Кипарисов юра сочинение на чувашском языке

Обновлено: 09.01.2023

HsCmKTddIj2C9HT3No1ijGFPUdBh3eUytl67 HDaDvFfg Zn2093B05BWRvn3qbtt5s05IlLQyzvAOewrgLaz qQ

Театр – это особый вид искусства. И хотя он пользуется сейчас очень большой популярностью, он заслуживает на внимание и любовь зрителей.

Мне кажется, что театр – одно из самых трудных искусств. Ведь он сочетает в себе и литературу, и актерскую игру, и музыку. Чтобы сделать качественный спектакль надо много усилий большого количества людей и от каждого из них зависит успех спектакля. Прежде всего, берется какой-то образец литературы за основу, но текст – это одно, а игра на сцене – это другое. Дальше вступает в игру воображение продюсера – он видит все действо под неким определенным углом и свое видение он должен донести до актеров.

Актеры в свою очередь должны не просто прочитать и понять текст, а прожить жизнь своего героя, почувствовать его, побывать в чужой жизни. Играть на сцене, я думаю, гораздо труднее, чем в кино. А в кино снимают много дублей, а когда актер выходит на сцену в театре, он имеет только один шанс, чтобы убедить зрителей в правдивости действа. У него должно быть идеально все: речь, жесты, мимика, тембр голоса, интонация. Он должен сказать зрителям свои слова так, чтобы они видели не актера, а персонажа, чтобы они поверили. Это очень сложно!

Для того, чтобы поставить спектакль, надо также иметь надлежащие костюмы. Сюда привлекаются дизайнеры и костюмеры, которые в одежде для актеров должны отразить описываемую эпоху, передать положение персонажей – бедные они или богатые? В какое время они жили? Аккуратные они или не очень? Когда зритель видит нового персонажа на сцене – он должен понять, кто это и хотя бы с первого взгляда попытаться предвидеть его назначение. Декорации, музыка, свет – все это тоже имеет большое значение. Время, удачное звуковое сопровождение усиливает общее впечатление от спектакля.

Итак, театр – очень сложный вид искусства, но почему-то сегодня не является очень популярным. Сегодня театр вытесняется фильмами, люди массово посещают кинотеатры, а не театры, кроме того, любимые фильмы можно смотреть и дома, в Интернете. А поход в театр для большинства кажется чем-то скучным и неинтересным.

Можно предположить, что это из-за того, что никто не заинтересован в том, чтобы рекламировать театр, делать его более популярным. Кого приучают любить это искусство с детства, то есть частично это зависит от того, какие вкусы привили в семье.

Таким образом, театр – это прекрасно, интересно и полезно! Каждый человек должен хотя бы раз в жизни побывать в театре, увидеть настоящий спектакль. Лично для меня театр – это интересно. Я посещаю занятия в театральном кружке при школе, и мы время от времени устраиваем спектакли и принимаем участие в районных конкурсах, но своего театра в городе не имеем. Нам иногда устраивают экскурсии в столичных театрах. Это бывает очень редко, но оставляет невероятное впечатление. Моя театральная группа очень любит смотреть спектакли на большой сцене и представлять себя там! Наш кружковый руководитель пытается нас приобщить к этому искусству, всячески заинтересовывает нас в этом, она организует с нами спектакли, своими руками делает костюмы и декорации и мы ей очень благодарны за то, что она делает нас ближе к театру. Переведите текст

Презентация была опубликована 5 лет назад пользователемЕлизавета Апухтина

Похожие презентации

1 К.В.Иванов пурнăçĕпе пултарул ӑ хĕн паллă енĕсем К.В.Иванов пурнăçĕпе пултарул ӑ хĕн паллă енĕсем Романова Людмила Геннадьевна чăваш чĕлхипе литератури вĕрентекен

3 Урок эпиграфĕ: Константин Иванов – чăваш халăхĕн Урок эпиграфĕ: Константин Иванов – чăваш халăхĕн мăнаçлăхĕпе мухтавĕ, çĕнĕ çырулăхĕпе мăнаçлăхĕпе мухтавĕ, çĕнĕ çырулăхĕпе илемлĕ сăмахлăхне никĕслекенĕ, чăваш илемлĕ сăмахлăхне никĕслекенĕ, чăваш поэзийĕн малтанхи алмазĕ. Вăлах – пирĕн поэзийĕн малтанхи алмазĕ. Вăлах – пирĕн фотожурналист, художник, декоратор, фотожурналист, художник, декоратор, вăлах – ăста педагог, фольклорист, вăлах – ăста педагог, фольклорист, кĕнекеçĕ, вăлах – ытарайми ал ăсти. кĕнекеçĕ, вăлах – ытарайми ал ăсти. Виталий Станьял, филологи наукисен кандидачĕ, Виталий Станьял, филологи наукисен кандидачĕ, ЧППУ доценчĕ ЧППУ доценчĕ 1890 – 1915

6 1907çулхи авăн уйăхĕ – И.Я.Яковлев чĕннипе поэт Чĕмпĕрти чăваш шкулне таврăннă, куçару комиссийĕнче ĕçлеме тытăннă. 1909ç. – Чĕмпĕрти арçынсен 1-мĕш гимназинче экстерн йĕркипе экзамен тытнă, икĕ класлă шкул учителĕн ятне илнĕ. 1907çулхи авăн уйăхĕ – И.Я.Яковлев чĕннипе поэт Чĕмпĕрти чăваш шкулне таврăннă, куçару комиссийĕнче ĕçлеме тытăннă. 1909ç. – Чĕмпĕрти арçынсен 1-мĕш гимназинче экстерн йĕркипе экзамен тытнă, икĕ класлă шкул учителĕн ятне илнĕ çулхи юпа уйăхĕнче Чĕмпĕрти чăваш шкулне уçнăранпа 40 çул, И.Я.Яковлев çуралнăранпа 60 çул тулнине палăртнă çулхи юпа уйăхĕнче Чĕмпĕрти чăваш шкулне уçнăранпа 40 çул, И.Я.Яковлев çуралнăранпа 60 çул тулнине палăртнă. Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Литературăри ĕçĕ-хĕлĕ 1907ç. М.Ю.Лермонтовăн нумай сăввине; А.В.Кольцовăн, Н.А.Некрасовăн, Н.П.Огарёвăн, М.М.Майковăн, К.Д.Бальмонтăн сăввисене куçарнă çулта Нарспи поэмăна çырса пĕтернĕ, ăна Чăваш халапĕсем кĕнекере пичетленĕ. М.Ю.Лермонтов ăн Песня про царя Ивана Васильевича поэмăна уйрăм кĕнекепе пичетлесе кăларнă. Хальхи самана сăвă çырса И.Я.Яковлев юбилейĕнче вуласа панă.

10 К.В.Иванов к ӑ ранташпа, кăмрăкпа тата çуллă с ӑ р ӑ па тун ӑ ÿкерчĕксем Ăста декоратор Поэт хăй аллипе тунă килти хапха тата пÿлĕм алăкĕ К.В.Иванов хăй ăсталанă шкаф тата алăпа пичетлемелли машина

11 Поэт усă курнă фотоаппарат Поэт усă курнă фотоаппарат Поэт хăйĕн тăван шăллĕпе Квинтилианпа ( çç.) Поэт хăйĕн тăван шăллĕпе Квинтилианпа ( çç.) К.В.Иванов (сылтăмра) П.В.Пазухинпа, Ф.Т.Тимофеевпа, Н.В.Шупуççыннипе пĕрле (1912ç.) К.В.Иванов, Ф.Н.Сергеев, Н.Ф.Беляев ( çулсенчи фотоÿкерчĕк) Чĕмпĕр чăваш шкулĕнче вĕренекенсен симфони оркестрĕ (1913ç.) Чĕмпĕр чăваш шкулĕнче вĕренекенсен симфони оркестрĕ (1913ç.) Чĕмпĕр чăваш шкулĕн çурчĕсенчен пĕри

12 рисовани Учитель ятне илме К.В.Иванов Чĕмпĕрти арçынсен гимназийĕнче тĕрĕслев ĕçĕсем, арифметикăпа çыру ĕçĕ çырнă Чистописани (каллиграфи) черчени

13 М.Ю.Лермонтов Л.Н.Толстой Н.Некрасов А.С.Пушкин А.Кольцов Н.Огарев

18 Япала ячĕсемПаллă ячĕсемГлаголсем Пуш Уйăх(ĕн) Вĕçĕ(нче) Хĕвел Силпи Чăваш Ялĕ(нче) Юр Тусем Сăртсем Юр(ĕ) Курăк Хĕвел Хĕл Куççуль(пе) Кун(шăн) Путăксемпе Варсемпе Шыв Хĕвел Хĕл Куççулĕ Çырма(ра) Ачи-пăчи Урам(ра) Хуп-хура Çăп-çăра Хытă Сивĕ Хаяр Сивĕ Пăхрĕ Ăшăтса Ирĕлчĕ Васкаса Кайса Пĕтнĕрен Тухать Хĕртнĕрен Иртет Каять Йĕрсе Хурланса Йĕрет Иртнĕ Хуйхăрса Çĕмĕрĕлсе Кĕрлет Йĕрсен Хĕртнĕçем Хĕртет Шавласа Юхса Кайрĕ Выляса Чупса çÿрет 25 хĕвел – 3 Хĕл – 2 Куççуль – 2 Юр – 2 6 сивĕ кай – 3 Хĕртет – 3 Йĕр – 3 Иртнĕ – 2

19 Япала ячĕсемПаллă ячĕсемГлаголсем Силпи Ял(ĕ) Ял Вăрман Ăшĕ(нче) Кантур Çурчĕсем Йăмрасем Айĕ(нче) Ял(ĕ) Укăлча Çатан Укăлча Капан(лă) Анкарти Çимĕç(лĕ) Пахча Урам Тăршшĕ(пе) Хăма Çурчĕсем Урам Айкки(пе) Сачĕсем Çуртсем Кил карти Чул Хÿме Хапха Тăрă(ллă) Силпи Ял(ĕ) Ял Хула Чăваш(сен) Мул(ĕ) Пуян Ват Çĕнĕ Кив Тĕрлĕ Аслă Ем-ешĕлех Сарă Аслă Ларать Витнĕ Çавăрнă Чĕнтĕрленĕ пур 36 ял – 5 çурт – 3 Силпи – 2 урам – 2 укăлча – 2 9 аслă – 25

20 Япала ячĕсемПаллă ячĕсемГлаголсем Тĕнче(ре) Этем(рен) Шывсем Çĕр Хуçа Этем Тĕнчи(не) Укçа(пала) Эрех(ех) Çын(на) Ăс(ран) Калăм Эрни(нче) Чăваш Нÿхреп Ăшĕ(нче) Сăра Йĕрки(пеле) Праçник(е) Кун Урам(ра) Çынсем Каç Вăрмана Сасă Çутă Вăйли Вăйлă Аслă Тарăн Ÿсĕр Хытăрах Пулса Тăрать Пăхăнать Кăларать Ĕçмен-ши Пĕтмен-ши Ĕçнĕ Çинĕ Сикнĕ Тăвас Тетĕн Иртнĕçем Пулнăçем каять 25 этем (çын) – 4 тĕнче – 2 7 вăйлă – 214

21 ТемаТĕп шухăш Проблема Ĕлĕкхи пурнăç Силпи таврашĕн, халăхĕн пурнăçне кăтартни Укçапала эрехех çынна ăсран кăларать Хĕвел Хытă, хаяр Каять, хĕртет, йĕртет Хытă, хаяр хĕвел хĕрхенмесĕр хĕртет. Пурнăç Этем Вăйлă, çутă Пăхăнать, ĕçет, çиет Вăйлă, çутă çын та хăй тĕнчине пăхăнать Пурнăç Ял Аслă, ватă Ларать, çавăрнă, пур Аслă, ватă яла вăрман ăшне лартнă Пурнăç 1 япала ячĕ 2 паллă ячĕ 3 глагол Предложени Синоним (метафора) 1 япала ячĕ 2 паллă ячĕ 3 глагол Предложени Синоним (метафора)

Чӑваш халӑхӗн юрӑ ӑстисем

Чӑваш халӑх юрӑҫисем. Ӗлӗк чӑвашра пултаруллӑ халӑх юрӑҫи нумай пулнӑ. Сӑмахран, Эмине ятлӑ юрӑҫ ҫинчен каланисем ку таранчченех сыхланса юлнӑ. Вӑл халӗ Комсомольски районне кӗрекен Виҫпӳрт ялӗнче XIX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче ҫуралнӑ.

Халӑхра каланӑ тӑрӑх, Эмине пурнӑҫӗ питӗ йывӑр, ӗмӗрӗ кӗске пулнӑ. Унӑн юратнӑ каччине Янтукана пӑлхава хутшӑннӑшӑн каторгӑна янӑ. Эминене вара вӑйпах Янтукана тӗп тунӑ ҫынна качча парасшӑн пулнӑ. Хӗр ҫак мӑшкӑла тӳсеймесер хӑй ҫине ал хунӑ. Чылай вӑхӑт иртсен те Эминен юррисене халӑх манман.

Ман аллӑмра икӗ шурӑ тутӑр,
Иккӗшӗнче — икӗ сар кайӑк.
Юрлас тесен — йӗреп,
Йӗрес тесен — юрлап.
Мӗншӗн эпӗ кайӑк пулман-ши?
Пире иксӗмӗре, савнӑ тусӑм,
Мӗншӗн пӗрле пулма ҫырман-ши?

Чӑваш халӑх юрӑҫи Эминен сӑввисене Пӗтӗм тӗнче литература библиотекин ик ҫӗр томлӑ сборникне кӗртнӗ.

Кӗмӗл ҫӗрӗ ҫыруллӑ,
Тӑхнӑр ҫыру пӗтиччен.
Эпир юрланӑ юррине
Аснӑр асран кайиччен.

Вырӑс тата чӑваш композиторӗсенчен нумайӑшӗ Г. Федоров юрланӑ юрӑсен кӗввисемпе хӑйсем юрӑсем хайланӑ чухне усӑ курнӑ.

Чӑвашсен профессиллӗ юрӑҫисем. XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче чӑвашсен малтанхи профессиллӗ юрӑҫисем пулнӑ.

Тӗнчипех паллӑ опера юрӑҫи (бас) — Максим Михайлов халӗ Вӑрнар районне кӗрекен Кульцав ялӗнче 1893 ҫулхи ҫурла уйӑхӗн 13-мӗшӗнче ҫуралнӑ (1971 ҫулта вилнӗ).

Максим Дормидонтович Пӗтӗм Союзри радиора тата Мускаври Пысӑк театрта ӗҫленӗ. Вӑл оперӑри арисене тата халӑх юррисене питӗ лайӑх юрланӑ.
Малтанхи профессиллӗ юрӑҫсенчен пӗри Анна Токсина пулнӑ. Вӑл халӗ Ҫӗрпӳ районне кӗрекен Ҫавалхӗрри Кӑнаш ялӗнче 1898 ҫулхи нарӑс уйӑхӗн 1-мӗшӗнче ҫуралнӑ (1985 ҫулта вилнӗ).

Анна Ивановна Чӑвашрадиора тата Чӑваш патшалӑх юрӑпа ташӑ ансамблӗнче ӗҫленӗ.

Енькка, Е. Чӑваш халӑхӗн юрӑ ӑстисем // Енькка, Е. Тӑван ен : [вӗренӳ пособийӗ] : 5-мӗш кл. валли / Елена Енькка ; [Р. И. Крысина куҫарнӑ]. – Шупашкар, 2008. – С. 19-21.

Петр Гаврилович Кипарисов (1928–1987) родился в семье чувашских крестьян, переселившихся в 1914 году в Сибирь из села Аккозино (ныне Марпосадский район Чувашской Республики). Родители воспитали его в большой любви к родному краю, поэтому художник никогда не забывал Чувашию и высоко ценил все, что с ней связано. В 1949 году он досрочно окончил Ленинградскую среднюю художественную школу при Институте живописи, скульптуры и архитектуры им. И.Е. Репина Академии художеств СССР, а затем поступил на живописный факультет института в мастерскую профессора В.М. Орешникова (1949–1955). Под его же руководством молодой художник продолжил шлифовку мастерства в аспирантуре (1955–1958). Там же, по поручению вице-президента Академии художеств СССР М.Г. Манизера, П.Г. Кипарисовым была разработана программа для вечерних рисовальных классов. Его методические статьи по вопросам преподавания рисунка и проблемам советской пейзажной живописи стали серьезным вкладом в развитие профессионального образования.

Искусство художника вобрало в себя лучшие традиции мировой и отечественной живописи. В его произведениях просматриваются симпатии автора к искусству старых мастеров и импрессионистов: И.Е. Репина и В.И. Сурикова, К.А. Коровина и Н.И. Фешина.

Петр Гаврилович от природы был художником-психологом, художником-драматургом, художником-философом. Эти стороны своего дарования он всесторонне и ярко проявил в картинах о К. Иванове, Ленине, М. Сеспеле и в некоторых портретах (М.С. Спиридонова, Володи Пака, К.Н. Аверьянова).

Работа над образом Ленина – важный этап в творческой биографии мастера. Глубоко психологичными картинами, в которых переданы колебания внутреннего состояния действующих лиц от оптимизма к драматизму, живописец проник в предреволюционную эпоху, мысленно прошелся по советскому периоду и увидел ее трагический финал.

Так, начав с картины о классике чувашской литературы К. Иванове и закончив полотном о поэте-трибуне М. Сеспеле, П.Г. Кипарисов очень логично завершил свой путь в искусстве, отмеченный преданностью чувашской теме и пронизанный высокой гражданственностью творчества.

presentation bg

Описание презентации по отдельным слайдам:

К.В.Иванов- чăваш халăхĕн мăнаçлăхĕпе мухтавĕ, çĕнĕ çыруллă сăмахлăха пуçараканĕ. Вăл чăваш литературин классикĕ. Нумай енлĕ ăста.

К.В.Иванов çурални çинчен метрика кĕнеки çине çырни

К.В.Иванов кӑранташпа, кăмрăкпа тата çуллă сӑрӑпа тунӑ ÿкерчĕксем Ăста декоратор Поэт хăй аллипе тунă килти хапха тата пÿлĕм алăкĕ К.В.Иванов хăй ăсталанă шкаф тата алăпа пичетлемелли машина

Поэт усă курнă фотоаппарат Поэт хăйĕн тăван шăллĕпе Квинтилианпа (1910-1911çç.) К.В.Иванов (сылтăмра) П.В.Пазухинпа, Ф.Т.Тимофеевпа, Н.В.Шупуççыннипе пĕрле (1912ç.) К.В.Иванов, Ф.Н.Сергеев, Н.Ф.Беляев (1911-1912 çулсенчи фотоÿкерчĕк) Чĕмпĕр чăваш шкулĕнче вĕренекенсен симфони оркестрĕ (1913ç.) Чĕмпĕр чăваш шкулĕн çурчĕсенчен пĕри

рисовани Учитель ятне илме К.В.Иванов Чĕмпĕрти арçынсен гимназийĕнче тĕрĕслев ĕçĕсем, арифметикăпа çыру ĕçĕ çырнă Чистописани (каллиграфи) черчени

М.Ю.Лермонтов Л.Н.Толстой Н.Некрасов А.С.Пушкин А.Кольцов Н.Огарев

Нарспиниана художниксен пултарулăхĕнче Праски Витти

Григорьев Иван Трофимович (1906-1984) Линогравюрăпа усă курса 100 яхăн ÿкерчĕк тунă. Йĕркипе вырнаçтарса тухсан поэма сюжечĕ сасăсăр кинори пек уçăлса пырать.

Николай Казаков композитор

Çак вырăн çинче вилсе кайнă юратнă поэтăмăр

1952 çулта Атăл хĕрне палăк вырнаçтараççĕ. Унăн авторĕ – И.Ф.Кудрявцев.

К.В.Иванов палăкĕ тата Анне монуменчĕ 17.08.2005 г. Театр çумĕнчи К.В.Иванов палăкĕ

Ун ячĕ пулчĕ Атăл пек хăватлă. Çĕклерĕ вăл чăваш поэзине. Сетнерпеле Нарспи кервен çунатлăн Халь вĕçсе тухрĕç çут тĕнче умне. Иванова вулать ман çĕрĕм-шывăм, Пăлхар, француз сума сăвать ăна. Мĕншĕн тесен, Нарспи вилсен те – сыввăн Пирĕнпеле çÿрет-çке яланах. Г.Ефимов

Номер материала: ДБ-428725

Не нашли то что искали?

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Подарочные сертификаты

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.

Читайте также:

      

  • Что происходит с человеком оторванным от общества сочинение обломов
  •   

  • Пуганая ворона куста боится сочинение
  •   

  • Мне навстречу попалась крестьянка сочинение рассуждение
  •   

  • Сочинение по картине остроухова золотая осень 2 класс презентация
  •   

  • Сочинение на тему записная книжка


1


К.В.Иванов пурнăçĕпе пултарул ӑ хĕн паллă енĕсем К.В.Иванов пурнăçĕпе пултарул ӑ хĕн паллă енĕсем Романова Людмила Геннадьевна чăваш чĕлхипе литератури вĕрентекен


2


1-мĕш урок К.В.Иванов пултарулăхĕн паллă енĕсем «Нарспи» поэмăн теми, тĕп шухăшĕ («Силпи ялĕнче» сыпăк) Урок тĕсĕ: çыравçă пултарулăхĕпе паллашмалли хутăш урок. Сапăрлăх тĕллевĕ: кашни çынра пултарулăх пур, сăвăçăн тĕрлĕ енлĕ таланчĕпе паллашса пултарулăха аталантарма хавхалантарасси, «Нарспи» поэма илемĕпе киленме вĕрентесси. Пĕлÿ тĕллевĕ: çыравçă пурнăçĕпе пултарулăхĕн литературăра палăрнă тапхăрĕсем тата вăл пурăннă тапхăрти ĕçсемпе çынсем çинчен вĕрентесси; «Силпи ялĕнче» сыпăкăн темипе тĕп шухăшне кластер тата синквэйн мелĕсемпе тупма хăнăхтарасси. Аталантару тĕллевĕ: ачасене шухăшлама, ĕнентерÿллĕ пĕтĕмлетÿсем тума пулăшасси.


3


Урок эпиграфĕ: Константин Иванов – чăваш халăхĕн Урок эпиграфĕ: Константин Иванов – чăваш халăхĕн мăнаçлăхĕпе мухтавĕ, çĕнĕ çырулăхĕпе мăнаçлăхĕпе мухтавĕ, çĕнĕ çырулăхĕпе илемлĕ сăмахлăхне никĕслекенĕ, чăваш илемлĕ сăмахлăхне никĕслекенĕ, чăваш поэзийĕн малтанхи алмазĕ. Вăлах – пирĕн поэзийĕн малтанхи алмазĕ. Вăлах – пирĕн фотожурналист, художник, декоратор, фотожурналист, художник, декоратор, вăлах – ăста педагог, фольклорист, вăлах – ăста педагог, фольклорист, кĕнекеçĕ, вăлах – ытарайми ал ăсти. кĕнекеçĕ, вăлах – ытарайми ал ăсти. Виталий Станьял, филологи наукисен кандидачĕ, Виталий Станьял, филологи наукисен кандидачĕ, ЧППУ доценчĕ ЧППУ доценчĕ 1890 – 1915


4


ПЛАНПЛАН К.В.Ивановăн чăваш литературинчи вырăнĕ. К.В.Ивановăн чăваш литературинчи вырăнĕ. Поэт пултарулăхĕн паллă енĕсем: поэт (эпик, лирик, драматург), фольклорçă, ÿкерÿçĕ, фотограф, иллюстратор, редактор, педагог, ал ăсти, куçаруçă. Поэт пултарулăхĕн паллă енĕсем: поэт (эпик, лирик, драматург), фольклорçă, ÿкерÿçĕ, фотограф, иллюстратор, редактор, педагог, ал ăсти, куçаруçă. «Нарспи» поэма жанрĕ (Нарспи сăвви), теми, тĕп шухăшĕ. «Нарспи» поэма жанрĕ (Нарспи сăвви), теми, тĕп шухăшĕ. «Силпи ялĕнче» сыпăкăн теми, тĕп шухăшĕ. «Силпи ялĕнче» сыпăкăн теми, тĕп шухăшĕ.


5


XIX ĕмĕр вĕçĕ XX ĕмĕр пуçламăшĕ: Раççейре капитализм йĕрки, пусмăр вăйланса пынă, хуласемпе ялсенче революцилле юхăм-кĕрешÿ сарăлнă çç. Раççейре пĕрремĕш революци пуçланнă, пăлхавсем Чĕмпĕрте те пулса иртнĕ. 1906ç. революцилле кĕрешÿ малалла пынă, 1907ç. вĕçленнĕ. Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Литературăри ĕçĕ-хĕлĕ 1890 çулхи майăн 15 (27)- мĕшĕнче Ĕпху кĕпĕрнин Пелепей уесĕнчи (Пушкăрт Республики, Пишпÿлек районĕ) Слакпуç ялĕнче К.В.Иванов çуралнă çç. – Слакпуçри Кекен, Пелепейри пуçламăш шкулсенче вĕреннĕ çç. Чĕмпĕрте учительсем хатĕрлекен чăваш шкулĕн хатĕрленÿ класĕнче, çç. Чĕмпĕрти Чăваш шкулĕн 1-мĕш класĕнче вĕреннĕ. 1907ç. революцилле кĕрешĕве хутшăннă, революци юррисем юрланă. К.В.Иванова шкултан кăларса янă. Пĕрремĕш сăввисене, 1906ç. «Çуркунне» ятлă сочинени çырнă. Ϋкерчĕксен альбомĕ тунă, учительсемпе вĕренекенсен сăнĕсене ÿкернĕ. Гётен «Райнеке лис» поэмине куçарнă. Учÿк сăмахĕсене, вĕрÿ- суру чĕлхине, турăсен ячĕсене çырма пуçланă.


6


1907çулхи авăн уйăхĕ – И.Я.Яковлев чĕннипе поэт Чĕмпĕрти чăваш шкулне таврăннă, куçару комиссийĕнче ĕçлеме тытăннă. 1909ç. – Чĕмпĕрти арçынсен 1-мĕш гимназинче экстерн йĕркипе экзамен тытнă, икĕ класлă шкул учителĕн ятне илнĕ. 1907çулхи авăн уйăхĕ – И.Я.Яковлев чĕннипе поэт Чĕмпĕрти чăваш шкулне таврăннă, куçару комиссийĕнче ĕçлеме тытăннă. 1909ç. – Чĕмпĕрти арçынсен 1-мĕш гимназинче экстерн йĕркипе экзамен тытнă, икĕ класлă шкул учителĕн ятне илнĕ çулхи юпа уйăхĕнче Чĕмпĕрти чăваш шкулне уçнăранпа 40 çул, И.Я.Яковлев çуралнăранпа 60 çул тулнине палăртнă çулхи юпа уйăхĕнче Чĕмпĕрти чăваш шкулне уçнăранпа 40 çул, И.Я.Яковлев çуралнăранпа 60 çул тулнине палăртнă. Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Литературăри ĕçĕ-хĕлĕ 1907ç. М.Ю.Лермонтовăн нумай сăввине; А.В.Кольцовăн, Н.А.Некрасовăн, Н.П.Огарёвăн, М.М.Майковăн, К.Д.Бальмонтăн сăввисене куçарнă çулта Нарспи поэмăна çырса пĕтернĕ, ăна Чăваш халапĕсем кĕнекере пичетленĕ. М.Ю.Лермонтов ăн Песня про царя Ивана Васильевича поэмăна уйрăм кĕнекепе пичетлесе кăларнă. Хальхи самана сăвă çырса И.Я.Яковлев юбилейĕнче вуласа панă.


7


Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Общество пурнăçĕнчи пулăмсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Поэт пурăннă, ĕçленĕ вырăнсем Литературăри ĕçĕ-хĕлĕ ( ) 1914 çулта çурла уйăхĕнче пĕрремĕш тĕнче вăрçи пуçланнă. 1909ç., 1910ç., авăн уйăхĕ – Слакпуçĕнче хресчен ĕçĕпе пурăннă. 1910ç., юпа уйăхĕ – И.Я.Яковлев чĕннипе Чĕмпĕрти чăваш шкулне таврăннă, канцелярире ĕçленĕ çулта Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнче рисовани, черчени, чистописани учителĕ пулса ĕçлеме пуçланă çулта сывмарланса çитнĕ, чÿк уйăхĕнче тăван киле таврăннă. 1915ç., пуш уйăхĕн 13(26)-мĕшĕнче вилнĕ. 1909ç. И.Я.Яковлевпа пĕрле хатĕрленĕ Первая книга для чтения после букваря. На чувашском языке кĕнеке пичетленĕ. 1911ç. вырăс халăх юррисене куçарнă, халăх юррисене илемлетнĕ, И.Я.Яковлев ыйтнипе Чăваш çыруне вĕренмелли кĕнеке» валли сас паллисем, сăмахсем, ÿкерчĕксем хатĕрленĕ. Библие чăвашла куçарнă, И.Я.Яковлевпа учительсем куçарнă псалтире редакциленĕ. 1913ç. тĕн училищинче черчени вĕрентнĕ. Ф.И.Глинка çырнă Иван Сусанин оперăна лартма декорацисем хатĕрленĕ. Нарспи опера валли либретто хатĕрлеме пуçланă çç. пĕчĕк япаласем куçарнă.


8



9


К.В.Иванов юрӑ итлет. П.Г.Кипарисов ӗçĕ. К.В.Иванов кĕслеçĕ патĕнче Г.Исаев ĕçĕ Г.Исаев ĕçĕ К.В.Иванов кĕслеçĕ патĕнче Г.Исаев ĕçĕ Г.Исаев ĕçĕ П.Г.Кипарисовăн «Ĕлĕкхи чăваш юррисем» картини П.Г.Кипарисовăн «Ĕлĕкхи чăваш юррисем» картини


10


К.В.Иванов к ӑ ранташпа, кăмрăкпа тата çуллă с ӑ р ӑ па тун ӑ ÿкерчĕксем Ăста декоратор Поэт хăй аллипе тунă килти хапха тата пÿлĕм алăкĕ К.В.Иванов хăй ăсталанă шкаф тата алăпа пичетлемелли машина


11


Поэт усă курнă фотоаппарат Поэт усă курнă фотоаппарат Поэт хăйĕн тăван шăллĕпе Квинтилианпа ( çç.) Поэт хăйĕн тăван шăллĕпе Квинтилианпа ( çç.) К.В.Иванов (сылтăмра) П.В.Пазухинпа, Ф.Т.Тимофеевпа, Н.В.Шупуççыннипе пĕрле (1912ç.) К.В.Иванов, Ф.Н.Сергеев, Н.Ф.Беляев ( çулсенчи фотоÿкерчĕк) Чĕмпĕр чăваш шкулĕнче вĕренекенсен симфони оркестрĕ (1913ç.) Чĕмпĕр чăваш шкулĕнче вĕренекенсен симфони оркестрĕ (1913ç.) Чĕмпĕр чăваш шкулĕн çурчĕсенчен пĕри


12


рисовани Учитель ятне илме К.В.Иванов Чĕмпĕрти арçынсен гимназийĕнче тĕрĕслев ĕçĕсем, арифметикăпа çыру ĕçĕ çырнă Чистописани (каллиграфи) черчени


13


М.Ю.Лермонтов Л.Н.Толстой Н.Некрасов А.С.Пушкин А.Кольцов Н.Огарев


14


«Нарспи» поэма 1908 çулта чăвашла, 1937 çулта вырăсла, 1941 çулта пушкăртла, тутарла, 1953 çулта туçи-марилле, украинла, 1958 çулта мордва-ир çелле, 1961 çулта пăлхарла, 1962 çулта удмуртла, азербайджанла, 1977 çулта венгрла, 1986 çулта итальянла… пичетленсе тухнă.


15


Тема – хайлавра мĕн çинчен каласа кăтартни, сăнарлă, ÿкерчĕклĕ содержани «Нарспи» — халăхăн чи паха шухăш-туйăмне палăртакан поэма «Нарспи» — этем тивĕçлĕхĕпе пурăнма вĕрентекен хайлав. Вăл çамрăклăх вăйĕпе, пурнăç туртăмĕпе çиçсе тăрать «Нарспи» — этем ирĕкне пусмăрланине хирĕç кĕрешме чĕнекен, ирĕке тухса савăнăçне тупасси çинчен ĕмĕтленекенcем çинчен калакан произведени Ирĕклĕх теми Тĕп шухăшĕ – хĕрарăм ирĕкĕшĕн, ирĕклĕ юратушăн, çынсем хушшинчи пĕртанлăхшăн кĕрешекен çамрăксен телейсĕр шăпи


16


Пуш уйăхĕн вĕçĕнче Хĕвел пăхрĕ ăшăтса Силпи чăваш ялĕнче Юр ирĕлчĕ васкаса. Тусем, сăртсем хуп-хура Юрĕ кайса пĕтнĕрен, Тухать курăк çăп-çăра Хĕвел хытă хĕртнĕрен. Сивĕ, хаяр хĕл иртет, Каять йĕрсе, хурланса, Сивĕ куççульпе йĕрет Иртнĕ куншăн хуйхăрса. Путăксемпе, варсемпе Çĕмĕрĕлсе шыв кĕрлет. Анчах мĕнле йĕрсен те Хĕвел хĕртнĕçем хĕртет. Хĕл куççулĕ шавласа Юхса кайр ӗ çырмара. Ачи – пăчи выляса Чупса çÿрет урамра. ________ Пуш уйăхĕн вĕçĕнче Хĕвел пăхрĕ ăшăтса Силпи чăваш ялĕнче Юр ирĕлчĕ васкаса. Тусем, сăртсем хуп-хура Юрĕ кайса пĕтнĕрен, Тухать курăк çăп-çăра Хĕвел хытă хĕртнĕрен. Сивĕ, хаяр хĕл иртет, Каять йĕрсе, хурланса, Сивĕ куççульпе йĕрет Иртнĕ куншăн хуйхăрса. Путăксемпе, варсемпе Çĕмĕрĕлсе шыв кĕрлет. Анчах мĕнле йĕрсен те Хĕвел хĕртнĕçем хĕртет. Хĕл куççулĕ шавласа Юхса кайр ӗ çырмара. Ачи – пăчи выляса Чупса çÿрет урамра. ________ сыпăк пусăм сыпăк пусăм катрен «Икĕ хĕр» сăвăллă юмах, «Тимĕр тылă», «Т ӑ л ӑ х ар ӑ м» с ӑ в ӑ лл ӑ халапсем «Икĕ хĕр» сăвăллă юмах, «Тимĕр тылă», «Т ӑ л ӑ х ар ӑ м» с ӑ в ӑ лл ӑ халапсем «Ват ӑ в ӑ рман шух ӑ шĕ», «Кĕркунне», «Килсе çитрĕ кĕркунне», «Ват ӑ в ӑ рман шух ӑ шĕ», «Кĕркунне», «Килсе çитрĕ кĕркунне», «Хальхи самана» с ӑ в ӑ сем «Нарспи» — лиро- эпик ӑ ллă поэма. «Нарспи» — лиро- эпик ӑ ллă поэма. «Шуйттан чури» с ӑ в ӑ лл ӑ трагеди. «Шуйттан чури» с ӑ в ӑ лл ӑ трагеди. 7 сыпăк, 3 пусăм


17


«Силпи ялĕнче» сыпăк Шăхличĕ калакан кĕтÿç ачи Шăхличĕ калакан кĕтÿç ачи Пулă тытакан старик Пулă тытакан старик Шыва кĕрекен ачасем Шыва кĕрекен ачасем Пĕр çын Пĕр çын Ял халăхĕ: Ял халăхĕ: – çынсем – çынсем – ача-пăча – ача-пăча – хĕрсем – хĕрсем – каччăсем – каччăсем Ÿсĕр чăваш çынни Ÿсĕр чăваш çынни Лирикăллă калуçă Лирикăллă калуçă ПерсонажсемПерсонажсем Пурнăç Силпи ялĕ Этем Этем Ĕç умĕ, декораци тăвакан персонажсем (ĕç хăш вăхăтра, хăш тапхăрта, ăçта пулса иртнине кăтартаççĕ)


18


Япала ячĕсемПаллă ячĕсемГлаголсем Пуш Уйăх(ĕн) Вĕçĕ(нче) Хĕвел Силпи Чăваш Ялĕ(нче) Юр Тусем Сăртсем Юр(ĕ) Курăк Хĕвел Хĕл Куççуль(пе) Кун(шăн) Путăксемпе Варсемпе Шыв Хĕвел Хĕл Куççулĕ Çырма(ра) Ачи-пăчи Урам(ра) Хуп-хура Çăп-çăра Хытă Сивĕ Хаяр Сивĕ Пăхрĕ Ăшăтса Ирĕлчĕ Васкаса Кайса Пĕтнĕрен Тухать Хĕртнĕрен Иртет Каять Йĕрсе Хурланса Йĕрет Иртнĕ Хуйхăрса Çĕмĕрĕлсе Кĕрлет Йĕрсен Хĕртнĕçем Хĕртет Шавласа Юхса Кайрĕ Выляса Чупса çÿрет 25 хĕвел – 3 Хĕл – 2 Куççуль – 2 Юр – 2 6 сивĕ кай – 3 Хĕртет – 3 Йĕр – 3 Иртнĕ – 2


19


Япала ячĕсемПаллă ячĕсемГлаголсем Силпи Ял(ĕ) Ял Вăрман Ăшĕ(нче) Кантур Çурчĕсем Йăмрасем Айĕ(нче) Ял(ĕ) Укăлча Çатан Укăлча Капан(лă) Анкарти Çимĕç(лĕ) Пахча Урам Тăршшĕ(пе) Хăма Çурчĕсем Урам Айкки(пе) Сачĕсем Çуртсем Кил карти Чул Хÿме Хапха Тăрă(ллă) Силпи Ял(ĕ) Ял Хула Чăваш(сен) Мул(ĕ) Пуян Ват Çĕнĕ Кив Тĕрлĕ Аслă Ем-ешĕлех Сарă Аслă Ларать Витнĕ Çавăрнă Чĕнтĕрленĕ пур 36 ял – 5 çурт – 3 Силпи – 2 урам – 2 укăлча – 2 9 аслă – 25


20


Япала ячĕсемПаллă ячĕсемГлаголсем Тĕнче(ре) Этем(рен) Шывсем Çĕр Хуçа Этем Тĕнчи(не) Укçа(пала) Эрех(ех) Çын(на) Ăс(ран) Калăм Эрни(нче) Чăваш Нÿхреп Ăшĕ(нче) Сăра Йĕрки(пеле) Праçник(е) Кун Урам(ра) Çынсем Каç Вăрмана Сасă Çутă Вăйли Вăйлă Аслă Тарăн Ÿсĕр Хытăрах Пулса Тăрать Пăхăнать Кăларать Ĕçмен-ши Пĕтмен-ши Ĕçнĕ Çинĕ Сикнĕ Тăвас Тетĕн Иртнĕçем Пулнăçем каять 25 этем (çын) – 4 тĕнче – 2 7 вăйлă – 214


21


ТемаТĕп шухăш Проблема Ĕлĕкхи пурнăç Силпи таврашĕн, халăхĕн пурнăçне кăтартни Укçапала эрехех çынна ăсран кăларать Хĕвел Хытă, хаяр Каять, хĕртет, йĕртет Хытă, хаяр хĕвел хĕрхенмесĕр хĕртет. Пурнăç Этем Вăйлă, çутă Пăхăнать, ĕçет, çиет Вăйлă, çутă çын та хăй тĕнчине пăхăнать Пурнăç Ял Аслă, ватă Ларать, çавăрнă, пур Аслă, ватă яла вăрман ăшне лартнă Пурнăç 1 япала ячĕ 2 паллă ячĕ 3 глагол Предложени Синоним (метафора) 1 япала ячĕ 2 паллă ячĕ 3 глагол Предложени Синоним (метафора)


22


1. Чăваш сăмахлăхĕ: 1. Чăваш сăмахлăхĕ: 8- мĕш класăн вĕренÿпе вулав кĕнеки/ В.П.Никитин (Станьял ) пухса-çырса хатĕрленĕ. – Шупашкар: Чăваш кĕнеке издательстви, – 318с. 2. Одюков.И.И. 2. Одюков.И.И. К.В.Иванов пултарулăхне вĕренмелли дидактика материалĕсем/ методика пособийĕ. – Шупашкар: Издательство чувашского РИПКРНО, – 32с. 3. Метин П.Н.,Мефодьев А.И. Литературăпа 3. Метин П.Н.,Мефодьев А.И. Литературăпа халăх сăмахлăхĕн ăнлавĕсем. Шкул словарĕ. – Шупашкар: Чăваш Республикин вĕрентÿ институчĕн издательстви, – 80с. 4. Мещерякова. М.И. Литература в таблицах и схемах. Теория. История. Словарь/ М.И.Мещерякова. – Изд. 5-е. – М.: Айрис-пресс, – 224с. – (Домашний репетитор). 4. Мещерякова. М.И. Литература в таблицах и схемах. Теория. История. Словарь/ М.И.Мещерякова. – Изд. 5-е. – М.: Айрис-пресс, – 224с. – (Домашний репетитор). Иванова Н.Г. К.В.Иванов пурнăçĕпе пултарулăхĕ/класс тулашĕнче ирттермелли ĕçсем. – Шупашкар: Чăваш Республикин вĕрентÿ институчĕн издательстви, – 56с.

Чӑваш халӑх юрӑҫисем. Ӗлӗк чӑвашра пултаруллӑ халӑх юрӑҫи нумай пулнӑ. Сӑмахран, Эмине ятлӑ юрӑҫ ҫинчен каланисем ку таранчченех сыхланса юлнӑ. Вӑл халӗ Комсомольски районне кӗрекен Виҫпӳрт ялӗнче XIX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче ҫуралнӑ.

Халӑхра каланӑ тӑрӑх, Эмине пурнӑҫӗ питӗ йывӑр, ӗмӗрӗ кӗске пулнӑ. Унӑн юратнӑ каччине Янтукана пӑлхава хутшӑннӑшӑн каторгӑна янӑ. Эминене вара вӑйпах Янтукана тӗп тунӑ ҫынна качча парасшӑн пулнӑ. Хӗр ҫак мӑшкӑла тӳсеймесер хӑй ҫине ал хунӑ. Чылай вӑхӑт иртсен те Эминен юррисене халӑх манман.

Ман аллӑмра икӗ шурӑ тутӑр,
Иккӗшӗнче — икӗ сар кайӑк.
Юрлас тесен — йӗреп,
Йӗрес тесен — юрлап.
Мӗншӗн эпӗ кайӑк пулман-ши?
Пире иксӗмӗре, савнӑ тусӑм,
Мӗншӗн пӗрле пулма ҫырман-ши?

Чӑваш халӑх юрӑҫи Эминен сӑввисене Пӗтӗм тӗнче литература библиотекин ик ҫӗр томлӑ сборникне кӗртнӗ.

Тепӗр паллӑ чӑваш халӑх юрӑҫи – Чӑваш Хвети. Вӑл Шупашкар таврашӗнчи пӗр ялта 1810 ҫул тӗлнелле ҫуралнӑ. Д.П. Ознобишин поэт «Заволжский муравей» журналта унӑн 14 юррине пичетлесе кӑларнӑ хыҫҫӑн Чӑваш Хвети ҫинчен нумайӑшӗ пӗлнӗ. Каярахпа унӑн ытти сӑввисем те кун ҫути курнӑ. Чӑваш Хветине «Чӑваш Пушкинӗ» тенӗ. XX ӗмӗрти тепӗр паллӑ чӑваш юрӑҫи Гавриил Федоров 1878 ҫулхи пуш уйӑхӗн 29-мӗшӗнче Шупашкар районне кӗрекен Томаккасси ялӗнче ҫуралнӑ (1962 ҫулта вилнӗ). Г. Федоров нумай юрӑ пӗлнӗ. Чӑваш халӑхӗ ӑста юрӑҫӑ пултарулӑхӗпе чӑвашсен паллӑ композиторӗ С.М. Максимов тӑрӑшнипе паллашнӑ. Вӑл Г.Ф. Федоровран пурӗ 800-е яхӑн чӑваш халӑх юррине ҫырса илнӗ. Акӑ вӑл юрланӑ юррӑн пӗр ҫаври:

Кӗмӗл ҫӗрӗ ҫыруллӑ,
Тӑхнӑр ҫыру пӗтиччен.
Эпир юрланӑ юррине
Аснӑр асран кайиччен.

Вырӑс тата чӑваш композиторӗсенчен нумайӑшӗ Г. Федоров юрланӑ юрӑсен кӗввисемпе хӑйсем юрӑсем хайланӑ чухне усӑ курнӑ.

Пурте пӗлекен, юратакан тепӗр халӑх юрӑҫи — Ираида Вдовина. Вӑл халӗ Сӗнтӗрвӑрри районне кӗрекен Кӗчкей ялӗнче 1913 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 19-мӗшӗнче ҫуралнӑ (1985 ҫулта вилнӗ). Институт пӗтернӗ хыҫҫӑн Ҫӗрпӳ районӗнчи Чӑрӑш Туҫа ялӗнчи шкулта ӗҫленӗ. Ираида Григорьевна халӑхран 1000-е яхӑн юрӑ ҫырса илнӗ. Мускавра вӑл юрланӑ чӑваш халӑх юррисен 3 пластинки тухнӑ. 1985 ҫулта «Чувашские народные песни, напетые И. Вдовиной» ятпа кӗнеке пичетленсе тухнӑ, унта 222 юрӑ кӗнӗ.

Чӑвашсен профессиллӗ юрӑҫисем. XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче чӑвашсен малтанхи профессиллӗ юрӑҫисем пулнӑ.

Тӗнчипех паллӑ опера юрӑҫи (бас) — Максим Михайлов халӗ Вӑрнар районне кӗрекен Кульцав ялӗнче 1893 ҫулхи ҫурла уйӑхӗн 13-мӗшӗнче ҫуралнӑ (1971 ҫулта вилнӗ).

Максим Дормидонтович Пӗтӗм Союзри радиора тата Мускаври Пысӑк театрта ӗҫленӗ. Вӑл оперӑри арисене тата халӑх юррисене питӗ лайӑх юрланӑ.
Малтанхи профессиллӗ юрӑҫсенчен пӗри Анна Токсина пулнӑ. Вӑл халӗ Ҫӗрпӳ районне кӗрекен Ҫавалхӗрри Кӑнаш ялӗнче 1898 ҫулхи нарӑс уйӑхӗн 1-мӗшӗнче ҫуралнӑ (1985 ҫулта вилнӗ).

Анна Ивановна Чӑвашрадиора тата Чӑваш патшалӑх юрӑпа ташӑ ансамблӗнче ӗҫленӗ.

Енькка, Е. Чӑваш халӑхӗн юрӑ ӑстисем // Енькка, Е. Тӑван ен : [вӗренӳ пособийӗ] : 5-мӗш кл. валли / Елена Енькка ; [Р. И. Крысина куҫарнӑ]. – Шупашкар, 2008. – С. 19-21.

Тавтапуc
сана, педагогaм! 18:24
26.01.2010
“Ял
пурнace”
З.
Михайлова
Ceр
cинче cын алли тeкeнмен ec cук та пулe.
Кашни ecех юратса, чунтан парaнса
пурнacласан пирeн пурнac аталанса cеc
пымалла. Ахальтен мар чaвашсем: “Ec
— пурнac илемe”, — теcce. Пурнac чaннипех
те чаплa пултaр тесессeн пур cыннaн та
хaйне килeшекен пeр-пeр ecе суйласа
илмелле. Суйласа илни cеc cителeксeр —
cав ecре кaмaлтан тaрaшмалла, cитeнyсем
тумалла, хaв телейне тупмалла.
“Ec
пурнac тытать, ec телей кyрет”, — тенe
ваттисем. Паллах, кашни cыннaн хaйeн
ece-хeлe, хaйeн савaнace, хaйeн телейe.
Хaшe-пeрисем ашшe-амaшeн ecнех малалла
туртаcce, теприсем тaванeсем сeннипе
пeр-пeр ecе кeрешеcce, виcceмeшeсем cут
cанталaк панине — таланта тeпе хураcce.
Хaв юратнa ecе пeр кун хушшинче суйласа
илме те май cук. Cапах пeр-пeр ecе
кaмaлласси пeчeкренех палaрать вaл.
Ceр
cинчи мeн пур ecе cыннaн aста аллипе
cивeч aс-хакaлe тaвать. Cав ecсене
ceклекен cынсен профессийeсене шутласа
кaларма та cук: агроном, летчик, caкaр
пecерекен, eне сaвакан, юрa cыракан, ceр
сухалакан, сутуca, сaвaca, пулaca,
строитель…
Паллах,
пур професси те лайaх, пур професси те
кирлe. Анчах та Турa пур cынна та пeр
пек пултарулaх памасть cав. Пурне те
артист пулма пyрмен, yнерce-художник
пулма та… Йывacран каскаласа тeрлe
илемлe эрешсем тума та, хитре кeпесем
ceлеме те пурте пултараймаcce. Cавaнпа
та cыннaн чун-чeринче хaш туртaм-сисeм
ытларах вaй илет, cыннaн кaмaлe хaш ec
патне ытларах сулaнать — cавна суйласа
илет те.
Учитель
ece вара пархатарлa та сaваплa. Ача
cуралсанах унaн пeрремeш вeрентекенe
амaшe пулса тaрать. Хaй пепкине вaл
утма, калаcма вeрентет, ecе хaнaхтарать,
cут cанталaк пулaмeсемпе паллаштарать.
Амaшe пурнac тaршшeпех ывaл-хeрне eмeре
чыслa пурaнса ирттерме вeрентет. Шкулти
вeрентекене вара — иккeмeш анне теcce.
Мeншeн ун пек хаклаcce-ха aна? Кашни
ачан aс-тaн yсeмeнче, тавра курaм
аталанaвeнче, пултарулaхпа aсталaх
туптавeнче вeрентекенeн тyпи питe
пысaк. Пeчeк ачаран, вулама-cырма
пeлменскертен, пулас инженер е врач,
пуcлaх е aсчах cитeнтересси caмaл мар.
Хeр ачасемпе ывaл ачасем пурнac cулe
cине тухмалли aс-тaнпа aсталaха шкулта
кaна илме пултараcce.
Вeрентекенeн
еплерех пулмалла-ши? Мeнлерех куратпaр-ха
эпир aна? Унaн хaйне ашшe-амaшe шанса
панa ачаран чaн-чaн cын тумалла вeт-ха.
Cакна пултарма вара вeрентекенeн хaйeн
чaн-чaн cын пулмалла: ырa кaмaллa,
сaпайлa, таса чунлa, пуcаруллa, cивeч,
aслa, талантлa, культурaллa. Ачапа пeр
чeлхе тупма пeлни — пысaк aсталaх.
Ашшe-амaшне воспитани мелe-aслайeсемпе
паллаштарса витeм кyме пултарни те
cакaнтах кeрет.
Вeрентекен
пуринчен те ырa, пултаруллa, хисеплe,
чуна cывaх, кирек кама та aнланма тата
темeнле йывaр ыйтaва та тивecлe татса
пама пултаракан cын вaл. Ачана тaван
амaшe мeнле туйaмпа юратать, учитель
те cавaн пекех савса кaмaллать. Амaшe
хaй тeпренчeкне ырa сунать — учитель
те ыррине cеc сунать. Амaшe хaй ачине
ырa-сывa, тeрeс-тeкел, aслa-тaнлa та
сапaрлa cын тaвасшaн — учитель те
cавaншaнах cунать. Учителeн ачана
вeрентyпе воспитани парас ecри чун-чeре
туртaмe, таса eмeчe ашшe-амaшeнни
евeрлех. Cут cанталaк хaй aна ырa енсене
cеc панa тейeн. Унсaрaн вaл вeрентекен
пулаймe, ашшe-амaшe те хaйсен ачисене
шанса памe. Учитель вaл ашшe-амaшeшeн
те, ачасемшeн те Турa вырaнeнче тaнa
пек туйaнать. Ceр cинче мeн ырри пур —
йaлтах вeрентекенрен тухать: пурне те
асaрхать, йaнaш тусан — тeрeс cул cине
тaратать, aнланмасан — айaплама та
пултарать, анчах ытларах чухне —
каcарать. Cапла туса вaл ача чунeнчи
ырa туйaмсене вaратать, ыррипе усаллине
уйaрса илме вeрентет. Вара ун пек
ачасенчен усал cын пулмe: вaрлакан-cаратакан
та, вeлерекен-пусмaрлакан та… Ашшe-амaшeн
чысне яракан cын мар, Тaван ceр-шывшaн
усaллa ec тaвакан патриот пулe унран.
Тепeр чухне вeрентекен ачасенчен
cирeпрех ыйтни те, вeсене хыттaнрах
калани те пулать. Паян cирeп ыйтмасан
— ыранхи куна тивecтерекен пeлyпе
кaмaл-сипет шайe пулмe ачасен. Вeрентекен
никама та усал сунмасть, пурне те чипер
ача тaвасшaн cунать. Хaйeн чун пуянлaхeпе
cамрaксене те cынсене юратса хисеплеме,
ecчен те йeркеллe cын пулма вeрентет.
Кашни
вeрентекенех хaйeн вeренекенeсем сапaр
та хастар чун-чeреллe cынсем пулччaр
тесе тaрaшать, ырa шухaш-eмeтпе пурaнать.
Вaл ceр cинчи ceршер професси валли
тyрe чунлa cынсем вeрентсе хатeрлет.
Тyрe чунлa cынсем — саккунлaхпа йeркелeхе
пaхaнакансем. Ку вара — ceр cинчи, хамaр
хушaри тaнacлaх никeсe. Cакaнта мар-и
учителeн пархатарлa ece?
Мeнле
хисеплемeн-ха вeрентекене? Вaл кашни
ачан пурнaceпе, савaнace-хуйхипе,
терт-нушипе пурaнать. Кашни вeренекене
хaй ачине юратнa пек юратать, йывaр
вaхaтра пулaшать, унпа пeрле савaнать
те, кулянать те. Педагог вaл пeр вaхaтрах
чун инженерe те. Ачан чунне вeрентекен
пек тата кам aнланма пултарать-ши? Тата
кам унран ытла ача чунне витeр курать,
aна сaваплa витeм кyрсе ceр-шыва,
ашшe-амaшне, тaванeсене, юлташeсене
юрaхлa та тивecлe cын yстерме хевте
cитерет?
Учитель
ece питe яваплa ec. Пурне те пeлесшeн
cунакан таса чунлa шaпaрлансемпе пeлyлeх
тeнчинче cyрени, мeн пeлнине пeлменнисемпе
тавcaрайманнисем патне cитерме тaрaшни
мaнаcлантарать, хавхалантарать, чунра
савaнac вaратать. Чaнах, хaвaн aс-тaнна,
пултарулaхна ыттисене парнелесси —
сaваплa ec. Кашни вeрентекен хaйeн
пурнacне пархатарлa ecпе ирттерет.
Пур
cыннaн та хaйeн юратнa вeрентекенe пур.
Пeрисем пeрремeш учителе асра тытаcce,
теприсем пeр-пeр предмета вeрентекен
учителе ырaпа асaнаcce. Вeрентекен вaл
— пур ачана та, пур cынна та кирлe cын.
Аслa Вeрентекенeмeре, Иван Яковлевич
Яковлева, чaваш халaхe ырaпа асaнса
пурaнать. Мeн чухлe cын Геннадий
Никандрович Волков педагог-aсчах
кeнекисене вуласа хaйeн aс-хакaлне
cивeчлетет, тавра курaмне анлaлатать,
тeнче курaмне тарaнлатать… Тaван
республикaмaрaн тава тивecлe вeрентекенeсем
сахал мар. Вeсем чaннипех те мухтава
та, хисепе те тивecлe.
2010
cула Вeрентекен cулe тесе йышaнни вaл
учительсене хисепленине пeлтерет.
Учитель ece caмaл маррине пурте aнланаcce.
Cавaнпа та ашшe-амaшeсем те мeн май пур
таран шкула пулaшма тaрaшаcce: классене
тирпей-илем кeртме те, вeрентyпе воспитани
ecне лайaхлатма та, шкулaн пурлaх никeсне
пуянлатма та. Ашшe-амaшeсем вeрентекенсене
aнланса, пулaшса пырсан ecлеме те
кaмaллa, чунра та ырa. Учительсене cынсем
eненни-шанни те савaнтарать. Акa, 2009
cулхи раштав уйaхeн вeceнче ыйтaм
ирттерсе Пeтeм Раccейри халaх шухaш-кaмaлне
тишкерекен центр cакaн пек пeтeмлетy
тунa: Раccейре халaх ытларах учительсене
тата чиркy cыннисене eненет-шанать.
Чaннипех те, шкулсенче ответлa та,
шанчaклa та, чaтaмлa та ырa шухaш-кaмaллa
cынсем ecлеcce. Вeсен ырми-канми ece-хeлe
олимпиада-конкурс ceнтерycисен
cитeнeвeсенче, Президент стипендиачeсенче,
медальпе вeренсе тухакансенче, пултаруллa
та талантлa ачасенче курaнать.
Педагогсем
— кашни ача шaпинче ырa йeр хaваракансем,
кашни ачан aс-тaнeпе характерне
cирeплетсе, aсталaхне аталантарса
пурнac cулe cине кaларакансем. Тайма
пуc сире, учительсем.
Эпe
кaмaллакан ec

Учител?н
???
пит йыв?р:
Атте те, анне
те пулан.
Анне—т?к
— выртса эс ан ?ыв?р,
Атте—т?к
— ларса эс ан кан.
Валентин
Урташ.
??р
?инче
?ын
алли т?к?нмен
??
?ук
та пул?.
Кашни ??ех
юратса, чунтан пар?нса
пурн??ласан
пир?н
пурн??
аталанса к?на
пыр?.
Ахальтен мар ч?вашсем:,
“Ё?
— пурн??
илем?”,
— те???.
Пурн??
ч?ннипех
чапл?
пулт?р
тесесс?н,
пур ?ынн?н
та х?йне
кил?шекен
п?р—п?р
??е суйласа
илмелле. Суйласа илни ?е?
?ител?кс?р
— ?ав
??ре
к?м?лтан
т?р?шмалла,
?ит?н?сем
тумалла, х?в
телейне тупмалла. “Ё?
пурн??
тытать, ??
телей к?рет”,
— тен?
ваттисем. Паллах, кашни ?ынн?н
х?й?н
???—х?л?,
х?й?н
сав?н???,
х?й?н
телей?.
Х?ш?—п?рисем
ашш?—ам?ш?н
??нех
малалла турта???,
теприсем т?ван?сем
с?ннипе
п?р—п?р
??е
к?р?ше???,
ви???м?шсем
?ут
?антал?к
панине — таланта т?пе
хура???.
Х?в
юратн?
??е
п?р
кун хушшинче суйласа илме те май ?ук.
?апах
п?р—п?р
??е
к?м?лласси
п?ч?кренех
пал?рать
в?л.
С?в?ра
калан?
пек:
Ыйтр?м
эп?
Толь?ран:
“?ссен
эс?
кам пулан?”
Толя тухт?р
пулап тет,
?ынсене
сыват?п
тет.
??р
?инчи
м?н
пур ??е
?ынн?и
?ста
аллипе ?ив?ч
?с—хак?л?
т?вать.
?ав
??сене
??клекен
?ынсен
профессий?сене
шутласа к?ларма
та ?ук:
агроном, летчик, ??к?р
п??ерекен,
?не
с?вакан,
юр?
?ыракан,
??р
сухалакан, суту??,
с?в???,
пул???,
строитель…
Эп?
вара — в?рентекен
пуласш?н.
Мана учитель ???
к?м?ла
каять. Тур?
пур ?ынна
та п?р
пек пултарул?х
памасть ?ав.
Пурне те артист пулма п?рмен,
?нер??—художник
пулма та… Йыв??ран
каскаласа т?рл?
илемл?
эрешсем тума та, хитре к?песем
??леме
те пурте пултарайма???.
?ав?нпа
та ?ынн?н
чун—ч?ринче
х?ш
турт?м—
сис?м
ытларах в?й
илет, ?ынн?н
к?м?л?
х?ш
??
патне ытларах сул?нать
— ?авна
суйласа илет те.
Учитель ???
мана м?н
п?ч?кренех
кил?шет.
В?сен
???—х?л?
— ялан ман ку?
ум?нче,
асра, чунра. Ача ?уралсанах
ун?н
п?ррем?ш
в?рентекен?
ам?ш?
пулса т?рать.
Х?й
пепкине в?л
утма, кала?ма
в?рентет,
??е
х?н?хтарать,
?ут
?антал?к
пул?м?семпе
паллаштарать. Ам?ш?
пурн??
т?ршш?пех
ыв?л—х?рне
?м?ре
чысл?
пур?нса
ирттерме в?рентет.
Шкулти в?рентекене
вара — икк?м?ш
анне те???.
М?нш?н
ун пек хакла???—ха
?на?
Кашни ачан ?с—т?н
?с?м?нче,
тавра кур?м
аталан?в?нче,
пултарул?хпа
?стал?х
туптав?нче
в?рентекен?н
т?пи
пит?
пыс?к.
П?ч?к
ачаран, вулама—?ырма
п?лменскертен,
пулас инженер е врач, пу?л?х
е ?счах
?ит?нтересси
??м?л
мар. Х?р
ачасемпе ыв?л
ачасем пурн??
?ул?
?ине
тухмалли ?с—т?нпа
?стал?ха
шкулта к?на
илме пултара???.
В?рентекен?н
еплерех пулмалла—ши? М?нлерех
куратп?р—ха
эпир ?на?
Ун?н
х?йне
ашш?—ам?ш?
шанса пан?
ачаран ч?н—ч?н
?ын
тумалла в?т—ха.
?акна
пултарма вара в?рентекен?н
х?й?н
ч?н—ч?н
?ын
пулмалла, ыр?
к?м?лл?,
с?пайл?,
таса чунл?,
пу?арулл?,
?ив?ч
?сл?,
талантл?,
культур?лл?
пулмалла. Ачапа п?р
ч?лхе
тупма п?лни
— пыс?к
?стал?х.
Ашш?—ам?шне
воспитани мел?—?слай?семпе
паллаштарса вит?м
к?ме
пултарни те ?ак?нтах
к?рет.
В?рентекен
??р
?инчи
чи пултарулл?,
чи ?сл?,
чи хисепл?
?ын
пек туй?нать
мана. ?ав
в?х?трах
— пуринчен те ыр?,
чуна ?ыв?х,
кирек кама та ?нланма
тата тем?нле
йыв?р
ыйт?ва
та тив??л?
татса пама пултаракан ?ын
в?л.
Ман шутпа, ачана т?ван
ам?ш?
м?нле
туйймпа юратать, учитель те ?ав?н
пекех савса к?м?ллать.
Ам?ш?
х?й
т?пренч?кне
ыр?
сунать — учитель те ыррине ?е?
сунать. Ам?ш?
х?й
ачине ыр?—сыв?,
т?р?с—т?кел,
?сл?—т?нл?
та сап?рл?
?ын
т?васш?н
— учитель те ?ав?нш?н
?унатъ.
Учител?н
ачана в?рент?пе
воспитани парас ??ри
чун—ч?ре
турт?м?,
таса ?м?ч?
ашш?—ам?ш?нни
ев?рлех.
?ут
?антал?к
х?й
?на
ыр?
енсене ?е?
пан?
тей?н.
Унс?р?н
в?л
в?рентекен
пулайм?,
ашш?—ам?ш?
те х?йсен
ачисене шанса пам?.
Учитель в?л
ашш?—ам?ш?ш?н
те, ачасемш?н
те Тур?
выр?н?нче
т?н?
пек туй?нать.
??р
?инче
м?н
ырри пур — й?лтах
в?рентекенрен
тухатъ: пурне те ас?рхать,
й?н?ш
тусан — т?р?с
?ул
?ине
т?ратать,
?нланмасан
— ай?плама
та пултарать, анчах ытларах чухне
— ка?арать.
?апла
туса в?л
ача чун?нчи
ыр?
туй?мсене
в?ратать,
ыррипе усаллине уй?рса
илме в?рентет.
Вара ун пек ачасенчен усал ?ын
пулм?:
в?рлакан—?аратакан
та, в?лерекен—пусм?рлакан
та… Ашш?—ам?ш?н
чысне яракан ?ын
мар, Т?ван
??р—шывш?н
ус?лл?
??
т?вакан
патриот пул?
унран.
Теп?р
чухне в?рентекен
ачасенчен ?ир?прех
ыйтни те, в?сене
хытт?нрах
калани те пулать. Эпир вара, ?нланмас?р,
к?штах
к?ренетп?р
те. Паян ?ир?п
ыйтмасан — ыранхи куна тив??терекен
п?л?пе
к?м?л—сипет
шай?
пулм?
пир?н.
В?рентекен
никама та усал сунмасть, пурне те чипер
ача т?васш?н
?унать.
Х?й?н
чун ырат?в?пе
пире те ?ынсене
юратса хисеплеме, ??чен
те й?ркелл?
?ын
пулма в?рентет.
Кашни
в?рентекенех
х?й?н
в?ренекен?сем
сап?р
та хастар чун—ч?релл?
?ынсем
пулчч?р
тесе т?р?шать,
ыр?
шух?ш
—?м?тпе
пур?нать.
В?л
??р
?инчи
??ршер
професси валли т?р?
чунл?
?ынсем
в?рентсе
хат?рлет.
Т?р?
чунл?
?ынсем
— саккунл?хпа
й?ркел?хе
п?х?накансем.
Ку вара — ??р
?инчи,
хам?р
хуш?ри
т?н??л?х
ник?с?.
?ак?нта
мар—и учител?н
пархатарл?
????
М?нле
хисеплем?н—ха
в?рентекене?
В?л
кашни ачан пурн???пе,
сав?н???—хуйхипе,
терт—нушипе пур?нать.
Кашни в?ренекене
х?й
ачине юратн?
пек юратать, йыв?р
в?х?тра
пул?шать,
унпа п?рле
сав?нать
те, кулянать те. Педагог в?л
п?р
в?х?трах
чун инженер?
те. Ачан чунне в?рентекен
пек тата кам ?нланма
пултарать—ши? Тата кам унран ытла ача
чунне вит?р
курать, ?на
с?вапл?
вит?м
к?рсе
??р—шыва,
ашш?—ам?шне,
т?ван?сене,
юлташ?сене
юр?хл?
та тив??л?
?ын
?стерме
хевте ?итерет?
Учитель
???
явапл?
пулин те, в?л
— ман?н
юратн?
професси. Хамран п?ч?крех
ачасемпе кала?ас—кулас,
юрлас—ташлас килет. Пурне те п?лесш?н
?унакан
таса чунл?
ш?п?рлансемпе
п?л?л?х
т?нчине
тухас к?м?л
пыс?к.
Хам м?н
п?лнине
п?лменнисемпе
тав??райманнисем
патне ?итересси
мана Тур?
ум?нче
ыр?
??
тун?
пекех туй?нать,
м?на?лантарать,
хавхалантарать, чунра сав?н??
в?ратать.
Ч?нах,
х?в?н
?с—т?нна,
пултарул?хна
ыттисене парне— лесси — с?вапл?
??.
Ман?н
та хам?н
пурн??а
пархатарл?
??пе
ирттерес килет.
Пур ?ынн?н
та х?й?н
юратн?
в?рентекен?
пур. П?рисем
п?ррем?ш
учителе асра тыта???,
теприсем п?р—п?р
предмета в?рентекене
ыр?па
ас?на???.
Учитель в?л,
ман шутпа, чи кирл?
?ын.
“В?рентекен
пур чух в?ренсе
юл,”— тен?
ваттисем. Асл?
В?рентекен?м?ре,
Иван Яковлевич Яковлева, ч?ваш
хал?х?
ыр?па
ас?нса
пур?нать.
М?н
чухл?
?ын
Геннадий Никандрович Волков педагог—?ечах
к?некисене
вуласа х?й?н
?с—хак?лне
?ив?члетет,
тавра кур?мне
анл?латать,
т?нче
кур?мне
тар?нлатать…
Т?ван
республик?м?р?н
тава тив??л?
в?рентекен?сем
сахал мар. В?сем
ч?ннипех
те мухтава та, хисепе те тив??л?.
Эп?
хам?н
юратн?
в?рентекен?м?рсем
?ине
п?хат?п
та — пулас ???м
?инчен
шух?ша
путат?п.
“Ём?р
пур?н,
?м?р
в?рен”,
– те???
хал?хра.
Ман?н
та пурн??
т?ршш?пех
в?ренес
те в?рентес
килет, пурне те ус?лл?
?ын
пулас килет, хам?н
юратн?
профессипе м?на?ланса
пур?нас
килет.
В?ренекенсене
манар мар. Уявсемпе юбилейсенче салам
с?мах?
ярар, ?ш?
с?махпа
чун?сене
й?патар.
М?нш?н
тесен, Вениамин Тимаков поэт калашле:
В?л
к?тартр?
Ч?н
с?мах?н
х?ватне,
Ыр?
?нт?лу
?уратр?
Ч?ремре
ача чухне.
Тавтапу?,
в?рентекен?м,
Халиччен
??ршер
?ынна
Эс ?унат
парса ??клен?
Пир?нтен
хисеп сана.
Атте-анне
пурри – телей

Атте—аннерен
хакли ?ук.
Ваттисен
с?мах?.
М?н
?л?к—авалтанах,
??р
?инче
пурн??
пу?ланса
кайн?ранпах
м?н
пур ч?р
чун, ?сен-т?ран
п?р—п?ринпе
?ыв?хланса
х?йсен
выр?нне
??н?
?ру
х?варн?.
«Ача—п?ча
п?рт
тултарать», «Ача —п?ча
чун й?патать»,
— тет ч?ваш
?ынни.
Ват?сем
те туйра ?апла
пилле???:
«?м?рт
кай?к
ев?р
м?ш?рл?
пул?р.
Ш?шк?
пек хунавл?
пул?р…»
Ача ?уралнине
?л?кхи
ч?ваш
тур?
парни выр?нне
хурса йыш?нн?.
Пепке ?уралн?ш?н
пит?
х?п?ртен?
в?л,
п?т?м
й?х—?рупа
пу?тар?нса
ача ч?к?ч?
?ини
й?ла
туса ирттерн?.
Ял—йыш та ача ?уралнине
п?лсен
?апла
кала?н?:
— ?авсен
«??н?
кай?к»
тупса килн?!
— Ылт?н—и,
к?м?л—и?
— Ылт?н!
— тен?
ар?ын
ача пулсан.
— К?м?л!
— тесе п?лтерн?
х?р
ача пулсан.
Ашш?
– ам?ш?
«??н?
кай?кра»
малашне х?йсене
ху?ал?хра,
кулленхи ??ре
пул?шакана,
?ру
нес?лл?хне
т?сакана
тата х?йсене
ватл?хра
п?хса
упракана, вилме выртсан юлашки ?ула
тив??л?
?сатакана
курн?.
Ман?н
та, ытти ачасенни пекех, аттепе анне
пур. В?сем
п?р—п?рне
ку?па
с?наса,
чун —ч?репе
савса п?рлешн?.
?ав
юрат?в?н
т?пренч?к?
— эп?
?урални.
Анне мана ?ут
т?нчене
киличчен х?й
вар?нче
т?х?р
уй?х
й?тса
??рен?,
ыр?—сыв?
?уратас
тесе упраса—сыхласа пур?нн?.
?уралсасс?н
атте пире больниц?ран
киле илсе кайн?,
й?ркелл?
?уралн?ш?н
пит?
х?п?ртен?
в?л.
Кашни кун юратса анне х?й
к?к?р?н
сипетл?
те ?ш?
с?ч?пе
мана т?рек
пан?,
атте вара к?м?лл?
та ?ш?
ку??пе
ачашш?н
?уп?рлан?,
й?вашш?н-?еп????н
пуплесе й?патн?…
Ми?е
??р—ка?
?ыв?рман-ши
тата в?сем!
Эп?
к?шт
?е?
н?йк?шма
пу?ласанах
в?сем
ман пата чупса пын?,
юр?
юрласа, с?пка
сиктерсе л?плантарн?,
?итерн?,
тасатн?,
?ун?…
?ултал?ка
?ит
— сен ура ?ине
т?ратса,
вылятм?ш—такмак
?еммисем
каласа п?ррем?ш
ут?мсем
тума пул?шн?.
Кала?ма
в?х?т
?итсен
ч?ке?
ч?лхи
пиллен?.
Ача пахчине ??реме
пу?ласан
ман?н
кашни ?с?мш?н
—пултарул?хш?н
чунтан сав?нн?,
мана татах та ?сл?рах
та илемл?рех
т?васш?н
?унн?
в?сем.
Хитре к?пе—тумтир,
кап?р
тетте—пукане, ?сл?
к?неке
илсе парса сав?нтарн?.
Кунсерен, ка?
к?л?м,
аттепе анне мана ача пахчине илме пыни
хал?
те асрах. Аттене е аннене курсанах эп?
ун патне ытк?натт?м,
в?л
х?й
чун т?пренч?кне
ыталаса ?уп?рлатч?,
пит ??мартинчен
чуп т?ватч?,
?ур?мран
л?пкатч?,
пу?ран
ачашлатч?…
Теп?р
чух ??ле—??ле
??клетч?
те п?ч?к
чун?м
темле шанч?кл?
туй?мпа
х?партланса
каятч?.
М?н
хакл?раххи
пур—ши ачаш?н
т?нчере
ашш?пе
ам?ш?
?на
ик?
енчен п?ч?к
те черчен аллисенчен ?ав?тса
пырсан?
Шкул ?улне
?итсен
?сл?—т?нл?
?ын
пулма в?рент?р
тесе п?т?м
в?й—халне
парать пире атте —анне. Килте е
урамра м?нле
те пулин ыйту, татса парайман шух?ш—т?ллев
?уралсанах
в?сем
патне чупса пыратп?р,
канаш—с?н?
ыйтатп?р.
Аттепе анне х?йсен
пурн??
кур?м?н
?слай?пе
пире т?р?с
хурав шыраса тупма пул?ша???.
?апла
майпа пиртен ?ын
тума т?р?ша???.
Анчах та х?ш—п?р
чухне /пулкалан?
та пул?
?емьере
хир???сем/
атте—анне каланине итлесш?н
мар эпир, ?амр?ксем.
Ваттисем пур?нса
ирттерн?
пурн??
?сл?л?хне—в?рент?вне
шута хурасш?н
мар, «хам?рла»
пур?насш?н.
Ашш?—ам?ш?
х?й?н
ыв?л
— х?рне
них??ан
та усал сунмасть ?нт?.
В?л
?на
??р—шыва
юр?хл?,
?сл?
та пултарулл?,
таса чунл?,
ыр?
к?м?лл?
т?васш?н
пикенет. ?ав
в?х?трах
х?йсенчен
телейл?рех,
сав?н??л?рах,
пуянрах /тул?храх/
пур?нтарасш?н
т?р?шать.
Ашш?—ам?ш?н
пехил?нчен
тухакан ?ынн?н
пархатар?
?ук
тесе ахальтен каламан. ?ав?нпа
эп?
те атте—анне с?махне
куллен ?ша
илме т?р?шат?п,
анне пек с?пайл?,
вашават, ??чен
тата атте пек х?юлл?,
харс?р,
т?р?
к?м?лл?
пулма ?м?тленет?п.
Атте—анне
пурри — телей. Атте—анне пурри —
?раскал.
Хама ?уратса
?стерн?
атте-аннерен пахи никам та ?ук.
Чун пан?,
?са
в?рентн?,
??е
х?н?хтарн?,
пурн??
?ул?
?ине
т?ратн?
хакл?
?ынсем
ум?нче
пу??ма
таят?п.
Хам?н
пурн???мри
чи ?ыв?х
?ынн?мсеНе
них??ан
та ч?ререн
к?лармаст?п.
Тата ?акна
хушса калам. Тус?м,
тант?ш?м!
А?упа
анн?не
хисепле! В?семш?н
эс?
яланл?хах
ача—п?ча
— п?ч?к
чухне те, ?ссе
?ит?нсен
те, в?там
?улсене
?итсен
те. Сан?н
кашни ут?му,
кашни ???
— а?упа
анн?
ку??
ум?нче.
Т?р?с
те лай?х
ут?мусем
в?сене
сав?н??
к?р??,
т?р?с
мар ут?м
туни вара — хурл?х.
?ав?нпа
та а?упа
анн?не
сав?нтарма
к?на
т?р?ш,
в?сене
них??ан
та ан кулянтар. Яланл?хах
ас ту: пурн??
малалла ш?вать,
эс?
?ит?нет?н,
а?у—анн?
ват?лать.
В?сене
пурн??ра
куллен пул?шса
пыр. П?ч?к
чухне, ача чухне пан?
чун ?шшине
а?упа
анн?не
тав?рса
пар. Эпир в?сем
ум?нче
пыс?к
пар?мра.
Канacсaр чунлa
пулнa cав Cеcпeл Мишши

Пeлес килет,
кам эсe – Cын,
Пурнac Турри
е Чун чури?
Эп – Канac
шыраса тупма
Пeлмен
Этемсенчен Пeри.
Светлана
Асамат,
Cеcпeл Мишши
ячeллe
преми
лауреачe
Канacсaр
чунлa пулнa cав Cеcпeл Мишши. Ачаранах
канac мeнне пeлмен вaл. 11 cултах ашшeсeр
тaрса юлнaскерeн ачалaхe те пулман.
Вeреннe те, ecленe те, чирe те асаплантарнa.
Ашшeне тeрмене хупнa хыccaн ялтан
кaларса ярассипе те хaратнa. Ача чухнех
тем те тyснe, чaтнa. Cапах таса чунлa,
cирeп кaмaллa, хастар юлнa. Ман шутпа,
Мишша aнланман япала пулман та пулe.
Кирек мeнле ыйту cине те тивecлe хурав
пулнa унaн. Ача чухнех пурнac тути-масине
лайaх пeлнe, каярах вaл хaйeн капланса
тулнa шухaшeсене шурa хут cине куcарнa.
Шухaшeсем вара унaн тарaн, сaмахeсем
cивeч, емeчeсем cутa.
Светлана
Асамат юрac-сaвac сaмахeсем мана та
шухaша ячec. Кам пулнa-ши Cеcпeл Мишши?
Пурнac Турри е Чун чури? Тyрех калама
та йывaр. Эпe шутланa тaрaх, хaйeн чунeн
чури cеc пулман вaл – айван та мeскeн
мар. Вaл cивeч aслa, вeри чунлa, кaвар
чeреллe. Нихacан та хaйшeн cеc cунман
вaл. Тaван чeлхе, тaван халaх, тaван
ceршыв шaпи канac паман aна. Киввине
ceннипе, усаллине ыррипе улaштарас
килнe унaн. Хaй cиес caкaр татaкне те
cынна пама хатeр пулнa вaл. Ман шутпа,
aна Пурнac Турри теме пулать. Эпe aнланнa
тaрaх, Турa вaл пурне те телей сунакан
ырa вaй. Cеcпeл Мишши пурнacра ырришeн
cеc cуннa: чaваш ачине те, чaваш арaмне
те, чaваш cыннине те шеллет, чaваш чeлхи
пeтессинчен те хaрать, халaх чухaн
пурaннaшaн та кулянать. Ырришeн Cеcпeл
Мишши тем тума та хатeр. «Cырaттaм,
yкерeттeм – чaваш наци культуришeн ыр
ec туса хaварaттaм…» – тенe вaл. Cавaн
пек пуриншeн те cунакан канacсaр Cын
пулнa пирeн Cеcпeл.
«Унaн пурте
пулнa: aс-тaн, вeри чeре, малашлaха cирeп
шанни. Вaл – поэзи шанчaкe, Тeрeслeхпе
Тасалaх йыхравcи, чaваш чунeн тeслeхe»,
– тесе cырнa Украина писателe С. Репьях.
«Cеcпeл Мишши – чaваш чунeн тeслeхe»
тени мана питe килeшрe. Пирeн юратнa
сaвac cинчен cакaн пек cырни, чaваш
cыннин ырa енeсене ытти халaх cыннисем
те пeлни вaл питe паха. Чaннипех те
Cеcпeл Мишшине ашшe-амaшe чaвашaн пур
ырa енне те парнеленe: aсe-тaнe,
тавcaрулaхe, чaтaмлaхe, пултарулaхe,
кaмaл-сипечe, ecченлeхe, чун вeрилeхe,
cынлaхe. Унaн чунeнче пурте пулнa –
eмeрe cеc кeске килнe. Ытла та cамрaкла
уйрaлса кайнa вaл cутa тeнчерен. Халaх
асeнче вaл яланах cамрaк: тeреклe,
мaнаcлa, хeрy, лара-тaра пeлмен, тyрe
кaмaллa, таса чунлa.
Cеcпeл
Мишшин сaн-сaпачe чaваш халaхeн
кун-cулeнче малашне те cутa caлтaр пек
ялкaшса тaрe. Cулaмлa сaмахсемпе
хeмленекен сaввисем чaн чaвашла уccaн
янaрec. Унaн ячe чaваш чeринчен нихacан
та тухмe.
Эпe – Cеcпeл
чeннe чaваш ачи, сассaма паратaп, унaн
сaввисене янраттарса вулатaп, хам та
сaвaсем cыратaп.
Cеcпeл пиччем!
Яту сан
чaннипех те чаплa,
Ecy те сумлa
та хaватлa.
Пуласчe ман
та чaваш чунлa,
Таса вaй-халлa,
пултаруллa.
Кaвар
чeреллe Cеcпeлeн ячe – пирeн чeрере
Cеcпeл Мишши
пирeн чeрере те, шухaшра та хитре чечек
ячeпе пурaнать. Cеcпeл чечекe тесенех
поэт сaнарe куc умне тухать. Вaл питe
хастар та таса чунлa пулнa. Унaн сaввисем
те «чунлa», тарaн шухaшлa. Хaш-пeр сaввине
темиcе хут вуласан та aнланма йывaр.
Хaй пурaннa вaхaта вaл тeпe-йeрeпе
caнласа панa. Мeнле cавaн пек лайaх
aнланнa-ха вaл пурнacа? Cамрaк пулнa
вeт-ха вaл. Кашни сaввинчех камaн мeнле
пулмаллине, мeн тумаллине aнлантарса
парать, вeрентсе калать. Учитель-сaвac
тесе калас килет ман aна. Хaш-пeр сaввинчи
йeркесене илсех парас килет.
Ватa аслаcу
пyртне
Йaвантарса
яр,
Eмeрлeх никeс
cине
Ceнe cурт
лартар!
(Иртнe
самана)
Чи юлашки
таса вaрcа –
Чaн cутaшaн,
таса тeнчешeн!
Cав тaххaрмeш
хума ватар!
Васкар телей
ceрне cитмешкeн!
(Хeрлe
тинeсре)
Пусмaрти
халaхсем,
Пeр ceре
пухaнар.
Улпута йeрлесе
тыткaнлар!
Пурaннa
тарaхса,
Cапacар
савaнса,
Малалла,
малалла cул хывар!
(Атaл юрри)
Фронта мeнпурe
пулaшар-и –
Арcын, хeрарaм,
cамрaксем!
Ecе хастаррaн
хутшaнар-и?
Фронта
хaюллaн, салтаксем!
(Тaвансене
пулaшар)
Eмeр чура
пулма cитe,
Чура пулма
намaс!..
Ирeклe кун-cул
тумашкaн
Тaрaр пурте
харaс!..
Ачaрсене
вeрентме те
Эсeр ан
yркенeр:
Чaваш ceрне
юратмашкaн
Вeсене
вeрентeр.
Ачaрсем чaваш
чeлхишeн
Тaма хатeр
пулччaр,
Ют халaхсем
eлeкхин пек
Чaвашран ан
кулччaр.
Cитe! Шaпaр
шaтaкeнчен
Cут тeнчене
тухaр!
Этем чунне
– выльaх чунe
Вырaнне ан
хурaр.
(Чaваш
арaмне)
Юрaсемпе
эсeр мухтaр
Сaвacсен
ятне,
Хытa сасaсемпе
юрлaр
Вeсен сaввине.
(Эпe вилсен)
Эй, ваттисем!
Эй, ват cынсем!
Авал чaваш
асаплa пулнине
Cамрaксене
каласа парaр:
Тaван ceршывaн
капaр чeлхине
Ялан савма
хушса хaварaр.
(Чaн чeрeлнe!)
Тaван чaваш
хaюллине,
Вaл вaйлине
курасчe ман.
Чaваш! Ceклен
те cунатлан!
Куcна тeлле
хeвел cине.
(Чaваш!
Чaваш!)
Ачасене те,
cамрaксене те, хeрарaмсене те, ватa
cынсене те – пурне те вeрентсе, хушса,
ыйтса, чeнсе калать вaл. Унaн чун-чeринче
пурин валли те кирлe сaмах туллиех. Хaй
шухaшне ахаль cеc каламасть вaл,
сaвaласа-шaрcаласа калать. Мeнле хaюллa
та aслa пулнa вaл. Унaн сaввисенче мeн
чухлe aслa шухaш: савaнтараканни,
хурлантараканни, тарaхтараканни,
хумхантараканни. Унaн сaввисенче –
чaваш халaхeн иртнипе пуласси, иртнине
аса илни, пулассине eмeтленни курaнать.
Cеcпeл
Мишшине тата манaн художник-сaвac тесе
калас килет. Вaл сaмахсемпе сaнарлa
yкерчeксем тaвать.
Кaвак cутaран
шaратнa акапуc,
Туртийe
хушшинче хeвел ташлать,
Ceн Кун –
шевле сарриллe ылтaн пуc –
Чaваш уйне
ака тума тухать.
(Ceн Кун
аки)
Инcе cинcе
уйра уяр
Карталанса
чaлтaртатать,
Енчен енне
cупса чупать…
(Инcе cинcе
уйра уяр)
Чипер юлсам,
хeвел ceршывe!
Чечек ceршывe,
сывa юл!
Эс те, сaнчaр
пeлмен стихия –
Хaватлa
тинeс, сывa пул!
(Экспромт)
Сaввисене
вуланa хыccaн Cеcпeл Мишшине оратор-сaвac
тесе калама та май пур. Вaл сaввисене
ахаль, туйaмсaр-мeнсeр вулама cырман,
пурте вулаччaр, пeлччeр, илтчeр, aнланччaр
тесе cырнa. Янраттарса вулама, кашни
сaмахне чунпа туйма cырнa.
Ceн Сывлaш,
вeр!
Ceн Сывлaш,
вeр!
Чaваш ceрне
тeреклeх кeрт!
Ceн Сывлaш,
вeр! Ceнe вaй пар,
Чaваш чeри
пултaр кaвар.
(Инcе cинcе
уйра уяр)
Ceн тeнче!
Эй, ceнe кунaм,
Каялла ан
кай, ан чак!
(Тинeсе)
Чaннипех
те чаплa поэт вaл пирeн. Ахальтен мар
eнтe унaн сaввисене нумай чeлхене
куcарнa. Aна ырлама, мухтама сaмах та
cитмест. Шкулта вeреннe е халь вeренекен
кашни ача унaн пeр сaввине те пулсан
пaхмасaр калама пeлет. Эпe те Cеcпeл
Мишши сaввисене килeштеретeп. Шкулта
Cеcпeл Мишшин cуралнa кунне халалласа
ун сaввисене илемлe вулакансен конкурсe
пулать. Эпe те конкурса хутшaнма пeр
сaввине пaхмасaр калама вeренетeп. Унaн
сaввине вeренесси маншaн, чaваш ачишeн,
пысaк чыс та телей. Кашниех Cеcпeл Мишши
cинчен ытларах пeлме тaрaшсан, сaввисене
илемлe вулама вeренсен, паллах, ун ячe
пирeн чeререн нихcан та тухас cук. «Ыр
cын вилет – ят юлать», – тенe ваттисем.
Cеcпeл Мишшин ырa та сумлa ячe яланлaхах
халaх асeнче пулать. Чaваш пурaнать
пулсан – Cеcпeл Мишши те пурaнать. Хамaр
халaх историне пуянлатакансене пирeн
манма юрамасть.
Cеcпeл Мишши –
пирeн чeрере
Cеcпeл Мишши
cуралнaранпа 110 cул cитет. Пeр eмeр
каялла пурaннa мухтавлa поэтaмaр,
талантлa та пултаруллa cыннaмaр. Eмeр
ытла иртнe пулсан та Cеcпeл Мишши паян
та асрах, паян та халaх чeринче. Aна
манма май cук – вaл Cеcпeл! Ун пек cын
100 cулта пeрре cеc килет ceр cине: cынна
тeлeнтерме, eмeрлeхе ят хaварма. Пушкин
пек, Бичурин пек, Яковлев пек…
Анчах та
мана кулянтараканни те шухaшлаттараканни
вaл – Cеcпeл Мишши cамрaклах ceре кeни.
Ыла та шел вeт-ха. Cеcпeл чечекe пекех.
Юр кайсанах шaппaн та сaпайлaн шaтса
тухать те хeвел хeртсе пaхма пуcласанах
куcран cухалать. Cеcпeл Мишши те cавах.
Ман шутпа, вaл «хыпаланса пурaннa»: 9
уйaхра утма пуcланa, cулталaкра калаcма
вeреннe, пиллeкре вулама тытaннa,
саккaрта шкула кайнa, вун иккeре вулaс
кантурeн cыруcинче вaй хунa, вун саккaрта
учительсен семинарине вeренме кeнe,
вун тaххaрта Мускавра пулса Ленина
курнa, cирeм пeррере юстици пайeн
пуcлaхeнче ecленe, cирeм иккeре Хура
тинeс хeрринче сывлaхне сипленe, cирeм
виcceре пурнacран уйрaлнa. Кусемсeр
пуcне Мишша тeрлеме те, юрлама та, yкерме
те питe aста пулнa. Ашшeне тeрмене хупсан
амaшне ака-суха eceнче те нумай пулaшнa.
Тискер чунлa cынсене пула тeрмере те
ларма тивнe унaн. Салтак шaпи те лекнe
aна. Чи хaватли, чуна тыткaнлаканни, чи
асамли вара унaн – чун-чeререн шaранса
тухнa хайлавeсем: 40 ытла сaвa, 6 прозaлла
хайлав, «Упик» драма, Анастасия Червякова
патне cырнa 98 cыру, тус-юлташeсем патне
янa cырусем. 23 cулта cакaн чухлe ec тума
eлкeрнe вaл, таланчe те нумай енлe пулнa
унaн: вулавca, cыруca, ал aсти, художник,
поэт, педагог, пропагандист, агитатор,
патшалaх ecченe, aста юрист. Паллах,
шухaшлатaн та тeлeнетeн. Тата самани
те ачашламан aна, шaпи те питe йывaр
пулнa унaн. Пурне те acтан чaттaр eнтe
cын чeри?!

Антонова Дарья Витальевна (7 класс)
МБОУ «Урмарская средняя общеобразовательная школа  им.Г.Е.Егорова» Урмарского района Чувашской Республики.
Сочинени.
Манaн юратнa кeнеке.
„Кeнеке нихcан та йaлaхтармасть, вуланacемeн вулаттарать”,- тесе каланa ваттисем. Cак ваттисен сaмахe эпe вуланa калава та пырса тивет. Питe юратса вуласа тухрaм эпe чaваш халaх писателe Денис Гордеев cырнa „Макумба ташши” повеcпе калавсен пуххинчи „Макумба ташши” калава. Кeнеке 2012 cулта пичетленсе тухнa. Калавра тeп сaнар – Леша Голубев – вунa – вун пeр cулсенчи ача cинчен cырса панa. Амaшe aна пaрахса кайнa, ача интернатра cитeнет, унaн хaлхи начар илтет. Пeррехинче Шупашкара халaх артисчe Махмуд Эсамбаев килет тенине илтсен ача интернатран концерта каяс eмeтпе тухса каять. Воспитатель Лешaна пeр ача Макумба ташшине курнa хыccaн хытa пaлханнипе илтекен пулни cинчен каласа панa. Халe eнтe вaл та илтекен пуласса шанать. Cав тери пaлханса курса ларать Леша Макумба ташшине. Вaл ырa вaйсене eненет. Макумба – индеецсен усал вaйсемпе кeрешекен  ырa турa. Вaл шыв пулса та вут пулса та усал вaйсене тeп тунa.
Леша ача aсeпе caлaнac кyрекен ырaсем cинчен eмeтленсе шутлать. Сочири концерт залeнче пурне те тeлeнтерсе „илтетeп, илтетeп!” тесе кaшкaрнa ачана aмсанать, амaшлaх мeнне маннa амaшне, cавaн пекех хaй cинчен cеc шутлама хaнaхнa ашшeне aшра вaрcать.
Cак концерт хыccaн Леша интерната мар, кукамaшe патне яла каять.
Халe Лешaн ашшeпе амaшe те пур  eнтe, aна хaлхасaр пулсан та усрава илнe.  Ашшe-амaшe тaрaшнипе Леша илтекен пулнa (унaн хaлха шaтaкeсенче  ют yт yссе ларнa  иккен).
Cапла вара, журналистпа тепeр тeл пулнa чухне Леша хaй Макумба ташшине ташлать. Халe вaл cемьере yсет. Ашшeпе амaшe aна юратаcce.  Тинех ашшe-амaш юратaвне туйса, ача чухне йывaр та нушаллa пурнacне манса телейлe yсe Леша. „Кирек хaш вaхaтра та ачашaн ачалaх кирлe, вaхaт cитмесeр унран никама та уйaрмалла мар. Ачалaхра вaрaм пурнac cулe валли пуянлaх пухатпaр – чун пуянлaхe,- тет Денис Гордеев.  Эпe cакaнпа килeшетeп. Леша ача чухнех мaн cын пек шухaшлать, чиртен сываласса шанса кeтет. Шанса кeтекенeн eмeчe пурнacланать. Cакa, ман шутпа,  калавaн тeп шухaшe  пулса тaрать. Пултаруллa cыравca хайланa калав мана хам ума лартнa тeллеве кирек мeнле пулсан та  пурнacламаллине, алла усмалла маррине вeрентрe.

Комплексное музыкальное занятие
Занятия по Музыке
Автор: Смирнова Татьяна Николаевна
16.05.2016 10:12
Комплексное музыкальное занятие
Представленная технология посвящена национальной тематике с использованием народных традиций двух культур – русской и чувашской. На современном этапе данная тематика сохраняет актуальность в условиях современного социума и как никогда востребована. Музыка, художественное слово, народные танцы, игры на фольклорной основе помогают воспитывать у детей чувство гордости за национальную культуру, понимание национальных особенностей (в нашем случае – русских чувашских), любовь к малой Родине – «Крае 100 тысяч песен и вышивок».
Цель: Обогатить знания детей средствами музыки, художественного слова, танца, игры, народного фольклора как способами художественного многогранного познания окружающего мира, родины как о крае «Ста тысяч песен и вышивок».
Воспитывать у детей чувства гордости за национальную культуру, понимание национальных особенностей в чувашском и русском искусстве.
Познакомить детей с национальной кухней.
Комплексное музыкальное занятие «В краю ста тысяч песен, ста тысяч вышивок» для выпускной группы
В группе дети получают приглашение. Воспитатель зачитывает его: «Дорогие дети, здравствуйте! Меня зовут Илемпи. Живу я в деревне Тувси. Мне бы хотелось с вами познакомиться. Приезжайте ко мне в гости. Буду вам очень рада. Илемпи».
Дети начинают собираться в гости, складывают гостинцы в сумочки, кузовочки. Садятся в автобус и едут в деревню Тувси. Звучит музыка к песне «Автобус» муз. И.Степанова. Дети «едут».
Воспитатель: Приехали! Это наша остановка: Прочтем, что здесь написано? (Дети читают название) … Правильно! (Стучатся в дверь).
Музыкальный зал оформлен в стиле деревенской избы. На полу домотканые половики, стоит печь, кровать, скамейки, лавки. На столе угощение, самовар. Вокруг много вышивки и других изделий прикладного искусства.
Воспитатель: Здравствуйте! Здесь живет хозяйка Илемпи?
Илемпи: (выходит к детям, встречает гостей) – Гости дорогие приехали! Здравствуйте!
Воспитатель: Приглашение ваше получили, автобусом приехали к вам, спешили, спасибо за приглашение. Здравствуйте!
Илемпи: Милости просим, заходите, будьте добрыми гостями, сывлах сунатпар! Добро пожаловать! Заждалась, проходите! Гостям почет, в переднем углу место, хозяйке – честь. Керрер, ачасем.
Под музыку «Хороводная» (Г. Лебедева) дети входят в избу.
1 ребенок: Принимайте от нас гостинцы!
Илемпи: Спасибо, тавтапус. Садитесь, гости дорогие!
Дети садятся на лавки, скамейки.
Илемпи: Есть у нас в Чувашии такой обычай: дорогих гостей угощать квасом. Этот напиток я сама сварила со всей любовью к вам. Напиток придаст вам бодрость, силу, придаст здоровья. Отведайте, отпейте ядрененького квасу. (Разливает и угощает детей)
Илемпи: Угощайтесь, напиток это национальный. (Разносит на подносе квас).
Илемпи: А взрослых я угощу другим национальным напитком – домашним пивом. Тоже сама варила. Угощайтесь, гости дорогие, рада вас всех видеть! (разливают пиво и разносит взрослым). (Приговаривает) Будьте здоровы, бодры, сильны, счастья вам. Это все благодаря хмелю – растению, которое у нас в Чувашии растет. Когда варишь пиво, без него не обойтись. (Показывает на лозу хмеля). Вот оно какое пышное, красивое, зеленое, с пушистыми шишечками.
Дети и взрослые: Спасибо.
Илемпи: На здоровье.
Илемпи:
Знаете ли вы страну такую
Древнюю и вечно молодую
Где в лесу тетерева тоскуют
Словно песней сердце околдуют…
Где коль праздник – от души ликуют,
Где работа – гору дай любую.
Знаете ли вы такой народ,
У которого ста тысяч слов,
У которого сто тысяч песен
И сто тысяч вышивок цветет?
Эти стихи написал народный поэт Чувашии Педер Хузангай. Какими прекрасными словами он воспел нашу родину, наш чувашский край! Издавна любили чуваши водить хороводы возле березовых рощ, дубрав. Они собирали столько народа от мала до велика и как ручейки тянулись по полянкам, по лугам.
– Ручеек, ручеек, заводи наш хоровод. (Исполняется хоровод «Ручеек, чув. нар. мелодия). Дети показывают мастерство вождения хоровода «Ручейком». Заводит хоровод Илемпи. Затем «ручеек» замыкается в круг. Исполняется хоровод «На горе-то калина», рус. нар. мел. Дети садятся под музыку.
Илемпи: Гости дорогие, как весело с вами, спасибо. Как «лебедушки» в хороводе плыли, ну и удаль, ну и молодцы!
Ребенок: Илемпи, расскажите, пожалуйста, о вашем имени. Почему вас так назвали?
Илемпи: Зовут Илемпи потому, что это старинное чувашское национальное имя, означает «красавица». Наряд на мне тоже чувашский национальный. Чувашский поэт Константин Иванов так воспевает девушку в этом наряде, послушайте:
«На лицо она прекрасна как цветочек полевой.
Очи – черные агаты – блещут силой огневой.
Вьется локон своевольный, от косы спускаясь вниз.
В лад с походкою девичьей раздается звон манист (демонстрирует)
Только солнце сядет, время к хороводу выйти ей.
В миг умоется, повесит шельгеме на грудь скорей;
На плечо накинет звонкий свой теветь одним броском;
Лоб по-девичьи повяжет алым шелковым платком,
Запоет ли в хороводе, будто пташка-соловей.
Захохочет – всякий скажет: «Нет девицы здоровей!»
Илемпи объясняет название элементов костюма: монисты – монеты из серебра, тухью – украшающий головной убор, шельгеме – нагрудное украшение, теветь – одевается на грудь наискосок через плечо (демонстрирует).
Илемпи: расскажите о себе, мне хочется с вами познакомиться. Как вас зовут? (дети называют имена).
ребенок: Мы приехали из г.Цивильск, мы там живем.
ребенок: Мы ходим в детский сад №5 «Радуга».
ребенок: Наша группа называется «Солнышко».
ребенок: Мы любим своих воспитателей.
ребенок: Еще мы любим петь, играть, танцевать.
ребенок: Наши дети в группе дружные.
ребенок: Самая любимая песня – «О дружбе». Хотите, мы вам ее споем.
Исполняется песня – «О дружбе», муз. В.Иванова. Взявшись за плечи, покачиваясь, исполняется песня, символизирующая дружбу детей.
Илемпи: Тавтапус, спасибо! Ну молодцы, дружные ребята! Все, теперь про вас узнала. Я тоже вас подарю песню, которую написал чувашский композитор Герман Лебедев «Палансем» (показывает портрет композитора), на русский язык переводится как «Калина». (Исполняется песня). – Понравилась вам эта песня? (ответы детей).
Илемпи: А кто из вас знает чувашский язык? Кто переведет на русский язык то, о чем пела?
Воспитатель: Я знаю. В этой песне поется о том, что улетели на юг птицы, только калина осталась гореть алым цветом «как огонь», и те птицы, которые остались зимовать, прилетают и питаются этими красными ягодами.
Илемпи: Правильно, спасибо, тавтапус. А какие чувства вызвала у вас эта песня?
ребенок: Мне стало немного грустно, печально.
ребенок: Мне показалось, что музыка спокойная, ласковая, нежная.
ребенок: У меня настроение стало спокойным, мне показалось, что под эту музыку можно кружиться, она плавная, легкая, похожа на вальс.
Илемпи поддерживает мнения детей: Правильно, музыка спокойная, ласковая, нежная, задумчивая, чувствуется интонация грусти и печали об улетевших птицах. Плавная, напевная, льется как ручеек. Послушайте ее еще раз и жестом руки передайте характер музыки этой песни «Палансем». Я спою 1 куплет. (Дети выполняют задание).
Илемпи (благодарит): Спасибо, вы определили верно. Вспомним композитора, написавшего эту песню. Назовите, пожалуйста.
Ребенок: Герман Лебедев.
Илемпи: Молодец, правильно. Гости мои дорогие, а знаете ли вы пословицы про песни?
ребенок: «Юра-чун усси».
ребенок: «Песня – свобода для души».
ребенок: «Юра хуйхама сирет».
ребенок: «Песня грусть-тоску развеет»
Воспитатель: «Юрасар менле пуранатап, пурнас сук, саванас сук».
«Без песни и жизнь не в радость».
Илемпи: Спасибо. А знаете ли вы еще песни?
Дети: Знаем.
Исполняется вступление к русской народной прибаутке «Лиса по лесу ходила». В это время дети подходят к фортепиано.
Музыкальный руководитель: Нам помогут кулачки отхлопать правильно ритм этой прибаутки. Одну музыкальную фразу пропоем громко, а вторую – тихо. А Саша и Вера отметят музыкальные фразы разноцветными фишками. Исполняется прибаутка «Лиса по лесу ходила».
Музыкальный руководитель: Спасибо, молодцы. Исполнили все правильно.
Музыкальный руководитель проигрывает мелодию чув. нар. прибаутки «Касая».
Музыкальный руководитель: Узнали ли вы знакомую прибаутку?
Дети: Да, «Касая». Давайте ее споем.
Музыкальный руководитель: Хорошо, будем печь, отмечая ритм, рисунок музыкальными шумовыми народными инструментами. А Сережа выложит ритм чув. нар. прибаутки полосками на фланелеграфе.
Дети подходят к скамеечке, где лежат шумовые инструменты, и выбирают инструмент сами, по желанию. Исполняется чув. нар. прибаутка «Касая».
Музыкальный руководитель: Замечательно! Саша проверит выполненное задание Насти на фланелеграфе, пожалуйста!
– Молодцы, спасибо! Рус. нар. прибаутку «Патока с имбирем» мы дарим всем гостям (часть детей проигрывают на инструментах, а часть детей поют, приплясывая).
Илемпи: Тавтапус, гости дорогие! Хороши музыканты и певцы! А загадки вы любите отгадывать? Проверим! «Чунсар-юнсар – юр юрлать!» «Без души, без сердца, а поет». (Кесле – гусли).
Воспитатель: Мы тоже загадаем Илемпи загадку. Пожалуйста.
Ребенок: Не вода, а льется, не металл, а звенит?
Илемпи: Песня. Айтар юрлатпар! Давайте споем! (исполняется чув. нар. песня «Кария»).
Илемпи: Ай, да и гости! Все-то они умеют. А кто кого перепляшет? (звучит чув. нар. плясовая музыка).
Дети и Илемпи встают в круг. Илемпи выходит в середину круга и говорит: «Сможете ли так сплясать? Это элемент чув. нар. танца называется «притопы».
Исполняет притопы без музыки в ритме (3-3-7) со счетом вслух. Мы с вами попробуем станцевать помедленнее. Исполняют «притопы» все вместе без счета, под музыку. Молодцы, дети! Правильно! Попробуем чуть побыстрее.
Дети повторяют притопы.
Илемпи: Замечательно! А танцевальную «гармошечку» — плавными движениями ног сможете исполнить? (демонстрирует). Это тоже элемент чув. нар. танца.
Дети повторяют за Илемпи, она хвалит детей.
Илемпи: Любят в Чувашии в игры играть. Поиграем?! Знаете ли вы игру «Жмурки»?
Дети: Да.
Выбирается считалкой Нинук водящая. Считалка на чув. языке, знакомая детям. Звучит чув. нар. мелодия, начинается игра «Жмурки». После того, как Нинук узнает имя ребенка, окликнувшего ее, они исполняют чув. пляску, используя все выученные движения, элементы национального танца, проявляя свое творчество
Илемпи: Ну и повеселились! Спасибо! Мастера вы на все руки. Люблю я вечерами вышивать. Хотите посмотреть на мои вышивки, чувашские узоры?
Дети проходят на выставку вышивок, узоров, рассматривая под тихий фон песни Г.Лебедева «Вышивальщицы».
Илемпи: Скоро у моей дорогой мамочки день рождения. Задумала я ей скатерть вышить. Помогите, мне, дети, пожалуйста, составить узор вышивки.
Из цветной бумаги или плотного цветного картона дети составляют узор для вышивки.
Илемпи: Какая красота! Спасибо. Вот будет приятно моей маме, анне порадуется! Как весело нам сегодня было! Предлагаю отведать чув. нац. блюдо пирог «Хуплу». Вот оно подоспело, горяченькое. Прошу к столу, дорогие гости!
Звучит чув. нар. мелодия в качестве фона. Дети рассаживаются за столом.
Илемпи: Кушайте на здоровье! Приятного аппетита!
Дети угощаются, после угощения говорят: «Спасибо, тавтапус! Пора домой возвращаться».
Илемпи: Сыва пулар! До свидания. Еще раз приезжайте!
Дети: Сыва пулар! До свидания.
Уезжают на автобусе «домой» в группу.
Т.Смирнова
Музыкальный руководитель
МБДОУ «Детский сад №5 «Радуга» г.Цивильск
< Предыдущая
Следующая >

Содержание письменной работы должно соответствовать теме и раскрывать ее.
Абитуриент должен продемонстрировать в сочинении не только знание текста, но и умение анализировать его в единстве формы и содержания; не заменять анализ пересказом сюжета того или иного произведения.
Сочинение должно отличаться цельностью, стройностью (разумной соотнесенностью частей), логичностью.
Составление развернутого плана к сочинению не обязательно, хотя его наличие придает работе стройность, целенаправленность, помогает глубже и полнее раскрыть тему.
Особо учитывается умение абитуриента оригинально и самостоятельно мыслить, общая его эрудиция, широта кругозора, начитанность, богатство его лексического запаса.
Объем сочинения – 5 – 6 страниц.
Примерные темы сочинений по чувашскому языку и литературе.

Литература темисем (Литературные темы)
1. Пeр хыпнa, пeр ялкaшнa cулaм (Л. Агаковaн вaрca cинчен cырнa хайлавeсем тaрaх).
2. Этем юрлама пaрахсассaн cут тeнче сyнессе пeлтерет (халaх юррисен илемe, шухaшe).
3. Поэзирен чaнрах тeнче эп тупаймарaм ceр cинче (паянхи чaваш сaвви тавра шухaшлани).
4. Хитререххи, ecченреххи пулман та, пулмe те тeнчере (Н. Терентьев драматургийeнчи хeрарaм сaнарe).
5. Хeнре туптаннa cирeплeхпе чыслaх (Митта Ваcлейeн пурнaceпе пултарулaхe).
6. Кашни йeрки чуна уcать (Петeр Хусанкай лирики).
7. Хeвел cути, тaпра сeткенe – cак чaнлaх eмeрсем валли (Я. Ухсай поэзийeн хaйне евeрлeхe).
8. Икe хeр – ик тeнче (А. Артемьевaн «Салампи» повеce тaрaх).
9. Юрату пылак та, йyce те (Ю. Скворцов, А. Артемьев хайлавeсем тaрaх).
10. Сасси янравлa, сaввисем сулмаклa (А. Алка поэзийe).
11. Иртнe кун, иртнe eмeр cути курaнать асaмри инcетре (П. Осипов, И. Максимов-Кошкинский, Н. Терентьев драмисем тaрaх).
12. Кeрешyce-писатель сaнарe (Cеcпeл Мишши cинчен).
13. Тaван сaмах – иксeлми пуянлaх (халaх сaмахлaхe cинчен).
14. Эпир пулнa, пур, пулатпaр (П. Хусанкай пултарулaхe тaрaх).
15. К.В. Ивановaн «Нарспи» поэминчи юрату, чыспа телей ыйтaвeсем.
16. Ф. Павловaн «Ялта» драминчи Ванюк, Елюк, Cтаппан сaнарeсен конфликчe.
17. Чыса cамрaкран упра (Л. Агаковaн «Юманлaхра cапла пулнa» хайлавe тaрaх).
18. Cут cанталaк пуянлaхне упрасси – кашни cыннaн тивece (М. Кипек хайлавeсем тaрaх).
19. Вутра cырнa cырусем (Вaрcaра пуc хунa чaваш cыравcисен пултарулaхe).
20. Чaваш халaхeн улaп паттaрe (И. Я. Яковлевaн литературaри портречe).
Ирeклe темaсем (Свободные темы)
1. Мeн cитмест-ши пирeн пурнacра?
2. Манaн cывaх cыннaм.
3. Ман пурнacри чи телейлe кун.
4. Юратма пeлекенсем телейлe.
5. Ыйхa вecсе кайсан…
6. Кaлтaр-кaлтaр ик кaвакарчaн.
7. Суха лаши те, туй лаши те пур.
8. Мeнле паха тaван кил-йышaн пeрлeхe.
9. Чeнеcce eмeтсем.
10. Кунта маншaн юмах пек тeнче.
11. Тинeс хумe пек пирeн пурнac.
12. Шавлa-шавлa пин хутлa хула.
13. Cил cаврaнать те cаврaнать.
14. Утмасть никам та пысaк шанчaксaр.
15. Aшри тупа.
16. Cутат эс, caлтaр, йaлтaртат.
17. Утатaп темччен eшнере-улaхра.
18. Cырла пиcсе cитсен.
19. Мeнлерех пурaнан, тaван ялaм.
20. Каcар. Калас сaмахaмсем.
21. Тем те пулать cул cинче.
22. Пeлместeп. Тeлeкe мeнле-ши?
23. Пeрле вeреннe, пeр йышра cyренe.
24. Пуcа таятaп.
25. Cиceм cиcрe, аслати кeрлерe.
26. Пурaнаймасть никам та икe eмeр.
27. Савaнac парать-cке cут cанталaк!

Тaван ceр-шыв.
Тaван ceр-шыв, асамлa вaй паратaн эс пире.
Тaван ceр-шыв  – сап-сар хeвел, Тaван ceр-шыв – таса тyпе,
Тaван ceр-шыв  – атте-анне,
Cуралнa савнa кил,
Тaван ceр-шыв вaл  – тантaшсем,
Ыраш пусси, купaс сасси,
Хeрсен ачаш юрри,
Лаштра юман, ката-вaрман –
Тaван ceр-шыв ку ман.
Тaван ceре юрат, чысла, ан пар aна ютта!
Таcта ютра пулсан та вaл пирeн асaмра.
?   ?   ?
Caкaр вaл – пурнac
1.Пeчeк шaллaм  юнтарать:
Тутине ялан тaсать.
Илсе парaр печени –
Хура cакaр тутлa мар.
2. Асанне куcне шaлать,
Темшeн ассaн cеc сывлать.
Шaллaма пуcран шaлать,
Сaмахне унтан пуcлать.
3. Caкaрта, ачам, пур сывлaх,
Пeтeм пурнac, пирeн вaй.
Caкaр – ceрeмeр сeткенe-
Тeрлe cыннaн eс  алли.
4.Ан тирке caкра, ачам!
Яланах асра эс тыт:
Caкaр cинче тeнче тaрать-
Вeрен aна хаклама.
?   ?   ?
Шaпуна ан упкеле:
Вaйсaрлaхна ан eнен.
Кaмaлна санне хуcсан та-
васка cынна ыр тума.
Пурнaс ура хурсан та-
Чапшaн ан cун eмeрне.
Чун ыйтнине пурнacла:
васка cынна ыр тума.
Лaплан,
шaплан,
чунна хытар.
Эс вaйлa-
cакна ан ман.
Сан вaй – халу вaл-
ыр туни.
Ceрeм-шывaм, тaван ялaм, ачаран сана эп саврaм.
Тeрленчeк
Ceр-шывaмcaм, Чaваш ceр-шывe!
Кирек acта пулсассaн та,
Ман асaмра эс чeрe, сывa,
Пуласчe ман та асунта.
Петeр Хусанкай
Акa cуралнa ceр-шывaм!..Cул хeррнче – шурa хурaнсем,  лутра шeшкeлeх. Уя тухсан, инcетри – инcетри ялсем курaнаcce. Хамaр cуралса yснe вырaнтан пахи нимeн те пулас cук. Кашни cыннaн хaйeн юратнa  кeтесe пур. Хaшe-пeрисен вaл- пысaк хула, теприсен- пeчeк кaна ял, анчах  кашниех aна  хaйне майлa юратаcce. Чылайaшe ют ceре тухса каяcce, анчах нихaш вырaн та  хамaр cуралса yснe тaрaхран лайaхрах пулас cук.
Тaван ceр-шыв…Acтан пуcланать-ши вaл? Тен, чyречерен кeрекен хeвел пайaркинчен? Тен, пyрт умeнчи хурaнсенчен? Укaлчаран пуcланакан хирсемпе cарансенчен мар-ши тата? Кирек acтан пулсан та сана, Тaван ceр-шыв, питe – питe юрататaп. Эпe cуралнa вырaнсем ытарма cук хитре.  Тaван  хирсем, вaрмансем, таса кyлeсем чунaма тыткaнлаcce. Тавралaх илемeпе киленнe май хамaн та шaпчaк евeр юрлассaм килет. Caл куcран тапакан тaрa шыва ecсен хуйхa манacать. Cак илем йaлтах  эпe пурaнакан  тaрaхра тeл пулать –cке!
Ытарайми Тaван ceр-шывaм! Cип cапнa пек тyп-тyрe, cитмeл те cичe йaмраллa, янкaс саслa Чaвашьенeм! Турат cумне турат хушса, eмeрсем хушши кашласа ларакан вaрмансем. Хумлa-хумлa, кaвак cилхеллe анлa Атaлaм!  Яш-кeрeмeн савaк кaмaллa уявeсене, пурнacне сaнлакан сaввaмaр!
Хаклa атте-аннемeрeн пeтeм чунтан калакан кивелми вeрентeвe!
Пин – пин сасa- кeвeллe чуна уcса яракан юрри – ташшийe! Куcпа виcейми, ытама кeрейми Сар хeвел пек cут тeнчеллe, тулaх пурнacлa ялавамaр! Чaваш халaхeн йышлa пуласлaхe вaрман шавe пек eрченине сaнлакан  гербaмaр!
Тaван ceр – шывaм! Чaваш тeнчин, чaваш чунeн, чaваш aс- хакaлeн кунне – cулне упраса пыракан Чaваш ceр – шывe! Cана шанатaп, санпа мухтанатaп, чунaмра усратaп!
Юрататaп тaван Чaвашьене! Юрататaп хам cуралнa  тaван ялaма – Урнара!
Тaван ялaм! Сана эпe мeн пeчeкрен саватaп, юрататaп, санпа мaнаcланатaп. Эсe аннепе пeр танах. Анне килте cук чухне пире кичем, питe кeтетпeр вaл алaк уcса кeрсе тaрасса. Ялтан инcетре чухне пире самантрах тунсaх пусса илет. Кайaк пулса  cуралнa кeтесе хaвaртрах вecсе таврaнас килет. Асaмран тухми ырa та чун – чeрене вaй – хaват парса, хавхалантарса тaракан  вырaнсене, тaвансене курас килсех тaрать.
Cуралса yснe тaван кeтес, тaван тавралaх…Хамaра кун-cул пилленe атте-анне пекех хаклa вaл пирeншeн. Инcе cула кайнa чухне aсатса ярать: таврaннa чухне хапaлласа кeтсе илет. Cук, нихacан та манacмec тaван кил-cурт, хамaр такaрлатнa уй-хирпе  cырма-cатра, вaрман сукмакeсем. Аcта кaна cитсен те, темле илемлe ceр-шыва кайсан та пирeн куc умeнчех тaван ен – инcетри caлтaр евeр ялкaшса хaй патне чeнет, хавхалантарать.
Тaван ялaм, асран кайми савнa ялaм…Мeнле виcепе хакламалла – ши aна? Cутcанталaкaн кирек хaш вaхaтeнче те манaн тaван  Урнарaм хaйне евeр хитре, илeртyллe. Cуралса yснe килeн туртaмe те виcесeр пысaк. Пирeн пyрт cумeнче cамрaк хурaн cитeнет. Мeн чухлe савaнac, мeн чухлe вaрттaнлaх унра!? Хурaнaн cутa сaнарe шaнса кyтнe чуна та aшaтe. Шурa хурaна эпe ачаранах кaмaллатaп. Унaн cепec вуллисем, тyпене кармашакан турачeсем мана вaй – хaват параcce, пурнac илемне кaтартаcce. Кeрхи ылтaн шyлкеме, хeллехи ахах – мерчен сапакан кeрeк те, cурхи ешeл кeпе – йaлтах килeшyллe хурaн cинче. Тавралaхра шап – шурa та хeр пек яштака хурaнсене куратaп та cут cанталaка юратса сaвa cыратaп:
Шурa – шурa хурaнсем,
Ытарайми   тусaмсем…
Юнашарах йaмрасем кашласа лараcce. Ах, ытла та хyхeм – cке чaваш йaмри! Тaван хирсем, вaрмансем, кyлeсем чунaма тыткaнлаcce. Cуллахи вaхaтра шыв хeвел шевлипе чyхенсе йaлкaшать, вaй вылять, тeрe тeрлет те ылтaн  йaлтaртатмасть – ши тесе шухaшлатaн ирeксeрех.
Пирeн ял Урнар ятлa. Вырaнe  чуна илeртет. Пaхасчe сирeн cyлтен, кaвак пeлeт айeнчен. Пeр – пeр юмахри асамлa eшне мар – ши ку тесе тeлeннe пулaттaрах. Мeншeн тесен урамeсем  мaнаcлa патша евeр сaрт cамкисем cине ларса тухнa.  Урнар пысaках мар пулин те пурaнакансем туслa кaткaсем евeрех ecчен, тaрaшуллa. Хальхи саманара ытлa – cитлe пурaнма питe йывaр, анчах cавах пуcне усмаcce ентешсем. Шав малаллах талпaнаcce, пурнac тeрекне cирeплетме тaрaшаcce. Cынсем тиенсех тaракан йывaрлaхсене парaнманран ялaн малашлaхe пурах тесе шутлатaп. Ялти кашни кил хуcиех улма- cырла cитeнтерет, пахча – cимec туса илет. «Мeн тери ecчен, савaнacлa, туслa cынсем хушшинче cуралнa эпe», – шухaшлатaп тепeр чухне. Вара хама чи телейлe cын пек туятaп. Куллен вaй хумасан, тaрaшмасан, ырa та телейлe пурнac тума cукрах. Ырлaхe те, телейe те хамaртaнах килет.
Эпe хамaн яла манaн телейeм тесе шутлатaп. Кунта  ачалaх иртет, юлташсемпе выляса – кулса cитeнен…Ачалaх!..Мeн тери савaк вaхaт! Унaн ытамне тепeр хут лекес пулсан урaх  вecерeнес cук. Асамлa та илeртекен тeнче!  Мeншeн питe хaвaрт иртсе каятaн – ши эсe? Вaхaт иртe, часах тaван ялтан тухса каймалла пулe, анчах пире  тaван Шупашкарaмaр хaйeн ытамне илe. Атте – анне cунатти айeнчи пекех  вaл пире хyтeлесе тaрe.
Юрататaп эпe хамaр caтмахри пек Чaвашьенeме!  Мeншeн мaнаcланас мар – ха манaн унпа? Вaл манпа  яланах кaмaллa, тараватлa. Унaн кaкри cине пуcа хурaттaм та пeр хускалми темeнччен тaрaттaм, мeншeн тесен чунра caмaл – caмaл.

Кам тaшмана парaнмасть, aна халах манмасть…
Ваттисен самахе
Вaрca… Тaван ceршывaн Аслa вaрcи… 1418 талaк хушши кeрлене cак харушa вaрca. Пирeн чечекленекен тaван ceршыв cине 1941 cулхи июнeн 22-мeшeнче нимec фашисчeсен эшкерeсем систермесeр тапaннa, лaпкa хуласене, ялсене аркатнa, сирпeтне, cунтара-cунтара янa.  Совет халaхe пeр cын пек пулса Тaван ceршыва хутелеме ceкленне.
Вaрcaра пехотинецсем те, летчиксем те, моряксем те, разведчиксем те, партизансем те фашистсене хирec кeрешнe.
Вeсен хушшинче пирeн ял cыннисем те пулнa. Хашe-пeри паттaррaн cапacса яланлaхах вaрca хирeнче юлнa. Таврaннисем вара cамрaк aрaва телей сунса: «Эпир курнине сирeн нихcан та курмалла ан пултарччe,» – тенe.
Иртнe вaрca 27 миллион cын пурнacне илсе кайна. Вaрcа пирeн ceршыва пeтeмпе 679 миллиард тенкeлeх cухату кунe. Миce шкул, больница, музей ceрпе танлашман-ши?! Cавaн пек йывaр та хaрушa тапхaрта пeтeм халaх пeр cиреп чaмaра пуcтарaннa. 130 ытла чeлхепе калаcакан халaх пeр eмeтпе, пeр тeллевпе кeрешнe. Cавaнпа ceнтерне те eнтe cав ирсeр тaшмана совет халaхе…
Шел пулин те, вaрca ветеранесен шучe cулсерен чакса пырать. Пирeн вeсене хамaран вaй-хал cитнe таран пулaшмалла. Тепeр чухне ырaпа чeнсе калаcни те вeсен кaмлне ceклет, вaрca суранeсем cинчен манма пулaшать.
Пиртен инcех мар Гордеев Алексей Николаевич пурaнать. Вaл Хулаcырми ялeнчи вaрcа ветеранeсенчен пeртен-пeр сывa юлнa cын.
Вaрca пуcланнa хыпара Элекcей тете Хусан хулинче илтнe. Cак тапхaрта вaл ремесла училищинче вeреннe. Часах Элекcей тaван яла таврaнать. Ашшeне вaрса илсе каяccе. Амaшe вара тaвaтa ачипе пeччен тaрса юлать. Элекcей тете окоп та чавать, колхозра та ecлет. Часах вaл бригадир пулса тaрать. Бригадирта 2 cул ecлет.
1943 cулта вaл вaрcа каять. Элекcей тетене,ытти cамрaксемпе пeрле, Украинaна илсе каяcce. Cул cинчех вeсем, мeскeнсем, тaшман атаки айне лекеcce. Cак каc вара 60 cухрaм cуран утаcce вeсем, мeншен тесен эшелонне нимeccем cунтарса яна. Урамра вара «шатaртаттрать декабрь». Cул cинче Элекcей тетен чи cывaх тусe Юманов Петр вилсе каять. Вал хамaр ял cынниех пулнa…
Элекcей тете нихacан та хайне хушнa ecрен пaрaнман. Командир пана ecе вaхaтлa пурнacлама тaрaшнa. Ахальтен мар вaл «Хeрле cалтар» ордена тивec пулнa.
Аслa Ceнтерeве вaл Берлин хулинче кeтсе илет. Ceнтеру cинчен калаcма пуcласан Элекcей тетен куceсем шывланаcce.
Чaваш йекечeпе пeрле вырaссем, украинецсем, белоруссем, хаккассем, узбексем, якутсем, эрменсем савaнаcce. Пурте вeсем – ентeшсем, тaвансем. Анчах пурин те пeр шухaш: «Халaхсен юнe мeн чухлe тaкaннa cак Ceнтерушeн?» Cамрaк каччaн хaвaртрах тaван килне тавранасси килет. Ахальтен мар ваттисем: «Тaван ceршыв – анне, ют cершыв – атте,» – тенe.
Халe 83-ри Элекcей тете  манукeсемпе савaнса пурaнать. Вeсене: « Телейлe те вaрaм eмeрле пулaр», – тесе пиллет. Ватaсен пилe вара пуянлaхран та хаклa.
Вуланa хайлавсем тaрaх эпир cакна пeлетпeр: ceнтеру кунe хaвaртрах cывхартас тесе аслисемпе юнашар тaрса ачасем те кeрешнe.  Вeсем фронтра та, тылра та пeтeм йывaрлaха туссе ирттерсе тaшмана cапса аркатма тaрaшнa. Пирeн, cамрaксен, ирeк пурнacа сыхласа  хaварассишен паттaрла cапcaма хатeр пулмалла. Cак хаяр вaрca cинчен самантлaха та манмалла мар.
Вaрca вучe ceр cинче паянхи кун та сyнмен-ха. Чечня вaрcи те хай cинчен мантармасть: террористсем алхасаcce, мирлe шaплaха пaсаcce.
Телейлe пурaнма пире мирлe пурнaс кирлe. Cавaнпа та эпир яланах cапла калатпaр: «Пултaр мир eмерех!»

П Г Кипарисов Юра Сочинение

⚡ 👉🏻👉🏻👉🏻 ИНФОРМАЦИЯ ДОСТУПНА ЗДЕСЬ ЖМИТЕ 👈🏻👈🏻👈🏻

Итоговое сочинение | ЕГЭ 2022 | ВКонтакте
School-Essay — школьные сочинения по литературе, анализы . . .
Кипарисов, Пётр Гаврилович — Википедия
Сочинения + Краткие содержания + Готовые домашние задания . . .
Сочинения по текстам ОБЗ 2020
Кипарисов, Василий Фёдорович — Википедия
ЕГЭ . Русский язык . Задание 27 . Сочинение 3 (по по тексту Б . . .
Собрание сочинений в 6 томах . Том 2 — Домбровский Юрий . . .
Антокольский, Павел Григорьевич — Википедия
Приключения про индейцев — Книги по жанру — стр 5
Курсовая Основы Теории Потребительского Поведения
Доклад по теме Невротическая потребность в любви
Курсовая работа по теме Новые космологические теории
Итоговое сочинение | ЕГЭ 2022 . запись закреплена . вчера в 21:10 . Действия . Пожаловаться . Подборка книг, которые можно использовать для аргументации в итоговом сочинении 2021-202 . #itogovoe@ege100ballov #itogovoe2022 . . .
Сочинения по русскому языку; Времена года; ЕГЭ и ГИА; Рецензии; Сочинения описания; Сочинения по мотивам русских сказок; Сочинения по произведению «Слово о полку Игореве» Сочинения-рассуждения Анализы стихов ‧ Русский язык ‧ Русская литература ‧ Грамматика ‧ Зарубежная литература ‧ Краткие содержания
Кипарисов Пётр Гаврилович родился 1 сентября 1928 года в деревне Бартеневка (с 1967 года не существует) Крапивинского района Кемеровской области в семье чувашских крестьян, переселившихся в Сибирь в 1914 году из села Аккозино, ныне Марпосадский район Чувашии . В 1935 году семья . . .
www .litra .ru
Сочинения + Краткие содержания + Готовые домашние задания + Биографии = Litra .RU .
Сочинения-рассуждения на лингвистическую тему (2011 г .) Сочинения-рассуждения на лингвистическую тему (2012г .) Сочинения-рассуждения на лингвистическую тему (2013 г . — 2014 г .) по сборнику Цыбулько
Василий Фёдорович Кипарисов (29 марта [10 апреля] 1849, село Байки, Саратовская губерния — 28 января [9 февраля] 1899, Сергиев Посад) — российский богослов, профессор Московской духовной академии .
hallenna .narod .ru /russian_EGE_sochinenie-3 .html
ЕГЭ, русский язык, сочинение 3 по тексту Пастернака, сборник ЕГЭ 2019, можно ли найти . . .
RoyalLib .Com >> Русская классическая проза >> Домбровский Юрий >> Собрание сочинений в 6 томах . Том 2 — скачать книгу
Антокольский . Па́вел Григо́рьевич Антоко́льский ( 19 июня ( 1 июля ) 1896, Санкт-Петербург — 9 октября 1978, Москва ) — русский, советский поэт, переводчик и драматург .
Гамбусино . Густав Эмар (1818-1883) — французский писатель, автор большого цикла увлекательных, остросюжетных историко-приключенческих романов . Романы «Твердая Рука» и «Гамбусино» интересны не только занимательным сюжетом: они знакомят читателя с суровым бытом и нравами . . .
Реферат по теме Смутное время
Сочинение по теме 1812 год в изображении Толстого
Кормление свиней
Допускное Сочинение По Русскому Языку 11
Психология Управления Эссе
Дипломная работа по теме Разработка комплекса мероприятий по проектированию второго пути участка Белорусской железной дороги Волковыск-Гродно
Реферат Причины Заболеваний
Кирик Самостоятельные И Контрольные Работы 10
Образец Реферата На Английском Языке
Мои Впечатления О Медицинском Колледже Сочинение
Система Рынка Курсовая
Реферат: Статистика миграции населения
Реферат: Мировое страховое хозяйство 2
Фессалоникийская церковь.
Отчет По Производственной Практики Технолога
Какие Произведения Можно Использовать Для Сочинения Егэ
Доклад: Блюнчли, Иоганн Каспар
Дипломная работа по теме Разработка алгоритмов контроля и диагностики системы управления ориентацией космического аппарата
Курсовая Работа Homonyms
Курсовая работа: Производство мягких сыров
Курсовая работа по теме Рынок труда и его особенности в России
Сочинение Рассуждение Зачем Необходимо Знать Русский Язык
Реферат: Чума собак. Скачать бесплатно и без регистрации
Учебное пособие: Розрахунок природної вентиляції
Контрольная работа по теме Реформа публичной администрации в Украине
Курсовая работа по теме Суффиксные деревья поиска
Курсовая Работа Антиплагиат Сколько Процентов Допускается
Реферат: Шпора по гражданскому кодексу
Дипломная работа по теме Задачи правоохранительных органов по борьбе с преступлениями, посягающими на жизнь и здоровье
Реферат по теме Педагогический идеал и его конкретно-историческое воплощение
Курсовые Разницы Проводки У Продавца
Сочинение Рассуждение На Тему Чувство Долга
Контрольная Работа На Тему Митно-Тарифне Регулювання
Конкурс Дипломных Работ 2022
Реферат: Правосознание и юридическая культура
Курсовая работа: Разработка финансово-экономического плана предприятия
Реферат: Потребности и мотивы личности
Как Написать Сочинение Про Храм
Дипломная работа по теме Получение и сорбционные характеристики силикагелей с иммобилизованной формазановой группой
Курсовая работа по теме Формирование и использование информационных ресурсов
Лекция по теме Ртутные нейротоксикозы
Годовая Контрольная Работа По Биологии 7 Класс
Немецкое экономическое чудо
Витус Беринг Реферат По Географии
Реферат На Тему Логістика Міжнародних Перевезень
Курсовая работа по теме Обеспечение безопасных условий труда на участке печатных плат
Реферат: К вопросу о субъектах получения взятки
Курсовая работа: Работа по физическому развитию в дошкольном учреждении
Реферат На Тему Демографічна Криза Та Шляхи Її Розв’Язання
Курсовая работа по теме Радиолокация: обнаружение и распознавание. Средства постановки помех и помехозащиты РЛС
Курсовая работа по теме Концепции ценообразования
Реферат: Основы бизнеса информационных технологий
Сочинение По Анализу Стихотворения Зимнее Утро
Сочинение Про Церковь Вознесения На Улице
Эссе По Английскому Языку Онлайн Обучение
Курсовая работа по теме Предмет и метод административного права
Дипломная работа по теме Документальное оформление главной книги, технология составления и анализ бухгалтерского баланса
Реферат Usb Интерфейс
Реферат по теме Механические колебания в дифференциальных уравнениях
Курсовая работа: Горные работы
Курсовая работа по теме Технология выращивания свеклы
Реферат по теме Имидж и реклама
Реферат: Short Story Comparison-
Курсовой График Кокос
Дневник По Практике В Садике
Реферат Самоорганизация В Кризисных Условиях
Учебное пособие: Планирование численности персонала
Контрольная Работа Линии 5 Класс Дорофеев
Курсовая работа: Современное состояние рынка конкуренции в России
Контрольная работа по теме Елементи типового вікна Windows
Дипломная работа по теме Аудит бухгалтерского учета обязательств организаций
Развитие Физической Силы Реферат
Дистанционное Образование Современное Состояние И Перспективы Эссе
Контрольные Работы 4 Класс Виноградова
Соучастие по уголовному праву
Реферат: Акустика движущихся сред
Почему Люди Любят Сказки Сочинение
Отчет по практике по теме Организационно-правовая форма Минского городского управления Фонда социальной защиты населения Министерства труда и социальной защиты Республики Беларусь
Контрольная работа по теме Звукоподражание в английском и русском языках на примерах поэтических произведений
Конспекты лекций: Уголовно-исправительное производство
Контрабанда Курсовая Работа По Уголовному Праву
Ответ на вопрос по теме Герундий (Gerundium) латинский
Контрольная работа по теме Характеристика флоры школьного участка
Сочинение Миниатюра Ветер Разбойник
Правовые Основы Обеспечения Пожарной Безопасности Реферат
Реферат по теме Социальная политика: сущность, направления, механизмы реализации, особенности в современном российском обществе
Реферат На Тему Влияние Развивающей Программы На Формирование Собственного Я Младших Подростков
Курсовая работа по теме Автоматизация учета продаж программных продуктов 1С
Выполнить Курсовую Работу На Заказ Сайт
Доклады На Тему Поликультурное Образование
Дипломная работа по теме Набор, отбор, наем персонала в фирме: проблемы и направления совершенствования (на примере ООО ‘Поволжский оконный завод’)
Контрольная Работа Огэ 2022 Физика
Курсовая работа: Статистическое изучение внешнеэкономической деятельности
Реферат: Россия и страны СНГ в предверии 21 века
Переустройство И Перепланировка Жилого Помещения Курсовая Работа
Реферат по теме Движение декабристов
Реферат На Тему Возрастные Особенности Физического Развития Детей Среднего И Старшего Школьного Возраста
Реферат по теме Экологические проблемы Приднепровского региона
Сочинение В Формате Письма
Реферат: Трагедия Еврипида «Медея». Скачать бесплатно и без регистрации
П Г Кипарисов Юра Сочинение

  • Кир булычев короткие рассказы для детей читать
  • Киор код как пишется
  • Кир булычев заповедник сказок краткое содержание
  • Кинтель увидел маленькую скрипачку сочинение рассуждение
  • Кир булычев заповедник сказок главные герои