Укучыларның рухи байлыгын үстерүдә китап уку һәм сәнгатьле укуның роле
Фән һәм мәдәният өлкәсендә кешеләр ирешкән барлык уңышлар иң кыйммәтле хәзинә булып китапта саклана һәм буыннан-буынга түкми-чәчми җиткерелә. Барлык яшьтәге кешеләр өчен дә китап белем чишмәсе хезмәтен үти, тормышны таный һәм бәяли белергә, иҗтимагый мөнәсәбәтләр һәм табигать күренешләре законнарын аңларга өйрәтә. Кешенең иҗтимагый һәм әхлакый идеалларын формалаштыруда һәм җәмгыятьтә үз-үзеңне тоту нормаларын үзләштерүдә матур әдәбиятның роле аеруча зур.
Мәктәптә тәрбия һәм белем бирү эше нигездә китап ярдәмендә тормышка ашырыла. Фәнни-популяр һәм матур әдәбият китаплары укучылар өчен табигать турында, үткән заманда яшәгән һәм хәзерге кешеләр тормышы, төрле илләрдә кешеләрнең иҗтимагый яшәешләре һәм тормыш-көнкүрешләрендәге аерма һәм төрлелекләр турында мәгълүмат бирә. Безнең әби-бабайларыбыз китапны ипигә тиң күреп кадерләгәннәр, хөрмәт иткәннәр. Китап сүзе – иң хак сүз булып саналган. Ул иң кадерле урында сакланган, тузан бөртеге дә кунмаган. Ә бүген китапның хәле ничек?
Бүгенге глобализм, интернетизм чорында китапка хөрмәт юк дәрәҗәсендә, ул теләсә кайда аунап ятарга да, пычранып, буялып, ертылып беткән булырга да мөмкин. Китап – белем иленә, бәхет дөньясына алып керүче. ”Бәхетне юлдан эзләмә, белемнән эзлә”, дигән халык. Үз-үзеңне тәрбияләү, индивидуаль рухи тормыш та китаптан башлана.
Китап кешенең дусты, тәрбиячесе, укытучысы булырга тиеш. Һәр балада кечкенәдән үк китапка мәхәббәт тәрбияләнмәсә, әгәр китап уку аның рухи ихтыяҗына әйләнмәсә, үсмерлек елларында аның күңеле буш була, уйламасаң да, ул каяндыр килеп чыккан начарлык белән тула.
М.Горький да бит: “… китапны яратыгыз, ул тормышыгызны җиңеләйтә, уйларның, хисләрнең, вакыйгаларның чуар һәм ярсу буталчыгыннан чыгарга ярдәм итә, кешеләрне хөрмәт итәргә өйрәтә…” дигән.
Шул максаттан укучыларда китап укуга, гомумән, аңлап һәм сәнгатьле укуга ихтыяҗ булдыру укытучы алдында беренче таләп булып тора.
Фәнни һәм матур әдәбият әсәрләре укучыларның танып белү сәләтләрен үстерә, укучыларны табигать күренешләренең үзенчәлекләрен, иҗтимагый тормышның типик күренешләрен аерып күрә һәм аларга нигезле бәя бирә белергә өйрәтә. Китапка анализ ясау процессында укучы сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен билгели, укылган әсәргә карата үз фикерен әйтә, аңа үз аңлатмасын бирә, укудан туган нәтиҗәләрне үзен әйләндереп алган тормыш практикасына күчерә. Аңлы уку аша баланың сөйләм культурасы үсә, байый, эчтәлеклерәк, логик яктан бәйләнешлерәк була бара. Димәк, укучыларга аң-белем, мәгърифәтле һәм мәдәниятле тәрбия бирүдә, аларның гомуми үсешен арттыруда уку дәресләре аеруча әһәмиятле урын тота.
Укучыны китап эчтәлеген дөрес аңлаучы, китапны үзенең дусты, остазы төсендә яратучы, китапка олы хөрмәт белән караучы итеп тәрбияләү мәктәпкә килгән көннән үк башлана. Башлангыч уку күнекмәләре, укыганны дөрес аңлый һәм бәяли белүләр уку дәресләрендә укытучы җитәкчелендә тәрбияләнә. Балада китап белән киңәш итү, әңгәмә кора һәм бәхәсләшә белү яралгысы башлангыч сыйныфларда ук булырга тиеш. [1: 54-55 бит] Уку дәресләренең максаты – баланы аңлап укый белергә өйрәтү; җәмгыять һәм табигать турында башлангыч белем, гуманистик әдәп-әхлак, эстетик тәрбия бирү һәм дөньяга хакыйкый-фәнни караш формалаштыру; дөрес, йөгерек һәм сәнгатьле уку күнекмәләренең нигезен салу; проблемалы уку яралгыларын формалаштыру.
Сәнгатьле уку – кычкырып укуның бер сыйфаты. Укыганда интонация, пауза, басым һәм башка чаралар ярдәмендә текст эчтәлегенә автор тарафыннан салынган фикерләр һәм хисләрне аерып күрсәтә алу, әсәр идеясен аңлавыңны уку процессында тавышың белән белдерә белү сәнгатьле уку була. Сәнгатьле уку аңлап укуның күрсәткече итеп санала һәм дөрес, йөгерек укыганда гына була.
Сәнгатьле укырга өйрәтү, беренчедән, укучының үзен, икенчедән, тыңлаучыны эстетик яктан – нәфис зәвыклы, тормышка, әдәбиятка һәм сәнгатькә матурлык күзлегеннән дөрес карашлы итеп тәрбияләргә ярдәм итә. Өйрәнүче кешенең үзе өчен файда аеруча зур. Чөнки сәнгатьле уку – ул, барыннан да элек, художество әсәренең җилегенә, тамырына үтеп керү, аның турыдан-туры әйтелгән фикерләрен генә түгел, ә кинаяле мәгънә һәм төсмерләрен дә матур яңгырашлы һәм ачык итеп, калкулата төшеп тапшыра белү дигән сүз. Бу – образга кереп, образ дөньясын күз алдына бастырырлык рәвештә сурәтле итеп уку, шул юл белән тыңлаучыга көчле йогынты ясау, аны тәэсирләндерү, дулкынландыру. Сәнгатьле уку интонация ярдәмендә ачыклыкны, табигыйлекне, сурәтлелекне һәм матурлыкны берьюлы эченә ала һәм барысын берләштерә, гармонияләштерә. Боларга ирешү өчен, барыннан да элек, әсәрдә чагылганнарны яки шуларга охшаш күренешләрне якыннан тоя, үз йөрәгең аша үткәреп кичерә, геройлар тормышы белән яши, дулкынлана, интонация белән җиңел һәм дөрес җитәкчелек итә алу кирәк. Шушылар булмадымы – укылган сүзләр тыңлаучыларга әсәр героеның яки ул геройларны якыннан күреп-ишетеп белгән кешенең (авторның) фикере һәм кичереше булып барып җитми, уйлап чыгарылган нәрсә булып аңлашыла.
Укучыларга, тормыш тәҗрибәләре аз булганлыктан, әсәрдә чагылганнарны йөрәге аша үткәреп, үз хисләрең кебек итеп кичерүе кыен. Әгәр алар әсәрдә чагылган картиналарның тормышта очрап торганлыгын яки булырга мөмкинлеген әти-әниләреннән, укытучылардан сорашып белсәләр, үзләре күргәннәрдән әсәрдәгегә охшашларын күз алларына китерсәләр һәм шул белем байлыгы белән әсәрне тагын берничә кат укысалар, бу вакытта, һичшиксез, әсәрдә чагылганны күпмедер дәрәҗәдә йөрәкләре аша кичерә алачаклар. Мәсәлән, Һ.Такташның “Иптәшләр” шигыре башка милләт кешеләреннән иң якын бер дусны күз алдына китереп, сүзләрне шуңа сөйләгән кебек итеп укылса, укуның сәнгатьлелеге, тәэсир көче, һичшиксез, зур булачак.
Сәнгатьле укырга өйрәнүнең сөйләү теле культурасын үстерүдә дә роле кечкенә түгел. Художество әсәрен тиешле эмоция белән матур итеп укый белгән кеше башкалар белән сөйләшкәндә фикерләрен интонацион яктан җиренә җиткереп бәян итә ала.
Сәнгатьле уку кагыйдәләрен һәм нормаларын үзләштергәндә, сәнгатьле уку буенча тиешле күнегү булдырганда, диалектализмнардан да котылырга мөмкин. Чөнки сәнгатьле уку – фикерне, вакыйганы сурәтле-тойгылы итеп бирә белү белән бергә, сүзләрне һәм авазларны да дөрес итеп әйтү дигән сүз ул. Моңа ирешүдә дәресләрдә укытучының укуы гына түгел, ә аудио һәм видео язмаларда теге яки бу артистның укуларын тыңлауны отышлы кулланырга мөмкин.
Сәнгатьле укуга өйрәнүдә аның теоретик-методик нигезләрен белүнең һәм практик яктан бик еш һәм кат-кат күнегүләр үткәрүнең роле бик зур. Ләкин боларны укучылар мөстәкыйль рәвештә генә эшли алмый. Аларга практик ярдәм, үрнәк күрсәтү кирәк. Шуңа күрә сәнгатьле укуның гомуми теоретик һәм методик нигезләрен үзләштереп, практик күнегүләрнең алымнарын өйрәнеп бетергәнче сәнгатьле уку дәресләрен ешрак үткәрү максатка ярашлы булачак.
Һәр дәрес текст өстендә эшләүнең бер төре формасында сәнгатьле укуның бер-бер мәсьәләсен үзләштерүгә багышлана. Ләкин һәр очракта сәнгатьле уку мәсьәләсе текстка анализ ясау җирлегендә аңлатыла. Чөнки текстта фикернең нәрсә турында булуын, ничек, нинди төсмерләр белән бирелүен белмичә торып, интонация чараларыннан кайсысының нинди сүзгә төшүен тулысынча билгеләве кыен.
Текстка анализ ясау, бер яктан, әсәрне өйрәнү, идея-эстетик багажны баету ысулы булса, икенче яктан, сәнгатьле уку өчен хәзерләнү чарасы да булып тора. Анализ вакытында текстның (әсәрнең) төп фикерен, геройлары характерын, тойгысын, теле үзенчәлеген, геройларына авторның мөнәсәбәтен ачыклауга игътибар ителергә тиеш.
Димәк, сәнгатьле уку матур әдәбиятның, эстетиканың бер органик өлеше булып тора. Ул дикция һәм интонациянең үзара эшчәнлеге турындагы тәгълимат та. Дикция сөйләү органнарының эшчәнлеген, авазларның дөрес әйтелешен, ә интонация сүзләрнең, җөмләләрнең, текстның ачык, матур, тәэсирле яңгырашын тәэмин итә.
Кызганыч, программа буенча мәктәп дәресләрендә дикция өстендә эшләү каралмаган. Ә шулай да индивидуаль эшкә игътибар итәргә кирәк.
Сәнгатьле укуның иң авыр, иң мөһим теоретик нигезе – интонация.
Укучыларга иң элек интонациянең әһәмияте турында аңлату зарур. Кеше үзе теләгәнен яки иҗтимагый мәнфәгатьләрне яклап нәрсәнедер аңлатырга яки күрсәтергә, үтенергә яки боерырга омтылганда, каршы якның нинди позиция алуына һәм объектның нинди булуына карап, я төрле тойгылар белдерә, я сөйләгән җиреннән тукталып ала, яки сөйләвен һәм укуын кызулата төшә, яисә моңлы аваз чыгарып куя. Болар барысы да аның тавышының төрле характерда һәм формада, төрле югарылыкта һәм тизлектә хәрәкәтләнүе аша белдерелә. Ничек, нинди тыныш билгеләренә тәмамлануы буенча сөйләмне интонацион яктан дүрт төргә бүлеп карарга мөмкин: сорау интонациясе, хикәя-җавап интонациясе, өндәү интонациясе, тәмамланган интонация. Яхшырак аңлашылсын өчен, бер үк сүзләрдән төзелгән сөйләмне шундый ук интонацияле дүрт төркемгә куеп укып күрсәтү, аңлату оештырыла. Аннан соң укучылар үзләре интонацион яктан дүрт төрле җөмләгә мисаллар уйлап табалар, дөрес итеп әйтеп күрсәтәләр.
Сәнгатьле укуда тон зур әһәмияткә ия. Ул – әсәрдәге объектка карата автор тарафыннан чагылдырылган мөнәсәбәтнең, фикер логикасының характеры. Тон, гадәттә, шатлану-кайгыру, ярату-күралмау, хөрмәт-нәфрәт, соклану-җирәнү кебек мөнәсәбәт һәм тойгылар булып яңгырый. Художество әдәбиятында ул әсәрнең фикер һәм тойгылар логикасыннан, әдипнең үзе сурәтләгән объектына мөнәсәбәтеннән чыгып билгеләнә. Димәк, укучыга художество әсәрләренең төп идея-эстетик үзенчәлекләре, төп эмоциональ бизәкләре тон аша чагылганын аңлату мөһим.
Гомум тоннан башка сәнгатьле уку өчен беренче чиратта кирәкле чаралар – пауза һәм басым. Үзара сөйләшкәндә яки текстларны укыганда, паузалар тиешле урыннарда ясалмаса яки кирәкмәгән урыннарда ясалса, фикер һәм тойгы мәгънәсез төс ала. Паузалар – кешенең сөйләү, тын алу органнарына хәрәкәт көче, ял бирүдән тыш та бик күп төрле функцияләр башкара. Аерым текст өстендә, укучылар белән паузаларның шартлы билгеләрен куеп, уку күнекмәләре оештырыла.
Басым исә аерым сүзләрне, җөмләнең шул сүзләргә төбәлгән мәгънәсен һәм тойгысын көчлерәк яңгырашлы, үзенчә төсмерле итүче интонацион чара. Ул сөйләмдәге, әдәби тексттагы фикер, тойгы логикасының һәм системасының нигезендә яткан сүзләргә куела. Фикерне һәм тойгыны матур итеп тапшыруга ярдәм итә. Аны санга сукмау яки урынсыз файдалану фикер системасына һәм логикасына зарар китерә, тойгы төсмерен боза, сөйләмнең һәм әдәби текстның тәэсир көчен, матурлыгын киметә яки бөтенләй җуя. Укучыларга шулай ук кечкенәрәк күләмле әсәргә пауза һәм басым куярга, укып күрсәтергә тәкъдим ителә. [2: 147 -160]
Сәнгатьле уку — әсәрне аңлату ысулы. Ул – әсәрне (геройларның халәтен, аларның кичерешләрен, авторның темага, эчтәлеккә мөнәсәбәтен, язылганның матурлыгын) тирәнтен аңлау нәтиҗәсе. Башта сәнгатьле укырга балалар укытучыга охшатып өйрәнәләр, соңыннан кайбер әсәрләрне мөстәкыйль рәвештә сәнгатьле укый алалар. Дәресләрдә балалар күңел үсү һәм кәеф китү, ярсу һәм өметсезлек, канәгатьлек хисе һәм кызыклы фикер яки әсәр героеның эшләнгән эшеннән күңел булу тойгыларын кичерергә тиеш.
Шуңа күрә укытучыларның да, ата-аналарның да балаларны карарга һәм күрергә, тыңларга һәм ишетергә, тирә-юньнән тәэсир һәм күзаллау тупларга өйрәтүе мөһим. Хисләр һәм фикер белән бергә сөйләм үсә, балалар тирән фикерле, көчле образлы әдәби әсәрләрне тормышның үзенчәлекле гәүдәләнеше итеп кабул итәргә өйрәнәләр.
Уку — график рәвештә бирелгән текстны телдән сөйләмгә күчерү (кычкырып укыганда) һәм аны мәгънәви берәмлекләргә бүлүне (эчтән укыганда) үз эченә алучы сөйләм эшчәнлегенең бер төре. Уку техникасы белән аңлау тыгыз бәйләнештә тора һәм алар бер-берсен тулыландыралар да. Баланың дөрес һәм йөгерек укуы – уку техникасының күрсәткече , ә аңлауның күрсәткече сәнгатьле уку санала.
Тел, сөйләм – безнең байлыгыбыз, милли культураның бер өлеше. Бүгенге укытуны гуманлаштыру заманында укучыларның язма һәм телдән сөйләмен үстерү, аларда телгә карата дөрес мөнәсәбәт формалаштыру, телнең лексик байлыгыннан дөрес файдаланырга өйрәтү, сүзлек запасын арттыру – иң төп мәсьәләләрнең берсе.
Сөйләм уй-фикерләреңне җиткерү чарасы гына түгел, ул фикерләүне дә үстерә, ягъни сөйләмнән башка фикерләү, фикерләүдән башка сөйләм була алмый. Үз фикереңне төгәл, эзлекле, аңлаешлы, аһәңле, дөрес итеп формалаштырырга өйрәнү процессында без фикерләргә дә өйрәнәбез. Нинди генә өлкәдә эшләсәк тә, безнең сөйләмебезнең үскән булуы, телнең лексик байлыгы белән иркен эш итә алуыбыз бик мөһим.
Сөйләм – кешенең гомумкультура дәрәҗәсен күрсәтүче билге дә. Бүгенге базар икътисады һәм конкурентлык шартларында үз һөнәреңне яхшы белүдән тыш, аралаша белү мөмкинлегеңнең зур булуы, төрле проектлар төзи һәм аларны башкаларга үтемле итеп җиткерә белү, гади генә әйткәндә, матур итеп сөйли һәм ышандыра белү зур әһәмияткә ия.
Аңлап уку, ягъни текстның төп эчтәлеген аңлау һәм аңа карата үз карашыңны яки мөнәсәбәтеңне белдерә алу сәнгатьле укуга ирешүнең төп шарты булып тора.
“Китап уку – гаҗәеп бер тәрәзә ул, шуның аша балалар дөньяны һәм үзләрен-үзләре күрәләр һәм танып беләләр.” В.А. Сухомлинский
… Синең алдыңда – китап. Ул әле өр-яңа, бик матур, шундый серле. Аның битләрен ачкач, ниндидер серле дөньяга эләгерсең төсле. Сакланып кына битен ачасың… һәм сихри тирәлеккә кереп китәсең. Ул синең дустыңа, ярдәмчеңә, киңәшчеңә әйләнә. Син аны яратасың, кадерләп саклыйсың… Их, һәрвакыт шулай булсачы. Ничек күңелле булыр иде.
Файдаланылган әдәбият:
- Башлангыч сыйныфларда татар телен укыту методикасы, С.Г.Вәгыйзов, Р.Г.Вәлитова, Казан, Мәгариф, 2001.
- Урта мәктәптә татар әдәбиятын өйрәнүнең фәнни-методик нигезләре, Ә.З.Нигъмәтуллин, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1983
9
Помогите , пожалуйста написать сочинение на татарском языке на тему «Книга» , очень надо
1 ответ:
0
0
Китап — иң акыллы киңәшчеләрнең берсе. Китап һәр кешегә хезмәттә булыша, ул кешеләрне бәладән коткара, тормышны танып белергә өйрәтә. Китап кешегә үсәргә һәм халыкның аңын баетырга мөмкинлек бирә.
Бала чакта китап укудан да күңелле нәрсә юктыр. Бигрәк тә ул китапта сиңа таныш хәлләр турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында иптәшләреңә сөйлисе, шигырьләрен күңелдән ятлыйсы килә. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе хәтердә яңарып торучы иң якын дусларыбыз, һәр кеше китапны үзенең иң якын дусты итеп күрә. Китап — канатлы ул! Китап, үзенең канатына утыртып, сине мең елга артка илтеп ташлый, яисә ул кешене йөз елга алга алып китә. Китап — әнә шундый могҗизалы нәрсә ул.
«Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаның гөлләре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул бернәрсә турында да уйламый. Белем алуның иң яхшы юлы — уку. Тиеннәрдән сумнар җыелгандай, укылган бөртекләрдән белем туплана. Китап — белем чишмәсе. Китап — безнең заманның тормышы. Китап — бер буынның икенче буынга рухи васыяте, гомернең соңгы чигенә җиткән аксакалның яңа гына яши башлаган кешегә киңәше. Китап битләре, керфекләр кебек, күзне ачалар.
Китап — киңәшчең синең,
Дустың, ярдәмчең синең.
Ул хөрмәткә бик хаклы,
Кадерлә син китапны.
Читайте также
Ответ:
1)Nurbol doesn’t play an instrument
2)You don’t go to school in the summer
3)We don’t cook at school
4)She haven’t a party on her birthday(но это не точно)
5)They dont celebrate New year
6)My aunt doesn’t eat turkey
7)Our dog doesn’t like potatoes
8)?
Тепловой удар – возникает в результате сильного перегрева организма, когда ускоряются процессы теплообразования с одновременным снижением или замедлением теплоотдачи в организме. Тепловой удар может произойти не только на пляже в жаркую погоду, но и в бане или сауне, при работе в жарких цехах, в дорожной пробке.
<span>Тепловой удар это более широкое понятие. Тепловой удар чаще всего случается при перегревании, при длительной работе в жарком, плохо кондиционируемом помещении, при высокой температуре воздуха, в закрытом помещении. Нарушению теплорегуляции способствует активная физическая нагрузка в синтетической, прорезиненной или плотной одежде.</span>
Амир Султанович Арсланов родился в 1926 году в деревне Калынали
Туймазинского района Башкирии. «Деревня наша очень красивая, – говорил
он, – С одной стороны высокие горы, наш дом стоял у самого их подножья. В
горах из-под земли выбивается множество родничков.
С другой стороны протекает небольшая речка, в которой мы в детстве
любили купаться, недалеко от деревни большой лес». Эти воспоминания
всегда жили в душе художника и питали его творчество. В доме отца,
колхозного кузнеца, было десять детей. Рано потерявший мать, лишенный
материнской ласки и заботы, Амир Султанович с юных лет познал тяжесть
крестьянского груда, лишения и голод.
В 1941 году он уехал из деревни, поступил учиться в Белебеевское
педучилище, но не закончил его. Семнадцатилетним юношей был призван в
Советскую Армию. В 1944 году, будучи шофером, возил снаряда на
передовую, затем был стрелком стрелковой дивизии II Прибалтийского
фронта. Прошел с боями Латвию, Литву, Эстонию. Войну закончил на
передовой в г. Шауляе. После этого служил пять лет в Ленинграде,
Гатчине.
Ленинград с его архитектурными памятниками и музеями впервые открыл
перед Арслановым мир большого искусства, здесь зародилась его мечта
стать художником. В короткие часы, свободные от службы, он посещает
музеи, работает над собой – рисует, пишет этюды. В 1950 году,
демобилизовавшись из армии, Арсланов приезжает в Уфу и поступает учиться
на художественное отделение училища искусств В 1955 году успешно
заканчивает и едет работать в город Октябрьский. Здесь проходит
значительная часть его жизни, создано много произведений.
Сохранились ранние работы художника, созданные в пятидесятые годы. В
них воплощены живописный дар автора, его эмоциональность, поэтичность в
восприятии окружающего Вот, небольшой этюд «Отчий дом» (1956) написан
после долгой разлуки с родиной. Этот скромный деревенский мотив
исполнен тихой грусти и раздумья. Художник внимательно передает
состояние серого дня, окрасившего природу в сдержанные тона. В тоже
время от его внимательного взгляда не ускользают голубые тени на снегу,
красивая игра серебристо-коричневых тонов.
В числе наиболее интересных ранних работ А. С. Арсланова «Натюрморт с
чайником» (1958 г.). В нем автор красиво сгармонировал различные цвета.
В сложную гамму золотисто-жёлтых, серебристых тонов он вплетает
красные, белые, черные пятна, оживляющие полотно. Автора увлекает
сочная живопись с динамичной фактурой мазка. Натюрморт небольшой по
размеру, но средствами фрагментарной композиции и живописного решения
художник сумел сделать его значительным, передав в нем ощущение радости
бытия.
Живописное дарование Арсланова с наибольшей силой и
последовательностью выразилось в пейзажной живописи. В работах
шестидесятых-семидесятых годов он выбирает такие мотивы и состояние
природы, которые позволяют ему передать богатую игру цвета. Пейзаж
«Красный дом» (1966 г.) он строит на эффекте освещения. Зимний город
погружен в солнечный прозрачный воздух. Пейзаж легко, всё в нем живет и
сверкает. Переливами холодных синих и голубых изображает он сугробы
снега на первом плане. Тёплые жёлтые, красные цвета господствуют в
решении второго плана, изображающего освещенные солнцем разноцветные
городские дома. Декоративность, подчёркнутое звучание цвета – черта,
отличающая башкирскую живописную школу. Она нашла выражение и в работах
Арсланова. Полотно «Весна на ферме» (1972 г.) – это сотканный из
множества оттенков синего, охристого, красного цветов холост, мажорный
по звучанию, как и остальные его пейзажи.
Маленький принц защищал свою планету от баобабов, потому что она была настолько мала, что баобабы просто не могли на ней поместиться. Он каждый день ухаживал за своей планетой, пропалывая вредные баобабы.
с верой можно подвинуть горы,
до дна, вычерпать океан,
с верой горе, почти не горе
и беда, почти не беда.
веру крепко хранит надежда,
для неё она, как нектар
рядом с ними (не за, не между),
есть заветнейшая мечта.
если веру свою не бросил
и надежду не оставлял,
не сдавался ни до, ни после,
не боялся ни ям, ни скал,
не страшили, ежели дали,
пусть бывало, и камнем вниз…
растворятся тоска с печалью
и любовь будет главный приз…
она душу теплом согреет
и растопит весь в сердце лёд…
не губите надежду с верой
и любовь точно к вам придёт!
Хәбәрләр
Кайбычтагы китапханәгә яңа китаплар кайтты
Китап – кешенең хәтере, юлдашы, киңәшчесе, ярдәмчесе, укытучысы. Китапсыз халык — тарихсыз халыкка әйләнгән, ә тарихын оныткан халыкның киләчәге өзелгән.
Китап ул һәр кешенең тормышына бик кечкенә чагыннан ук килеп керә. Бала йөрергә һәм сөйләшергә өйрәнүгә китапка кулын суза, башта матур сурәтләрен карый, аннары ниндидер сәер билге-тамгалар кушылудан “ӘНИ” дигән яраткан сүзе барлыкка килүгә гаҗәпләнә. Шушы мизгелдән башлап китап аны бөтен тормышы буена: балалар бакчасында да, мәктәптә дә, институтта да, эштә дә, көнкүрештә дә озата бара. Һәр яңа буын аңардан тиңдәшсез белем ала, аның байлыгы киләсе буыннарга да кала. Безнең татар халкында «Китапсыз өй –тәрәзәсез бүлмә» дигән мәкаль бар. Чыннан да, китап укымаган кешенең күңеле тәрәзәсез бүлмә кебек караңгы булыр, ә китапларны яратучының күңеле күбрәк укыгач сафланыр,ачылыр, дөньяга карашы киңәер. Китапларны күп укыган кешенең күңелендә начарлыкка да урын калмаячак,чөнки ул китаплардан яхшыны яманнан аерырга,үзендәге әйбәт һәм начар гадәтләрне бәяли белә.
Безнең район китапханәсе дә, авыл китапханәләре дә китапларга бик бай. Китапханә – бик күп мәгълүмат, тарихи ядкарьләр, аң-белем, мәгърифәт тупланган йорт. Үзенә бик күп серләр туплаган китап киштәләре китапханәләрдә генә була. Чөнки меңләгән, миллионлап чыга торган китапларның барысын да шәхси китапханәләргә җыю мөмкин түгел, шуның өчен белемгә омтылган һәр кеше җәмәгать китапханәләренә юнәлә.
Даими рәвештә ел дәвамында районыбыз китапханәләренә яңадан яңа китаплар кайтып тора. Матур рәсемле, эчтәлекле китаплар күп алар арасында.Төрле яшьтәгеләр, сәламәтлекләре төрлечә булган кешеләр дә укый алырлык теләсә нинди формадагы китаплар бар хәзерге заманда. Укырга кермәгән балалар өчен дә, зурлар өчен дә, эре һәм вак хәрефлеләре дә бик күп. Димәк, һәр кеше өчен китаплар укырга,аларны яратырга мөмкинлекләр бар. Быел гына кайткан өр-яңа китапларыбыз, мәсәлән: Вакыйф Нуриевның “Ни хәлең бар, балам?..”, Хәбир Ибраһимның “Бәхетсез җаннар”, Зиннур Тимергалиевның “Кичә яраттым”, Тәлгать Галиуллинның “Китек көзге” дигән хикәя, әсәрләре, Хәсән Назарның “Язмышны язам…”, Ркаил Зәйдулланың “Янды СӨЮ чатырлары” дип исемләнгән шигъри китаплары, кече яшьтәге нәни дусларыбыз өчен чыккан “Формалар”, “Саннар”, М.Сафинаның “Болыт кызы”, И.Миңнуллинның “Балыкчы үрдәк”, Г.Рәхимнең “Иске самавыр торбасы”, Р.Шәрипованың “Сабантуй” дигән бик матур, эчтәлекле китаплары үз укучыларын китапханәләребездә көтеп калалар.
Кешелекнең бөтен уй-фикерләрен, бай тәҗрибәсен, гыйлемен, күпкырлы тирән мәгълүматын үзенә туплаганга белем чишмәсе – китап турында акыл ияләре бик тирән мәгънәле сүзләр әйткәннәр. “Китап – галим, телсез мөгаллим”, “Китап – тормыш көзгесе”, “Китапта үткәннең каны, бүгенгенең җаны, киләчәкнең таңы” кебек бик тә тирән мәгънәгә ия булган әлеге сүзләр буыннан-буынга тапшырылып килсен иде дигән теләктә калабыз.
Китап кадерен, сүз кодрәтен, сүз тәмен белгән укучыларыбыз тагын да ишәйсен иде. Китапханәләребезгә рәхим итегез!
Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа
Оставляйте реакции
К сожалению, реакцию можно поставить не более одного раза 
Мы работаем над улучшением нашего сервиса
Китап – тормыш к?згесе.
Китап-тормыш к?згесе дип юкка гына ?йтмил?р. Мин китаплар укырга яратам. Безне? ?й тулы китап. Туган к?нем? д?, б?йр?м к?ненд? д? ?нием китап б?л?к ит?. Белемле, т?ртипле булып ?с?емне тели ул минем.
Язучылар безг? тормышта к?рг?н-белг?нн?рен матур с?зл?р аша ?иткер?л?р. Татар ?дипл?ре тупас, оятсыз сузл?рне геройлар телен? кертми диярлек. Без у?ай геройлар кебек ?д?пле с?йл?шерг?, т?ртипле булырга, ?зебезне бизи торган матур эшл?р башкарырга ?йр?н?без.
Шуларны? берсе Г. Тукайны? “Эш бетк?ч, уйнарга ярый” шигыренн?н сабый. Шигырьд? шагыйрь безне кечкен? баланы? бер к?не бел?н таныштыра. Аны? сабырлыгына исе? кит?р! Кояшны? кыздыруына, Сандугач ?ырына, Алмагачны? кызыктыруларына д? туз? ул. Аларны? ?аркайсына олылар шикелле, бик акыллы гына итеп ?авап бир?.
Дим?к, Г. Тукай бала ?чен укуны? и? кир?кле эш ик?нлеген к?рс?т?.
Шушы Сабыйны? акыллы булуын, тырышып укырга кир?клеген а?лата. ? уен ?чен вакыт ?ит?рлек, д?ресл?рне бер вакытта х?зерл?рг? кир?клекне ?йр?т?.
Шулай итеп, китап – ми?а яшьт?шл?рем тормышын к?згед?ге кебек итеп к?рс?т?, аларны? у?ай сыйфатлары мине т?рбияли, зур тормышка ?зерли.
Салим?анова Галия
5нче сыйныф укучысы.
Китап ? белем чишм?се.
М?каль.
Д?ньяда китаптан башка яш?? м?мкин т?гел, дип уйлыйм мин. Без китаплар аша тормышны ?йр?н?без, белем алабыз. Ч?нки аларда бик к?п акыл х?зин?се тупланган. Ул х?зин?не бернинди компьютер да, телевизор да алыштыра алмый. Китап укып, без белем алабыз, уйланабыз, тормыш ит?рг? ?йр?н?без. Китап геройларыннан ?рн?к алабыз яки кайберл?рен? охшамаска тырышабыз.
?зем ?ле укый белм?г?нд?, ми?а китапларны ?нием я ?тием укыйлар иде. Алар ми?а кечкен? вакытта бик к?п китаплар укыдылар, ? аннары мин ?зем укырга керештем. Аларны? эчт?лекл?рен а?лый башладым.
Минем и? яраткан китабым ? Роза Хафизованы? “Акт?пи ник мо?ая?” диг?н китабы. Аны ми?а ?нием Я?а ел б?йр?мен? б?л?к итте. Башта ми?а китап укып чыга алмаслык калын булып тоелды. ? укый башлагач, мин китапны? ахырына килеп ?ит?емне сизми д? калдым. Китапта ?киятл?р, пьесалар тупланган. Ми?а бигр?к т? “Курай малай ма?аралары” ??м “Кирлем?н” диг?н ?кият-повестьлар ошады. Курай малай бик яхшы герой, аннан ?рн?к алырга була. Курай малай ??м Талсылу бел?н хыял канатларында с?ях?т ит?е к??елле д? булды со?! “Кирлем?н” диг?н ?кият-повестьны укыганда, ?земне читт?н к?рг?н кебек булдым. Бу китап яхшылык бел?н яманлыкны аерырга ?йр?тте. Кирлем?н бел?н дуслашмаска кир?клеген? ишар?л?де. Ул бары тик начарлыкка гына ?йр?т?.
Со?ыннан “Акт?пи ник мо?ая?” диг?н ?киятне укып чыктым. Бу ?кият минем ?чен кызыкта, кызганыч та булды. Шулай итеп, ?земд? китап укырга тел?к уянуын сизми д? калдым! Мин кил?ч?кт? д? кызыклы китаплар бел?н дуслашырга хыялланам.
Китап уку — и? яхшы белем алу
План.
1. Китап — акыллы ки??шче ??м якын дус.
2. Китаплар тарихыннан.
3. Китап — д?ньяны танып белерг? ачкыч.
4. Китап — белем чишм?се.
Китап — ул кешене? уйларын чагылдыра торган сир?к мог?изаларны? берсе.
И. Гази.
Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?. «Китап кешене гал?мне? ху?асы ит?», — ди П.А. Павленко.
Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул. «Яхшы китаплар уку — ?тк?н заманны? яхшы кешел?ре бел?н с?йл?ш? ул», — ди Р. Декарт.
Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н.
Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64.
Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана.
Китап — д?ньяны танып белерг? ярд?м ит? торган ачкыч ул. А?арда кешелек акылыны? океаны бар. Китап уку — и? яхшы белем алу. ??р кешене? ?зен? ошаган бер китабы була. Бу кеше, китапта язылганнарны ??рвакыт иск? т?шереп, авырлыкларны ?и??. Минем д? шундый бер китабым бар. Ул — ?срар Галиевне? «Т?нге ?ыр» ?с?ре. Анда Б?ек Ватан сугышыны? балалар к??елен? ?теп керг?н ачы фа?игасе ??м совет халкыны? фашистларга каршы берд?м к?р?ше тасвирланган.
«Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар.
Китап — ки??шче? сине?,
Дусты?, ярд?мче? сине?.
Ул х?рм?тк? бик хаклы,
Кадерл? син китапны.
V—VIII сыйныфларда ?д?би-и?ади (ягъни ?йр?нелг?н ?с?р буенча яздырыла торган) сочuнeнueл?р ?. Ф?йзине? «Тукай» романын, Ф. ?мирханны? «Н??ип», Г. Ибра?имовны? «Яз башы», ?. Такташны? «Караборынны? дусты», Г. Б?шировны? «Туган ягым — яшел бишек» ?с?рл?рен укыганнан со? яздырыла.
VI сыйныфта «Онытылмас еллар» ?с?рен ?йр?неп бетерг?ч язылачак сочuнeнueг? бер мисал китерик.
1 нче текст. Мин кулыма китап алам… (Р. Ми?нуллин*)
(1) Без – китаплы халык. (2) Татар халкы гыйлемле булган, китап укыган.
(3) Б?генге к?нг? кад?р килеп ?итк?н кулъязма китаплар шул хакта с?йли.
(4) Кулъязмаларны к?череп язучы осталар барлыкка килг?н. (5) Х?зергеч? ?йтс?к, китапларны тиражлаучылар була.
(6) Аннан басма китаплар чоры башланган. (7) Безне? ?би-бабайларыбыз ?з телл?ренд? белем алганнар, шул ук вакытта фарсыча да, гар?пч? д? белг?нн?р. (8) Шунысы м??им: без ?зебез ген? белемле булып калмаганбыз, м?гъриф?т нурларын башка тугандаш халыкларга да таратканбыз. (9) Якын-тир?д? ген? т?гел, Урта Азия далаларына кад?р барып ?итк?нбез. (10) Бу да халкыбызны? игелекле хезм?тл?ренн?н саналырга тиеш.
(11) Я?а чорлар килде. (12) Радио-телевидение, компьютер, интернет заманы. (13) Техника ?зг?р?, компьютерлар, телефоннар, телевизорлар, музыка ты?лый торган т?рле аппаратуралар я?ара, камилл?ш?. (14) Уены да шунда, д?реслекл?ре д?, фильмнары да, музыкасы да, фотосур?тл?ре д?, х?тта шпаргалкалары да…
(15) Классикларыбызны укып ?см?г?н, б?генге язучыларыбызны белм?г?н милл?тт?шл?ребез рухи тамырларыбызны да, тарихыбызны да, гореф-гад?тл?ребезне д? а?ламаслар диг?н шигем бар. (16) Ана с?те бел?н керм?г?нне, тана с?те бел?н керм?с, диг?н шикелле, китап бел?н керм?г?нне, компьютер бел?н керм?с?, нишл?рбез? (17) Беренчед?н, компьютер – компьютер инде ул. (18) Аны? ?аны да, хисе д? юк. (19) Виртуаль д?нья реаль д?ньядан, тормыштан аерылу диг?н с?з. (20) Икенчед?н, компьютерны? милл?те юк.
(21) Без к?п гасырлар д?вамында белемне бары тик китап аша алганбыз. (22) Иман нурын да, д?нья цивилизациясене? казанышларын да, халкыбызны? бай тарихын да, рух ныклыгын да безг? китап бирг?н. (23) Шу?а к?р? д? без Китапка чиксез р?хм?тле.
(24) Б?генге к?нд? безне? т?п рухи таянычыбыз китап булырга тиеш! (25) Китапсыз к??ел – буш к??ел, китапсыз йорт – нурсыз йорт, китапсыз милл?т – кил?ч?ксез милл?т. (26) Б?хетебезг?, без андыйлар т?гел! (27) ?лег?…
*Роберт Ми?нуллин (1948) – халык шагыйре, популяр ?ырлар авторы. Аны? шигырьл?ренд? туган ?ир, табигать, м?х?бб?т лирикасы, ?нил?р темасы чагыла. Алар лирик образлар, нечк? хисл?р, тапкыр ??м юмористик гыйбар?л?р бел?н бирелг?н.
“Мин кулыма китап алам” тексты буенча сочинение
Р. Ми?нуллин текстыны? со?гы юлларында китапны? милл?т ?чен рухи чыганак булуы турында ассызыкланган. Автор укучыларны милл?тебез тарихында китапны? тоткан урыны ??м аны? рухи кыймм?те турында уйланырга чакыра.
Текст: “…китапсыз милл?т – кил?ч?ксез милл?т. Б?хетебезг?, без андыйлар т?гел! ?лег?…” – диг?н с?зл?р бел?н т?г?лл?н?. Бу с?зл?рд?н к?ренг?нч?, автор моны? гел шулай булып калачагына шик белдер?. Минемч?, монда хаклык бар. “Я?а чорлар килде,” – дип яза автор ??м компьютерны? китапны кысрыклап чыгара баруына борчылуын яшерми.
?йе, бу шулай. Б?ген укучы, кибетк? кереп, китап алмый. Китап геройларын кызганып еламый, алар бел?н берг? шатланмый. К?не-т?не компьютерда уйный. Бу уеннар аны? а?ын томалый, зи?енен тупасландыра, рухи д?ньясын ярлыландыра. К?чл??г?, ?терешк? корылган виртуаль д?нья бел?н яш?г?н бала ми?ербансыз булып ?с?. Аны? ?чен милл?т т?, ата-ана да икенче планга к?ч? бара. Рухи кыймм?тл?р югала барган саен, акчага табыну арта бара. “Виртуаль д?нья реаль д?ньядан, тормыштан аерылу диг?н с?з.” Компьютерны? файдалы яклары да бик к?п, л?кин ул барыбер китапны алыштыра алмый. Кешелек д?ньясы ме? ел элек т? китапсыз яш?м?г?н, х?зер д? аннан башка яши алмый. Китап – белем чишм?се. Китап укымаган кешене? а?-фикерл?? д?р???се д? т?б?н, рухи д?ньясы да ярлы була. Ата-анага, милл?т ??м туган илг? м?х?бб?т т? китап аша се?дерел?. Халкыбызны? б?ек ?тк?нен д? китап аша гына бел? алабыз. “Шу?а к?р? д? без Китапка чиксез р?хм?тле.”
Шулай итеп, китап кешене уйланырга, аны? геройлары кичерг?нн?рне й?р?генн?н ?тк?рерг?, хис д?ньясын баетырга, битараф булмаска ярд?м ит?.
Китап турында нинди генэ мэкальлэр юк: китап — белем чишм?се; китап белем ачкычы; китапны? белм?г?не юк; китапсыз ?й — иш?к абзары; китап – тормыш к?згесе; китапны? белм?г?не юк, х, б. Аларнын хэрберсе безне кубрэк китаплар укырга онди. Бигрэктэ хэзер барлык нэрсэ компьютелаштырган вакытта.
Ин бэхетле кеше — китап укучы кешедер, минемчэ. Китап уку бит ул ниндидер белем яисэ информация алу гына тугел эле, э торле таланты авторларнын фантазия иленэ кереп киту дэ. Э бэлки фантазиядэ тугелдер, э чынлыкта булган хэл, авторнын борчулары ?эм башыннан кичергэннэре.
Купчелегебез эйтер:”Китап укыганчы мин анын фильмын карыйм”. Минемчэ бу алай тугел. Фильм тошеруче сценарист хэм режиссер нинди генэ профессионал булмасын, узебез куз алдына китергэн образларланда яхшысы була алмый. Китап укып без геройларны куз алдына гына китереп калмыйбыз, э аларга карата аерым эмоциялэр дэ кичерэбез. Бер китапны куп тапкырлар укырга момкин хэм укыган саен узенэ яна ачышлар ясыйсын, беренче тапкыр укыган кебек укыйсын! Э фильмны бер тапкыр карыйсын, анда да тошеручелэрнен эшчэнлегенэ генэ игътибар итэсен.
Китап ул белем чишмэсе. Китап укып без бэхет, мэхэббэт, ерак иллэр турында белэбез.Торле энциклопедиялэр хэм сузлеклэр ин авыр сорауга да жавап табалар.
Дусларым э сез китап тарихын белэсезме? Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н.
Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64.
Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана.
Минем дэ сезне уземнен яратып укый торган берничэ китабым белэн таныштырасым килэ, дусларым.
Ин беренче китапларымнын берсе “Краткая энциклопедия дошкольника”
Габдулла Тукай иленэ сэяхэт. Татар хэм рус телендэ
Лэбиб Лероннын “Борчак шыттырам!” китабы
Ин яраткан китапларымнын берсе
Язмамны Габдулла Тукайны? “китап” шигыре белэн тэмамлыйсым килэ
?ич т? к??елем ачылмаслык эчем пошса
?з-?земне к?ралмыйча, рухым т?шс?,
??фа чикс?м, й?д?п бетс?м, бу башымны
Куялмыйча ?анга ?ылы хичбер т?шк?:
Х?ср?т со?ра, х?ср?т килеп алмаш-алмаш
К??елсез уй бел?н т?мам ?йл?нс? баш,
К?зл?ремд? кибеп т? ?итм?г?н булса
Х?зер ген? сыгылып-сыгылып елаган яшь
Шул вакытта мин кулыма китап алам,
Аны? изге с?хиф?л?рен актарам:
Р?х?тл?неп кит? шунда ?аным, т?нем,
Шуннан гына д?ртл?рем? д?рман табам
Уеп барган х?рбер юлым, х?рбер с?зем
Була минем юл к?рс?т?че йолдызым.
С?йми башлыйм бу д?ньяны? ваклыкларын
Ачыладыр, нурланадыр к??елем, к?зем.
?и?елл?н?м, м?гъсумланам мин шул чакта
Р?хм?т ?йт?м укыганым шул китапка,
Ышанычым арта минем ?з-?зем?,
?мит бел?н карый башлыйм булачакка.
Китап ? белем чишм?се.
М?каль.
Д?ньяда китаптан башка яш?? м?мкин т?гел, дип уйлыйм мин. Без
китаплар аша тормышны ?йр?н?без, белем алабыз. Ч?нки аларда бик к?п акыл х?зин?се
тупланган. Ул х?зин?не бернинди компьютер да, телевизор да алыштыра алмый.
Китап укып, без белем алабыз, уйланабыз, тормыш ит?рг? ?йр?н?без. Китап
геройларыннан ?рн?к алабыз яки кайберл?рен? охшамаска тырышабыз.
?зем ?ле укый белм?г?нд?, ми?а китапларны ?нием я ?тием укыйлар иде.
Алар ми?а кечкен? вакытта бик к?п китаплар укыдылар, ? аннары мин ?зем укырга
керештем. Аларны? эчт?лекл?рен а?лый башладым.
Минем и? яраткан китабым ? Роза Хафизованы? “Акт?пи ник мо?ая? ” диг?н китабы. Аны ми?а
?нием Я?а ел б?йр?мен? б?л?к итте. Башта ми?а китап укып чыга алмаслык калын
булып тоелды. ? укый башлагач, мин китапны? ахырына килеп ?ит?емне сизми д?
калдым. Китапта ?киятл?р, пьесалар тупланган. Ми?а бигр?к т? “Курай малай
ма?аралары” ??м “Кирлем?н” диг?н ?кият-повестьлар ошады. Курай
малай бик яхшы герой, аннан ?рн?к алырга була. Курай малай ??м Талсылу бел?н
хыял канатларында с?ях?т ит?е к??елле д? булды со?! “Кирлем?н” диг?н
?кият-повестьны укыганда, ?земне читт?н к?рг?н кебек булдым. Бу китап яхшылык
бел?н яманлыкны аерырга ?йр?тте. Кирлем?н бел?н дуслашмаска кир?клеген?
ишар?л?де. Ул бары тик начарлыкка гына ?йр?т?.
Со?ыннан “Акт?пи ник мо?ая? ” диг?н ?киятне укып чыктым. Бу
?кият минем ?чен кызыкта, кызганыч та булды. Шулай итеп, ?земд? китап укырга
тел?к уянуын сизми д? калдым! Мин кил?ч?кт? д? кызыклы китаплар бел?н
дуслашырга хыялланам.
Мин кулыма китап алам… Без – китаплы халык
?ич т? к??лем ачылмаслык эчем пошса,
?з-?земне к?р?лмич?, рухым т?шс?,
??фа чикс?м, й?д?п бетс?м, бу башымны
Куялмыйча ?анга ?ылы ?ичбер т?шк?;
Х?ср?т со?ра х?ср?т килеп алмаш-алмаш,
К??елсез уй бел?н т?мам ?йл?нс? баш,
К?зл?ремд? кибеп т? ?итм?г?н булса
Х?зер ген? сыглып-сыглып елаган яшь, –
Шул вакытта мин кулыма китап алам,
Аны? изге с?хиф?л?рен актарам… Г.Тукай
Бала к??еле кече яшьт?н ?к китапка тартыла. Матурлыкка, камиллекк?, с?нгатьк? омтылуны табигать ?зе салган, к?р?мсе?. Якыннарын ул: “Китап укы, ?кият с?йл?”, – дип аптыратып бетер?. ?мма, ни га??п, ?зе х?реф таный, укый бел? башлагач, бу омтылыш кими. И? кызганычы шунда: башлангыч сыйныф ахырында укучы матур ?д?бияттан читл?ш? башлый, м?кт?пне т?мамлап чыкканда китап с?ючел?р бармак бел?н ген? санарлык кала. Н?рс? эшл?рг?? Я?а чорлар килде. Радио-телевидение, компьютер, интернет заманы. Техниканы?, электрониканы? ?зг?р?ен? к?з д? иярми, компьютерлар, кес? телефоннары, телевизорлар, музыка ты?лый торган т?рле аппаратуралар безне? к?з алдында я?ара, камилл?ш?. Яшьл?ребезне? к?бесе шул компьютер дип чукына. Уены да шунда, д?реслекл?ре д?, фильмнары да, музыкасы да, фотосур?тл?ре д?, х?тта шпаргалкалары да… Компьютер кил?ч?кт? китапны алыштырмасмы? Калын-калын китаплар х?зер ?к инде уч т?бе кад?р дискетка сыеп бет?. Татар теле укытучылары “балалар китап укымый” дип зарлана. Кызганычыбызга, бу чыннан да, шулай. Балаларны да а?ларга тырышырга кир?к: алар бит кызыклыракны, мавыктыргычракны, ?и?елр?кне карыйлар. Дим?к, д?реслекл?р, китаплар да балаларны? игътибарын ??леп ит?рлек булырга тиеш. Ана с?те бел?н керм?г?нне, тана с?те бел?н керм?с, диг?н шикелле, китап бел?н керм?г?нне, компьютер бел?н керм?с? нишл?рбез? Беренчед?н, компьютер – компьютер инде ул. Аны? ?аны да, хисе д? юк. Виртуаль д?нья – реаль д?ньядан, тормыштан аерылу диг?н с?з. Икенчед?н, компьютерны? милл?те юк. К?пме ген? тырышлык салсак та, к?пме ген? ?зебезч? с?йл?штерерг? тырышып карасак та, компьютерны татарлаштырып булмас шикелле. Тормыш б?генге к?н укытучылары ??м китапхан?чел?р алдында я?адан-я?а бурычлар куя. Х?зерге к?нд? м?гъл?матлы, югары белемле булудан тыш, гам?лд? аларны куллана бел? д? кир?к. Милли рухны саклап яш??че, телебезне кил?ч?кк? алып барырга с?л?тле яшь буын т?рбиял?? – безне? т?п бурычыбыз. Шушы максат-бурычларны тормышка ашыру максатыннан, без ?зебезне? ?з?к район китапхан?се белэн уку елы барышында гел хезм?тт?шлек итеп торабыз. Бигр?к т? Горшунова Валентина Александровна, Исламова Ф??зия, Гыймадиева Г?л?с? бел?н тыгыз элемт?д? торабыз. Алар ?з эшл?рен яратып эшл??че, фидакарь ?анлы кешел?р. Без аларда еш булабыз: берг?л?п очрашулар уздырабыз, китап укучылар конференциял?ре оештырабыз. Т?рбияви темаларга с?йл?ш?, ??г?м?л?р оештырганда укучылар к??еле ?хлакый проблемалар аша уза, алар ?з карашын, ?з фикерен ?йтерг? ?йр?н?, б?х?сл?ш?. Бу ис?, ?хлакый ш?хес булып формалашуга зур йогынты ясый. Шушы максаттан, мин укучыларны?фикерл?? с?л?тен ??рьяклы ?стер?г?, ??р укучы бел?н индивидуаль эшл??г?, укучыларны милл?тен, туган туфрагын, нигезен, ?ти-?нисен, ?би-бабаларын, ?з н?селен, туган телен яратучылар итеп т?рбиял?рг? тырышам. Ч?нки укучыларда милли ?за? формалаштыру – халкыбыз тарихын яхшы бел?че, милл?те бел?н горурланучы ш?хес т?рбиял?? диг?н с?з. ?с?рне? икенче ?зенч?леге -?хлак т?рбиясе бир?д?. Барлык ?с?рл?рд? д? р?химлелек, гаделлек, яхшылык, матурлык бар.
“Яхшылыкка – яхшылык бел?н ?авап бирерл?р”, “начарлык эшл?с??, ??засын алырсы?”, “кешел?рне х?рм?т итс??, ?зе?не д? х?рм?т ит?рл?р” кебек т?рбияви моментларга зур урын бирел?. ? х?зерге чорда бу бигр?к т? м??им, ч?нки радио – телевидение, урам йогынтысы аларны? а?ына ??м рухына ?д?псезлек ?рн?кл?рен се?дер?, милл?тне? гасырлар буе формалашкан ?хлак кагыйд?л?рен кире кага. Шу?а к?р? укучыларны милли рухта, т?пле фикерле итеп т?рбиял?рг? кир?к. Китап безне? ?аныбызга и?г?н, каныбызга се?г?н. Китапсыз к??ел – буш к??ел, китапсыз йорт – нурсыз йорт, китапсыз милл?т – кыйбласыз милл?т. Б?хетебезг?, без андыйлар т?гел!
“Туган ягым – яшел бишек” ?с?ренд? язучы ?зене? к??елле
балачагын сур?тли. К?кк? ашкан таулар артыннан, ?зене? алтын
к?лм?ген киеп, к?н д? табигатьне с?ламл??че кояшны, аны? яктысында
?емелд??че чык тамчыларын, шулай ук авылны? б?тен м?ш?катен к?реп
?с? Гом?р.
Балачак ул кеше гомеренд? бер ген? була. Шу?а к?р? аны? ??р
мизгеле кадерле, алар бервакытта да онытылмыйлар. ??р кеше аны
сагынып, юксынып иск? ала. ?леге ?с?рд? Гом?р Б?широв балачак
образына б?йл?п, туган авылын, татар халкыны? ел саен ?тк?релеп
кил? торган изгед?н-изге йолаларын, б?йр?мн?рен нечк?л?п сур?тли,
а?а м?х?бб?тен белдер?. Минемч?, н?къ мен? шул гореф-гад?тл?ре
бел?н ?зенч?лекле ул “Туган ягым-яшел бишек” ?с?ре.
Туган ягында нинди ген? б?йр?мн?ре юк аны?! Сабан туе дисе?ме,
ашлык ч?ч?, печ?н чабу, каз ?м?л?ре, ?йг? килен т?шер? дисе?ме…
Аларны? ??рберсе кадерле!
?ирл?р кардан арчылгач, Гом?рл?р ашлык ч?ч?рг? басуга кит?л?р.
Л?кин бу гади ген? н?рс? т?гел. Аны? да ?з т?ртибе бар. ?нк?йл?ре
ирт?н ирт?к йомыркаларын ?зерл?п куйган инде. Гом?р бел?н ?тисе бу
йомыркаларны кара ?ирг? сибеп ?иб?р?л?р. Бабайлар шулай эшл?г?н
чакта, иген у?ар, иген б?ртеге йомырка кад?рле булыр, дип
ышанганнар.
Ольга
Китап уку — и? яхшы белем алу
План. 1. Китап — акыллы ки??шче ??м якын дус. 2. Китаплар тарихыннан. 3. Китап — д?ньяны танып белерг? ачкыч. 4. Китап — белем чишм?се. Китап — ул кешене? уйларын чагылдыра торган сир?к мог?изаларны? берсе. И. Гази. Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?. «Китап кешене гал?мне? ху?асы ит?», — ди П. А. Павленко. Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул. «Яхшы китаплар уку — ?тк?н заманны? яхшы кешел?ре бел?н с?йл?ш? ул» , — ди Р. Декарт. Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н. Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате» . Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64.Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана. Китап — д?ньяны танып белерг? ярд?м ит? торган ачкыч ул. А?арда кешелек акылыны? океаны бар. Китап уку — и? яхшы белем алу. ??р кешене? ?зен? ошаган бер китабы була. Бу кеше, китапта язылганнарны ??рвакыт иск? т?шереп, авырлыкларны ?и??. Минем д? шундый бер китабым бар. Ул — ?срар Галиевне? «Т?нге ?ыр» ?с?ре. Анда Б?ек Ватан сугышыны? балалар к??елен? ?теп керг?н ачы фа?игасе ??м совет халкыны? фашистларга каршы берд?м к?р?ше тасвирланган. «Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре» , — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар. Китап — ки??шче? сине?,Дусты?, ярд?мче? сине?.Ул х?рм?тк? бик хаклы, Кадерл? син китапны.
Китап ? белем чишм?се.
Д?ньяда китаптан башка яш?? м?мкин т?гел, дип уйлыйм мин. Без китаплар аша тормышны ?йр?н?без, белем алабыз. Ч?нки аларда бик к?п акыл х?зин?се тупланган. Ул х?зин?не бернинди компьютер да, телевизор да алыштыра алмый. Китап укып, без белем алабыз, уйланабыз, тормыш ит?рг? ?йр?н?без. Китап геройларыннан ?рн?к алабыз яки кайберл?рен? охшамаска тырышабыз. ?зем ?ле укый белм?г?нд?, ми?а китапларны ?нием я ?тием укыйлар иде. Алар ми?а кечкен? вакытта бик к?п китаплар укыдылар, ? аннары мин ?зем укырга керештем. Аларны? эчт?лекл?рен а?лый башладым. Минем и? яраткан китабым ? Роза Хафизованы? “Акт?пи ник мо?ая? ” диг?н китабы. Аны ми?а ?нием Я?а ел б?йр?мен? б?л?к итте. Башта ми?а китап укып чыга алмаслык калын булып тоелды. ? укый башлагач, мин китапны? ахырына килеп ?ит?емне сизми д? калдым. Китапта ?киятл?р, пьесалар тупланган. Ми?а бигр?к т? “Курай малай ма?аралары” ??м “Кирлем?н” диг?н ?кият-повестьлар ошады. Курай малай бик яхшы герой, аннан ?рн?к алырга була. Курай малай ??м Талсылу бел?н хыял канатларында с?ях?т ит?е к??елле д? булды со?! “Кирлем?н” диг?н ?кият-повестьны укыганда, ?земне читт?н к?рг?н кебек булдым. Бу китап яхшылык бел?н яманлыкны аерырга ?йр?тте. Кирлем?н бел?н дуслашмаска кир?клеген? ишар?л?де. Ул бары тик начарлыкка гына ?йр?т?.Со?ыннан “Акт?пи ник мо?ая? ” диг?н ?киятне укып чыктым. Бу ?кият минем ?чен кызыкта, кызганыч та булды. Шулай итеп, ?земд? китап укырга тел?к уянуын сизми д? калдым! Мин кил?ч?кт? д? кызыклы китаплар бел?н дуслашырга хыялланам.
Источник: http://www.insha.ru/text/75
Муниципальное
бюджетное общеобразовательное учреждение
средняя
общеобразовательная средняя школа №1 г.Туймазы
муниципального
района Туймазинский район Республики Башкортостан
Секция
: «Быстрее в мысли, ярче в слове»
Направление:
Лингвистика.Родные языки.
Китап
— минем тормышымда
Автор:
Харисова Алинда ,11класс
Научный
руководитель: Сахабутдинова
Зилия
Мусавировна, учитель татарского
языка
и литературы.
г.Туймазы
2018г.
Эчтәлеге
Кереш
___________________________________________________________3
I бүлек.
I 1.Нәрсә ул
китап?______________________________________________4
I 2.Китапның кеше тормышындагы роле _________________________5
I бүлеккә йомгаклау________________________________________________5
II бүлек.
II 1.Минем
тормышымда — китап.__________________________________7
II 2.Бөек шәхесләрнең
китап турындагы фикерләре ___________________8
II бүлеккә
йомгаклау_______________________________________________9
Йомгаклау ___________________________________________________10
Әдәбият исемлеге ______________________________________________12
Тезарус_______________________________________________________13
Кушымталар__________________________________________________12
Кереш.
Без
гыйльми тикшерү эшебезне кеше тормышында әһәмиятле урын тоткан китапка, китап
укуга багышладык. Нәрсә соң ул китап? Китап – нинди дә булса текстны эченә
алган, битләре билгеле бер тәртиптә бергә җыйналып төпләнгән басма әсәр , дөрес
фикер тупланган авторитетлы чыганак.
Билгеле, китап — кешенең дусты, киңәшчесе. Кеше үзен борчыган сорауларны китаптан
эзли.
Тема актуаль, чөнки хәзерге вакытта укучылар арасында әдәби китап уку кимеде.
Һәм бу мәсьәләгә тукталу , минемчә, кирәкле эш.
Без гыйльми эшебездә бөек кешеләрнең китап турындагы фикерләрен, аерым
шәхесләрнең тормышында китапның ролен өйрәнүне максат итеп куйдык.Максатка
бәйле рәвештә аерым бурычлар да калкып чыга. Алар түбәндәгеләр:
-хәзерге
вакытта балалар тормышында китап укуга йогынты ясау;
-китап
укуга балаларның карашы белән танышу;
Тикшеренү
объекты: минем тормышымда китапның роле.
Тикшеренү
предметы: китаплар, аларның әһәмияте.
I бүлек
Кеше уйлап тапкан меңәрләгән ачышлар арасында аеруча бер могҗизалысы китаптыр
ул , могаен. Нәрсә соң ул китап? Китап – нинди дә булса текстны эченә алган,
битләре билгеле бер тәртиптә бергә җыйналып төпләнгән басма әсәр , дөрес фикер
тупланган авторитетлы чыганак. [1-7,312 ]
Китап
кешенең акыл һәм күңел дөньясын кимсетмичә гасырлардан гасырларга алып килүче
һәм киләчәккә илтүче уңалмас рухи хәзинәләр казанышы ул.
Синең алдыңда китап.Ул әле өр-яңа, бик матур, шундый серле. Аның битләрен
ачкач, ниндидер серле дөньяга эләгерсең төсле.Сакланып кына битен ачасың һәм
сихри тирәнлеккә кереп китәсең. Китап синең дустыңа, сердәшчеңә әйләнә. Китап
безне белем иленә, бәхет дөньясына алып керүче. “Бәхетне юлдан эзләмә,
белемнән эзлә”, — ди халык.Чынлап та , китап – кешенең дусты, киңәшчесе. Кеше
үзен борчыган сорауларга җавапны да китаплардан ала. Китап кешене алга, яктыга,
эзләнүләргә этәрә, гаделсезлеккә, начарлыкка каршы көрәшергә, матурлыкны таный
белергә өйрәтә. Шуңа күрә дә М.Шолохов : “Китапны чын күңелдән яратыгыз! Ул
сезгә якын дустыгыз гына түгел, бәлки соңгы гомерегезгәчә ышанычлы юлдаш та” –
дигән. [1-1,204]
Китапларда язылган батырлыклар кешеләрне канатландыра. Ә инде гыйбрәтле
вакыйгалар сиңа тормышта дөрес юл сайларга ярдәм итә. Язучыларның китапларда
язган акыллы киңәшләре, бер буыннан икенче буынга васыять булып күчә. А.Герцен
: “Китап – бер буынның икенче буынга рухи васыяте”-дигән. Ә инде Н.К.Крупская
китап турында : “Китап – бәхеткә һәм бөеклеккә баруда кешелек тарафыннан
тудырылган барлык могҗизаларың иң бөеге”- дигән.[1-1,205]
Ватан сугышының иң авыр минутларында да китап совет сугышчыларының иң якын
һәм аерылмас дусты булган.Сугыш берничә минутка туктап торган арада да
кемнәрдер китап укып тынычланган. Азга гына булса да икенче уйларга чумган.
Менә бер мисал: 1941 нче елның ахыры.Госпитальдә яраланган солдатлар өстәлеп
кенә тора. Боларның бөтен теләкләре : тиз генә терелеп яңадан фронтка китү. Кешенең
рухи матурлыгы авырлыклар эчендә ачыла бит. Көзнең бер явымлы көнендә
авыр яралы солдатлар кабул ителә. Шуларның берсен чишендергәндә, кесәсеннән ике
китап табалар. Аларның берсе М.Горькийның хикәяләр җыентыгы, икенчесе татар
телендә сайланма әсәрләр җыентыгы була.Җыентык инде пулялар белән тишелгән,
алар тирәсендә сизелер-сизелмәс кан таплары да күренеп тора.Ул ,аңына килгәч,
беренче чиратта китапларының кайдалыгын сорый.Башка әйберләре аны
кызыксындырмый.
Миргазиян Юнысның “Тозлы җил” повестендә төп герой Габдрахман авариягә очрап
хастаханәгә керә һәм болай ди :
-Очар
кошлар белән бер биеклектә йөрү бәхетен югалту, янган сөякләр сызлавыннан
көчлерәк булып йөрәкне әрнеткән чакта,китап миңа ярдәмгә килде. Китап белән
киңәшеп тә, серләшеп тә була.Ул мине төшенкелеккә бирелмәскә өйрәтте.Китап
дөньядагы күп нәрсәнең серен ачты.
[
9-18]
“Алтын җирдән табыла, акыл китаптан”, —
ди халык. Дөрес әйтелгән. Менә безнең мәктәп китапханәсе бар.Әгәр андагы
китапларны укып чыксаң, күпме яңалык беләсең.Үзеңне кызыксындырган сорауларга
җавап табасың.
Безнең өебездә дә кечкенә генә
китапханәбез бар. Анда Г.Әпсәләмовның “Ак чәчәкләр” повесте, Зифа Кадыйрованың
“Сагынырсың мин булмам” повесте, Таһир Таһировның “Галия” повесте, Дания Нәгыйм
белән Рөстәм Нәбиевның “Бөртекләп җыелган гомер”дигән повесте бар.Билгеле,
болардан башка да китаплар бар. Ләкин болары мин укыганнары.
I бүлек буенча йомгаклау.
Минем уйлавымча,чыннан да китап кеше
тормышында зур роль уйный.Китап кешенең дусты гына түгел ,ә киңәшчесе дә. Китап
кешене дөрес фикер йөртергә,яхшыны начардан аерырга, гадел булырга, тормышта
дөрес юл табарга өйрәтә. Шуңа да китаплар белемне тирәнәйтүдә кешенең иң
ышанычлы дуслары.Барлык чорларның,барлык халыкларның китапларында мавыктыргыч
акыл, тапкырлык һәм яхшылык байлыгы сибелгән.Матур китаплар – гаҗәеп нәрсәләр
күренәчәк көзге,аулактагы сердәш, ялгызлыкта иптәш, көчсезлектә ярдәмче,
хәсрәтләрдә шатлык китерүче, фикерләрне нурландыручы, үткән заманнарның
хәлләрен сөйләп торучы,тарихны хикәят итүче, хакы очсыз, файдасы бик күп.Шуның
өчен китап алганда саранланмагыз.Китаплардан аерылмагыз.
Якын дус.
Бар минем дускаем,
Иң якын сердәшем,
Һәр җирдә, һәр эштә
Киңәшчем, иптәшем.
Өйрәтә ул миңа
Бар фәнне, телләрне,
Юк аның белмәгән
Сәнгате,һөнәре.
Укыган ,эшләгән,
Ял иткән чагымда
Һәрвакыт диярлек
Ул минем янымда.
Күргәнен, белгәнен-
Барын да аңлата
Көлдерә, җырлата,
Уйлата,уята.
Син аның беләмсең?
Кем соң ул? Уйлап тап!
Иң якын дускаем ,
Ул – китап.
II
1. Бүлек.
Минем
тормышымда – китап.
Минем тормышымны китаптан башка күз алдына китереп тә булмыйдыр. Чыннан да мин
китаплар укырга яратам. Алардан ниндидидер күңел тынычлыгы алам.Ниндидер чишелмәгән
мәсьәләләр чишелеп куя. Бәләкәй чагымда әнием укыган әкиятләрне йотлыгып тыңлый
торган идем. Минем бала чагым авылда үтте. Шуңа күрә гел татарча әкиятләр укый
идек. Андагы геройларның яхшы яклары күңелгә сеңеп калган. Әле күптән түгел үзебезнең
Башкортстан республикасының Чакмагыш районында туып үскән Рөстәмнең фаҗигале
язмышы, тормыш сукмаклары турында язылган “Бөртекләп җыелган гомер ”дигән
китабын укып чыктым. Бер укый башласаң, укып бетмичә туктап булмый торган китап.
Бер мизгелдә хыяллары челпәрәмә килгән егет тормыш авырлыклары каршында туктап
калмый. Хәтта плитә астында калганда да үлем белән көрәшә. Беренче чиратта
әти-әнисен , яратып, күз атып йөргән кызын уйлый. Бу якты дөньядан китәсе
килми. Иптәшләренә көч бирергә тырыша. Аларны ничек тә тынычландырырга уйлый.
Ләкин ,кызганычка каршы, күп иптәшләре үлеп кала. Аңардагы ихтыяр көче,
түземлелек, саф мәхәббәт хисләре күп кешеләрне таң калдырырлык. Шул якты хисләр
аңа авырлыклар белән көрәшергә көч бирә. Шулай ук бу әсәрдә гаиләнең роле дә
азсызыкланып үтә. Әти-әнисе уллары хакына вакытлыча Мәскәү шәһәренә күченеп
килә.Хәтта әтисе урам себерүче булып эшкә урнаша. Үги әнисенең үз баласыдай аны
караулары – барысы да зур ярдәм була. Яратып йөргән кызының шушы авыр вакытта
ташламавы, киресенчә, аңа көч-куәт бирүе дә авырлыкларны җиңеп чыгарга ярдәм
итә.Бу әсәрне укыган чакта тамакка төер тыгыла, күздән мөлдерәп яшьләр ага. Ничек
шундый китапны укымыйсың инде. Ә бит кул-аяклары исән булып та үз гомерләрен
заяга үткәрүчеләр бик күп. Мин бу китапны менә шундый кешеләргә укытыр идем. Бәлки,
үз тормышлары турында азрак булса да уйланырлар иде, үз гомерләрен бушка
уздырмыйча, нәрсә дә булса эшләрләр иде.Бу китапны хәтта иптәшләремә дә тәкъдим
иттем. Сыйныфташларымның икесе укып чыкты.Аларны шушы әсәрләрне укыта алуыма
мин бик шатмын.Аларга да бик охшаган.Кызганыч шунысы:шәһәр җирендә туып үскән
сыйныфташларым татарча китапларны бик аз укый.
Шулай ук Зифа Кадыйрованың “Сагынырсың мин булмам” дигән әсәрен әнием белән
бергә укып чыктык. Бу әсәр безгә, яшь буынга , дөрес тәрбия бирә дип уйлыйм.
Бигрәк тә яшь кызларның мәхәббәт хисләренә бирелеп ялгыш адымнар ясавы күз
уңында тотыла. Мондый чакта акыл белән эш итәргә кирәктер ул. Бәлки, акыл белән
бәйле дә түгелдер. Әсәрдәге төп героиня Сөмбел шундый акыллы. Ләкин ул да
яшьлек хисләренә бирелеп зур хата ясый бит. Сөмбел, Байрас образлары
кешелеклелек, тугрылык, ярдәмчеллек, сафлык сыйфатлары белән сугарылган. Бу
әсәрдә гаилә кыйммәтләре, сафлык алгы сызыкка куела. Һәр кешенең үзе кылган
эшләргә җаваплы карашы, үз хатасын аңлавы бурыч итеп куелгандыр да . Чынлап та,
Булат үз хатасын аңлый.Энесе белән Сөмбелнең акыллы киңәшләре ярдәмендә ул улы
белән аралашып яши.Сөмбелнең киң күңеллелеге аңа шундый мөмкинчелек бирә.
Мин тәрбияви китаплар укырга яратам. Мондый китапларны укып чыкканнан соң
берничә көн шуның хисе белән янып йөрисең, фикер йөртәсең, уйланасың, нәтиҗә
ясыйсың. Китаплар укып акыл туплыйсың.
II
2. Бүлек.
Бөек
шәхесләрнең китап турындагы фикерләре.
Мин бу эшемне башкарганда күп кенә энциклопедик белешмәләрдән, мәкальләрдән ,
әйтемнәрдән акыллы фикерләр эзләдем.Алар чынында бик күпләр.Аларны язып бетү
мөмкин дә түгел. Галимме ул, язучымы ул, әллә фикер иясеме – аларның фикерләре
уртак та, дөрес тә.Мин сезгә шуларның берничәсен тәкъдим итәм. Аларны бөек
шыгыйребез Г.Тукай сүзләреннән башлыйсым килә. Менә алар:
Һич
тә күңелем ачылмаслык эчем пошса,
Үз-үземне
күралмыйча рухым төшсә…
Шул
вакытта мин кулыма китап алам,
Аның
изге сәхифәләрен актарам.
Габдулла Тукай
Укып
барган һәрбер юлым, һәрбер сүзем була минем юл күрсәтүче йолдызым.
ГабдуллаТукай
Китап
– тормыш көзгесе,
Китап
–бөек тәрбияче.
Габдулла.Тукай
А.Герцен
: “Китап – бер буынның икенче буынга рухи васыяте,”-дигән. Ә инде Н.К.Крупская
китап турында : “Китап – бәхеткә һәм бөеклеккә баруда кешелек тарафыннан
тудырылган барлык могҗизаларың иң бөеге,”- дигән.
Бал корты чәчәктән бал таба
Балалар китаптан тәм таба.
Нәкый Исәнбәт
Тел
дигән дәрья бар,төбендә
энҗе-мәрңҗән
бар,
Белгәннәр
чумып алыр,
Белмәгәннәр
коры калыр.
Ф.Сәфиуллина
.
Китап
–заманыбыз, тормышыбыз.
В.Белинский
Үзенең
бәхетенә һәм киләчәк куәтенә бару юлында кешелек тудырган барлык могҗизаларның
иң катлаулысы һәм бөеге, мөгаен,китаптыр…китап безнең өчен җансыз бушлык дөньясыннан
хәрәкәтчән тормыш дөньясына карый торган тәрәзә.
А.М.Горький
Китап
минем кулымда, сердәшем ул барыр юлымда.
С.Хәким
Дөньяда
китап дошманнары булган кебек, китап дуслары да, хәтта диванадай аңа гашыйклары
да бардыр.
Ризаитдин Фәхретдин
Кеше уйлап тапкан меңәрләгән ачышлар арасында аеруча бер могҗизалысы китаптыр
ул , могаен. Китап кешенең акыл һәм күңел дөньясын кимсетмичә гасырлардан
гасырларга алып килүче һәм киләчәккә илтүче уңалмас рухи хәзинәләр казанышы ул.
Гәйсә Хөсәенов
Мин
китап укыганда миңа китап тере кебек тоела, минем белән сөйләшкән кебек була.
Джонатан Свифт
Ауган
илләр, ауган дәүләтләр,
Юкка
чыккан азмы шәһәрләр.
Ауган
алтын,мәрмәр биналар,
Ә
китаплар исән калганнар.
Мәкъсүд Сөндекле
Якын
дусларыбыз китап,
Ул
яссы юллар ача,
Без
күрәбез китаплардан
Дөньяны
еллар аша.
Сафуан Әлибай.
Книги
меняют людей,а это процесс долгий и незаметный.
Э.И.Эренбург
Читать
всего совсем не нужно, читать нужно только то, что отвечает на возникшие в душе
вопросы.
Л.Толстой
Ваше
любимое занятие?
-Рыться
в книгах.
К.Маркс
Китап
укып елый алганнарның
Күңелендә
булмый каралык.
Мөдәррис Әгъләм
Авыр
вакытта һич хыянәт итмәс, яхшы иптәш, зирәк акыллы киңәшче, тугры дус булырдай
чыннан-чын могҗизаи хәзинә бит ул китап.Янә килеп, китапның тәҗрибәле ата,
мәрхәмәтле ана, уңган тәрбияче, әйбәт укытучы икәнен беләсез.
Әмир Гәрәев
Дөньяда
акыллы һәм бай буласың килсә, китап укы, китаптан аерылма, шунда бәхет
табырсың.
Нурмөхәммәт Йомрани
[1-2,466]
II
бүлек буенча йомгаклау.
Әмир
Гәрәев сүзләре белән әйтсәк, авыр вакытта һич хыянәт итмәс, яхшы иптәш, зирәк
акыллы киңәшче, тугры дус булырдай чыннан-чын могҗизаи хәзинә бит ул китап. Янә
килеп, китапның тәҗрибәле ата, мәрхәмәтле ана, уңган тәрбияче, әйбәт укытучы
икәнен беләбез. Китап безне тәрбияли, киңәш бирә. Минем тормышымда да китап
зур урын алып тора. Ни өчен дисезме? Чөнки мин китаплар укырга яратам. Алардан
кирәкле киңәш алырга тырышам. Әдәби әсәрне укып чыкканнан уңай, тискәре якларын
анализлыйсың. Үзең өчен ниндидер нәтиҗә ясыйсың. Авыр чакларыңда күңелеңне
тынычландырасың. Сибгать Хәким сүзләре белән әйтсәк, китап минем кулымда,
сердәшем ул барыр юлымда.Үз гомерендә кулына китап алып укымаган кешеләр дә
бардыр. Мин андыйларны кызганам.Бу очракта Н.Новиков сүзләре искә төшә : “
Многие говорят, что никогда не пью вина или кофе; а есть
и такие, кой с холодным духом и без всякого зазрения говорят: я никогда не
читаю; так для чего же не говорить им и того: я безумец, я никогда не
рассуждаю?» Тагын Кадим Аралбай сүзләрен әйтеп үтсәң
урынлы булыр:
Китап
– адәм өчен бер гаҗәеп дөнья,
Аның
хакын белмәгәннәр аңа чуммый.
Чумды
икән ул дөньяга – мәңге туймый
Яшәрсең,
ди,хисләрдән хич аерылмый.
Тормышта
яхшы китаплар укымыйча торып тормышны өйрәнеп тә булмыйдыр.
Йомгаклау
Китап уку кешенең йөзенә нур, күңеленә шатлык китерә.Мин дә китап укыганнан
соң шатлык хисләре кичерәм. Аның геройлары белән бергә янам, көям,шатланам. Шул
әсәрнең эчендә кайныйм. Укыган саен укыйсы килә.Гөлфия Юнысованың шигырь юллары
белән әйтсәк :
Син
бит ,китап,
Тормышка
юл
Күрсәткән
дә!
Син
бит, китап,
Киләчәккә
нур
Сипкән
дә!
Чынлап
та акыллы, тәрбияле буласың килсә китап укырга кирәк.Шул чакта
бәхетле
дә булырсың.Нәрсә соң ул яхшы китап уку? Ул үткән заманның яхшы кешеләре белән
сөйләшү дигән сүз. Китап кешелек тудырган барлык могҗизаларның иң бөеге. Китап
битен ачу белән ниндидер серле дөньяга күчәсең. Сихри тирәнлек сине үзенә
тарта. Дөньяңны онытып кереп чумасың. Китап сиңа белем генә биреп калмый, синең
сердәшеңә әйләнә.”Учитесь и читайте. Читайте книги серъезные. Жизнь сделает
остальное”,-дигән Ф.Достоевский. Хак сүзләр.Тормыш бар нәрсәне үз урынына
куя.Мин эчтәлекле, акыллы китаплар укырга тырышам. Акыллы кешеләрнең киңәшләре
тормышны җиңеләйткән кебек тоела.Шулай ук рухи байлыгым да арта.Авыр
вакытларда да кешеләр китап алырга тырышкан. М.Әмирнең “Матурлык” хикәясендәге
Бәдретдин искә төшә. Хәерчелеге көчле булса да тиенләп җыйган акчасына
китаплар ала.Уку теләге шулкадәр көчле була.
Хәзерге
вакытта яшьләр арасында китап уку кимеде.Ләкин олы яшьтәге кешеләр китапхәнәгә
йөриләр, китаплар укыйлар. Бар кеше дә гыйлемле булырга тели. Ә гыйлемнең
икмәге китап түгелмени? Билгеле,китап укымый торып гыйлемле булып булмый.
Тезарус
Без
гыйльми тикшерү эшебезне кеше тормышында әһәмиятле урын тоткан китапка, китап
укуга багышладык. Нәрсә соң ул китап? Китап – нинди дә булса текстны эченә
алган, битләре билгеле бер тәртиптә бергә җыйналып төпләнгән басма әсәр , дөрес
фикер тупланган авторитетлы чыганак.
Билгеле, китап — кешенең дусты, киңәшчесе. Кеше үзен борчыган сорауларны
китаптан эзли.
Тема актуаль, чөнки хәзерге вакытта укучылар арасында әдәби китап уку кимеде.
Һәм бу мәсьәләгә тукталу , минемчә, кирәкле эш.
Без гыйльми эшебездә бөек кешеләрнең китап турындагы фикерләрен, аерым
шәхесләрнең тормышында китапның ролен өйрәнүне максат итеп куйдык.Максатка
бәйле рәвештә аерым бурычлар да калкып чыга. Алар түбәндәгеләр:
-хәзерге
вакытта балалар тормышында китап укуга йогынты ясау;
-китап
укуга балаларның карашы белән танышу;
Тикшеренү
объекты: минем тормышымда китапның роле.
Тикшеренү
предметы: китаплар, аларның әһәмияте.
Китап
уку кешенең йөзенә нур, күңеленә шатлык китерә.Мин дә китап укыганнан соң
шатлык хисләре кичерәм. Аның геройлары белән бергә янам, көям,шатланам. Шул
әсәрнең эчендә кайныйм. Укыган саен укыйсы килә.Гөлфия Юнысованың шигырь юллары
белән әйтсәк :
Син
бит ,китап,
Тормышка
юл
Күрсәткән
дә!
Син
бит, китап,
Киләчәккә
нур
Сипкән
дә!
Чынлап
та акыллы, тәрбияле буласың килсә китап укырга кирәк.Шул чакта
бәхетле
дә булырсың.Нәрсә соң ул яхшы китап уку? Ул үткән заманның яхшы кешеләре белән
сөйләшү дигән сүз. Китап кешелек тудырган барлык могҗизаларның иң бөеге. Китап
битен ачу белән ниндидер серле дөньяга күчәсең. Сихри тирәнлек сине үзенә
тарта. Дөньяңны онытып кереп чумасың. Китап сиңа белем генә биреп калмый, синең
сердәшеңә әйләнә.”Учитесь и читайте. Читайте книги серъезные. Жизнь сделает
остальное”,-дигән Ф.Достоевский. Хак сүзләр.Тормыш бар нәрсәне үз урынына
куя.Мин эчтәлекле, акыллы китаплар укырга тырышам. Акыллы кешеләрнең киңәшләре
тормышны җиңеләйткән кебек тоела.Шулай ук рухи байлыгым да арта.Авыр
вакытларда да кешеләр китап алырга тырышкан. М.Әмирнең “Матурлык” хикәясендәге
Бәдретдин искә төшә. Хәерчелеге көчле булса да, тиенләп җыйган акчасына
китаплар ала.Уку теләге шулкадәр көчле була.
Хәзерге
вакытта яшьләр арасында китап уку кимеде.Ләкин олы яшьтәге кешеләр китапхәнәгә
йөриләр, китаплар укыйлар. Бар кеше дә гыйлемле булырга тели. Ә гыйлемнең
икмәге китап түгелмени? Билгеле,китап укымый торып гыйлемле булып булмый.
Кулланылган әдәбият
1.Воробьев С.Н. “В
мире мудрых мыслей”./Уфа.Баш.книга издат./-2004, 206-210 б.
2.Давтян А.О. “В
мире мудрых мыслей”./С.-Петербург “Олла –Пресс”/ -2000,466 б.
3.Дания Нәгыйм,
Рөстәм Нәбиев “Бөртекләп җыелган гомер”./Казан:”Ак бүре”/-2018
4.З.Кадыйрова “Сагынырсың
мин булмам”./Казан/-2015
5.Мәкальләр
китабы./Китап /-2007, 224б.
6.Мурзакаев Ф. “Фәһемле
фикерләр дөньясында”./Уфа /-2003,86 б.
7.Татар теленең
аңлатмалы сүзлеге./Китап/- 2004 , 312б.
8.Энциклопедия “Мудрость
тысячилетий”./Москва“Олла-Пресс “/-2001, 314б.
9.М.Юныс “Тозлы
җил”/Казан/ -83б.
Кушымталар
Укып барган һәрбер
юлым, һәрбер сүзем була минем юл күрсәтүче йолдызым.
Габдулла
Тукай
Китап – кешенең
хәтере, юлдашы, киңәшчесе, ярдәмчесе, укытучысы.Китапсыз халык- тарихсыз халыкка
әйләнгән, ә тарихын оныткан халыкның киләчәге өзелгән.
Нурихан
Фәттах
Ап – ачык тор
һәрвакытта, әй китап, баксам сиңа,
Чын, асыл нигезле
җирдән белемнәр бир миңа.
Шәехзада
Бабич
Дөньяда гыйлемнән
ләззәтле шир (арыслан) юк, гыйлемнең икмәге китаптыр.
Мөхәммәтсәлим
Өметбаев.
Тормышны өйрәнү
бик киң төшенчә. Яхшы китаплар уку шулай ук тормышны өйрәнү ул.
Габит
Садыйков
Всякая книга должна,
раз она, так сказать , появилась на свет, дать ответ на такой вопрос: что ты,
книга, можешь дать мне.. моему уму , моему чувству, моей жизни, борьбе, которую
я веду, работе, которую я делаю или намерен делать..
П.Павленко
Есть только одно
средство стать культурным человеком – чтение.
А.Моруа
Величайшее
сокровище – хорошая библиотека.
В.Белинский
Нельзя держать
книги запертыми, точно в тюрьме,они должны непременно переходить из библиотеки
в память.
Петрарка
Тезис
Без
гыйльми тикшерү эшебезне кеше тормышында әһәмиятле урын тоткан китапка, китап
укуга багышладык. Нәрсә соң ул китап? Китап – нинди дә булса текстны эченә
алган, битләре билгеле бер тәртиптә бергә җыйналып төпләнгән басма әсәр , дөрес
фикер тупланган авторитетлы чыганак.
Билгеле, китап — кешенең дусты, киңәшчесе. Кеше үзен борчыган сорауларны
китаптан эзли.
Тема актуаль, чөнки хәзерге вакытта укучылар арасында әдәби китап уку кимеде.
Һәм бу мәсьәләгә тукталу , минемчә, кирәкле эш.
Без гыйльми эшебездә бөек кешеләрнең китап турындагы фикерләрен, аерым
шәхесләрнең тормышында китапның ролен өйрәнүне максат итеп куйдык.Максатка
бәйле рәвештә аерым бурычлар да калкып чыга. Алар түбәндәгеләр:
-хәзерге
вакытта балалар тормышында китап укуга йогынты ясау;
-китап
укуга балаларның карашы белән танышу;
Тикшеренү
объекты: минем тормышымда китапның роле.
Тикшеренү
предметы: китаплар, аларның әһәмияте.
Минем
тормышымны китаптан башка күз алдына китереп тә булмыйдыр. Чыннан да мин
китаплар укырга яратам. Алардан ниндидидер күңел тынычлыгы алам.Ниндидер
чишелмәгән мәсьәләләр чишелеп куя. Бәләкәй чагымда әнием укыган әкиятләрне
йотлыгып тыңлый торган идем. Минем балачагым авылда үтте. Шуңа күрә гел
татарча әкиятләр укый идек. Андагы геройларның яхшы яклары күңелгә сеңеп
калган. Әле күптән түгел үзебезнең Башкортстан республикасының Чакмагыш
районында туып үскән Рөстәмнең фаҗигале язмышы, тормыш сукмаклары турында
язылган “Бөртекләп җыелган гомер ”дигән китабын укып чыктым. Бер укый башласаң,
укып бетмичә туктап булмый торган китап. Бер мизгелдә хыяллары челпәрәмә
килгән егет тормыш авырлыклары каршында туктап калмый. Хәтта плитә астында
калганда да үлем белән көрәшә. Беренче чиратта әти-әнисен , яратып, күз атып
йөргән кызын уйлый. Бу якты дөньядан китәсе килми. Иптәшләренә көч бирергә
тырыша. Аларны ничек тә тынычландырырга уйлый. Ләкин ,кызганычка каршы, күп
иптәшләре үлеп кала. Аңардагы ихтыяр көче, түземлелек, саф мәхәббәт хисләре күп
кешеләрне таң калдырырлык. Шул якты хисләр аңа авырлыклар белән көрәшергә көч
бирә. Шулай ук бу әсәрдә гаиләнең роле дә азсызыкланып үтә. Әти-әнисе уллары
хакына вакытлыча Мәскәү шәһәренә күченеп килә.Хәтта әтисе урам себерүче булып
эшкә урнаша. Үги әнисенең үз баласыдай аны караулары – барысы да зур ярдәм
була. Яратып йөргән кызының шушы авыр вакытта ташламавы, киресенчә, аңа
көч-куәт бирүе дә авырлыкларны җиңеп чыгарга ярдәм итә.Бу әсәрне укыган чакта
тамакка төер тыгыла, күздән мөлдерәп яшьләр ага. Ничек шундый китапны
укымыйсың инде. Ә бит кул-аяклары исән булып та үз гомерләрен заяга үткәрүчеләр
бик күп. Мин бу китапны менә шундый кешеләргә укытыр идем. Бәлки, үз
тормышлары турында азрак булса да уйланырлар иде, үз гомерләрен бушка
уздырмыйча, нәрсә дә булса эшләрләр иде.Бу китапны хәтта иптәшләремә дә тәкъдим
иттем. Сыйныфташларымның икесе укып чыкты.Аларны шушы әсәрләрне укыта алуыма
мин бик шатмын.Аларга да бик охшаган.Кызганыч шунысы:шәһәр җирендә туып үскән
сыйныфташларым татарча китапларны бик аз укый.
Шулай ук Зифа Кадыйрованың “Сагынырсың мин булмам” дигән әсәрен әнием белән бергә
укып чыктык. Бу әсәр безгә, яшь буынга , дөрес тәрбия бирә дип уйлыйм. Бигрәк
тә яшь кызларның мәхәббәт хисләренә бирелеп ялгыш адымнар ясавы күз уңында
тотыла. Мондый чакта акыл белән эш итәргә кирәктер ул. Бәлки, акыл белән бәйле
дә түгелдер. Әсәрдәге төп героиня Сөмбел шундый акыллы. Ләкин ул да яшьлек
хисләренә бирелеп зур хата ясый бит. Сөмбел, Байрас образлары кешелеклелек,
тугрылык, ярдәмчеллек, сафлык сыйфатлары белән сугарылган. Бу әсәрдә гаилә
кыйммәтләре, сафлык алгы сызыкка куела. Һәр кешенең үзе кылган эшләргә җаваплы
карашы, үз хатасын аңлавы бурыч итеп куелгандыр да . Чынлап та, Булат үз
хатасын аңлый.Энесе белән Сөмбелнең акыллы киңәшләре ярдәмендә ул улы белән
аралашып яши.Сөмбелнең киң күңеллелеге аңа шундый мөмкинчелек бирә.
Мин тәрбияви китаплар укырга яратам. Мондый китапларны укып чыкканнан соң
берничә көн шуның хисе белән янып йөрисең, фикер йөртәсең, уйланасың, нәтиҗә
ясыйсың. Китаплар укып акыл туплыйсың.
Кадим
Аралбай сүзләрен әйтеп үтсәң урынлы булыр:
Китап
– адәм өчен бер гаҗәеп дөнья,
Аның
хакын белмәгәннәр аңа чуммый.
Чумды
икән ул дөньяга – мәңге туймый
Яшәрсең,
ди,хисләрдән хич аерылмый.