Ике кыз татарская сказка

«Ике кыз» татар халык әкияте | «Две дочери» татарская народная сказка. Балалар өчен татар әкиятләре.Татарские сказки для детей и малышей.

Борын-борын заманда яшәгән, ди, Карт белән Карчык. Аларның ике Кызы булган.
Олы кызлары усал да, ялкау да, саран да икән. Шуның өчен аны беркем дә яратмаган. Кече кыз үги булган. Аның уңганлыгына, аның булганлыгына кешеләр сокланып туя алмаганнар.

Үги ананың моңа бик эче поша икән.

Көннәрдән беркөнне Карчык иренә әйткән:
«Урманга алып барып адаштыр ул Кызыңны!» — дигән. Карт, ат җигеп, Кы зын урманга алып киткән.
Барып җиткәч: «Бар, Кызым, син җиләк җыя тор, мин бераз утын әзерлим»,—дигән. Кыз, җырлый-җырлый, җиләк җыярга керешкән:

Җиләк җыям, как коям
Әниемә бүләккә.
Монда җиләк күп икән,
Аю-Бүре юкмы икән?

Җыйган-җыйган да Кыз, тырысы тулган, әлеге урынга килсә, атасы юк, ди.
Ары сугылып, бире сугылып йөри торгач, бик арыган, бик талчыккан Кыз һәм бер каен төбенә тамак ялгарга утырган.
Үги әнисе биреп җибәргән бер телем ик мәкне чыгарып ашыйм гына дисә, моның янына Куян килеп чыккан.

Бик талчыктым, түтәкәй,
Бик ачыктым, түтәкәй,
Бирче азрак ипекәй, —
дигән Куян.

Кыз аңа икмәген бүлеп биргән. Куян икмәк сыныгын тәмләп кенә ашап куйган да:

«Яхшылыкка — яхшылык»,— дип, аңа куян бүреге китереп биргән.

Куян киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Төлке килеп чыккан.
Бик талчыктым, түтәкәй,
Бик ачыктым, түтәкәй,
Бирче азрак ипекәй, —
дигән Төлке.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Төлке икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да:

«Яхшылыкка — яхшылык»,—дип, аңа төлке туны китереп биргән.

Төлке киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Бүре килеп чыккан.
Бик талчыктым, түтәкәй,
Бик ачыктым, түтәкәй,
Бирче азрак ипекәй, —
дигән Бүре.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Бүре икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да:

«Яхшылыкка — яхшылык»,—дип, Кызга бүре туны китереп биргән.

Бүре киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Аю килеп чык кан.
Бик талчыктым, түтәкәй,
Бик ачыктым, түтәкәй,
Бирче азрак ипекәй, —
дигән Аю.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Аю икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да:

«Яхшылыкка — яхшылык»,—дип, бер тәпән бал китереп биргән.

Аю киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Көтүче килеп чык кан.
Бик талчыктым, түтәкәй,
Бик ачыктым, түтәкәй,
Бирче азрак ипекәй, —
дигән Көтүче.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Көтүче икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да:

«Яхшылыкка — яхшылык»,— дип, бер көтү мал куып китергән.

Көтүче киткәч, калган икмәк сыныкларын кабып җибә рим генә дисә, моның кулбашына Сандугач килеп кунган.
Бик талчыктым, түтәкәй,
Бик ачыктым, түтәкәй,
Бирче азрак ипекәй, —
дигән Сандугач.

Кыз учыннан аңа калган икмәк валчыкларын чүпләткән. Сандугач тәмләп кенә икмәк валчыкларын чүпләп бетергән дә: «Яхшылыкка — яхшылык, нинди теләгең бар, түтәкәй, хәзер үтим»,— дигән.

Кыз әйткән: «Минем өйгә кайтасым килә, әткәемә генә барып хәбәр салчы, Сандугачым»,— дигән.

Кош очып киткән. Ул, авылга җитеп, аларның өй кар шындагы агачка кунып:

Чут, чут, чут,
Түтәйнең маллары күп,
Килеп алучы юк, юк, —
дип сайрарга тотынган.

Атасы моны ишеткән һәм, атын җигеп, урманга киткән. Кызның бөтен байлыкларын төяп, көтүләрне куып алып кайтканнар. Үги әни, моны күреп, ачуыннан нишләргә белми, ди.

«Үз Кызыңны баеттың, инде минем Кызымны да бает, урманга алып барып адаштыр!» — дип, Картына бәйләнә икән.

Карт, ат җигеп, бу Кызны да урманга алып киткән. Барып җиткәч:
«Бар, Кызым, син җиләк җыя тор. Мин бераз утын әзерлим»,— дигән.
Кыз җиләк җыярга тотынган. Бер җиләк не савытка, өч җиләкне авызга салып йөри-йөри тырыс төбе каплангач, әлеге урынга килсә, атасы юк, ди.
«Әйдә, ярар, монда гынадыр әле, мине ташлап әллә кая китә алмас, югыйсә әнием аның кирәген бирер»,— дип уйлаган кыз һәм каен тө бенә ашарга утырган.
Әнисе җибәргән төргәкне чишеп, нигъ мәтләрне җәеп куюы булган, моның янына Куян килеп чык кан.

Бик талчыктым, түтәкәй,
Бик ачыктым, түтәкәй,
Бирче азрак ипекәй,—
дигән Куян.

«Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!» — дигән Кыз һәм таяк белән башына суккан.

Куян, ачу итеп Кызның күлмәген ертып, җиләген түгеп киткән.

«Их, котылдым бу арык Куяннан!»,— дип уйлаган Кыз һәм тынычлап ашый гына башлаган икән, Төлке килеп чыккан.

Бик талчыктым, түтәкәй,
Бик ачыктым, түтәкәй,
Бирче азрак ипекәй,—
дигән Төлке.

«Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!» — дигән Кыз һәм Төлкенең башына таяк белән суккан.

Төлке, ачу итеп Кыз ның яулыгын ертып, тырысын тетеп киткән.

«Их! Котылдым бу ач Төлкедән!» дип уйлаган Кыз һәм тынычлап ашый гына башлаган икән,— Бүре килеп чыккан.

Бик талчыктым, түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй,

—дигән Бүре.

«Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!» — дигән Кыз һәм Бүренең башына таяк белән суккан. Бүренең моңа бик каты ачуы килгән һәм Кызны кабып йоткан, ди.

Ике кыз

Борын-борын заманда яшәгән, ди, Карт белән Карчык. Аларның ике Кызы булган. Олы кызлары усал да, ялкау да, саран да икән. Шуның өчен аны беркем дә яратмаган. Кече кыз үги булган. Аның уңганлыгына, аның булганлыгына кешеләр сокланып туя алмаганнар. Үги ананың моңа бик эче поша икән.

мультфильм Ике кыз Татар халык әкияте буенча

Көннәрдән беркөнне Карчык иренә әйткән: «Урманга алып барып адаштыр ул Кызыңны!» — дигән. Карт, ат җигеп, Кы зын урманга алып киткән. Барып җиткәч: «Бар, Кызым, син җиләк җыя тор, мин бераз утын әзерлим»,—дигән. Кыз, җырлый-җырлый, җиләк җыярга керешкән:

Җиләк җыям, как коям

Әниемә бүләккә.

Монда җиләк күп икән,

Аю-Бүре юкмы икән?

Җыйган-җыйган да Кыз, тырысы тулган, әлеге урынга килсә, атасы юк, ди. Ары сугылып, бире сугылып йөри торгач, бик арыган, бик талчыккан Кыз һәм бер каен төбенә тамак ялгарга утырган. Үги әнисе биреп җибәргән бер телем ик мәкне чыгарып ашыйм гына дисә, моның янына Куян килеп чыккан.

Бик талчыктым, түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй, —

дигән Куян.

Кыз аңа икмәген бүлеп биргән. Куян икмәк сыныгын тәмләп кенә ашап куйган да: «Яхшылыкка — яхшылык»,— дип, аңа куян бүреге китереп биргән.

Куян киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Төлке килеп чыккан.

Бик талчыктым, түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй, —

дигән Төлке.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Төлке икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да: «Яхшылыкка — яхшылык»,—дип, аңа төлке туны китереп биргән.

Төлке киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Бүре килеп чыккан.

Бик талчыктым, түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй, —

дигән Бүре.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Бүре икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да: «Яхшылыкка — яхшылык»,—дип, Кызга бүре туны китереп биргән.

Бүре киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Аю килеп чык кан.

Бик талчыктым, түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй, —

дигән Аю.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Аю икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да: «Яхшылыкка — яхшылык»,—дип, бер тәпән бал китереп биргән.

Аю киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Көтүче килеп чык кан.

Бик талчыктым, түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй, —

дигән Көтүче.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Көтүче икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да: «Яхшылыкка — яхшылык»,— дип, бер көтү мал куып китергән.

Көтүче киткәч, калган икмәк сыныкларын кабып җибә рим генә дисә, моның кулбашына Сандугач килеп кунган.

Бик талчыктым, түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй, —

дигән Сандугач.

Кыз учыннан аңа калган икмәк валчыкларын чүпләткән. Сандугач тәмләп кенә икмәк валчыкларын чүпләп бетергән дә: «Яхшылыкка — яхшылык, нинди теләгең бар, түтәкәй, хәзер үтим»,— дигән.

Кыз әйткән: «Минем өйгә кайтасым килә, әткәемә генә барып хәбәр салчы, Сандугачым»,— дигән.

Кош очып киткән. Ул, авылга җитеп, аларның өй кар шындагы агачка кунып:

Чут, чут, чут,

Түтәйнең маллары күп,

Килеп алучы юк, юк, —

дип сайрарга тотынган.

Атасы моны ишеткән һәм, атын җигеп, урманга киткән. Кызның бөтен байлыкларын төяп, көтүләрне куып алып кайтканнар. Үги әни, моны күреп, ачуыннан нишләргә белми, ди. «Үз Кызыңны баеттың, инде минем Кызымны да бает, урманга алып барып адаштыр!» — дип, Картына бәйләнә икән.

Карт, ат җигеп, бу Кызны да урманга алып киткән. Барып җиткәч: «Бар, Кызым, син җиләк җыя тор. Мин бераз утын әзерлим»,— дигән. Кыз җиләк җыярга тотынган. Бер җиләк не савытка, өч җиләкне авызга салып йөри-йөри тырыс төбе каплангач, әлеге урынга килсә, атасы юк, ди. «Әйдә, ярар, монда гынадыр әле, мине ташлап әллә кая китә алмас, югыйсә әнием аның кирәген бирер»,— дип уйлаган кыз һәм каен тө бенә ашарга утырган. Әнисе җибәргән төргәкне чишеп, нигъ мәтләрне җәеп куюы булган, моның янына Куян килеп чык кан.

Бик талчыктым, түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй,—

дигән Куян.

«Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!» — дигән Кыз һәм таяк белән башына суккан. Куян, ачу итеп Кызның күлмәген ертып, җиләген түгеп киткән.

«Их, котылдым бу арык Куяннан!»,— дип уйлаган Кыз һәм тынычлап ашый гына башлаган икән, Төлке килеп чыккан.

Бик талчыктым, түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй,—

дигән Төлке.

«Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!» — дигән Кыз һәм Төлкенең башына таяк белән суккан. Төлке, ачу итеп Кыз ның яулыгын ертып, тырысын тетеп киткән.

«Их! Котылдым бу ач Төлкедән!» дип уйлаган Кыз һәм тынычлап ашый гына башлаган икән,— Бүре килеп чыккан.

Бик талчыктым, түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй,—

дигән Бүре.

«Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!» — дигән Кыз һәм Бүренең башына таяк белән суккан. Бүренең моңа бик каты ачуы килгән һәм Кызны кабып йоткан, ди.

Бу вакытта Карт өйдә икән. Карчыгы: «Бар инде, Кызым баегандыр, тизрәк алып кайт!» — дип әрләшә, ди. Карт атын җигеп урманга барса, Кызы юк. Тетелгән тырысы гына җирдә аунап ята, ди. Карт шуны арбасына салып кайтып киткән. Ишегалдына килеп кергәч, Карчыгы йөгереп чыккан. Арбада Кызының тетелгән тырысын күргән һәм хурлыгыннан егы лып үлгән, ди.

Ә Үги кыз әле булса матур гына гомер итә, ди.

Татар халык әкияте Ике кыз

Татар халык әкияте

«Ике кыз»

Максат:

1.     Балаларның сөйләм телен үстерүне дәвам итү:

—         ачык дикция булдыру;

—         сүз һәм сүзтезмәләрне интонация белән ачык, аңлаешлы итеп әйтергә өйрәтү.

2.     Балаларны матур әдәбият әсәрләрен төрле жанрлары белән таныштыру эшен дәвам итү. Әсәрнең төп идеясен аңлый, геройларның кылган эшләренә дөрес бәя бирергә өйрәтү.

3.     Әкият барышында балаларда үзара уңай, дустанә мөнәсәбәтләр булдыру, шәфкатьлелек, яхшылык, юмартлык хисләре, ә төрле начар сыйфатларга: ялган, саранлык, үзен генә яратучанлык, ялкаулыкка тискәре мөнәсәбәтләр тәрбияләү.

Катнашалар:

         Әби

         Бабай

         Гөлчәчәк (бабайның кызы, бик тырыш кыз)

         Резедә (әбинең кызы, ялкау кыз)

         Куян

         Төлке

         Бүре

         Аю

         Сандугач

         Җигүле ат

1нче күренеш.

         Авыл өе. Гөлчәчәк йон җегерли. Резедә йоклап ята. Бабай җигүле ат белән кайтып керә, аның каршысына әби чыга.

Әби: -Туйдым мин синең кызыңнан, урманга алып бар да адаштырып кайт.

Бабай: — Ярар карчык, синең сүзеңнән чыкмам (Гөлчәчәк янына килеп)

—         Әйдә кызым урманга барып кайтыйк.

Гөлчәчәк: — Әйдә әтием. (Атка утырып, чыгып китәләр, әби кызы белән өйгә кереп китә).

2нче күренеш.

         Урман. Матур аланлык.

Бабай: — Т-р-р-р. Менә килеп тә җиттек, бар кызым син җиләк җый, ә мин тегендә бераз утын кисәрмен.

Гөлчәчәк: -Ярар әтием (җырлый-җырлый җиләк җыярга керешә)

Җиләк җыям, как коям

Әниемә бүләккә.

Монда җиләк күп икән

Аю-бүре юкмы икән? (адаша)

Гөлчәчәк: — Ә-ти-и, а-у. Син кай-да? И адаштым бугай. Ярар утырып әзерәк ашап алыйм да әтиемне эзләрмен. (Үги әнисе җибәргән бер телем икмәкне чыгарып ашыйм гына дисә, моның янына куян килеп чыга).

Куян: — Исәнме Гөлчәчәк!

Гөлчәчәк: — Исәнме куянкай!

Куян: — Мин бик арыдым, минем ашыйсым килә, бирче миңа ипекәй.

Гөлчәчәк: — Мә, куян аша, минем ипием күп әле. (сындырып куянга ипи бирә. куян ипине тәмләп кенә ашап бетерә).

Куян: — Рәхмәт Гөлчәчәк. Яхшылыкка – яхшылык, мә мин сиңа бүрек бирәм, салкыннарда киярсең.

Гөлчәчәк: — Рәхмәт куянкай.

Куян: — Сау бул Гөлчәчәк!

Гөлчәчәк: — Сау бул куян! (бүрекне киеп карый да тагын ашарга утыра. Шул вакыт төлке килеп чыга).

Төлке: — Исәнме Гөлчәчәк!

Гөлчәчәк: -Исәнме төлке түти!

Төлке: — Мин бик арыдым, минем ашыйсым килә, бирче миңа ипекәй.

Гөлчәчәк: — Мә, төлке түти аша, минем ипием күп әле. (сындырып төлкегә ипи бирә. Төлке дә ипине тәмләп кенә ашап бетерә).

Төлке: — Яхшылыкка – яхшылык, мә мин сиңа бик җылы шарф бирәм, салкыннарда киярсең.

Гөлчәчәк: — Рәхмәт төлке түти.

Төлке: — Сау бул Гөлчәчәк!

Гөлчәчәк: — Сау бул төлке түти! (шарфны  киеп карый да тагын ашарга утыра. Шул вакыт бүре килеп чыга).

Бүре: — Исәнме Гөлчәчәк!

Гөлчәчәк: — Исәнме бүре абзый!

Бүре: — Мин бик арыдым, минем ашыйсым килә, бирче миңа ипекәй.

Гөлчәчәк: — Мә, бүре абзый  аша, минем ипием күп әле. (сындырып бүрегә ипи бирә. Бүре  ипине тәмләп кенә ашап бетерә).

Бүре:  — Яхшылыкка – яхшылык, мә мин сиңа  җылы бияләйләр бирәм, бик салкыннарда киеп кулларыңны җылытырсың.

Гөлчәчәк: — Рәхмәт бүре абзый.

Бүре: — Сау бул Гөлчәчәк!

Гөлчәчәк: — Сау бул бүре абзый! (Гөлчәчәк тагын ашарга утыра. Шул вакыт аю килеп чыга)

Аю: — Исәнме Гөлчәчәк!

Гөлчәчәк: — Исәнме аю бабай!

Аю: — Мин бик арыдым, минем ашыйсым килә, бирче миңа ипекәй.

Гөлчәчәк: — Мә, аю бабай аша, минем ипием күп әле. (Аю ипине ашый)

Аю: — Рәхмәт Гөлчәчәк!  Яхшылыкка – яхшылык, мә мин сиңа бер тәпән бал бирәм, тәмләп чәй эчәрсең.

Гөлчәчәк: — Рәхмәт аю бабай.

Аю: — Сау бул Гөлчәчәк!

Гөлчәчәк: — Сау бул аю бабай!

(Аю киткәч икмәген ашыйм гына дигәндә, сандугач очып килә.

Сандугач: — Исәнме Гөлчәчәк!

Гөлчәчәк: — Исәнме сандугач!

Сандугач: — Мин бик озак ризык эзләп очтым, арыдым, талчыктым, бирче миңа ипикәй.

Гөлчәчәк: — Мә сандугач чүплә. (ипи валчыкларын учына алып сандугачка чүпләтә)

Сандугач: — Рәхмәт Гөлчәчәк, менә тамагым да туйды. Яхшылыкка – яхшылык, синең нинди теләгең бар, әйт, хәзер үтим.

Гөлчәчәк: — Минем өйгә кайтасым килә, әтиемә генә бер хәбәр бирче, сандугачым.

Сандугач: — Хәзер була ул. 

3нче күренеш.

Авыл өе.

Сандугач ( өй каршында, сайрый ):

— Чүт,чүт,чүт,

Гөлчәчәкнең байлыклары күп,

Килеп алучы юк, юк

Бабай тизрәк урманга бар

Гөлчәчәк кызың баеган.

Бабай: — Хәзер, хәзер барып алырмын.( бабай аты белән чыгып китә дә, Гөлчәчәк белән керә. Каршыларына үги әни кызы белән чыга)

Әби: — Үз кызыңны баеттың, инде минем кызымны да бает, бар урманга алып барып адаштырып кайт.

Бабай: — Ярар карчык, сүзеңнән чыкмам, әйдә Резедә киттек. (чыгып китәләр)

4нче күренеш.

Бабай: — Менә килеп тә җиттек, бар кызым син җиләк җый, әмин тегендә бераз утын кисәрмен.

Резедә: — Ярар, ярар бар инде.

(бабай китә, кыз җиләк җыя башлый)

Резедә: — Монда җиләк күп икән, туйганчы ашыйм әле.(кулындагы кәрзинен тотып ата)

—         Уф, арыдым. Әллә адаштым инде. Ә-ти-и, а-у, кая микән бу

 картлач.  Ярар монда гына дыр әле, мине ташлап әллә кая китә алмас,югыйсә әнием аның кирәген бирер. Әй утырып алыйм әле. ( Каен төбенә утырып, әнисе җибәргән ипине ашыйм гына дисә, куян килеп чыга.)

Куян: — Исәнме Резедә!

Резедә: — Исәнме куян!

Куян: — Мин бик арыдым, минем ашыйсым килә, бирче миңа ипекәй.

 Резедә: — Кит әле, сиңа түгел үземә дә әз әле монда (куянны таяк белән куып җибәрә)

—         Уф, котылдым бу куяннан, утырып ашыйм әле. (шул чак төлке

килеп чыга)

Төлке: — Исәнме Резедә!

Резедә: — Исәнме төлке!

Төлке: — Мин бик арыдым, минем ашыйсым килә, бирче миңа ипекәй.

 Резедә: — Кит әле, сиңа түгел үземә дә әз әле монда ( таяк белән куып җибәрә)

—         Уф, котылдым бу ач төлкедән, утырып ашыйм әле. (шул чак бүре килеп чыга)

Бүре: — Исәнме Резедә!

Резедә: — Исәнме бүре!

Бүре: — Мин бик арыдым, минем ашыйсым килә, бирче миңа ипекәй.

Резедә: — Кит әле, сиңа түгел үземә дә әз әле монда ( таяк белән куып җибәрә)

—         Уф, котылдым бу ач бүредән, утырып ашыйм әле. (шул чак  аю

килеп чыга)

Аю: — Исәнме Резедә!

Резедә: — Исән инде, исән туйдырып бетердегез инде.

Аю: — Мин бик арыдым, минем ашыйсым килә, бирче миңа ипекәй.

Резедә: — Кит әле, сиңа түгел үземә дә әз әле монда ( таяк белән куып җибәрә)

—         Уф, котылдым бу бирән аюдан, утырып ашыйм әле. (шул чак

 кыргый хайваннар барысы бергә чыгып, кызны әйләндереп лалар да, урманга алып кереп китәләр)

Резедә: — Ә-т-и, кот-ка-ры-гыз!

5нче күренеш.

Авыл өе.

Әби(бабайга): — Бар инде картлач, кызым баегандыр, тизрәк алып кайт аны.

Бабай: — Ярар карчык, синең сүзеңнән чыкмам.( ат белән чыгып китә)

6нчы күренеш.

Урман.

Бабай: — А-у! Резедә син кайда? (берничә тапкыр кычкыра)

Резедә: — Әти, коткар мине, мин куркам. Мин башка киреләнмәм, яхшы кыз булырмын. Минем өйгә кайтасым килә.

Бабай: — Әйдә кайтабыз. (чыгып китәләр)

Тәмам.

 

Жил в давние-предавние времена человек. Были у него дочь, сын и падчерица. Падчерицу в доме не любили, обижали и заставляли много работать, а потом решили отвести её в лес и бросить на съедение волкам. Вот брат и говорит падчерице:
— Поедём со мной в лес. Ты будешь ягоды собирать, а я — дрова рубить.
Захватила падчерица ведро, положила в ведро клубок ниток и поехала с названым братом в лес.
Приехали они в лес, остановились на полянке. Брат сказал:
— Ступай собирай ягоды и не возвращайся до тех пор, пока я не кончу рубить дрова. Возвращайся на полянку только тогда, когда умолкнет стук топора.
Взяла девушка ведро и пошла собирать ягоды. Как только она скрылась из виду, названый брат привязал к дереву большую колотушку и уехал.
Девушка идёт по лесу, ягоды собирает, иногда остановится, прислушается, как названый брат стучит вдалеке топором, и идёт дальше. Она и не догадывается, что это не брат стучит топором, а колотушка качается от ветра и ударяет о дерево: тук-тук! Тук-тук!
«Брат всё ещё дрова рубит», — думает девушка и спокойно собирает ягоды.
Набрала она полное ведро. Уж и вечер наступил, и колотушка перестала стучать.
Прислушалась девушка — тихо кругом.
«Видно, брат кончил работу. Пора и мне возвращаться», — подумала девушка и вернулась на полянку.
Смотрит она: на полянке никого нет, только щепки свежие белеют.
Заплакала девушка и пошла по лесной тропинке, куда глаза глядят.
Шла она, шла. Вот и лес кончился. Вышла девушка в поле. Вдруг клубок, который она держала в руках, выпал и быстро покатился. Девушка пошла искать клубок. Идёт и приговаривает:
-Укатился мой клубочек, не видал ли кто его?
Так дошла девушка до пастуха, который пас табун лошадей.
— Укатился мой клубочек, не видал ли ты его? — спросила девушка у пастуха.
— Видел, — ответил пастух, — Поработай у меня один день: я подарю тебе коня, на нём ты поедешь искать свой клубочек. Согласилась девушка. Целый день она присматривала за табуном, а вечером пастух подарил ей коня и показал дорогу.
Поехала девушка на коне через леса, через горы и увидела пастуха, который пас стадо коров. Поработала у него девушка целый день, получила за работу корову и поехала дальше. Потом она встретила отару овец, помогла пастухам, за это получила овцу. После этого попалось ей по дороге стадо коз. Девушка и тут помогла пастуху и получила от него козу.
Гонит девушка скотину, а день уже к вечеру клонится. Страшно стало девушке. Где укрыться на ночь? По счастью, увидела она невдалеке огонёк и обрадовалась: «Наконец-то я до жилья добралась!»
Погнала девушка коня и вскоре доехала до маленькой избушки. А в этой избушке жила ведьма-убыр. Вошла девушка в избушку и видит: сидит там старуха. Поздоровалась она с нею и спросила:
— Укатился мой клубочек, не видала ли его?— Ты, девушка, пришла издалека. Сначала отдохни да мне помоги, а потом про клубок спрашивай, — сказала убыр.
Осталась девушка у старухи-убыр. Утром она истопила баню, позвала старуху:
— Бабушка, баня готова, пойди мыться.
— Спасибо, доченька! Только я без твоей помощи до бани не дойду. Ты возьми меня за руку, подтолкни сзади коленкой, тогда я сдвинусь с места, — говорит ей убыр.
— Нет, бабушка, так нельзя. Ты уже старенькая, разве можно тебя толкать? Лучше я тебя на руках отнесу, — сказала девушка. Подняла она старуху-убыр на руки, принесла в баню.
— Доченька, — говорит старуха, — возьми меня за волосы, кинь на полку.
— Нет, бабушка, так нельзя делать, — ответила девушка, подняла она старуху и усадила её на полку.
А старуха-убыр ей говорит:
— Доченька, попарь мне спину, да покрепче, не распаренным веником, а его ручкой.
— Нет, бабушка, тебе будет больно, — ответила девушка.
Попарила она старуху-убыр мягким веничком, а потом на руках отнесла домой и уложила на пуховую перину.
— Что-то у меня голова чешется, доченька. Расчеши мне волосы, — сказала старуха-убыр.
Стала девушка расчесывать волосы убыр мелким гребнем, да так и ахнула — у старухи в волосах полно жемчугу да самоцветов, золота да серебра! Девушка ничего старухе не сказала, а волосы ей расчесала и в косы заплела.
— А теперь, доченька? позабавь меня, старую, попляши передо мной, — сказала старуха-убыр.
Не отказалась девушка — принялась плясать перед убыр.
Только она кончила плясать, как у старухи готов новый приказ:
— Ступай, доченька, на кухню — посмотри, не подошло ли тесто в квашне.
Пошла девушка на кухню, заглянула в квашню, а квашня до краев полна жемчугу да самоцветов, золота да серебра.
— Ну как, доченька, подошло тесто? — спросила убыр, как только девушка вернулась из кухни.
— Подошло, бабушка, — ответила девушка.
— Вот и хорошо! А теперь исполни мою последнюю просьбу: попляши ещё разок, — говорит убыр.
Ни слова не сказала девушка старухе, сплясала перед ней ещё раз, как умела.
Понравилась девушка старухе-убыр.
— Теперь, доченька, можешь и домой идти, — говорит она.
— Я бы рада, бабушка, да дороги не знаю, — ответила девушка.
— Ну, такому горю легко помочь, дорогу я тебе покажу. Как выйдешь из моей избушки, иди всё прямо, никуда не сворачивай. Возьми с собой вот этот зелёный сундучок. Только ты его не открывай до тех пор, пока не приедешь домой.
Взяла девушка сундучок, села верхом на коня, а козу, корову и овцу перед собой погнала. На прощанье она поблагодарила старуху и отправилась в путь.
Едет девушка день, едет ночь, стала на заре к родной деревне подъезжать.
А когда подъехала она к самому дому, во дворе собаки залаяли:
— Хотели девушку погубить, а она богато будет жить! Гав-гав!
— Видно наши собаки взбесились! — воскликнул брат, выбежал во двор, стал собак палкой разгонять.
Разбежались собаки в разные стороны, а тявкать не перестают:
— Хотели девушку погубить, а она богато будет жить! Гав-гав!
И видят брат с сестрой — подъехала падчерица к воротам. Сошла она с коня, вошла в дом, открыла сундучок, и все увидели, что там полным-полно золота, серебра, жемчугу и всяких драгоценных камней.
Стало брату с сестрой завидно. И решили они тоже разбогатеть. Расспросили обо всём падчерицу.
Вот сестра взяла клубок и поехала с братом в лес. В лесу брат стал рубить дрова, а девушка стала собирать ягоды. Как только девушка скрылась из виду, брат привязал к дереву колотушку и уехал. Вернулась девушка на полянку, а брата уже нет. Пошла девушка по лесу. Вскоре дошла она до пастуха, который пас табун лошадей.
— Укатился мой клубок, не видал ли ты его? — спросила девушка у пастуха.
— Видал, ответил пастух. — Поработай у меня денёк, я тебе коня подарю, на нём и поедешь искать свой клубок.
— Мне твоего коня не надо, — ответила девушка и пошла дальше.
Дошла она до стада коров, потом до овечьей отары, до козьего стада и нигде работать не захотела. А ещё через некоторое время дошла она до избушки старухи-убыр. Вошла она в избушку и сказала:
— Укатился мой клубок, не видала ль ты его?
— Видела, — отвечает старуха, — только сначала ступай истопи мне баню.
Истопила девушка баню, вернулась к старухе, а та и говорит:
— Пойдем, доченька, в баню. Ты веди меня за руку, сзади коленкой подталкивай.
— Хорошо.
Взяла девушка старуху за руки и давай подталкивать сзади коленкой. Так и довела до бани.
В бане старуха просит девушку:
— Попарь мне спину, доченька, только не мягким веничком, а его ручкой.
Девушка и принялась колотить старухе спину ручкой веника.
Вернулись они домой, старуха и говорит:
— А теперь расчеши мне волосы.
Стала девушка расчесывать волосы старухе и увидела, что её голова усыпана золотом, серебром и драгоценными камнями. У девушки глаза разгорелись, и стала она торопливо набивать карманы драгоценностями, даже за пазуху кое-что спрятала.
— А теперь, доченька, попляши-ка, — просит старуха.
Стала девушка плясать, а у неё из карманов посыпались золото да драгоценные камни. Старуха-убыр увидела, ни слова не сказала, только послала её на кухню посмотреть, не подошло ли тесто в квашне.
Пришла девушка на кухню, заглянула в квашню, а квашня до самых краев полна золота, серебра, самоцветов. Не утерпела девушка, снова набила карманы золотом, да серебром, да ещё подумала при этом: «Теперь я знаю, как разбогатела моя сестра!»
Когда она вернулась, старуха-убыр опять заставила её плясать, и опять из карманов девушки посыпалось золото да серебро.
После этого старуха-убыр сказала:
— Теперь, доченька, ступай домой и возьми с собой вот этот чёрный сундучок. Когда придёшь домой, откроешь его.
Обрадовалась девушка, подхватила сундучок, второпях даже не поблагодарила старуху и побежала домой. Торопится, нигде не останавливается.
На третий день показалась родная деревня. Когда стала она подходить к дому, собаки во дворе затявкали:
— Хотела девушка богатой быть, да вот осталось ей недолго жить! Гав-гав!
Услышал брат, выбежал во дворе, стал гоняться за собаками, а собаки все тявкают:
— Хотела девушка богатой быть, да вот осталось ей недолго жить! Гав-гав!
Девушка прибежала домой, ни с кем не поздоровалась, кинулась сундучок открывать. Только она откинула крышку, выползли из сундучка змеи и стали жалить её.

Постановка
сказки.

Ике
кыз

Автор:
-Борын-борын заманда яшәгән, ди, карт белән карчык. Аларның ике кызы булган.
Олы кызлары усал да, ялкау да, саран да икән. Шуның өчен аны беркем дә
яратмаган. Кече кыз үги булган. Аның уңганлыгына, аның булганлыгына кешеләр
сокланып туя алмаганнар. Үги ананың моңа бик эче поша икән.Көннәрдән беркөнне
Карчык иренә әйткән:

Карчык:
-Урманга алып барып адаштыр ул Кызыңны!

Карт:
– Әйдә, кызым. Урманнан утын алып кайтыйк әле.

Автор:
— Атасы, ат җигеп, кызын урманга алып киткән.

Карт:
— Бар, Кызым, син җиләк җыя тор, мин бераз утын әзерлим.

Кыз:                    
 (җырлый-җырлый, җиләк җыярга керешкән)

— Җиләк җыям, как
коям

Әниемә бүләккә.

Монда җиләк күп икән,

Аю-Бүре юкмы икән?

                            (арлы-бирле
йори, карана, елый, ашарга утыра)

Куян:

— Бик талчыктым,
түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй

Кыз:
— Мә, аша, куянкай.

Куян:
—  Яхшылыкка — яхшылык, мә сиңа бүрек бүләк итәм!

Төлке:

-Бик талчыктым,
түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй

Кыз:
— Мә, төлке дустым, сыйлан.

 Төлке:
— Яхшылыкка — яхшылык, Мә, кызый, сина бүләккә тун!

Бүре:

Бик талчыктым,
түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй

Кыз
: — Мә, бүре абзый, сыйлан.

Бүре:
—  Яхшылыкка — яхшылык, мә, монысы миннән сина бүләк!

Аю:

— Бик талчыктым,
түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй

Кыз:
— Мә, Аю абзый, рәхәтләнеп аша!

Аю: 
— Яхшылыкка — яхшылык, мә кызый, монысы миннән күчтәнәч!

Көтүче
:

— Бик талчыктым,
түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй

Кыз
:  — Мә, сиңа бик тәмле икмәк! Рәхәтләнеп аша!

Көтүче:
— Яхшылыкка — яхшылык, мин сиңа малларымны  бүләк итәм!

Сандугач: Бик
талчыктым, түтәкәй,

Бик ачыктым, түтәкәй,

Бирче азрак ипекәй,

Кыз:
Мә, сандугач дустым, сыйлан. (ипи валчыкларын чүпли)

Сандугач:
— Яхшылыкка — яхшылык, нинди теләгең бар, түтәкәй, хәзер үтим.

Кыз:
— Минем өйгә кайтасым килә, әткәемә генә барып хәбәр салчы, Сандугачым.

(Кош
очып киткән. Ул аларның өй каршындагы агачка кунып)

Сандугач:
— Чут, чут, чут,

Түтәйнең маллары күп,

Килеп алучы юк, юк (2
кабат кабатларга)

 Карт:
— Иии, бу минем кызымдыр! Хәзер барып алам!

(Кызның бөтен
байлыкларын төяп алып кайтканнар)

Карчык:
— Үз Кызыңны баеттың, инде минем Кызымны да бает, урманга алып барып адаштыр

Карт:-
Ярар, карчык, алып барырмөын.(карт һәм кыз китәләр)

Карт:
-Бар, Кызым, син җиләк җыя тор. Мин бераз утын әзерлим

Автор:
— Кыз җиләк җыярга тотынган. Бер җиләк не савытка, өч җиләкне авызга салып
йөри-йөри тырыс төбе каплангач, әлеге урынга килсә, атасы юк, ди.

Кыз:
—  Әйдә, ярар, монда гынадыр әле, мине ташлап әллә кая китә алмас, югыйсә әнием
аның кирәген бирер. (ашарга утыра)

 Куян:
(…)

Кыз:
— «Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!»

Куян:
— Нинди усал кыз!

Кыз:-
Их, котылдым бу арык Куяннан

Төлке:
(…)

Кыз: 
-Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!

Төлке
– Нинди явыз кыз!  (Яулыгын тартып ала и китә)

         Кыз:
— Их! Котылдым бу ач Төлкедән

Бүре:
(…)

 Кыз:
«Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!» — дигән Кыз һәм Бүренең башына таяк
белән суккан.

Автор: — Бүренең моңа бик каты
ачуы килгән һәм Кызны кабып йоткан, ди.                                                      
(өйдә)

Карчык:- 
Бар инде, Кызым баегандыр, тизрәк алып кайт!

Автор:—
Карт атын җигеп урманга барса, Кызы юк. Тетелгән тырысы гына җирдә аунап ята,
ди. Карт шуны арбасына салып кайтып киткән. Ишегалдына килеп кергәч, Карчыгы
йөгереп чыккан. Арбада Кызының тетелгән тырысын күргән һәм хурлыгыннан егы лып
үлгән, ди.

Ә Үги кыз әле булса
матур гына гомер итә, ди.

Рольләрне
башкардылар:

Карт

Карчык

Олы кыз

Кече кыз

Куян

Төлке

Бүре

Аю

Көтуче

Ат

В давние-давние времена жил, говорят, в одной деревне мужик со своей женой. Жили они очень бедно. Так бедно, что дом их, обмазанный глиной, только и стоял что на сорока подпорках, а не то бы упал. И еще, говорят, был у них сын. У людей сыновья как сыновья, а у этих сын с печи не слезает, все с кошкой играет. Учит кошку человеческим языком говорить да на задних лапах ходить.
Время идет, мать с отцом старятся. День походят, два полежат. Совсем хворые стали, а вскоре и померли. Похоронили их соседи.
Сын на печи лежит, горько плачет, у кошки своей совета спрашивает, ведь теперь, кроме кошки, у него на всем белом свете никого не осталось.
— Что делать-то будем? -говорит он кошке.- Не милостыней же нам с тобой жить. Давай уйдем куда глаза глядят.
И вот, когда свечерело, ушел джигит со своей кошкой из родной деревни. А из дома он взял только старый отцовский нож- больше и брать-то ему было нечего.
Шли они долго. Кошка-то мышей хоть ловит, а у джигита от голода живот сводит.
Вот дошли до одного леса, отдыхать устроились. Попробовал было джигит уснуть, а на голодный желудок сон не идет. Ворочается с боку на бок.
— Ты чего не спишь? — спрашивает кошка. Уж какой тут сон, когда есть хочется. Так и прошла ночь. Рано утром послышалось им, будто кто-то жалобно плачет в лесу. — Слышишь? — спросил джигит.- Вроде кто-то плачет в лесу?
— Пойдем туда,-, отвечает кошка.
И они пошли.
Недалеко прошли, вышли на лесную поляну. А на поляне высокая сосна растет. А на самой верхушке сосны большое гнездо виднеется. Вот из этого-то гнезда плач и раздается, будто дитя стонет.
— Полезу я на сосну,- говорит джигит.- Будь что будет.
И полез на сосну. Смотрит, а в гнезде два детеныша птицы Семруг (мифичская волшебная птица огромных размеров) плачут. Увидали они джигита, заговорили человеческими голосами:
— Ты зачем сюда пришел? Ведь каждый день к нам змей прилетает. Двух братьев наших он уже съел. Сегодня наша очередь. А тебя увидит — и тебя, съест.
— Съест, коль не подавится,- отвечает джигит.- Я выручу вас. А где ваша мама?
— Наша мама-царица птиц. Она улетела за Кафские (по поверью, горы, расположенные на краю света, земли) горы, на собрание птиц и скоро должна вернуться. При ней бы змей не посмел нас тронуть.
Вдруг вихрь поднялся, лес зашумел. Птенцы прижались друг к другу:
— Вон наш враг летит.
И правда, вместе с вихрем прилетело чудовище и опутало сосну. Когда змей поднял голову, чтобы из гнезда птенцов достать, джигит и вонзил отцовский нож в чудовище. Змей тут же свалился на землю.
Обрадовались птенцы.
— Ты не уходи от нас, джигит,-говорят они.-Мы напоим тебя и накормим досыта.
Поели все вместе, попили и о деле заговорили.
— Ну, джигит,- начали птенцы,- теперь слушай, что мы скажем тебе. Прилетит наша мать, спросит, кто ты такой, зачем сюда явился. Ты ничего не говори, мы сами расскажем, что ты нас от смерти лютой спас. Станет она тебе серебро-золото дарить, ты не бери ничего, скажи, что добра всякого у тебя и своего хватает. Проси у нее волшебное кольцо. А теперь прячься под крыло, как бы худо не вышло.
Как они сказали, так все и стало.
Прилетела Семруг и спрашивает:
— Что это, будто человечьим духом пахнет? Нет ли кого чужого? Птенцы отвечают:
— Чужих нет, и наших двух братьев нет.
— А где они?
— Их змей съел.
Птица Семруг запечалилась.
— А вы-то как в живых остались? — спрашивает у своих детенышей.
— Нас джигит один храбрый спас. Посмотри на землю. Видишь, змей мертвый лежит? Это он его убил.
Смотрит Семруг — и действительно, змей лежит мертвый.
— Где же тот смелый джигит? — спрашивает она.
— Да вот под крылом сидит.
— Ну, выходи, джигит,- говорит Семруг,- выходи, не опасайся. Что же тебе подарить за спасение моих деток?
— Ничего мне не надо,-отвечает парень,- разве только волшебное кольцо.
А детеныши птицы тоже просят:
— Отдай, мама, кольцо джигиту. Делать нечего, согласилась царица птиц и отдала кольцо.
— Если сумеешь уберечь кольцо, будешь повелителем всех пэри и джиннов! Стоит только кольцо на большой палец надеть, как прилетят все они к тебе и спросят: «Падишах наш, что угодно?» И приказывай, что захочешь. Все исполнят. Только не теряй кольцо — худо будет.
Надела Семруг кольцо на палец своей ножки — тут же налетело полно пэри и джиннов. Семруг сказала им:
— Теперь он станет вашим владыкой, ему и служите.-А джигиту, вручая кольцо, сказала:- Если хочешь, никуда не уходи, с нами живи.
Поблагодарил джигит, но отказался.
— Я уж своей дорогой пойду,- сказал он и спустился на землю.
Вот идут они с кошкой по лесу, между собой переговариваются. Когда устали, сели отдохнуть.
— Ну, что нам с этим кольцом делать? — спрашивает джигит у кошки и надевает кольцо на большой палец. Только надел, как пэри и джинны со всего света прилетели: «Падишах наш султан, что угодно?»
А джигит еще и не придумал, что просить.
— Есть ли,- спрашивает он,- на земле место, куда нога человеческая не ступала?
— Есть,- отвечают те.- В море Мохит есть остров один. Уж и красивый он, и ягод-фруктов там не счесть, и нога человеческая туда не ступала.
— Вот меня с моей кошкой туда и перенесите. Только сказал, он уже с кошкой своей на том острове сидит. И так здесь красиво: цветы необыкновенные, фрукты диковинные растут, а морская вода, как изумруд, переливается. Подивился джигит и решили они с кошкой остаться здесь жить.
— Вот дворец бы еще построить,-сказал он, надевая кольцо на большой палец.
Появились джинны и пэри.
— Постройте мне двухэтажный дворец из жемчуга да яхонта.
Досказать-то не успел, как на берегу уж дворец поднялся. На втором этаже дворца чудесный сад, между деревьями в том саду яства всякие, вплоть до гороха. А на второй этаж самому и подниматься не надо. Сел на кровать с красным атласным одеялом, кровать сама и поднимает.
Походил джигит с кошкой по дворцу, хорошо здесь. Только скучно.
— Все у нас есть с тобой,- говорит он кошке,- что же нам теперь-то делать?
— Теперь тебе жениться надо,- отвечает кошка.
Призвал джигит джиннов и пэри и повелел привести ему портреты самых красивых девушек со всего света.
— Я из них кого-нибудь себе в жены выберу,- сказал джигит.
Разлетелись джинны и пэри красивых девушек искать. Долго искали, но ни одна из девушек не нравилась им. Наконец прилетели в цветочное государство. У падишаха цветов дочь невиданной красоты. Показали джинны портрет дочери падишаха джигиту нашему. А он как взглянул на портрет, так и сказал:
— Вот ее мне и принесите.
А на земле ночь была. Только сказал джигит свои слова, смотрит-она уж тут как тут, будто в комнате заснула. Ведь джинны ее прямо спящую перенесли сюда.
Рано утром просыпается красавица и глазам своим не верит: спать легла в своем дворце, а проснулась в чужом.
Соскочила с кровати, к окошку подбежала, а там море да небо лазурное.
— Ох, пропала я!-говорит она, села на кровать с атласным одеялом. А кровать как поднимется! И оказалась красавица на втором этаже.
Походила она там среди цветов, диковинных растений, подивилась обилию разной еды. Даже у отца своего, падишаха цветочного государства, ничего подобного не видела!
«Видно, я попала совсем в другой мир, о котором я не только ничего не знала, но и не слыхивала»,- думает девушка. Села на кровать, спустилась вниз и только тут увидела спящего джигита.
— Вставай, джигит, как ты сюда попал? — спрашивает его.
А джигит ей отвечает:
— Это я велел принести тебя сюда. Ты теперь здесь будешь жить. Пойдем, я тебе остров покажу…- И они, взявшись за руки, пошли смотреть остров.
Теперь заглянем к отцу девушки. Просыпается утром падишах страны цветов, а дочери нет. Он так любил свою дочь, что, узнав о том, упал без памяти. В те времена — ни тебе телефона, ни тебе телеграфа. Разослали конных казаков. Нигде не найдут.
Созвал тогда падишах к себе всех знахарей, волшебников. Половину своего состояния обещает тому, кто найдет. Все стали думать-гадать, куда его дочь могла деться. Да никто тайны не разгадал.
— Мы не можем,-заявили они.-Вот там-то, там-то живет одна колдунья. Разве только она поможет.
Падишах велел привести ее. Та стала колдовать.
— О, мой государь,-сказала она,-жива твоя дочь. Живет с одним джигитом на острове морском. И хоть трудно это, но я могу твою дочь доставить тебе.
Падишах согласился.
Обернулась колдунья просмоленной бочкой, покатилась к морю, ударилась о волну и поплыла к острову. А на острове бочка превратилась в старушку. Джигита дома в то время не было. Узнала про то старушка и направилась прямо во дворец. Увидала ее девушка, обрадовалась новому человеку на острове и спрашивает:
— Ой, бабушка, да как ты здесь очутилась? Как сюда добралась?
Старушка в ответ:
— Этот остров, доченька, среди моря стоит. Тебя на остров по воле джигита перенесли джинны. Услыхала те слова девушка, горько заплакала.
— А ты не плачь,- говорит ей старушка.- Мне отец твой велел вернуть тебя обратно в цветочное государство. Только вот тайну волшебства не знаю я.
— Как же ты сможешь меня вернуть?
— А вот слушай меня и все делай, как я велю. Придет джигит домой, а ты улыбайся, ласково его встречай. Он удивится этому, а ты еще ласковей будь. Обними его, поцелуй, а потом и скажи: «Вот уже четыре года, скажи, ты меня здесь через волшебство держишь. А вдруг с тобой что случится, что тогда мне делать? Раскрой мне тайну волшебства, чтоб и я знала…»
Тут девушка увидела в окно, что джигит с кошкой возвращаются.
— Прячься, бабушка, скорей, муж идет.
Превратилась старушка в серую мышку и убежала под сэкё( сплошные нары в избе).
А девушка улыбается, будто и правда сильно мужу обрадовалась, встречает его ласково.
— Что это ты сегодня такая ласковая? — удивляется джигит.
О, она еще больше к мужу ластится, все, как старушка учила, делает. Обнимает его, целует, а потом тихим голоском говорит:
— Вот уже четыре года ты меня здесь через волшебство держишь. А вдруг с тобой что случится, что мне тогда делать? Раскрой мне тайну волшебства, чтоб и я знала…
— А у меня волшебное кольцо есть, которое все мои желания выполняет, стоит только его на большой палец надеть.
— Покажи мне,- просит жена. Отдает ей волшебное кольцо джигит.
— Хочешь, я его спрячу в надежное место? — спрашивает жена.
— Только, пожалуйста, не потеряй его, а то худо будет.
Как только уснул ночью джигит, встала дочь падишаха, старушку разбудила, кольцо на большой палец надела. Слетелись джинны и пэри, спрашивают:
— Падишах наш султан, что угодно?
— Этого джигита вместе с кошкой в крапиву бросьте, а меня и бабушку в этом дворце к моему отцу отнесите.
Только сказала, все было сделано в тот же миг. Колдунья тотчас к падишаху побежала.
— Вернула,-говорит,-тебе, о падишах, дочь твою, как обещала, да в придачу еще и дворец из драгоценных каменьев…
Глянул падишах, а рядом с его дворцом стоит другой дворец, да такой богатый, что он даже про горе свое забыл.
Проснулась дочь, к нему выбежала, долго от радости плакала.
А отец от дворца глаз оторвать не может.
— Не плачь,- говорит,- один дворец этот всего государства моего дороже. Видать, не пустой был человек твой муж…
Падишах цветочной страны приказал дать колдунье мешок картошки в награду. Был голодный год, старуха от радости не знала, куда себя деть.
Пусть они так радуются, а мы давайте-ка заглянем, что с нашим джигитом.
Проснулся джигит. Смотрит — он вместе с кошкой своей в крапиве лежит. Ни дворца, ни жены, ни волшебного кольца нет.
— Эх, погибли мы! — говорит джигит кошке.- Что же нам теперь делать?
Помолчала кошка, подумала и стала учить:
— Давай плот построим. Не вынесет ли нас волна куда надо? Нам во что бы то ни стало надо жену твою найти.
Так и сделали. Построили плот и поплыли по волнам. Плыли они, плыли и приплыли к какому-то берегу. Степь кругом: ни деревни, ни жилья — ничего нет. Стебли трав ест джигит, изголодался. Много дней они шли и видят наконец город перед собой.
Джигит говорит кошке своей:
— В какой бы город мы ни пришли с тобой, давай договоримся — не бросать друг друга.
— Я скорее умру, чем тебя брошу,-отвечает кошка.
Пришли они в город. Зашли в крайний дом. В том доме сидит одна старушка.
— Пусти нас, бабушка. Мы только отдохнем немного да попьем чайку,-говорит джигит.
— Входите, сынок.
Кошка сразу мышей стала ловить, а джигита старуха стала чаем угощать, о житье-бытье расспрашивать:
— Откуда явился, сынок, потерял ли что или ищешь?
— Я, бабушка, в работники хочу наняться. А что это за город, куда я пришел?
— Это цветочное государство, сынок,- говорит старуха.
Так случай привел джигита и его верную кошку куда надо.
— А что у вас, бабушка, слышно в городе?
— О сынок, у нас в городе большая радость. Дочь падишаха четыре года пропадала. А вот теперь колдунья одна нашла ее и вернула отцу. Сказывают, будто на острове морском джигит один ее у себя через волшебство держал. Сейчас и дочь здесь, и дворец даже, в котором она на острове жила, тоже здесь. Наш падишах так радостен, так добр теперь: если хлеб у тебя есть — кушай на здоровье, а ноги идут — ходи на здоровье. Вот.
— Пойду-ка я, бабушка, на дворец погляжу, а кошка моя пусть у тебя побудет. Сам шепотком кошке говорит:
— Похожу я у дворца, если что, так найдешь меня.
Идет джигит мимо дворца, сам весь в лохмотьях. В это время падишах с женой на балконе находились. Увидев его, жена падишаха и говорит:
— Смотри, какой джигит идет пригожий. У нас же помощник повара умер, не пойдет ли этот? Привели джигита к падишаху:
— Куда, джигит, идешь, куда путь держишь?
— Я в работники хочу наняться, хозяина себе ищу.
— У нас повар без помощника остался. Иди к нам.
Согласился джигит. В бане помылся, в белую рубашку нарядился и такой красивый сделался, что падишахский визирь Хайбулла залюбовался им. Уж больно джигит напоминал визирю сына, рано умершего. Обласкал Хайбулла джигита. А у того и поварские дела неплохо пошли. Картошка у него целенькая, не разваривается никогда.
— Где ты научился этому? — спрашивают его. Едят да похваливают. А джигит знай себе варит, а сам смотрит да слушает — не скажут ли чего.
Однажды решил падишах гостей созвать, заморский дворец обновить. Понаехали падишахи да богатые вельможи из других стран. Пир горой начался. И колдунью пригласили. А она, как увидела джигита, так все и смекнула, аж почернела от злости.
— Что случилось? — спрашивают у нее. А она в ответ:
— Голова что-то разболелась.
Уложили ее. Пир без нее пошел. Когда гости разъехались, цветочной страны государь снова стал допытываться:
— Что случилось?
— Повар твой — это тот джигит. Погубит он всех нас.
Разгневался падишах, велел джигита схватить, в подвал посадить, лютой смертью убить.
Прослышал визирь Хайбулла про это, к джигиту побежал, все рассказал.
Закручинился джигит, а Хайбулла и говорит:
— Не бойся, я тебя выручу.
И к падишаху побежал, потому что падишах всех визирей на совет позвал. Одни говорят:
— Голову ему отрубить. Другие:
— В море утопить.
Хайбулла предлагает:
— Давайте мы его в бездонный колодец бросим. И если на то милость ваша будет, я сам его и брошу.
А падишах очень доверял Хайбулле.
— Как хочешь убей, только в живых не оставляй.
Хайбулла взял с десяток солдат, чтобы падишах чего не подумал, вывел в полночь джигита да в лес повел. В лесу-то солдатам и говорит:
— Я вам дорого заплачу. Но давайте спустим джигита в колодец на аркане. И пусть никто не знает об этом.
Так и сделали. Привязали джигита, еды ему дали, воды в кувшин налили. Визирь обнял его:
— Ты не кручинься, не тоскуй. Я к тебе приходить буду.
А потом на аркане джигита в колодец спустили. А падишаху сказали, что джигита в бездонный колодец бросили, не выйдет он теперь оттуда никогда.
Прошло несколько дней. Кошка ждала-ждала своего хозяина, забеспокоилась. Пыталась выйти — не выпускает ее старуха. Тогда кошка разбила окно и все-таки убежала. Походила вокруг дворца, где джигит несколько дней жил, поваром работал, а потом на след напала и к колодцу прибежала. Спустилась к нему, смотрит: жив хозяин, только мыши мучают его. Быстро кошка с ними расправилась. Много мышей полегло здесь.
Прибежал визирь мышиного падишаха, увидел все это, доложил своему государю:
— Объявился некий джигит в нашем государстве и много воинов наших изничтожил.
— Иди, выясни у него поприличнее, что ему угодно. Тогда мы все сделаем,- сказал мышиный
падишах.
Пришел визирь к джигиту, расспрашивает:
— Зачем пожаловали, зачем наши войска поубивали? Может, вам что надо, все исполню, только не губите вы мой народ.
— Хорошо,-говорит джигит,-мы не тронем солдат твоих, если сумеете отнять волшебное кольцо у дочери падишаха цветочного государства.
Созвал мышиный падишах своих подданных со всего света, приказ дал:
— Отыщите волшебное кольцо, если даже вам придется перегрызть для этого все стены
дворца.
И правда, мыши перегрызли во дворце и стены, и сундуки, и шкафы. Сколько дорогих тканей изгрызли они в поисках волшебного кольца! Наконец одна маленькая мышка забралась в изголовье дочери падишаха и приметила, что волшебное кольцо привязано узлом к волосам ее. Перегрызли мыши ее волосы, утащили кольцо и доставили.
Джигит надел волшебное кольцо на большой палец. Джинны да пэри тут как тут:
— Падишах наш султан, что угодно? Джигит сначала велел себя из колодца вытащить, потом сказал:
— Меня, кошку и жену мою вместе с дворцом обратно на остров отнесите.
Только сказал, а он уже во дворце, будто никогда не выходил оттуда.
Просыпается дочь падишаха, смотрит: она опять на морском острове. Что делать, не знает, будит мужа своего. А он говорит ей:
— Какое же наказание для тебя придумать? И стал каждый день бить ее по три раза. Какая уж это жизнь!
Пусть они так поживаю, мы вернемся к падишаху.
В цветочном государстве опять переполох. Пропала дочь падишаха вместе с богатым дворцом. Падишах созывает визирей, говорит:
— Живой тот джигит оказался!
— Убил я его,- отвечает Хайбулла. Позвали колдунью.
— Умела в первый раз найти дочь мою, сумей и сейчас. Не найдешь — велю казнить.
Что ей остается делать? Она снова на остров прибыла. Во дворец взошла. Джигита-то дома в ту пору не было. Дочь падишаха и говорит:
— Ой, бабушка, уходи. В первый-то раз погубила…
— Да нет, доченька, выручать тебя я пришла.
— Нет, бабушка, теперь его не проведешь. Он кольцо все время при себе носит, а ночью в рот кладет.
— Вот и хорошо,- обрадовалась старуха.- Слушай меня и делай, как я велю. На вот тебе нюхательного табаку. Муж уснет, ты щепоточку и дай ему понюхать. Он чихнет, кольцо выскочит, ты хватай его скорей.
Дочь падишаха спрятала старуху, тут и джигит вернулся.
Ну, спать легли. Джигит взял кольцо в рот да и заснул крепко. Жена поднесла щепотку нюхательного табаку к его носу, он и чихнул. Кольцо выскочило. Старуха скорее кольцо на палец надела да приказала джиннам и пэри дворец в цветочное государство перенести, а джигита с его кошкой на острове бросить.
За минуту старухин приказ был исполнен. Падишах цветочного государства очень обрадовался.
Оставим их, вернемся к джигиту.
Проснулся джигит. Ни дворца, ни жены. Что делать? Загоревал джигит. А тут и кошка от горя заболела.
— Видать, смерть моя близка,- говорит она джигиту.- Ты уж похорони меня на нашем острове.
Сказала так и умерла. Совсем затосковал джигит. Один-одинешенек на всем белом свете остался он. Похоронил свою кошку, простился с ней. Построил плот и снова, как в первый раз, поплыл на волнах. Куда ветер гонит, туда плот и плывет. Вот наконец к берегу плот прибило. Вышел джигит на берег. Там лес кругом. В лесу какие-то диковинные ягоды растут. И такие они красивые, такие спелые. Джигит набрал их и поел. И сразу у него на голове рога полезли, сам весь густой шерстью покрылся.
«Нет, не видать мне счастья,- грустно подумал джигит.- И зачем только я эти ягоды поел? Увидят меня охотники — убьют».
И забегал джигит по чаще. Выбежал на поляну. А там другие ягоды растут. Не совсем спелые, бледноватые.
«Хуже, чем есть, не будет, наверное»,- подумал джигит и поел этих ягод. И тотчас же пропали рога, шерсти не стало, сделался он снова пригожим джигитом. «Что за чудо? — удивляется он.- Постой-ка, не пригодятся ли они мне?» И набрал джигит тех и других ягод, дальше пошел.
Долго ли, коротко ли он шел, а пришел он в цветочное государство. Постучался к той же старушке, к которой он в тот раз заходил. Старушка и спрашивает:
— Где, сынок, так долго ходил?
— Ходил, бабушка, богачам служил. Кошка моя умерла. Погоревал я да снова в ваши края подался. Что в вашем городе слышно?
— А у нас дочь падишаха опять пропадала, долго ее искали да опять нашли.
— Откуда, бабушка, ты все знаешь?
— Девушка бедная по соседству живет, так она прислугой у дочери падишаха работает. Вот она мне и рассказала.
— Она во дворце живет или домой приходит?
— Приходит, сынок, приходит.
— Нельзя ли мне с ней повидаться?
— Почему же нельзя? Можно. Вот приходит девушка вечером домой, а старушка зовет ее к себе, будто за делом. Входит бедная девушка, видит: джигит сидит, собой хорош, лицом пригож. Влюбилась она тут же. — Помоги мне,-говорит ей джигит.
— Всем, чем могу, тебе помогу,- отвечает девушка.
— Только смотри, не проговорись никому.
— Ладно, рассказывай.
— Дам я тебе три красные ягоды. Как-нибудь скорми их своей госпоже. А что потом будет, сама увидишь.
Так девушка и сделала. Принесла утром те ягоды в спальню дочери падишаха и положила на стол. Проснулась та — на столе ягоды лежат. Красивые, спелые. Никогда таких ягод она раньше не видела. Спрыгнула с кровати — хоп! — и съела ягодки. Только съела, и из головы рога полезли, хвост появился, а сама вся густой шерстью покрылась.
Придворные увидали — из дворца убежали. Падишаху доложили, что до такой беды дожили:
была, мол, у тебя дочь, а теперь шайтан с рогами, даже говорить разучилась.
Напугался падишах. Всех визирей созвал, тайну волшебства разгадать приказал.
Каких только докторов не пригоняли да профессоров разных! Иные пробовали рога те пилить, да только спилят они — рога снова растут. Со всего света шептунов, колдунов и врачей собрали. Только никто из них помочь не может. Даже та колдунья бессильной оказалась. Падишах велел ей голову отрубить.
Прослышала на базаре про все старушка, у которой джигит остановился, рассказала ему:
— Ой-ой-ой, какое горе, сынок. Говорят, у дочери нашего падишаха рога выросли и сама она вся будто шерстью покрылась. Чисто зверь какой…
— Пойди, бабушка, скажи падишаху: ко мне, мол, приехал лекарь один, он, мол, от всех болезней лекарства знает. Я сам ее лечить буду.
Сказано — сделано.
Пришла старуха к падишаху. Так и так, мол, лекарь приехал, от всех болезней средства знает.
Сам падишах быстрей к лекарю поехал.
— Ты можешь вылечить дочь мою? — спрашивает.
— Только мне посмотреть ее надобно,- отвечает джигит.
Привозит падишах лекаря во дворец. Лекарь и говорит:
— Надо, чтобы во дворце никого не осталось. Ушли все из дворца, только дочь падишаха в зверином обличье да лекарь остались. Тут джигит и начал свою жену, изменницу, палкой охаживать.
А потом дал одну ягодку, ту, которая не совсем спелая, у нее рога пропали.
Она пала на колени, стала умолять:
— Дай мне, пожалуйста, еще ягод…
— Верни мое волшебное кольцо, тогда ягод еще получишь.
— Вон в сундуке шкатулка есть. В той шкатулке кольцо лежит. Бери.
Джигит берет кольцо, жене ягоды протягивает. Та съела и обрела свой прежний облик.
— Эх ты, негодница,-говорит он ей,- сколько ты мне горя принесла.
А тут падишах со своими приближенными явился. Смотрит, дочь его снова красавицей стала.
— Что хочешь проси,- предлагает падишах,- все дам.
— Нет, мой падишах, ничего мне не надо,- сказал джигит и, отказавшись от награды, ушел из дворца. Уходя, успел шепнуть Хайбулле-визирю:-Ты тоже уходи, сейчас этого дворца не будет.
Хайбулла-визирь так и сделал: ушел вместе со своей семьей.
А джигит надел кольцо на большой палец и велел джиннам да пэри отнести падишахский дворец и бросить в море. Те так и сделали.
Обрадовался народ, что злого падишаха больше нет. Стали люди просить джигита быть их правитилем. Он отказался. Стал править страной умный и добрый человек из бедных. А джигит взял себе в жены ту девушку, которая помогла ему.
Там сейчас пир горой. Все столы уставлены едой. Вино льется рекой. Я не смог попасть на свадьбу, опоздал.

Ай белән Кояш

Ай белән Кояш элек заманда гел бер җирдә генә тормакчы булганнар. Шуннан соң, бөтен кошларны җыеп, шул турыда җыелыш ясаганнар. Бөтен кошлар, боларның бер җирдә торуларына риза булып, шуңар кул куйганнар.

Болар арасында бары бер генә кош кул куймыйча калган, ди. Ул булган Ярканат. Бүтән кошлар Ярканаттан сораганнар:

—       Бөтен кошлар кул куйганда, нилектән син генә кул куймадың? — дигәннәр.

—       Кулны мин,— дигән Ярканат,— шул сәбәпле куймадым,— дигән: — Кояш белән Ай бер җирдә генә торсалар, җил бер генә яктан исәр, агачлар кәкре булып үсәрләр, игеннәр дә Кояш төшкән җирдә генә үсәр. Кояш төшмәгән җирдә үсмәс,— дигән.

Шуннан соң бүтән кошлар әйткәннәр:

—       Дөрес әйтә шул, Кояш төшмәгән җирдә иген үсми инде ул,— дигәннәр.

Ай белән Кояшка икесенә дә, бер җирдә тормаска, әйләнеп йөрергә, дип карар чыгарганнар, ди.

Шуннан соң Кояш әйткән Ярканатка:

—       Мин сине үземнең яктылыгымда йөртмәм,— дигән. Шунлыктан Ярканат көн яктысына чыгып йөри алмый икән.

Аңа Ай сүз әйтмәгән, шуңа күрә ул Ай яктысында бик әйбәт йөри, ди.

Ай белән Кояшның болай әйләнеп йөрүен бөтен кош-кортлар, бөтен халыклар бик дөрес дип кабул иткәннәр, ди. Шуннан соң игеннәр дә яхшы була башлаган, ди.

Өч кыз

Борын-борын заманда булган икән, ди, бер Хатын. Аның булган, ди, өч кызы. Бу Хатын, кызларымның өсте бөтен, тамаклары тук булсын, ди-ди, көне-төне эшләгән, ди.

Менә кызлар үсеп буйга да җиткәннәр. Алар берсеннән-берсе матур, ди, бер битләре ай, бер битләре кояш, буй-сыннары карлыгачтай сылу, ди. Өч кыз, бер-бер артлы кияүгә чыгып, берсе артыннан берсе китеп тә барганнар.

Менә бер ел үткән, ике ел, өч ел үткән. Шулай матур гына яшәгәндә, әниләре авырып киткән. Күрше урамда Тиен дусты бар икән, шуны дәшеп әйткән:

—       Тиен дустым, барсана, кызларыма әйтсәнә, хәлемне белергә килсеннәрче,— дигән.

Тиен шунда ук чыгып чапкан. Тиен барып тәрәзә какканда, Олы кыз җиз ләгәннәр чистартып торадыр иде, ди.

—       Һай,— дип әйткән, ди, Олы кыз,— бик барыр идем дә бит, аңарчы менә шушы ләгәннәрне чистартып бетерәсем бар иде шул,— дигән, ди.

Тиен моңар бик ачуланган да әйткән:

—       Алайса, син шушы ләгәннәреңнән мәңгегә аерылма! — дигән.

Тиеннең шулай дип әйтүе булган, ике ләгән Кызны ике яктан китереп тә кысканнар. Олы кыз егылган да шунда ук гөберле бакага әверелгән.

Тиен Уртанчы кызга чапкан. Уртанчы кыз, бу кайгылы хәбәрне ишеткәндә, киндер суга икән. Тиенгә әйткән:

—       Һай,— дигән,— әнием янына хәзер үк чыгып йөгерер идем дә бит, менә ярминкәгә киндер сугып өлгертәсем бар иде шул,— дигән.

Тиен бик ачуланган да әйткән:

—       Алайса, син гомерең буе киндер сугып кына тор! — дигән.

Уртанчы кыз шунда ук үрмәкүчкә әверелгән.

Тиен тәрәзәсен какканда, Кече кызның камыр баскан чагы икән. Ул бер сүз дә әйтмәгән, камырлы кулларын да сөртеп тормаган, чыккан да әнисе янына йөгергән.

Тиен Кече кызга әйткән:

—       И сөекле бала, гомер буе игелек күр, кешеләрне бәхетле ит, аларга куаныч та, юаныч та бул. Кешеләр дә сине сөярләр, синең яхшылыгыңны мәңге онытмаслар,— дигән.

Кече кыз чыннан да бик рәхәт гомер кичергән, халык аны бик яраткан, ди.

Ялкау малай

Бер Кеше, Улын ияртеп, шәһәргә барырга чыккан икән, ди. Баралар, баралар икән, юл өстендә бик яхшы бер ат дагасы ятканлыгын күргәннәр.

Бу Кеше, улына күрсәтеп:

—       Улым, әнә бер бик яхшы дага ята. Файдасы тияр иде, ал аны! — дигәч, малай:

—       Юлда очраган бар тимер-томырны җыя китсәң… Иренмичә аны иелеп аласым юк әле,— дип әйтте, ди.

Ул алмагач, бу кеше үзе алып, куенына кыстырып киттеләр, ди. Барып җиттеләр, ди, бер тимерчелеккә. Әлеге Кеше тимерчегә кереп, даганы егерме биш тиенгә сатты, ди, һәм шул акчага чия җимеше сатып алды, ди. Киттеләр, ди, Малай арттан, Әтисе алдан бара, ди. Ә Әтисе, Малайга сиздермичә генә, чияләрне юлга берәм-берәм ташлап бара башлаган. Малай юлда яткан чияләрне берәм-берәм чүпләп бара, ди.

Инде Әтисе, чияләрне ташлап бетергәч, һәм Малае иң соңгы чияне дә үрелеп юлдан алгач, артына борылып, Улына:

—       Менә шулай, Улым, акылны хезмәт түкмичә генә алып булмый аны. Әгәр дә даганы үрелеп алырга иренмәсәң, бер үрелүдә эш беткән булыр иде. Менә син шул бер дага бәһасенә сатып алынган чияләрне ике йөз дә егерме биш тапкыр үрелеп алдың инде. Бер иелергә иренсәң, ике йөз егерме биш мәртәбә иелергә туры килер,— дип әйткәч, Малайның йөзе чия кебек кызарды, ди.

Алтын бөртекләр

Борын-борын заманда бер Ир белән бер Хатын яшәгәннәр. Аларның биш уллары булган. Бердәнбер көнне боларның әтиләре Туган илне яклап яуга киткән. Ул кире әйләнеп кайтмаган, сугыш кырында үлеп калган. Ялгыз Ана биш малайны үзе генә тәрбияләп үстергән.

—       Улларым,— дигән Ана, Егетләрне үз янына чакырып алган да.—Мин сезне үстердем, хәзер үз көнегезне үзегез күрегез,— дигән.

—       Без,—дигәннәр Егетләр,—үз көнебезне үзебез күрер идек, акчабыз юк бит. Син, Әни, безгә берәр генә бөртек булса да алтын бир.

—       Алтын бирәм,— дигән Ана.— Бер бөртек түгел, мең бөртек. Тик ул алтыннарны әтиегез җыеп куйган иде. Аны үзегез эзләп табыгыз!

—       Табабыз, табабыз! — дигәннәр Егетләр.

—       Ә-әнә,— дигән Ана,— Ташлытау белән Карлытауны күрәсезме? Шул ике тау арасындагы киң басуны күрәсезме? Шул басуга әтиегез алтын бөртекләре күмгән иде. Эзләп табыгыз шуны. Басуның җирен казыгыз. Җиң сызганып, тир сыпырып эшләгез.

Биш Егет биш сабан белән күз күреме кадәр җирне сөреп чыкканнар. Аннары кәсләрне ваклап, тырма белән тырмалаганнар. Ә алтын бөртекләрен тапмаганнар. Шуннан Егетләр, бик күңелсезләнеп, Әниләре янына кайтканнар.

—       Бер генә бөртек тә алтын тапмадык, әни! — дигәннәр.

—       Борчылмагыз, улларым! — дигән Ана.— Табарсыз алтыннарны! — Әнә бурадагы бодайны илтеп чәчегез шул җиргә, көз көне бодайны ургач, камылын йолкырсыз, бодай тамырына алтын бөртекләре эләгеп чыгар.

Егетләр Әниләре әйткәнчә эшләгәннәр. Бодай мул уңган, аны урганнар, сукканнар.

—       Китерегез миңа үзегез иккән игенне! — дигән Ана. Егетләр Әниләре алдына капчык-капчык игенне китереп өйгәннәр. Ана кызгылт-сары бөртекләрне учына алып караган да улларына әйткән:

—       Әтиегезнең җиргә күмгән алтын бөртекләре менә шулар инде, улларым. Сез менә аларны эзләп таптыгыз. Инде хәзер үзегез көн итә алырсыз! — дигән.

Егетләр бер-берсенә караганнар да бәхетле елмайганнар.

Бүләк кемгә?

Бервакыт Кояш елның дүрт фасылын — Көзне, Кышны, Язны һәм Җәйне үзенә чакырып алган.

—       Сезнең кайсыгыз матуррак, кайсыгыз эштә батыррак? Шуңа бүләк бирәм,— дигән.

Ә бүләк бик затлы икән — уч тутырып йолдыз бирергә уйлаган Кояш.

Сүзне башлый Көз:

—       Үзегез яхшы беләсез, мин бөтен басуларның уңышын җыйдым, бар дөньяны алтынга күмдем. Кошларны җылы якка озаттым, балаларны мәктәпкә җыйдым. Бүләк миңа тиеш!

—       Әллә мин эшләдемме аз? — дип сикереп тора Яз.— Мин барлык карларны эреттем, басуларга иген чәчтем, кошларны чакырып кайтардым, агачларны яфрак ярдырдым, болыннарны чәчәккә күмдем. Арада иң матуры да, иң булдыклысы да мин! — дигән ул.

—       Ай-яй,— дигән Җәй,— мине тыңлагыз әле, мин дөньяны яшеллеккә күмәм, чәчәкләр үстерәм, игеннәрне өлгертәм, җимешләрне пешерәм. Әллә мин иң матурыгыз түгелме?

—       Артык күп түгел минем эш,— ди тыйнак кына Кыш.— Мин җирне ял иттерәм, киләсе уңыш өчен карлар ташыйм, дөньяны ап-акка буйыйм, балаларны чана, чаңгы шуарга чакырам. Мин дә ямьсез түгел. Минем чыршыларымны, кар бөртекләремне, мамык бәсләремне яраталар.

Тыңлап-тыңлап торган да Кояш, бүләкне бу дүртәүнең берсенә дә бирә алмаган. Йолдызларны ул күккә сипкән. «Әнә барыгызга да!» —дигән.

Йолдызларны елның бер фасылы да үзенә ала алмаган. Алар һәрвакыт — яз да, җәй дә, көз дә, кыш та балкып яналар.

Аерылганны аю ашар, бүленгәнне бүре ашар

Абдулла Алиш

Күз күреме җитмәслек, очына-кырыена чыгып бетмәслек бик зур бер болында күкрәп үләннәр үскәннәр. Чалгы белән чабарлык булып өлгергәннәр. Төрле төстәге матур чәчәкләр анда хуш исләр таратканнар. Кош-кортлар үзләренең матур сайраулары белән болынны яңгыратканнар.

Менә шундый матур болында ат көтүе йөргән. Дугадай муенлы, стакан тояклы аргамаклар болын үләнен ашаганнар. Туйганчы салкын чишмә суын эчкәннәр.

Бу атларның көтүчеләре булмаган. Бары тик үз араларыннан иң сылу, йөгерек, иң җитез Җирән Кашка гына көтүче хезмәтен үти икән. Ул, муенындагы кыңгыравын шалтыратып, башкаларны үз артыннан ияртә, барысын бергә туплап йөртә икән.

Җирән Кашка беркөнне бик арыган, кичен аның йокысы калган булган. Ул ятып бераз хәл җыйнарга, йоклап алырга уйлаган. Иптәшләренең барысын бергә җыйнаган да әйткән:

—       Аерылсагыз, айга җитмәссез, бүленсәгез, бүген бетәрсез, бергә йөрсәгез, рәхәт көн итәрсез,— дигән.

Атлар башта гел бергә йөргәннәр. Кичкә таба берничәсе бик начар иткән, көтүдән аерылып киткән. Алар Җирән Кашканың сүзләрен онытканнар. Аның файдалы киңәшен тотмаганнар.

Аерылып киткәннәре килбәтсез зур бер Аюга очраганнар, куркуларыннан һушсыз була язганнар, бик тиз кайту юлына борылганнар. Ләкин Аю алар артыннан калмаган. Әй куган, әй куган, хәер, тота алмаган. Әй йөгергәннәр, әй йөгергәннәр атлар, юлларында тау очраган — йөгереп менгәннәр, урман очраган — ерып чыкканнар, чокырдан сикерергә уйлаганнар — булдыра алмаганнар. Тирән чокыр эченә егылганнар, аякларын сындырганнар.

Тагын өчесе көтүдән бүленеп киткән булган. Күп үтмәгән, алар да Җирән Кашканың туры сүзләрен исләренә төшергәннәр, үзләренең бүленеп китүләренә үкенгәннәр, ләкин инде соң булган. Каршыларына тешләрен шакырдатып, күзләрен акайтып бер Соры бүре килеп чыккан. Алар, бу явыз дошманны күргәч, каушап калганнар, үзләрен-үзләре белештерми, ярсып, кайсы кая таралганнар. Бүре шунда ук бер Атның бугазына ябышкан, буып алган, егып та салган. Калганнары качып котылганнар. Җирән Кашка муенындагы кыңгыравының матур шалтыравын ишеткәннәр һәм туп-туры шунда карап киткәннәр.

Барысы да Җирән Кашкага үз башларыннан үткән хәлләрне сөйләп биргәннәр, аның туры сүзен тотмауларына бик үкенгәннәр. Ә Җирән Кашка башын чайкаган, көчле итеп бер шалтыраткан — көтү бергә җыелган, тагын бер шалтыраткан да сөйләргә тотынган:

—       Күрдегезме сүземнең дөреслеген: аерылганнар Аюдан өркеп һәлак булдылар, бүленгәннәр Бүрегә очрадылар,— дигән дә кыңгыравын өченче мәртәбә шалтыраткан һәм барлык аргамакларын болынга җыйган.

Бал корты һәм Шөпшә

Абдулла Алиш

Чәчәкләр башлыгы бик зур ярыш үткәрергә булган. Шул турыда ул төрле якка хәбәр салган:

—       Кем дә кем бал салырга яхшы савыт әзерли, ул савытта бал бер дә бозылмый, әчеми, барлык чәчәктәге балны шуңа бирәм! — дигән.

Бөҗәкләр көнне-төнне белмәгәннәр. Бар да тырышып савыт эшләгәннәр, бар да үзләре эшләгән савытларны чәчәкләр башлыгына китергәннәр.

—       Менә әйбәт савыт, балны кара салып! — дигәннәр. Чәчәкләр башлыгы аларның барысын да борып җибәргән.

—       Ашыккансыз, ашыккансыз, бик начар ясагансыз. Мондый савытлар миңа кирәкми. Шуңа күрә бал да сезгә эләкми! — дигән.

Шөпшә һәм Бал корты иң соңгылар булып эшкә керешкәннәр. Беренчелекне алырга өмет иткәннәр.

Бал корты көне буе бертуктамый эшли дә эшли икән. Ерак-ерак җирләргә очып бара, аллы-гөлле чәчәкләрдән бал суырып ала. Аны алып кайтып, үзе әзерләгән матур күзәнәкләргә сала икән.

Шөпшә дә чәчәкләрдән бал җыйган. Ләкин ул бик-бик ялкау булган. Иртән әзрәк кенә эшли дә, кояш кыздыра башлау белән, оясына кереп йоклый икән.

…Ярыш көне килеп җиткән.

Бал корты балавыздан эшләгән матур күзәнәкле бал савытын күтәреп очып киткән. Шөпшә үзенең аннан-моннан эшләгән кәрәзен алып килгән.

Чәчәкләр башлыгы кәрәзләргә бал салып караган. Шөпшә кәрәзендә бал тормаган. Ә Бал кортының кәрәзе акмаган, әйбәт булган.

—       Тырышканнар, күп көч куйганнар, менә дигән кәрәз эшләп чыгарганнар. Шуңа күрә теләсә нинди чәчәктән теләсә никадәр бал җыярга бал кортларына рөхсәт бирәм! — дигән Чәчәкләр башлыгы.

Шул көннән башлап бал кортлары чәчәкләрдән бал ташый башлаганнар. Ә шөпшәләр, ялкаулыклары аркасында, хурлыкка калганнар.

Дуслар

Сәрвәр Әдһәмова

Кич якынлашып килә иде. Алан әйләнәсендәге агачларның күләгәләре озыная барды. Менә алан өстендәге кояш, агачлар артына тәгәрәгәндәй булып, күздән югалды. Күләгәләр барысы да бергә тоташып җәелделәр, урман эче караңгылана башлады.

Көне буе, кич җиткәнне көтеп, куак астында яткан ана куян урманда йөреп кайтмакчы булды. Киткән чакта, ул үзенең балалары Шалпан колак белән Кечкенәгә әйтте:

—       Сез шунда гына уйнагыз. Ерак китмәгез! Чирәм үсеп куелана төшкәч, мин сезне үзем урман белән таныштырырга алып чыгармын. Аңарчы сез тиз йөгерергә дә өйрәнерсез.

Урыныннан кузгалып, бер-ике сикергәч, ул тагы артына әйләнеп:

—       Шалпан колак, син Кечкенәне кыерсытма,— дип кычкырды. Аннан агач арасына кереп югалды.

Бу куян балалары яз көне икесе бер вакытта туган булсалар да, берсе никтер нәни иде. Шуңа күрә аңа әнисе Кечкенә дип исем кушты.

Әниләре киткәч, Шалпан колак белән Кечкенә ду килеп куышып йөрергә тотындылар. Түгәрәк алан әйләнәсендә йөгереп аргач, алар кайчандыр яшен сугып аударган имән агачы төбе янына барып ял иттеләр. Ауган агачның үзен инде күптән кешеләр ягарга алып киткән. Ә төбе алан уртасында кара утыргыч төсле булып торып калган иде.

—       Әйдә, шул төп аша сикереп уйныйбыз! — диде Шалпан колак, бераз ял иткәннән соң.

—       Әйдә-ә! — диде Кечкенә.

Алар сикереп уйнарга керештеләр. Йөгереп-йөгереп киләләр дә шул агач төбе аша — һоп!

Шуннан ерак түгел ямь-яшел яфраклы каен агачы үсеп утыра. Анда бер ана песнәк, оя ясап, йомырка салган да шул йомыркалардан нәни песнәкләр борынлап чыкканны көтеп утыра иде.

Песнәк, куян балаларының йөгереп, сикереп уйнаганнарын оясыннан күреп, сокланып утырды.

—       Менә озакламый минем дә нәни кошчыкларым булыр. Канат чыккач, алар очарга өйрәнерләр,— дип уйлап куйды.

Шул вакыт Шалпан колак ерактан йөгереп килеп сикерим дигәндә генә, агач төбе өстендә кәкре коры чыбык, кинәт кузгалып, яртылаш үрә торды. Шалпан колак, куркып, колакларын торгызып кырыйга сикерде.

Башта әле ул бернәрсә дә аңлый алмый аптырап торган иде. Аның коры чыбык дип уйлаган әйбере, ысылдап, чирәмгә төшкәч, аңлады. Ул — чыбык түгел, агулы кара елан икән.

Ул арада кара елан, чирәм өстеннән шуышып, туп-туры әлеге песнәк оялаган каенга табан китте.

Өстән аны күреп торган бичара песнәкнең йөрәге ярылырга җитеште. Ул, акыллы кош, еланнарның гадәтен белә иде. Менә хәзер елан аның оясына үрмәләп менәр дә йомыркаларын ватып эчәр!

Песнәк бик борчылып чыелдап кычкырды:

—       Коткарыгыз!

Шалпан колак белән Кечкенә эшнең нәрсәдә икәнен аңлап җиткермәделәр җиткерүен. Шулай да ысылдаган кара еланның берәүгә дә зарары тимәгән кошка явызлык эшләргә җыенуын сизенделәр.

—       Ничек коткарырга соң ул кошчыкны? — диде Шалпан колак.

Кечкенә:

—       Тукта! Әни кайтып килмиме икән? Мин барып карыйм әле. Ул кайтса, берәр нәрсә уйлап табар,— дип, әнисе киткән якка чапты.

—       Ярый, син ул якка бар. Мин бу яктан карап килим! — дип, аланның икенче ягына йөгерде.

Кечкенә сикерә-сикерә йөгереп агачлар арасына барып керүгә, тәпиенә нәрсәдер кадалып, кычкырып җибәрде:

—       Ой, ой, ой!

Караса, анда керпе йомарланып яткан икән.

—       Нәрсә шулчаклы, күзеңә ак-кара күренми, мәтәлә-кадала чабасың? — диде керпе, Кечкенәгә ачуланып.

Йөгереп килеп сулышы беткән Кечкенә аңа:

—       Елан! Елан! — дип кенә әйтә алды. Керпе:

—       Фу-фу! Төлке куа икән, дип торам тагын! Кая ул елан, күрсәт,— дигәч, Кечкенә, шатланып, аны ияртеп китте.

Алар бик вакытлы барып өлгерделәр.

Керпе аланда каен агачына үрмәләп менәргә җыенган еланны күрүгә йөгерүен кызулатты һәм, вак-вак атлап, тиз генә барды да, елан өстенә ташланып, аның башының арт ягына тешләрен батырды. Арттарак калып бу хәлне карап торган Кечкенә, керпе өчен куркып, күзләрен йомды хәтта. Ул күзен ачканда, керпе еланны буып салган иде инде.

Ул арада Шалпан колак та, әнисен эзләп таба алмыйча, әлсерәп кайткан иде. Еланның кузгалмый сузылып ятканын күргәч, ул да иреннәрен кыймыл-кыймыл иттереп, шаккатып торды.

—       Фу! Шулмы курыккан еланыгыз? Фу! — диде Керпе эре генә.

Оясында тынын алырга да куркып утырган песнәк, шатлыгыннан ни эшләргә белми, чутылдады:

—       Рәхмәт сиңа, Керпе. Бу яхшылыгыңны гомердә онытмам. Бәлки, кайчан да булса, минем дә сиңа файдам тияр.

Керпе аңа бернинди дә җавап бирмәде.

—       И, мескен кошчык! Син кемгә ярдәм итә аласың соң? — дип, авыз эченнән генә пырхылдап көлеп, үз юлына китте.

Озакламый песнәкнең нәни кошчыклары булды. Алар әле бернәрсә дә эшли белмиләр. Әниләре азык алып кайтканны көтеп, авызларын ачып, тик чыелдашып яталар иде.

Беркөнне песнәк, гадәтенчә азык эзләргә чыгарга җыенгач, аланда уйнап йөргән Шалпан колак белән Кечкенәгә әйтте:

—       Куянкайлар! Мин юкта сез минем кошчыкларга күз-колак булсагыз иде. Алар бик тынгысызлар. Егылып төшеп имгәнмәгәйләре дип куркам. Сез аларга кычкыргалап торыгыз, оядан башларын чыгарып сузылмасыннар,— диде.

Шалпан колак белән Кечкенә:

—       Ярый, ярый. Без шунда каен төбендә генә уйнарбыз. Кошчыкларың егылып төшә башласа, йомшак тәпиләребез белән тотып алырбыз. Җиргә төшеп имгәнергә ирек бирмәбез! — диделәр.

Песнәк тынычланып очып китте. Бераз очып азык алып кайтып килешли, ул бер төлкенең шыпырт кына куак артына яшеренгәнен күреп алды.

—       Кемне сагалап посты икән бу явыз? — дип борчылып, як-якка каранса, текер-текер атлап килеп яткан таныш Керпене күрде.

Керпе сусаган булган, күрәсең, яңгырдан соң тирән чокырга җыелган суга таба бара иде. Төлке шуны сагалап поскан икән. Коры җирдә керпе, йомарланып ятып, төлкегә бирешмә-сә дә, су аның өчен куркыныч. Төлке аны суга тәгәрәтеп төшерә дә керпе җәелеп йөзә башлау белән аны буып ашый ала.

Песнәкнең шундый хәлне күргәне бар иде. Ул шунда ук түбән төшеп, акрын гына:

—       Төлкедән саклан! Төлке сагалый! — дип чыелдап, Керпенең өстеннән очып үтте.

Керпе, кире борылып, бөтен көче белән йөгерергә тотынды. Төлке эшне аңлаганчы, ул әллә кая, чытырман арасына качып өлгергән иде инде. Бераз бөгәрләнеп ятканнан соң, ул чирәм арасыннан башын чыгарып карады һәм Төлкенең бик кәефсезләнеп, борынын салындырып икенче якка ауга киткәнен күреп тынычланды.

—       Фу! Менә сиңа кечкенә кошчык! Тукта, барып хәлләрен белим әле үзләренең,— дип, аланга таба тәпиләп китте.

Көннәр үтте. Песнәкнең балалары да үстеләр. Канат чыгарып очарга өйрәнделәр. Үз-үзләренә көн күрә башладылар. Шалпан колак белән Кечкенә дә зур куян булдылар. Тик аларның берсенең дә шул аланнан китәселәре килмәде. Керпе дә башка җирдә ямь тапмады, һаман кыштыр-кыштыр шул тирәдә йөрде.

Кышын песнәкләргә урманда туенып тору читен булачак иде. Шуңа күрә көз җитү белән алар, кая булса да, кешеләр тора торган җиргә китәргә җыендылар.

Керпе, Шалпан колак һәм Кечкенә шул алан тирәсендә кышларга булдылар. Алар песнәкләрне:

—       Яз җиткәч, тагын шунда килегез! Без сезне көтәрбез! — дип озатып калдылар.

Кемгә кирәк, кемгә кирәкми

Абдулла Алиш

Әтисе белән бергәләп Таҗи балык тотарга барды.

Көн әле бик иртә. Кояш та юк, ә шулай да якты. Су өсте тып-тын. Өф иткән җил дә юк.

Билгеле, мондый вакытта балыклар яхшы чиртәләр, кармакны бер дә тик тотмыйлар. Калкавычны томрып, су төбенә алып төшеп китәләр. Таҗиның әтисе балыкларны тарта да чыгара, сөйри дә чыгара, ялтырап торган ап-ак чабакларны, көмеш тәңкәле кызылканатларны, әрсез алабугаларны. Таҗи аларның барысын да чиләккә җыя бара. Менә инде аларның балык сала торган чиләкләре дә тулып килә. Балык бик шәп эләгә. Шуңа күрә вакытның үтүе дә тоелмый. Әнә инде кояш та күптән күтәрелеп килә. Таҗи аны сизмәде дә. Төшлеккә җитә башлагач, кояш бик нык кыздырырга тотынды, монысын Таҗи да тойды. Әтисе дә. Әтисе, кесәсендәге кулъяулыгын алып, маңгаендагы тирләрен сөртте. Ә Таҗи:

—       Фу… Нәрсәгә кирәк булды инде бу кояш?! — дип, зәңгәр күктән елмаючыны тиргәргә тотынды.

—       Кемгә кирәк, кемгә кирәкми,— диде әтисе, шуннан тагын ялгады,— кояш бер дә булмаса, һаман төн генә булыр иде, ә төнлә балыклар эләкми. Кояш булмаса, җир өстендә үсемлекләр үсмәс, син дә, мин дә булмас идек,— диде.

Кояш кыздыргач, балык та эләкми башлады. Таҗи кояшны ачуланып торганда, кинәт җил күтәрелде. Көзге кебек тигез елга өсте шадраланды. Дулкын кузгалды, калкавычлар бер күтәрелделәр, бер төштеләр. Дулкын кузгалды, балык чиртүе дә беленми башлады. Таҗи:

—       Фу, нигә кирәк булды инде бу җил?! — диде.

—       Кемгә кирәк, кемгә кирәкми! — диде әтисе.

Елга өстендә җилкәнен киергән көймә йөзде. Тау башындагы тегермәннәр, берсеннән-берсе узышып, әйләнә башладылар.

Әтисе Таҗига:

—       Әнә күрәсеңме, җилкән белән җилне ничек җиккәннәр. Җил көймәне этеп бара. Җил әнә тегермәннәрне дә әйләндерә. Ул тегермәндә орлыклар онга әйләнәләр. Ә ул оннан әниең күмәч пешерә,— диде.

Шул арада җил күк читеннән болытларны куып китерде дә, кара-кучкыллы болытлардан яңгыр төшкәли башлады.

—       Фу, яңгыр нигә кирәк булды инде, елгада болай да су күп ич! — диде Таҗи.

—       Кемгә кирәк, кемгә кирәкми! — диде әтисе. Ашлык сукканда, печән җыйганда, безнең кебек балык тотканда яңгыр кирәкми. Ә менә бу болыннардагы үләннәр, урманнардагы агачлар, кырлардагы игеннәр үссен өчен яңгыр бик кирәк,— диде.

Яңгыр астында алар аталы-уллы икәүләп кармакларын чорнадылар.

Шулчак яшен яшьнәде, күк күкрәде. Коеп яңгыр яварга тотынды. Таҗи әтисенең көчле сүзләре астында тәмам җиңелгән иде инде.

Ул:

—       Яңгыр, яу, яу, чиләкләп-чиләкләп! — дип кычкыра-кычкыра, агач ышыгына йөгерде.

Бераздан әтисе дә килеп җитте. Ул:

—       Табигатьтә барысы да кирәкле, улым,— диде, ачылып килә торган офык читенә күз төшереп.— Эх, яңгыр артыннан балык шәп эләгәчәк соң! — дип куйды.

Алдакчы Наил

Абдулла Алиш

Нинди рәхәт. Кояш кыздыра. Су өсте җем-җем итеп тора. Яфраклар да селкенми, җил бөтенләй юк.

Җирдәге ком аякны пешерә. Менә шундый вакытта су керәсе бик килә. Без елга буена барабыз. Майкаларны, трусикларны салабыз. Их, рәхәтләнеп су коенырга тотынабыз, йөзәбез, чәчрәтәбез, узышабыз.

Беркөнне Наил дә су коенырга безнең белән ияреп барды. Ул да майкасын, трусигын салды. Суга сикерде, йөзеп эчкә кереп китте.

Без кычкырабыз:

—       Кермә, кермә, батасың!

Ә ул берни дә ишетми. Бер кулын күтәреп, бер кулы белән генә йөзә. Имеш, шундый батыр. Әй мактанчык! Безнең белән коенучы апа да кычкырды:

—       Наил! Наил!

Ә бераздан Наил кырыйга борылды. Яр кырыена ук йөзеп килде һәм кинәт кычкырырга тотынды:

—       Батам, батам, коткарыгыз!

Без йөзеп килсәк, гаҗәпләнеп калдык, ул урын сап-сай, ә Наил бата.

Наилнең кулыннан тоттык, кырыйга ук сөйрәдек. Ул күзләрен йомган, үлгән кеше кебек булган. Ә без бик курыктык. Апа да курыкты. Ул Наилне, күтәреп, яр кырыена алып чыккан иде:

—       Ха-ха-ха! — дип, Наил шаркылдап көлеп җибәрде. Без шатланып киттек. Апа да куанды. Кояш болытка күтәрелгән иде, ул да чыкты, нурларын чәчәргә тотынды.

Апа әйтә:

—       Алай алдакчы булырга ярамый,— ди. Наил әйтә:

—       Мин уйнап кына.

—       Уйнап кына да ярамый,— диде апа.

Ә икенче бер тапкыр менә болай булды. Без рәхәтләнеп су коена идек. Тагын Наил эчкә керә башлады. Без кычкырабыз:

—       Кермә, кермә! Апа да кычкыра:

—       Наил, Наил!

Ә ул йөзә дә йөзә. Менә инде шактый ерак эчкә керде, читтән ераклашты. Аңа сузылып та җитәрлек түгел. Янәсе, ул әйбәт йөзә. Ә кырыйда су беткәнме йөзәргә?

Кинәт Наил юк. Ә, чумган икән. Башын калкытты. Тагы чумды. Кычкыра башлады:

—       Батам, батам, коткарыгыз!

—       Шаяра, шаяра,— диделәр малайлар. Апа да алдый дип уйлый, ахрысы:

—       Наил, алдама, тиз бул, чык! — ди.

Бервакыт Наил кычкыра да алмый башлады. Бата да калка, бата да калка.

Ә шул вакыт елга буеннан узучы бер абый киемнәре белән суга сикерде. Һәм йөзеп эчкә кереп китте. Апа да суга ташланган иде дә, теге абый алданрак барып җитте. Наилне кырыйга алып чыкты.

Йөзе аның ап-ак сөлге кебек. Борыннарыннан шаулап су ага. Үзе сөйләшә дә алмый.

Апа белән абый аны җиргә куеп әйләндерделәр, тәгәрәттеләр. Аның авызына су тулган, шул суы чыкты. Ул күзен ачты.

Уңайсызланып, апага карады. Кызарды. Ә апа:

—       Менә ни була бит ул,— диде. Ә бу юлы Наил бер дә көлмәде.

Туган көндә

Резеда Вәлиева

Бүген Фәридәнең туган көне. Әнисе, иртүк торып, бик матур торт пешерде. Өстәлгә төрле-төрле тәмле-татлы сый-хөрмәт тезде.

Өстендәге күлмәге дә бик матур бүген Фәридәнең. Анысын да әнисе тегеп кидерде аңа. Чәчләренә күлмәге төсле үк тасмадан күбәләкләр такты.

Өйләре дә искиткеч матур бүген аларның. Бөтен нәрсә ялт иткән! Бар да чиста, бар да пөхтә, бар да матур, бар да елмаеп-көлеп кенә торгандай күренә.

Фәридә куана-куана тирә-якка күз йөртеп чыкты. Күр инде, хәтта өстәлдәге чәчәкләргә кадәр елмая. Әле бүген генә алып кайткан, күрәсең, аларны әнисе!

Бар да шундый матур, шундый күңелле! Тиздән аның дус кызлары да килеп җитәр…

Фәридә әнисе янына аш бүлмәсенә керде.

—       Әни, әни, дим, әйдә әби бүгенгә генә залга, минем кунакларым янына чыкмасын, ә? Югыйсә бүген анда бөтен нәрсә шундый матур, шундый яңа, ә әби шундый иске, әйем лә, шундый карт… бер дә килешми.

Әнисе башта аңышмыйчарак торды. Аннары кинәт кенә хәлсезләнеп киткәндәй, кулларын салындырып урындыкка сеңде. Кулларын тезләренә куйган килеш байтак вакыт шулай сүзсез утырды ул. Аның йөзе бөтенләй үзгәргән, зур күзләре тирәнәеп, каралып киткәндәй булган иде.

— Менә нәрсә, Фәридә, дусларыңа шалтыратып әйт: бүген туган көнеңне уздырмыйбыз. Менә шулай, уздырмыйбыз…— диде ул.

Тамчы

Гасыйм Лотфи

Корылыктан әлсерәгән иген кырлары өстенә яңгыр болыты күтәрелде. Тамчыкай иптәшләренә болай диде:

—       Күрәсезме, игеннәр безне ничек көтәләр, безне сәламләп, башларын селкетәләр. Сусаганнар алар — корыганнар. Зарыгып, безне көтеп торганнар. Игеннәргә дым кирәк, югыйсә, булырлар алар бик сирәк. Явыйк, явыйк, кырларны һәлакәттән коткарыйк!

Шыбыр-шыбыр яңгыр яварга кереште. Тамчыкай җиргә сикереп төште. Кайда ярдәм кирәк — шунда тизрәк! Тамчыкай ул бик зирәк. Һәркемгә шулай булырга кирәк.

Җылы яңгыр явып китте. Кырга ямь керде, ашлыклар баш күтәрде.

Болыт үзенең тамчыларын сипте-сипте дә көнчыгышка таба китте. Җир өстенә хуш исләр бөркелде.

—       Терелдек, терелдек,— дип, үләннәр шатланды. Нинди шатлык, нинди шатлык! Җиргә төшкән тамчылар

төрлесе төрле якка юл алдылар: кайсылары үсемлек сабагына кереп калдылар, икенчеләре йөгерделәр ермакка, елгага, өченчеләре кире күтәрелде һавага.