно: Тукай заметил девушку из окна трамвая и приветствовал ее. В третий раз инициативу проявила Зайтуна. Их общение продлилось чуть дольше. Тукай был несмел, постоянно собирался уйти, а влюбленная Зайтуна удерживала его под любым предлогом. Четвертое свидание дало Тукаю возможность чувствовать себя свободнее.

Они вместе провели время после литературного вечера, прогуливаясь по улице. В пятый раз молодые люди встретились в редакции. Зайтуна уезжала из Казани в Чистополь и зашла попрощаться. Габдулла обещал прийти на пристань проститься и не пришел.

Спустя 5 лет, когда Тукай был на смертном одре, Зайтуна приехала навестить его в больницу. Она дожидалась разрешения войти в палату, но Габдулла запретил это. Позднее девушка вышла замуж за церковного служителя, ее сын и внучка стали поэтами. Перед смертью женщина просила похоронить ее как можно ближе к могиле Тукая. На его надгробном камне высечены строки из стихотворения, посвященного возлюбленной.
Личная жизнь Габдуллы Тукая не сложилась. У него не было жены и детей. Вплоть до самой смерти в его сердце теплились чувства к Зайтуне.

Смерть

Биография татарского поэта коротка. Он скончался в возрасте 26 лет в апреле 1913 года. Причиной смерти стала чахотка, осложнившаяся голодом. Работа в пыльной типографии в 1912 году обострила заболевание. Смерть Габдуллы Тукая стала потерей для литературы и искусства.

Сейчас интерес к творчеству поэта, публициста и переводчика поддерживается на государственном уровне. В память о Габдулле Тукае открыт литературный музей в Казани. В сквере на улице Пушкина, названном в его честь, стоит памятник писателю, а его фото украшают учебники по литературе. Его персоне посвящен официальный сайт, где описана биография Тукая и приведены примеры произведений.

Библиография

29 марта 2011, 10:00

…не
Сегодня он встретил тебя на улице, поклонился;
Он и этому рад: разве не безумец?
Читала ли ты в Коране хвалу?
Это о тебе сказано: «Нет другой
ни на востоке, ни на западе!

— Без укучылардан Габдулла Тукайның мәхәббәт лирикасы турында сораулар алдык. Тукайның иҗатында мәхәббәт лирикасы аз урын алган, гомумән мәхәббәт турында шигырьләр язмаган дигән фикер бар. Бу чыннан да шулаймы?

«Җир яшәрмәс, гөл ачылмас — төшми яңгыр тамчысы;
Кайдан алсын шигъре шагыйрь, булмаса илһамчысы».

Анда бит бөтен Көнчыгыш образлары кергән. Ул шулкадәр көчле интонация белән язылган. Сүз уңаеннан, Тукайның иң матур, иң камил формада язган шигырьләре – нәкъ менә мәхәббәт шигырьләре. Образлылык ягыннан да бу аның иң кызыклы шигырьләре. Аның бит иҗатында биографик, тормыштан кергән фактлар күп. Ә мәхәббәт шигырьләрендә абстракция көчле. Соңгы шигырьләрендә, Зәйтүнәгә һәм башкаларга багышланган шигырьләрендә конкретлылык та бар. Шулай да шигырьне гомуми планда аңлатасың икән, аның укучысы күбрәк, аңлаучысы күбрәк. Гомумләштергән образлар белән язу ул чор укучысы өчен кызыклырак булгандыр дип уйлыйм мин. Бер яктан, Тукайның мәхәббәт лирикасы үзенчәлекле — аның иҗатында башка образлар системасы белән аерылып тора. Икенче яктан, структур планда иҗтимагый лирикасын да кабатлый. Һәр строфа эчендә каршылыклар. Әсәрнең гомуми каршылыгы, аның көчәеп баруы, иң соңгы строфага җиткәч шартлар хәлгә китерүләре шушы шигырьләрне бик эффектлы итә.

Рифә Рахман: Тукай кызлар белән йөрмәгән дә, кызлар өчен язмаган дигән стереотип бар. Тукайны укымаучылар, аның биографиясе белән өстән генә таныш кешеләр шундый фикер йөртә ала. Зур шагыйрь бервакытта да тормыштан гына этәрелеп язмый. Әгәр кеше гашыйк булгач кына мәхәббәт шигыре яза ала икән, ул профессионал түгел. Мин, мәсәслән, илһам килгәнне көтәм әле дигән кешеләргә бераз көлеп карыйм. Габдулла Тукай – теләсә нинди темага, теләсә кайвакытта яза алган шагыйрь. Мәхәббәт шигыре язар өчен бернинди пассиялар, музалар кирәк булган дип санамыйм. Зөфәр абый әйткәнчә, эчке мәхәббәт табигатькә, ата-анага, балага булган мәхәббәт аша да мәхәббәт аша чагылырга мөмкин. Карагыз, аның баласы да булмаган бит, ә балалар өчен нинди шигырьләр язган.

— Тукайның мәхәббәт лирикасына нинди мотивлар хас булган?

Зөфәр Рәмиев: Ул һәрчак оптимистик рухта булмаган, бу аның язмышы белән дә бәйле. Тукай хатын-кызның матурлыгын күрә белгән. Көнчыгыш поэтикасына хас образлар да булган. Шул ук вакытта да шул замандагы моментлар да чагылган. Һәм ул тукта, мәхәббәт турында языйм дип түгел, ә, мәсәлән, трамвайда барганда Зәйтүнәгә баш селкеп калганнан соң шигырь яза. Реаль тормыш детале белән бәйлелек, минемчә, шигырьне укучыга аеруча якынайта. Мәхәббәт лирикасының мотивлары – бергә була алмау, күңеле төшкән кызны идеаллаштыру, үзен кечерәйтеп күрсәтү. Физик кимчелекләре дә йогынты ясагандыр. Зәйтүнәнең тырышлыгы белән алар өч-дүрт мәртәбә очрашканнар. Мәхәббәте төшсә дә, шул мәхәббәткә Тукай үзен лаек түгел кебек тапкан. Мәхәббәтнең киләчәген матур тормыш кору белән бәйли алмаган дип уйлыйм.

— Көнбатыш авторларыннан да үрнәк итеп алганмы Тукай мәхәббәт лирикасында?

Зөфәр Рәмиев: Гейне, Гете әсәрләре белән дә таныш булган. Татар әдәбияты нәкъ менә Тукай чорында Көнбатышка ныграк игътибар итә. Көнчыгышны да кире какмый. Дөрес, Көнбатыш рус әдәбияты аша керә. Тукай гарәп-фарсы, төрек телләрен дә белгән. Аның немец телен өйрәнәсе килгән дигән истәлекләр бар. Тукай шактый алдынгы мәдрәсәдә укыган, Казанга килгәч тә, белемгә омтылган. Аннары Уральскида өч класслы рус мәктәбен тәмамлау да аңа Көнбатыш, рус әдәбиятына якынаюга этәреш ясаган. Аннары, минемчә, аның Казанга килүе дә, мондагы әдәби тормыш, вакытлы матбугат, театрлар тирән фикерләүгә мөмкинлек тудырган.

Илһам Гомәров: Казанга килгәнче үк, Җаекта яшәгәндә дә, ул Казан белән тыгыз элемтәдә торган — хатлар алышкан, китапларын чыгару турында килешкән. Аның Казан белән танышлыгы Казанга килгәнче башланган. Ул Казанга өенә кайткан шикелле кайткан.

— Кызлар Тукайга игътибар иткән, ә ул алар белән аралашмаган, оялчан булган дигән стереотип бар. Ул чынлыкка туры киләме?

Зөфәр Рәмиев: Ул аралашырга бик атлыгып тормаган, ләкин туры килгәндә матур итеп сөйләшкән. Мәсәлән, Әхмәтгәрәй Хәсәнинең Васильевода дачасы булган. Анда аның хатыны Зәйнәп Хәсәни дә булачагын белгәч, Тукай аларга барудан баш тарткан, аны чак күндергәннәр. Ләкин очрашкач, озаклап сөйләшеп утыралар

Илһам Гомәров: Фатих Әмирханның шулай ук туганрак тиешле бер сеңлесе белән утырганда Тукайның ишекне ачып каравы һәм бүлмәдә кызлар да бар икәнен күргәч шунда ук ябып кую турында Әмирхан истәлекләрендә телгә алына. Бу аның характер үзенчәлеге дә булган. Минем уйлавымча, Тукай иҗатында мәхәббәт лирикасы юк дигән сүз чыннан да электән килгән стереотип фикер.

Зөфәр Рәмиев: Ул вакыттагы истәлекләрдә дә бераз куерту булган бит инде.

Илһам Гомәров: Аннан уйлап карасаң, ул 27 яшендә дөньядан китеп барган икән, аның яшьлек гомере дә бары сигез-ун ел дәвам иткән. Соңгы елларда авыруы да көчәеп китә бит. Бу электән килгән хисне, күрәсең, тагын да арттыра. Ул вакытларда аралашуын ул бигрәк тә чикли. Бәхетле тормышка корылган гаилә төзи алмачакмын дип уйлый күрәсең.

— Габдулла Тукайның Зәйтүнә Мәүлүдова белән аралашу тарихы билгеле. Аның турында сөйләп китегезче – ул кем булган? Алар ничек танышканнар, аралашканнар?

Чистайда Зәйтүнә Мәүлүдованың Бәдриҗиһан исемле апасы булган. Алар – Фатих Әмирханга кодачалар. Без үскәндә дә тере шагыйрь, тере язучы күрү кызык иде, ә кызлар тере шагыйрьләрне бигрәк тә яраталар – бу күптәннән килгән матур традиция дип саныйм мин моны. Казанга килгәч, Зәйтүнә Фатих Әмирханнан Тукай белән таныштыруны сорый. Аңа кадәр ул аның шигырьләре белән таныш булган – алар Чистайда вакытлы матбугатны, Казан газета-журналларын, Уральск матбугатын укып барганнар. Тукайны инде 1906-1907 нчы елларда ук таныганнар. Фатих Әмирхан ул вакытта «Әл-ислах» газетасын языша. Алар редакциягә киләләр. Зәйтүнә белән Тукай белән өч мәртәбә очрашалар. Һәр очрашу кыенлык белән уза – Тукай я чыгып китә, я салкынлык күрсәтә. Ләкин бер кичә алдыннан ул Зәйтүнәгә контрамаркамы, билетмы бирә, Кичәдән соң очрашырга сөйләшәләр, ләкин очраша алмыйлар. Тукай Зәйтүнәне киткәндә озатырга төшмәкче була, ләкин соңарган дип әйтәләр, ул пристаньга төшә алмый. Бу турыда хикәя дә бар.

Бер яктан, Тукай Зәйтүнәгә һич тә битараф булмаган, икенче яктан, сәламәтлеге булмау, күзендәге табы аркасында мәхәббәт хисләрен куертудан үзен-үзе тыеп торган.

— Габдулла Тукайның язмышында Зәйтүнә туташтан башка хатын-кызларның булуы билгелеме?

Зөфәр Рәмиев: Аны конкрет әйтмиләр, ләкин профессор Рәфыйк Нәфыйков Уральскида чакта Тукайның күзе төшкән икеме-өчме кыз турында яза – кызык, аларның исемнәре Фатыйма булган.

Илһам Гомәров: Берара Тукайның иптәшләре дә аны башлы-күзле итү мәсәләсе белән йөреп алалар. Ул барыбер барып чыкмый инде.

Зөфәр Рәмиев: Ул вакытта мәхәббәт шигырьләре язу татар әдәбиятында зур урын алган дип уйламыйм.

Зөфәр Рәмиев: Тукайның лирикасы бик бай – мәхәббәт темасы да, башка темалар да чагылыш алган. Шул ук вакытта ул төрле жанрларда иҗат иткән – аның мәдхияләре, мәрсиялары, газәлләре бар. Ул шул жанрларга туры китереп тә язган. Анда традиционлык та, яңалык та бар.

Илһам Гомәров: Мәхәббәт төшенчәсен төрлечә биреп була бит. Гомәр Хәйямне мәхәббәт шагыйре дип әйтәбез. Шул ук вакытта мәхәббәт тышчасына ул бөтен кешелекнең яшәеш фәлсәфәсен, дөнья, вакыт агышы фәлсәфәсен – барсын да дүртьюллыкта бирә алган. Тукай аларны укып, шигъри традицияләрне кабул итеп үскән.

Читайте также:

  

• Сочинение яшь ана нэжип думави

  

• Ирина заярная как писать сочинение скачать

  

• Матренин двор отзыв сочинение

  

• Сочинение как я отношусь к поступку дуни

  

• Сфу баллы за итоговое сочинение