Кыйссаи йосыф сочинение 10 класс

Обновлено: 09.01.2023

Чтобы отписаться от новостей другого пользователя, щелкните на значке настроек в этом событии и выберите нужный пункт.

Существуют различные гипотезы относительно её авторства и историко-литературных источников, продолжаются споры о национальной принадлежности, месте создания, языке.

Некоторые сведения об авторе содержит само произведение. Во вступительной части, в соответствии с восточной традицией, он называет своё имя, делится с поставленной перед собой задачей, а в заключительной главе сообщает о времени создания произведения.

Сравнительно более полный материал содержится в шежере башкирского рода Айле: далёкими предками Кул Гали были хан Илхам и его сын Габдулла, который в течение 50 лет правил Булгаром. Один из его сыновей Галимбек в пределах Булгарии в небольшом городе Кышан был имамом. От него родился Мирхаджи. Он также прожил в Кышане 30 лет. Хазрет Хаджи (Мирджани) переселился к устью реки Зай. От него родился Кул Гали. Далее говорится о переезде семьи в Хорезм, о том, как Кул Гали бежал от нашествия войск и вернулся на родину, как его земляки построили на реке Чирмешан город под названием Буляр.

Сверив эти сведения по другим источникам, татарский литературовед Х. Мухамметов подтвердил, что упомянутые в шежере люди являются историческими лицами, что жил Кул Гали в XIII столетии, в 1174- 1248 гг.

Учёные установили, что произведение написано до грозного монголо-татарского нашествия на Урал и Поволжье в 1236 г.

В литературе Востока существует 1,5-тысячелетняя традиция в разработке этой темы.

Сюжет произведения вкратце таков. У Якуба от двух жён было 12 сыновей, и больше других любил он прекрасного Йосыфа, что вызывало ревность двух братьев. Однажды Йосыфу приснилось, будто ему поклоняются Солнце, Луна и одиннадцать звёзд и поведал он свой сон отцу. Якуб истолковал этот сон, как грядущее возвышение Йосыфа, который станет пророком и владыкой государства, а одиннадцать братьев будут в услужении у него. Разговор отца и сына подслушала падчерица Якуба и сообщила всё своим братьям. Те решили из зависти погубить Йосыфа и обманом увели его на прогулку. Один из братьев воспротивился злому умыслу других, и Йосыфа не стали убивать, а бросили в колодец.

Спасённый купцами, Йосыф был продан в рабство египетскому царю, жена которого красавица Зулейха, воспылала любовью к прекрасному юноше. За отказ во взаимности по её настоянию он был брошен в темницу. Двенадцать лет он томился в заточении и, благодаря мудрому толкованию сна правителя, получил свободу, спас Египет от голода и стал царём.

Далее произведение повествует о его встрече с братьями, спустя многие десятилетия прибывшими в Египет за хлебом, о чудесном возвращении Зулейхе молодости и женитьбе на ней простившего её Йосыфа, отъезде их на родину в Ханаан, долгой счастливой жизни и кончине.

Сюжет «Кысса-и Йосыф пронизан элементами фантастики, во всём что происходит с героями, автор видит вмешательство высших сил, божественное предопределение.

Однако несомненны жизненная основа изображаемых событий, правдивость в раскрытии мыслей и переживаний героев. Читателей покоряет гуманистическая направленность произведения, ратующего за счастье людей, за справедливость и нравственную чистоту, осуждающего зло, коварство, жестокость. Особой пленительности отличаются главы, посвященные возвышающей человека, всепоглощающей силе любви.

Кул Гали поднимает такие вопросы, как взаимоотношения отцов и детей, взаимоотношения народа и правителя, противопоставление добра и зла- все эти проблемы решаются в морально-этическом и социально- философском ключе. Важно, что бесчеловечный поступок братьев преподносится не просто как внутрисемейный разлад, а как серьезный социальный конфликт. Прощение же Йосыфом предательства братьев связано с идеей о справедливом царе. Йосыф построил идеальный город-государство под названием Эмин (Благополучный), где царили мир и изобилие, а народ поклонялся святой вере.

В связи с этой идеей затрагиваются и другие философско-этические проблемы, как долг и ответственность; причина и следствие; преступление и наказание.

То, что на Йосыфу на долю выпали немыслимые страдания, а потерявший любимого сына старый Якуб ослеп от горя, является наказанием за их прежние грехи. Йосыф в юности побил раба, и как возмездие за этот неблаговидный поступок он сам попал в рабство. Якуб после смерти жены для спасения малолетнего Йосыфа купил рабыню-кормилицу и, чтобы молока ему доставалось больше, отнял у женщины младенца и продал его в рабство. Из глаз безутешно молившей Бога матери выпало семьдесят слезинок, и Всевышний приговорил Якуба жить семьдесят лет в разлуке с сыном.

Каждый из героев – носитель определённой идеи. Старый Якуб от начала и до конца остается заботливым чадолюбивым отцом. Йосыф олицетворяет верность, мудрое терпение и силу разума. Главное призвание Зулейхи – всепоглощающая любовь и женственность.

Йосыф напоминает эпического героя, побеждает он не физической мощью, а умом и знаниями. Это идеал красоты. В религиозные и светские легенды и дастаны, в произведения мировой литературы он вошёл, как Йосыф (Иосиф) Прекрасный.

Произведение написано в форме назиры. Это восточный традиционный рассказ, написанный в форме подражания известному классическому произведению.

Жанр произведения обозначен в названии – кысса. К этому жанру относились героико-исторические, романтические сочинения, усложненные элементами фантастики. В завершённом виде рукопись представляет собой книгу, которая состоит из предусловия, восемнадцати глав и послесловия.

В основе произведения лежит идея борьбы добра и зла. Отсюда часто используемые приёмы антитезы (красота и уродство, молодость и старость, богатство и бедность, изобилие и голод), контрастных сопоставлений: вечной и преходящей жизни, живых и мёртвых, образов семи тучных и семи тощих коров.

Любопытны также вариации чисел семидесяти и сорока. За семьдесят слезинок разлученной рабыни Якуб был лишён сына на семьдесят лет. Свою любовь к Йосыфу Зулейха хранит сорок лет, проходит через сорок тяжких испытаний, сила Йосыфа равна могуществу сорока пророков.

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

9 нчы сыйныфта әдәбият дәресе Кол Галинең » Кыйссаи Йосыф» әсәре- татар әдәбиятының күренекле ядкәре

Дәрес Кол Галинең » Кыйссаи Йосыф» әсәрен өйрәнүнең йомгаклау дәресенең бер варианты буларак татар теле һәм әдәбияты укытучыларынатәкдим ителә.

«Эллада аллалары һәм геройлары» темасына 5сыйныфта тарих дәресенең план- конспекты:

Дәреслек: Борынгы заман тарихы. Ф.А.Михайловский. Дәрескә презентация бар.

«Эллада аллалары һәм геройлары» темасына 5 сыйныфта тарих дәресенә презентация

Дәреслек: Борынгы заман тарихы. Ф.А.Михайловский, 5 класс.

Әкият геройлары бездә кунакта (башлангыч сыйныфлар өчен дәрес проекты)

Өйрәнелгән бүлек буенча йомгаклау дәресе үткәрү өчен эшкәртмә. Башлангыч сыйныфлар өчен.

Текст работы размещён без изображений и формул.
Полная версия работы доступна во вкладке «Файлы работы» в формате PDF

Языковое моделирование тех или иных фрагментов объективной действительности — одно из наиболее плодотворных направлений современной когнитивной лингвистики. Внимание большинства лингвистов по-прежнему привлекает человек, его внутренний мир, взаимодействие с окружением [2; 5]. Моделирование внутреннего мира средневекового человека вписывается в общую парадигму антропоцентрического научного знания, поскольку центральной темой средневековой литературы является человек, его отношение к Богу, к себе.

Тюрко-татарская литература средневекового Поволжья впитала в себя наряду с идейно-эстетическим богатством устного народного творчества образцовую для мусульманского Востока арабо-персидскую культурную традицию. Это не могло не отразиться в литературных памятниках той эпохи в условиях господствующего положения идеологии Ислама как неотъемлемой составной части духовной культуры мусульманства.

В статье мы ограничиваемся исследованием понятия сабырлык ‘терпение’. Оно раскрывается соответствием воли человека воле Божьей. Номинативное ядро понятия сабырлык имеет следующие значения: ‘терпение, выдержка, выносливость, сдержанность, кротость’: Қол, хөкменә рази улыб, сабър қылса, Михнәт соңра рахәти һәм улур имди! [1; 256; 895] ‘если раб будет терпеть, подчинившись решению Бога, все страдания закончатся обретением благодати’. Все герои поэмы, для которых Божья воля является нормой поведения, достигают намеченной цели. Зафиксирован ряд синонимов: сабыр кылу ‘проявление терпения’: Бән қылурмән имди бонда сабыр җәмил, — Сабыр берлә морад хасил улур имди [1; 86; 167] ‘я стану эту беду переносить терпеливо, терпение всегда доведет до цели’; рази улу ‘смирение’: Йарлы Йағқуб бу тәдбирә рази улди, Йусефи вирмәклек[к]ә иқрар қылди [1; 58; 57] ‘бедный Якуб с этим смирился, решил отдать им Йусуфа’; буй вирү ‘подчинение, покорность’: Қол Хақ әмринә буй вирмәк кэрәк имди [1; 86; 907 1 ] ‘надо было покориться решению Всевышнего’.

Терпение своих героев автор передает также с помощью временного пространства, например, долгих 70 лет ждал встречи с любимым сыном двухсотлетний Йакуб: Аһ, йэтмиш күн микән, аһ, дәриғә, йухсә йэтмиш ай микән, аһ, йухсә йэтмиш йыл микән Йусефемнең кэчекмәки? [1; 80; 141] ‘ах, семьдесят ли дней, о горе, семьдесят ли месяцев, ох, или же семьдесят лет будет отсутствие Йусуфа?’ и т.д.

Отраженные в литературном произведении идеи созвучны татарскому устному народному творчеству: Сабыр төбе — сары алтын (посл.) ‘терпение — золото’; Сабыр иткән — морадына җиткән (погов.) ‘терпеливый достигнет цели’, что подтверждает нашу мысль об универсальности для татарского менталитета понятия сабырлык ‘терпение’.

1. Гали Кол Кыйсса-и Йосыф/ Кол Гали/ Төз. Ф.С.Фәсиев. — Казан: Тат.кит.нәшр., 1983. — 543 б.

История Иосифа Прекрасного известна не только в восточных литературах, что в большинстве случаев неразрывно связано с коранической культурой, но и в литературах, сформированных в ветхозаветной традиции.

Объект исследования — функционирование сюжета об Иосифе Прекрасном в текстах Торы, Ветхого Завета, Корана и основанных на сакральных книгах мировых религий фольклорных и авторских литературных произведениях.

Цель исследования: выявление новаторства поэмы Кул Гали в трансформации мифа об Иосифе Прекрасном в общем контексте литературных, фольклорных и религиозных источников.

В соответствии с данной целью в диссертации ставятся следующие задачи:

— рассмотреть традицию обращения к сюжету об Иосифе Прекрасном в мировой художественной и научной литературе;

— проанализировать образ главного героя поэмы – пророка Йусуфа в кораническом тексте (сура № 12) и в поэме Кул Гали как обработку сюжетной линии межрелигиозной истории, принимая во внимание источники произведения (коранический текст, тексты коранических толкований (тафсиров), произведения арабо-персидского Востока, специфику времени написания поэмы с главенствующим значением религии в обществе, а также личность автора;

— показать трансформацию системы образов, поэтических средств, жанрово-структурной системы поэмы с выявлением следующих пластов:

а) фольклорно-доисламские элементы культуры татарского народа;

Нужна помощь в написании автореферата?

Мы — биржа профессиональных авторов (преподавателей и доцентов вузов). Наша система гарантирует сдачу работы к сроку без плагиата. Правки вносим бесплатно.

б) кораническая традиция в поэме.

Теоретическо-методологическими основами данного исследования являются научные труды, посвященные как письменной культуре Волжской Булгарии в целом (работы Х.Ю. Миннегулова, А.Х.Халикова, А.Т. Сибгатуллиной), так и письменному наследию Кул Гали в частности (исследования Р.К. Ганиевой, Н.Ш. Хисамова, Ш.Ш. Абилова, Г.Т. Тагирджанова, М. Усманова, Х. Короглы, А.М. Ахунов), а также труды, посвященные сюжету об Иосифе Прекрасном (пророке Йусуфе) в религиозных текстах (Торе, Ветхом Завете, Коране): преподобный Ефрем Сирин, св. Игнатий, Исаак Сирский; Йусуф Али, Кутб, Дариабади, Осман Нури Топбаш и другие.

Крупным пластом в изучении тюркской культуры, первоистоков татар явились труды таких представителей казанской исторической школы, как М.З. Закиев, И.Р. Тагиров, А.Х. Халиков, С.Х. Алишев, Р.Г. Фахрутдинов, А.Г. Мухаммадиев, М.А. Усманов, Д.М. Исхаков, Ф.Ш. Хузин, И.Л. Измайлов, Я.Ш. Шарапов, Д.К. Сабирова, С.М. Михайлова, О.Н. Коршунова, Г.М. Давлетшин.

В определении древних корней татарского фольклора особенно важными являются работы Н.С. Исанбета, Ф.И. Урманчеева, Х. Махмутова, М.Х. Бакирова. Другая область изучения – мифология, религии, мировоззрения древних племен и народов, основанная на трудах С.Г. Кляшторного, Л.Н. Гумилева, И.В. Стеблевой, Л.П. Потапова, М.Х. Бакирова и других.

Особое место занимают исследования, посвященные исламу как фактору мощного социокультурного влияния, которые условно можно разделить на три группы. К первой группе относятся исследования, рассматривающие ислам в рамках определенного исторического периода (работы Г.А. Федорова-Давыдова, М.А. Усманова); ко второй группе относятся работы, определяющие роль и значение ислама в истории и культуре татар в целом (например, Р.М. Мухамедшина, Т.К. Ибрагима, Ф.М. Султанова, А.Н. Юзеева), а к третьей — научные источники, посвященные суфизму (труды Ш.Ш. Абилова, Г.Т. Тагирджанова, Р. М. Амирханова,А.Т. Сибгатуллиной, А.Х. Халикова и др.).

В исследовании применялись текстологический, сравнительно-исторический, сопоставительный и типологический методы в сочетании с культурологическим и этнографическим подходами, что адекватно междисциплинарному характеру работы.

Теоретическая значимость исследования обусловлена его целью, опытом разработки междисциплинарной методики анализа, адекватной целям и задачам диссертации. В ней наряду с традиционными филологическими методами применяются культурологический, этнографический и аксиологический подходы.

Практическая значимость диссертации заключается в возможности применения ее материалов, выводов и методики в дальнейшем изучении бытования сюжета об Иосифе Прекрасном в религиозных источниках, мировой литературе, творческом наследии Кул Гали, а также в использовании полученных результатов в вузовских и школьных курсах по истории литературы народов России, истории татарской литературы, в соответствующих спецкурсах и семинарах.

Положения, выносимые на защиту:

1. Сюжет об Иосифе Прекрасном является одним из уникальных трансрелигиозных мифов в произведениях мировой литературы, восходящих к религиозным источникам. Исходя из этого, считаем необходимым рассматривать бытование данного сюжета в произведениях мировой литературы как художественную реализацию культурного архетипа (Е.М. Мелетинский), а не только в контексте определенной религиозной системы.

Нужна помощь в написании автореферата?

Мы — биржа профессиональных авторов (преподавателей и доцентов вузов). Наша система гарантирует сдачу работы к сроку без плагиата. Правки вносим бесплатно.

3. По своему пафосу и художественному своеобразию поэма может быть рассмотрена не только как сказание, но и как произведение с отчетливо выраженной проповедческой и дидактической направленностью, характерной для литературы того периода.

4. В художественном воплощении сюжета об Иосифе Прекрасном особую роль играет символика, отражающая архаическое мировоззрение древних тюрков и их мифологическое сознание (символика чисел, солнца, луны, земли, мирового древа, могилы и т.д.).

5. Раскрытию исламского мира в поэме служит сакральная лексика поэмы (постулаты веры, ангелы и пророки, мусульманский лунный календарь, основы мусульманского права и идеологии, священные формулы речевого этикета и т.д.).

6. В соответствии с канонами тюркого Средневековья основными константами образа главного героя, являющегося носителем положительного начала в художественной системе Кул Гали, служат: внешние характеристики (красота, лучезарность); общечеловеческая культура героя (уважение к старшим, порядочность, честность); праведность (стойкость перед злом и предательством, смирение перед трудностями и лишениями жизни, боязнь греха и борьба с ним); чудесные способности праведника (пророка): истолкование снов, благодать жизни героя и его молитвы (в том числе и за других людей), благодать тела праведника после его смерти; природный ум и образованность героя.

Структура и объем диссертации. Диссертация состоит из введения, двух глав и заключения, библиографии и приложения, в котором дана краткая характеристика терминов и понятий исламской культуры, использованных в исследовании. Полный объем исследования – 160 страниц, в том числе список использованных источников – 17 страниц (215 названий, из них 21 название — источники на татарском языке и ресурсы Интернета).

ОСНОВНОЕ СОДЕРЖАНИЕ РАБОТЫ

Во введении обосновывается выбор темы, ее научная актуальность и новизна, характеризуется степень изученности проблемы, формулируются объект, предмет, цели, задачи, основные теоретические и методологические принципы исследования, его практическая значимость, формулируются положения, выносимые на защиту.

В своем исследовании мы определили существование традиции Торы, Ветхого Завета, Корана в опирающихся на них литературах, выделив при этом общее значение сюжета и образа Иосифа Прекрасного в контексте религиозных воззрений читателей.

Вслед за первыми авторами (Фирдоуси, Низами, Абдуллах Ансари, Кул Гали, Шаййад Хамза, Сули Факих – XIII в.) сюжет об Иосифе Прекрасном был подхвачен многочисленными тюркоязычными поэтами. Как отмечал Е. Бертельс, литература народов Средней Азии берет свое начало с древнетюркских литературных памятников, в текстах многих можно найти не только ссылки на сюжет, но и прямые заимствования некоторых сюжетных линий произведения: обман с помощью окропленной кровью убитого животного рубашки, попадание героя в колодец, заточение героя в темнице, потеря зрения скорбящим отцом и т.д. Тяготение к традициям Кул Гали продолжается вплоть до наших дней, а продолжателями этих традиций были такие авторы, как Г.Тукай, X. Туфан, С. Хаким, Н. Арсланов, А. Исхак, Ш. Мударрис, Э. Давыдов, Ш. Галиев, И. Юзеев, Р. Харис, Р. Гатауллин, М. Хабибуллин и другие.

Нужна помощь в написании автореферата?

Мы — биржа профессиональных авторов (преподавателей и доцентов вузов). Наша система гарантирует сдачу работы к сроку без плагиата. Правки вносим бесплатно.

Особого внимания в этом аспекте требует родословная героя: выделяется общий, уважаемый и значимый в религиозных традициях предок Авраам (Ибрахим):

На основе анализа традиции функционирования сюжета в религиозных источниках определены основные причины особого внимания к нему в контексте разных вероучений: 1) Он представляется как история жизни праведника в Библии и Коране, где является самой подробной историей; 2) сюжет описывает превратности человеческой жизни и поэтому является благим примером жизни для мужчин и женщин всех слоев общества; 3) он отражает все стороны жизни в их духовных аспектах: почитание преклонного возраста отца и его особую любовь к благочестивому сыну, ревность старших братьев и их заговор, предательство — продажу Иосифа в рабство за смехотворную цену, печаль отца, стойкость героя в тяжелых испытаниях (ложные обвинения, пребывание в темнице), милость Бога к праведному Иосифу (дарование способности толкования снов, возвышение за благочестивость), мудрость в управлении государством и смирение на высоком посту, верность сына своему отцу, красоту богобоязненности и правдивости.

В работе исследовано функционирование сюжета в Ветхом Завете и Коране и выявлена типологическая общность в его воплощении в указанных религиозных текстах: 1) Близость проблематики (темы истинной веры и правды, верности этическим принципам, святости семьи, стойкости в испытаниях); 2) прославление главного героя сюжета (глубины его веры, смирения в житейских испытаниях, верности религиозно освященным нравственным традициям народа, стойкости перед соблазном и т.д.).

Вышесказанным и определяется близость восприятия героя христианами и мусульманами: праведник Иосиф и пророк Йусуф – герой обладающий чертами божественной избранности, безгрешности, активной добродетели.

Нужна помощь в написании автореферата?

Мы — биржа профессиональных авторов (преподавателей и доцентов вузов). Наша система гарантирует сдачу работы к сроку без плагиата. Правки вносим бесплатно.

Особое внимание уделено исследованиям сюжета в контексте литератур народов России, подробно показано развитие научной мысли, начиная с первой половины XX века до настоящего времени.

Проведенный анализ художественной структуры поэмы позволил выявить прямые заимствования автора из коранического текста, определить их художественные функции в сюжете. На этом основании формулируется вывод: по своему структурному своеобразию поэма ориентирована на жанр проповеди, а не сказания. Этим определяется специфика бытования поэмы в татарской литературе того времени, отличительной чертой которой была сильная дидактическая направленность.

Нужна помощь в написании автореферата?

Мы — биржа профессиональных авторов (преподавателей и доцентов вузов). Наша система гарантирует сдачу работы к сроку без плагиата. Правки вносим бесплатно.

Выявлена специфика функционирования понятия Теңри в мировоззрении древних тюрок. При анализе верований народов Волжской Булгарии отмечается, что слова Теңри и небо для древних тюрок были синонимами. Из совокупности мифов доисламские верования татарского народа развивались в характерную только для тюрок религию с верой в Единого языческого бога – Бер (Единый) Теңри. Условно эту религию некоторые исследователи называют тенгрианством, которое оказалось весьма долговечным, и только после принятия ислама имя Теңри начало замещаться единым Аллахом, причем само имя Теңри не исчезло бесследно, а возвысилось до уровня имени Аллаха, отголосками этих процессов служат упоминания Теңри в тексте поэмы.

Существенным компонентом структуры поэмы выступают мотивы сна, сновидения, которые, как правило, имеют сокровенный, пророческий смысл и играют роль завязки предстоящих событий, служат поводом для испытания героя. Отдельного внимания также заслуживают верования булгар в вещие сны. Ал-Мас’уди (930-950гг.) сообщает о принятии булгарами ислама под влиянием сна, который увидел их эмир.

Нужна помощь в написании автореферата?

Мы — биржа профессиональных авторов (преподавателей и доцентов вузов). Наша система гарантирует сдачу работы к сроку без плагиата. Правки вносим бесплатно.

В работе исследован мотив “рубахи (рубашки)” в поэме Кул Гали и фольклорной традиции и выявлены следуюшие основные значения: 1) Рубаха – саван (ритуальное одеяние для захоронения умершего человека); 2) рубашка как доказательство: смерти/жизни и вины/невиновности героя; 3) рубашка, ниспосланная Всевышним и скрывающая определенные части тела праведного героя от посторонних; 4) рубашка-подарок; 5) рубаха-знак празднества.

Рассматриваются упоминания и обращения в поэме к Аллаху — основному, наиболее употребительному имени-эпитету Бога в кораническом тексте; к лунной хиджре; к именам пророков (Адам, Муса (Моисей), Ибрагим (Авраам), Исхак (Исаак), Йакуб (Иаков), Йусуф (Иосиф)), пророка Мухаммеда, именам халифов, основателя ханафитсткого мазхаба — Абу Ханифу (ок.699-767), учение которого выражает ориентацию на умеренную, срединную позицию и в настоящее время является наиболее распространенным среди подавляющего большинства российских мусульман.

Анализ упоминающейся в поэме исламской терминологии и лексики дает основания утверждать, что в поэме являются логичными как детали идеологического и мировоззренческого характера (постулаты веры, имена ангелов, названия книг, имена пророков и преемственность пророческой миссии, божественное предначертание и т.д.), так и частные элементы мусульманской истории и права (имена религиозных и исторических деятелей, названия молитв, книг, основы правил поведения человека, мусульманское летоисчисление, названия канонических мусульманских праздников и т.д.), а Кул Гали проявил себя как истинный знаток не только культуры своего народа, но и мусульманской культуры в целом.

Выделяются обусловленные художественными канонами того времени константы образа главного героя поэмы: 1) Внешние характеристики (красота, лучезарность, аромат); 2) общечеловеческая культура героя (уважение к старшим, порядочность, честность); 3) религиозная праведность (стойкость перед злом и предательством, смирение перед трудностями и лишениями жизни, боязнь греха и борьба с ним); 4) чудесные способности праведника (пророка): способность истолкования снов, благодать жизни героя и его молитвы (в том числе и за других людей), благодать тела праведника после его смерти; 5) Интеллектуальная культура и образованность героя.

На основании анализа произведения можно сделать заключение, что трансформация сюжета об Иосифе Прекрасном в поэме Кул Гали осуществляется посредством создания специально организованного художественного пространства произведения и системы образов героев (Йакуб – Йусуф – его братья; Йусуф – Зулейха), объединенных авторской идеей, а также выбора специфических художественных средств, характерных для восточной поэзии.

В Заключении подводятся итоги и формулируются основные выводы исследования:

Основными источниками поэмы Кул Гали “Кысса-и Йусуф” (“Сказание об Йусуфе”) (XIII век) были кораническая история о пророке Йусуфе (сура № 12 “Йусуф”), поэма Фирдоуси “Йусуф и Зулейха” и труд Абдуллаха Ансари “Анисель-мюридин”.

Нужна помощь в написании автореферата?

Мы — биржа профессиональных авторов (преподавателей и доцентов вузов). Наша система гарантирует сдачу работы к сроку без плагиата. Правки вносим бесплатно.

В поэме выделяются пласты как фольклорных мотивов (мотивы солнца, луны, земли, могилы, мирового древа, вещих снов и т.д.) , общих в контексте различных литератур, так и отголоски арабо-персидских источников, элементы доисламских, языческих верований тюркских народов (Тәңри).

Бытование данного сюжета следует рассматривать как художественную реализацию культурного архетипа, а не только в контексте определенной религиозной системы.

Исламский мир в поэме представлен как в сакральной лексике, использованной автором (постулаты веры, ангелы и пророки, мусульманский лунный календарь, основы исламского права и идеологии, священные формулы речевого этикета, деятели мусульманской науки и культуры), так и в содержательном (сильная дидактическая направленность) и структурном своеобразии поэмы (характерная для религиозных трудов 3-частная структура).

В изображении образа главного героя Кул Гали использует такие художественные приемы и средства, как символика света, цвета, запахов, сравнения из растительного и животного мира, распространенные в поэзии мусульманского Востока.

Раскрывая образ главного героя, Кул Гали опирается не только на художественные каноны своего времени, но и вводит любовную линию (Йусуф – Зулейха), позволившую автору выйти за рамки сложившейся религиозно-аскетической традиции и изобразить его не только как богоизбранную личность, возвышающуюся над другими, а показать, что он способен на такие почитаемые каждым смертным чувства, как любовь к ближнему, к женщине, простым людям, верность, что приближает его к народу, делает его поистине народным героем, с образом которого народ связывает свои думы и чаяния о справедливом обществе и счастливой жизни.

Гуманистические традиции, заложенные Кул Гали, нашли отражение в творчестве Мухамедьяра, С. Сараи, Г. Тукая и в современной татарской литературе (М. Джалиль, С. Хаким, Х. Туфан, Р. Харис и др.)

По теме диссертационного исследования опубликованы следующие работы общим объемом 2,0 п.л.:

Нужна помощь в написании автореферата?

Мы — биржа профессиональных авторов (преподавателей и доцентов вузов). Наша система гарантирует сдачу работы к сроку без плагиата. Правки вносим бесплатно.

Читайте также:

  

• Вера это согласие воли с совестью сочинение

  

• Сочинение на аварском языке про кошку

  

• Темные аллеи сочинение жизненный путь

  

• Боулинг сочинение на английском

  

• Памятники архитектуры воронежской области сочинение

«Кыйссаи Йосыф» әсәрендә төшкә йөкләтелгән вазифалар

Мәшһүр
Кол Галинең «Кыйссаи Йосыф» поэмасында
беренче фасыл үзәк геройның төш күрүеннән
башланып китә. Әле нәбилек дәрәҗәсенә
күтәрелмәгән Йосыфта гайре табигый
сәләтләр юк, шунлыктан юралышын атасыннан
сорый. Төшнең гаҗәеплеге, онытылмаслык
тәэсир калдыруы киләчәктән икәнлеген
аңлатып тора, бала да аның күркәмлегенә,
изгелегенә ышана.

Пәйгамбәрләр
нәселеннән килгән Ягкуб төшнең Мәүладан
булуын раслый һәм сөенечкә юрый. Бөек
көчтән узып, аның нәкъ шулай булачагына
басым ясамаса да, улының байлык, дәрәҗә,
акыл белән бөтен дөньяга танылачагына
өмет итүен әйтә.

Төшкә,
аз гына мәгълүмат бирсә дә, зур эчтәлек
салынган булып чыга. Унбер йолдыз
образында Ягкуб балалары аңлашыла,
шулай да әлегә ай белән
кояш нәрсә икәнлекне төгәл генә белеп
булмый. Фанилык белән бакыйлык билгесеме
ул? Йосыфның үги сеңлесе белән Зөләйха
дип тә уйлап куярга мөмкин. Әллә күк үзе
Йосыф алдына төшкәнлекне күрсәткәндә,
автор аның төп атрибутларын калдыра
алмыймы? Болай эшләү бөтен галәм
байлыкларының бер зат алдына җыелуын
күрсәтәме? Бәлки, Аллаһның аңа бүләк
итәчәк байлык һәм нәбилек билгеләредер
алар? Берсе — туар кояш. Бу якты киләчәк
тә була. Икенчесе — тулган ай. Хорафатларга
ышанучылар, ай тулганда, гадәттән тыш
хәлләр була, дип уйлый. Димәк, гаҗәеп
хәлләргә ишарә санала ала. Ә бит нәбилек
тә — шул гаҗәп хәлләр рәтеннән. Поэмада
ата кеше унбер йолдызның кем икәнлеген
төгәл әйтса дә, калган образларны
тәгаенләштерми. Фаразлау мөмкинлекләре
зур.

Йосыф
күргән төш аның туганнары белән
дошманлашуына сәбәп була да инде, чөнки
анда аларның киләчәктә дөньяда тотачак
урыны билгеләнгән һәм Йосыфка өстенлекләр
бирелгән. Язмышның югарыдан билгеләнгәнлегенә
ихластан ышанган очракта туганнар моның
белән килешер иде. Җитмәсә, алар Йосыф
сөйләгәннәргә ышанмыйлар һәм төшне
үзен иркәләндерү өчен уйлап тапкан
сәбәпкә әйләндерәләр.

Төш
— поэмадан күренгәнчә, язмыш билгесе,
югары көч белән бәйләнештә тору чарасы.
Димәк, Аллаһ билгеләгәннәр белән
ризалашырга теләмәү — аның үзенә үк
каршы чыгу дигән сүз. Туганнар бу хакта
уйламый. Дөрес, алар Йосыфны үтерүнең
зур гөнаһ икәнлеген аңлый, соңыннан
тәүбәгә килербез әле, дип, үз-үзләрен
тынычландыралар. Бу очракта тагын бер
нәрсәгә илтифат ителми: ислам дине
кануннары буенча, аңлы рәвештә эшләнгән
гөнаһның җәзасы тагын да зуррак, һәм ул
зур авырлыклар белән генә кичерелә.
Йосыфның төшендә бары тик яхшылыклар
гына вәгъдә ителсә дә, Ягкуб яман эшләрне
күңеле белән тоя. Җитмәсә, үзе дә төш
күрә. Унбер бәтиенең берсен бүре алып
китә. Ни өчен балалар саны унике түгел?
Аның берсе бүрегә тиңләштерелгәнме?
Әллә бүре чынлыкта да бүреме? Әллә үги
кыз Динә исәпкә алынмыймы? Бу да әлегә
ачык түгел.

Шушы
ук вакытта Динә дә төш күрә. Ул әтисенә
төшендә ун бүренең Йосыфны алар кулыннан
талаганлыгын әйтә. Поэма башында йолдызга
тиңләштерелгән ир туганнар ун ерткычка
әйләнә. Пәйгамбәр балаларына бәя үзгәрә.
Якын арада буласы вакыйгаларны хәбәр
итүче икенчерәк төрле төшләр була алар.

Поэмада
төш сүзе еш телгә алына. Йосыфка яманлык
эшләргә җыенган туганнары да, төшең
ярдәмгә килсен, диләр. Имеш, Аллаһтан
булса, бөек көч сине бу хәлдә калдырмас
иде. Төшкә булган үч, ачу гөнаһсыз бер
җанга күчерелә. Йосыф үзе дә гел искә
ала аны, чөнки ул төш аның бөтен язмышын
үзгәртә.

Бүлек
башламнарына урнаштырылганлыктан,
төшкә шунда ук игътибар итәсең. Төш
дөрес юралсын өчен, аның төгәл сөйләнүе
мәҗбүри. Дүртенче фасыл башында Малик
бине Дугыр да төш күрә һәм, Йосыф кебек,
төшне җиткергәндә үзенең гадел булуын
белдерә. Ул Кәнгандәге бер коега кояш
иңүен, аның якасы аша кире менүен, итәгенә
асылташлар, энҗе мәрҗән яудыруын сөйли.
Юраучы аның байлык иясе булачагын, шушы
төш аша Тәңренең берлегенә ышаначагын
әйтә. Димәк, төш кешене сафландыру,
бераллалыкка китерү вазифасын да
башкара. Кыйммәтле ташлар төсендә булган
кояш — байлык билгесе дә, бөек зат белән
арада торучы да. Йосыф төшеннән мәгънәсе
төрлечәрәк аңлашылган кебек калса да,
шушы янәшәлек аны тәгаенләштерә.

Һәр
яңа фасыл саен без яңа герой, яңа язмышлар
белән танышабыз. Вакыйгаларда катнашучы
һәм билгеле бер роль уйнаучы герой төш
күрми калмый. Шулай итеп, аларның саны
дистәгә җитә.

Зөләйхага
бәйле сюжетны искә төшерик. Таймус патша
кызы да, әтисенең тезләрендә йоклаганда,
төш күрә. Күрәсез, аның гадәтләре
Йосыфныкына шактый охшаш, ул да — әти
кешенең иркәсе. Патша, Зөләйханы бәхетле
итәр өчен, бөтен байлыгын бирергә риза.

Кызның
төше аның тормышында зур үзгәрешләр
булачагын хәбәр итә. Ул үзенең акылын
җуйганлыгын, үтә сабырсызга әйләнгәнен
күрә. Һәм, чыннан да, төштә хәбәр ителгән
сыйфатлар Зөләйха язмышында хәлиткеч
роль уйный да. Төшләр, шулай булгач,
аерым бер вакыйгаларны хәбәр итү өстенә,
кеше холкындагы үзгәрешләрне дә билгели
ала.

Инде
бер ел узганнан соң күргән төшендә Йосыф
аңа үзеннән башка һичкемгә бакмаска
куша. Бары тик өченче төштә генә ул
Зөләйхага кемлеген, кайдалыгын әйтә,
Зөләйха да бу юлы гына аңа дәшәрлек көч
таба. Соңгы төш кызны айнытып җибәргәндәй
була. Ул, сөеклесен эзләп, юлга чыга.

Төшне
дөрес юрау, дөрес аңлау нәбиләргә генә
бирелгән шул. Сабырлыкка таянмаган кыз
зур хата эшләп ташлый. Йосыф җиткергән
мәгълүматтан чыгып, аны Мисыр шаһы дип
аңлый һәм, ашыгып вәгъдә бирүе аркасында,
ямьсез кыяфәтле Кыйтфиргә кияүгә чыга.
Хәер, олы юл узган, әтисенең хәер-фатихасын
алган кызның башка чарасы да калмый.
Икенчедән, шаһның коллары, чын төш күргән
булсаң, ул барыбер тормышка ашачак, дип
тынычландыра. Шулай итеп, бу очракта да
төшнең ике төрле (гадәти һәм хәбәри) төш
булуына басым ясала. Поэмада изге төшләр
генә телгә алына, эчтәлеге сөйләнә,
чөнки калганнарның әһәмияте дә юк.

Йосыф,
хаксыз рәвештә зинданда кол итеп
тотылганда, инде Рәййан патша булып
калгач, Аллаһтан Җәбраил китергән ак
энҗе ярдәме белән, пәйгамбәргә һәм
могҗизачыга әверелә. Димәк, төштә генә
түгел, чынбарлыкта да ялтыравык төстәге
предметлар күк һәм җир арасындагы
бәйләнештә мөһим роль уйный.

Йосыфның
патшаны үтерергә алынган шәрабчы һәм
икмәкченең төшен аңлатуы аның тәүге
тапкыр сәләтен күрсәтүе була.

Шәрабчы
төшенә шулай ук затлы әйберләр генә
керә. Патшага алтын касәләрдә йөзем суы
эчерә, һәм аның күргәне дә изгегә юрала.

Икмәкченең
төшендәге детальләр дә үз һөнәре белән
бәйле. Ул, баш өстенә өеп, патшага илткән
икмәкне кошлар чукый. Соңыннан начар
төштән баш тартып караса да, Йосыф аңа
юралган казаның кире кайтмавын әйтә.
Төшнең тәкъдири мәгънәсе ныгый. Төшне
төгәл җиткерү кирәклеге, ни юрасаң, шул
булыр, фикерләре тагын бер кат ассызыклана.

Йосыфны
зинданнан чыгарыр алдыннан Рәййан да
төш күрә. Гадәти булмаган төшне теләсә
кем аңлатып бирә алмавын белдек инде.
Һәм, чыннан да, Йосыф кына аның мәгънәсеннән
хәбәрдар була. Ул җиде симез сыерны
муллык елларына, шул малларны кабып
йоткан җиде арык сыерны корылык елларына
тиңли. Тупланган малның авыр бер чорда
юкка чыгачагын фаразлау дөрескә туры
килгәннән соң, Рәййан аңа патшалык таҗын
кидерә.

Соңгы
бүлекләргә яңа персонажлар кертелми
диярлек. Шулай итеп, төш образлары
да кулланыштан төшә. Кем күрүгә карамастан,
әлеге төшләр, иң беренче чиратта, Йосыф
язмышын үзгәртә. Бу табигый да, чөнки
поэмада нәкъ менә Йосыф үзәк герой итеп
сайланган. Әсәр беренче төшнең тәмам
раслануы белән бетә.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]

• #
• #
• #
• #
• #
• #
• #
• #
• #
• #
• #

Кыйссаи Йосыф» поэмасы — халыкның рухында

Боекларның илдә яшен сөрттең, Телгәләнгән җанны сыйпадың. Күктән иңгән дога урынына Ятладылар «Йосыф китабы»н.

Харрас Әюп.

Татар халкында китап сәнгате элек-электән үк таралган була. Аның хәзинәсендә бүгенге көнгә килеп җиткән борынгы китапларның ярым язма, ярым фольклор әсәрләре дә, бик борынгы үз шагыйрьләре иҗат иткән зур-зур дастаннар да, Көнчыгышның бөек гуманистлары тарафыннан язылган фәлсәфә, медицина, хокук фәне, шигърият кануннары һәм башка өлкәләргә караган китаплар да бар. Алар борынгы төрки, гарәп, фарсы телләрендә язылганнар. Халыкның укымышлылары ул китаплардан гыйлем яктысын, олы сәнгатькәрләр һәм фикер ияләренең йөрәк җылысын күп санлы шәкертләр һәм кызыксынучан җәмәгатьчелек арасына таратканнар, шулар ярдәмендә халыкның үзен ачык карашлы һәм гыйльми фикерле иткәннәр. Борынгы шигъри әсәрләрне башкаруда безнең халыкка хас аеруча бер үзенчәлек бар. Ул — китапны көйләп уку. Моның тамырлары бик тирәнгә китсә кирәк. Мәсәлән, мөнәҗәтләрне көйсез күз алдына да китереп булмый. Халык репертуарыннан төшми укылган көйле китаплар арасында аерым бер могтәбәр урынны тоткан «Йосыф китабы» бар. Бөек Кол Галинең моннан 765 ел элек язылган «Кыйссаи Йосыф» поэмасын халык үзенчә шулай атаган. Ул — татар халкының Болгар дәвереннән бирле кадерләп саклаган, җанына иң якын китабы, бөтен тарих буена язмышын уртаклашкан юлдашы. «Йосыф китабы» гасырлар дәвамында безгә халыкның әхлакый тойгыларын яктыртып ачуда игелекле хезмәт күрсәткән.

Әүвәл заманнарда шагыйрь әсәрне язган, ә үзенең исемен китапның ахырына гына язып куя торган булган. Укучы китаптан гыйбрәт алган, аның каһарманнары белән бергә яшәгән, сүзләрен көйгә салып җырлаган. Ә бу китапны кем язган? Бу хакта уйлап карарга аның башына да килмәгән. Чөнки китап — изге. Ә изге әйберләрне гади кеше генә тудырырга мөмкин түгел; дип уйлаган ул. Инде әсәр халыкның күңелен бер яулап ала икән, китап күчерүчеләр аны төннәр буе күчереп, төпләп халыкка таратканнар. Китап күчерүчеләр. 400 — 500 ел буе бу фидакарь кешеләр шәм яктысында «Йосыф китабы»н күчереп утырганнар. Әнә шулай ул безнең көннәргә килеп җиткән. Ни өчен соң шулкадәр шәмнәр янган, шулкадәр хезмәт куелган? Чөнки бу әсәр халыкка икмәк кебек кирәк булган. Халык аның белән рухланып яшәгән, илһам алган, әдәпкә өйрәнгән.

Бик борынгы заманнарда кызлар, үзләренең киләчәген яхшылыкка юрап «Йосыф китабы»на мөрәҗәгать иткәннәр, алар өчен ул бәхет сынау — фал ачу китабы да булган. Кызларның киләчәк гаилә язмышлары әйбәт һәм мәхәббәтләре тугрылыклы булсын өчен дип, ата-аналар аларны озатканда сандык төпләренә чигүле сөлгегә төрелгән «Йосыф китабы»н да салганнар.

Элекке авыл өйләрендә кичләрен «Йосыф китабы»н җыйналып уку һәм тыңлау гадәткә кергән була. Шунлыктан, укымышлы кешеләр генә түгел, хәтта укый-яза белмәгәннәр дә бу әсәр белән таныш булып, эчтәлеген гыйбрәтле хикәя итеп сөйләгәннәр, шигъри юлларны яттан әйткәннәр.

Кыйсса — болгар-татар әдәбиятына бөтен тарихы буенча тәэсир итеп килгән һәм үзенең йогынты көчен бүген дә җуймаган әдәби энҗеләрдән. Ул татар укымышлыларына, әдип-шагыйрьләргә шулкадәр йогынты ясаган ки, алар аны үзләре өчен үрнәк санаганнар, аның өлгесендә дистәләгән поэтик әсәрләр, авыз иҗаты үрнәкләре барлыкка килгән, ул җырларда мактап җырланган.

Әсәр һәркемнең күңеленә якын булган: олысы да, кечесе дә, егет һәм кызы да, укымышлысы да — һәркайсы аннан үзенә рухи азык, көч алган. Олылар сабыр булырга, карчыклар гайбәттән качарга тырышканнар, егетләр һәм кызлар мәхәббәттә тугрылыклы булырга ант эчкәннәр. Поэма һәркемдә киләчәккә ышаныч, якты өметләр уяткан, ил-халык алдында ак йөзле, саф күңелле, намуслы булырга өйрәткән. Шунлыктан «Кыйссаи Йосыф» һәр өйдә булган. Ул татар халкы яшәгән һәр урында укылган, мәктәп-мәдрәсәләрдә уку китабы итеп тотылган. Бик сирәк әсәрләр генә, халык күңелендә шулкадәр тирән урын алып, ихтирам ителүгә, үрнәк итеп куелырга мөмкин. «Кыйссаи Йосыф» үрнәгендә, аның шигъри төзелеш-нәзымы асылында шагыйрь иҗат иткән заманнан башлап йөзәрләгән әсәр язылган. Бу — поэманың гаять популярлыгы, халыклашкан булуы хакында сөйли.

Әсәрнең халыкка якын булуы, аның татар әдәбияты тарихында якты бер маяк булып торуы — анда куелган бөек гуманистик идеяләрнең, ил белән гаделлек нигезендә идарә итү, түбән массаларга карата кешелекле булу, мәхәббәткә тугрылыкны саклау, ил һәм халык интереслары белән яшәү кебек олы идеалларның югары художество чаралары аша чагылдырылуында. Дәүләт белән гадел идарә итүче, халык турында кайгыртып яшәүче идеаль хөкемдарны шагыйрь Йосыф образы аша үткәрә. Йосыф — акыл иясе: алдан күреп эш итә, авыр ачлык елларында халыкны үлем һәлакәтеннән коткара.

Газиз Йосыф бар шәһәргә хәбәр салды,
Мисыр әһле, җыелышып, аңа барды,
Алтын-кемеш биреп, ашлык сатып алды,
Кызыл алтын тәңкә белән алды инде.

Мәхәббәт темасы — Йосыф белән Зөләйханың гүзәл гыйшкы — укучыны үзенә җәлеп итә. Җирдә тереклек башлану белән мәхәббәт тә дөньяга килгән. Бу һәркемнең йөрәге аша уза, аны һәрбер кеше үзенчә кичерә. Ә Йосыф белән Зөләйханың мәхәббәтен язучы мавыктыргыч итеп сурәтли алган. Биредә тугрылыкка, сабырлыкка сокланырлык. Халкыбыз бүген дә яшь парларга Йосыф һәм Зөләйха мәхәббәтен тели икән, бу — язучының әлеге теманы шулкадәрле бөек һәм мәңгелек итә алуының төп дәлиле.

Поэмада атаның кайгы-хәсрәтләре, уңай һәм кимчелекле яклары Якуб портреты аша сурәтләнгән. Яхшы сыйфатлары белән бергә анда эгоистлык та бар. Башка балаларына караганда, ул Йосыфны күбрәк ярата, аны имезеп үстерер өчен кол хатынның имчәк баласын, аерып, кол итеп сатып җибәрә. Шагыйрь бу кырыс, каты кешелексезлекне кичерә алмый, ул Якубның үзен дә җәзалата: сөйгән улы Йосыфтан аерып, озак еллар хәсрәт эчендә калдыра. Якуб күз яшьләрен түгә-түгә сукырая. Явызлык үзенең җәзасын ала. Йосыфка мәрхәмәтсез булган агаларын да шагыйрь читтә калдырмый, аларны вөҗдан газабына тарта. Дөреслекнең тантана итүен җиткерүдә әкият алымын «Йосыфның күлмәге белән күзен сөртте дә — күзе ачылды» кулланса да, әсәрнең чынлыгына, тормышчанлыгына зыян килми. Без аны нәкъ шулай булырга тиеш дип кабул итәбез.

Бөек сүз остасы Кол Гали тарафыннан иҗат ителгән үлемсез «Кыйссаи Йосыф» поэмасы безне һаман да илһамландыра. Аның поэтик йогынтысы нәтиҗәсендә бик күпләр каләм алып, яңа әсәрләр иҗат итә, татар әдәбиятын, аның поэзиясен алга таба үстерә. Хәзерге заман шагыйрьләребез дә Кол Галигә мөрәҗәгать итәләр, аның җәүһәрләр диңгезеннән энҗеләр алалар, аңа хөрмәт күрсәтәләр. Әйе, «Кыйссаи Йосыф» — чын мәгънәсендә татар халкы рухындагы поэма ул. Инквизиторлар тарих мәйданының урта бер җирендә учак ягып, барлык рухи хәзинәләребезне әрдәнәләп өеп яндырган чагында да халкыбыз үзенең «Кыйссаи Йосыф»ын күңел түренә яшереп, йөрәген каната-каната, безнең көннәргәчә исән-имин килеш китереп җиткерде.

«Йосыф китабы»н язганга күпме еллар үтүгә дә карамастан, ул китап һаман да табылып тора. Галимнәребез ел саен татарлар яшәгән төбәкләргә экспедицияләргә чыгалар. Тарихи яктан кыйммәтле булган башка китаплар белән бергә, «Йосыф китабы»ның кулъязмаларын да алып кайталар.

Әйе, шагыйрьнең Кыйссасы — халык рухында! Шагыйрьнең Кыйссасы — көрәш мәйданында! Шагыйрьнең Кыйссасы халыкның үлемсезлеген раслый-раслый киләчәккә бара.

Китап белән бергә йөри микән
Гореф-гадәт, акыл, тел-сөйләм.
Илгә күчте Иосыф-Зөләйхалар —
Синең кебек болай кем сөйгән?

Источник

Кол Галинең «Кыйссаи Йосыф» поэмасында мәхәббәткә тугрылык идеалы буларак Зөләйха образы

Китап белән бергә йөри икән

Гореф-гадәт, акыл, тел, сөйләм.

Илгә күчте Йосыф-Зөләйхалар −

Синең кебек болай кем сөйгән?!

Х.Әюп

Борынгы татар әдәбиятының зур күләмле һәм иң популяр әсәрләреннән берсе − «Кыйссаи Йосыф» поэмасы. Кол Галинең бу әсәре − безгә билгеле булган, безнең көннәргә кадәр килеп җиткән мәхәббәт поэмаларының беренчесе.

Әсәрдә Йосыф белән Зөләйха арасындагы мәхәббәт маҗаралары, дөресрәге, Зөләйханың Йосыфка булган мәхәббәте тасвирлана. Шуңа күрә дә поэмадагы мәхәббәт сызыгы сюжетның мөһим бер буынын тәшкил итә. Халык юкка гына бу поэманы «Йосыф вә Зөләйха» дип атамаган.

Поэмада Кол Гали сюжетны төзүдә үзенең новаторлыгы белән хатын-кыз образын уңай яктыртуга юл ачып җибәрә. Ләкин ул Зөләйханы төрле сынаулар аша үткәрә, аның ялгышларын да күрсәтә, аларның нәтиҗәләрен ачык итеп күз алдына китереп бастыра. Авторның герое −тормышчан. Зөләйха үз хисләренә, мәхәббәтенә тугры булып гомер кичерә. Шушы сыйфатлар әсәр героена карата соклану хисләре уяталар. Борынгы заманның күп кенә әдәби әсәрләренә хас булганча, Зөләйха да − патша кызы. Менә шушы Мәгъриб (Төньяк-Көнбатыш Африка) патшасы Таймусның кызы Зөләйха төш күрә. Уянгач та төшендә күргән гүзәл сурәт тәэсиреннән айный алмый, ашау-эчүдән, йокыдан кала. Ата-анасы да аптырый. Бер елдан кыз шул сурәтне тагын күрә. Егет: «Син минеке, мин синеке, миннән бүтәнгә карама», − дип әйтергә өлгерә, кыз уянып китә. Хыялын яулаган затның юкка чыгуына тагын хәсрәтләнә. Акылдан язу чигенә җитә. Бер елдан соң өченче тапкыр шул ук егет төшенә керә. Зөләйха аңардан кемлеген, иле кайдалыгын сорый, җавап бирмичә юкка чыкмавын үтенә. Егет үзенен кем икәнлеген, ягъни Мисыр патшасы булуын әйтә, тик ашыкмаска, эшне сабырлык белән эшләргә куша. Инде акылдан язарлык хәлгә җиткән Зөләйха бу киңәшләргә колак та салмый. Кызының үтенече буенча, Таймус затлы бирнәләр белән Зөләйханы Мисырга озата.

Үз теләгенә ирешү өчен, Зөләйхага бик күп киртәләр аша үтәргә туры килә. Мәсәлән, Мисырга килгәч, аны Йосыф түгел, ә Кыйтфир атлы патша каршы ала. Моны белгәч, Зөләйха һуштан яза. Ләкин әле кыз үзенең ашыгуы турында уйламый.

Бервакыт базардан узганда, Зөләйха Йосыфны күреп ала һәм аны сатып алырга куша. Кыйтфир бу теләген үти: Йосыфны Зөләйхага тапшыра. Тик Зөләйха бу юлы да теләгенә ирешә алмый: Йосыф аңа карамый, хатынны үзенең хуҗасы итеп кенә кабул итә. Әмма Зөләйханың мәхәббәте көчәя генә бара. Йосыфны күрми торса, үзен кая куярга белми. Яхшылык белән җиңә алмагач, куркыту юлына баса: аны зинданга (төрмәгә) яптыра, аңа Мисыр хатыннарына үзенең гаепсез икәнлеген исбатларга туры килә. Шулай итеп, кызның ашыгуы язмыш сәгатен ким дигәндә унике елга кичектерә. Ясалган хаталар, фаҗигале борылыш һәм язмышның катлаулы оешуы кулдан ычкындырылган мөмкинлекләр бәрабәренә бара.

Кол Гали Йосыфны − гакыл, Зөләйханы хис гәүдәләнеше итеп тасвирлый. Бары тик хисләренә генә бирелеп эш иткәнгә, Зөләйха шактый гына хаталар җибәрә. Мәсәлән, ул Мисыр патшасының исемен дә сорамый, Йосыфның биргән киңәшләренә колак салмый.

Зөләйха үзенең чибәрлеге белән башкалардан аерылып тора. Моны Йосыф та искәртә.

Тулун ай тик балкыр иде аның йөзи,

Оҗмах ичрә хурелгъәйнә биңзәр имди.

(Тулган ай күк балкый иде аның йөзе,

Оҗмахтагы хур кызына охшый инде.)

Шагыйрь Зөләйханың Йосыфны күргәндә шатлануын тасвирласа, аны кояшка я айга тиңли. Шагыйрьчә, мәхәббәт кешенең тирә-юньгә, дөньяга мөнәсәбәтен матурлык хисе белән баета, табигатьне кеше күз алдында кешелекле итеп җанландыруга сәләтле. Кол Галинең Зөләйхасы шашкын гашыйк. Ул «Ләйлә белән Мәҗнүн» дастанындагы Мәҗнүнне хәтерләтә. Дастанда Мәҗнүннең каны тамганда Ләйлә исеме язылу хикәяләнсә, поэмада Зөләйха күз алдында йолдызлар «Йосыф» дип сөйләшәләр. Бу − Кол Галинең гүзәл ачышы. Чөнки йолдызларны сынландыру Кол Галидән соңгы күп шагыйрьләр иҗатында чагылыш таба.

Кол Галинең Зөләйхасы − матурлыкны сөя. Аның Йосыф өчен төзеткән сарае − шуның ачык мисалы. Сарайның бизәлеше һәркемне сокландырырлык. Зөләйха, аны төзеткәндә, сынлы сәнгатьнең Йосыф хисләренә тәэсир көчен күз алдында тотып эш иткән.

Әсәрдә Зөләйха образының әһәмияте зур. Максатына ирешү өчен тыелгысыз омтылыш һәм ихтыяр, үзенең хаклыгын үтемле һәм тапкыр итеп исбатлый белү (Мисыр хатыннарының Йосыфны күргәч бармакларын кисүе) көчле хатын-кыз характеры чагылышы булып торалар. Бердәнбер мәхәббәткә тугры калып кырык ел сабыр итә алуы һәм әхлакый сафлануы нәтиҗәсендә ул язмыш каршында яшьлеген ике тапкыр кичерү хокукы ала.

Кол Галинең Зөләйхасы гади халык кызын хәтерләтә. Ул, Йосыф кебек үк, ислам динең кабул итә. Бәхетсезлекләрен мәҗүсилектә күрә. Хәлдән тайган, бөкрәйгән карчык Йосыфның юлы өстендә кечкенә генә өйдә яши. Шунысы сокландыра: ул Йосыф белән күрешеп аңлашуга өметен сүндерми. Бервакыт ул Йосыфны туктата. Хатынның күргән газаплары, ачы тормыш сабагы аны басынкы иткән. Бу инде теге, балкып һәм ярсу дәрттән чәчрәп торган шашкын Зөләйха түгел. Йосыфка яшьлек мәхәббәтен аңлатканда теле телгә йокмаган, сөйләме дәрт, матурлыкка соклану, тормыш бизәкләре белән җем-җем иткән Зөләйха ачы чынбарлыкны аңлаган. Хәзер инде ул бары тик хакыйкатьне генә күрә.

Берсе калмый юкка чыкты мал һәм мөлкәт,

Юкка чыкмый ләкин гыйшык белән хәсрәт.

Шушы сүзләре белән автор Зөләйха образына фәлсәфи-гуманистик мәгънә салган.

Зөләйха образы бүгенге яшьләргә үрнәк булып тора. Ул − мәхәббәтенә тугры, акыллы, тормыш тәҗрибәсеннән нәтиҗә ясый алучы хатын-кыз. Шул ук вакытта ягымлы, нәфис тә. Зөләйха инсафлы, кечелекле, кайгыртучан килен булып күз алдына килә. Ул каенатасы Якубка яшәү өчен уңайлы шартлар тудыра, аңа үзен нәкъ туган җирендә, үзенең өендә кебек хис итәргә мөмкинлек бирә.

Йомгаклап әйткәндә, Зөләйха образы аша шагыйрь гуманизмның башлангычын, хатын-кызның горур һәм сабырлыгын, гүзәл һәм күркәм сыйфатларын гәүдәләндерде. Үз әсәре белән бөтен матурлыкның башлангычы булган хатын-кыз образына дан җырлады. Шуңа күрә дә безнең әби-бабаларыбыз арасында Зөләйханың Йосыфка булган көчле мәхәббәтен, аның мәхәббәтенә тугры булып калуын, саф булып кияүгә чыгуын белмәгән, бу поэманы тыңламаган яки укымаган кеше аз булгандыр.

Источник

“Кол Гали “Кыйссаи Йосыф” әсәренең идея-проблематикасы”
методическая разработка (10 класс) по теме

ТР Фән һәм мәгариф Министрлыгы, укытучыларның белемен күтәрү Институты үткәргән Республика семинарында күрсәткән ачык дәрес.

Скачать:

Предварительный просмотр:

Тема: Кол Гали “Кыйссаи Йосыф” поэмасының идея-проблематикасы.

Максат : фәнни-тикшеренү эшләренә юнәлеш бирү;

фикерләү сәләтен, сөйләм телләрен үстерү;

кызыксынучанлык, гаделлек, тугрылык, сабырлык сыйфатлары тәрбияләү.

Җиһазлау : “Кыйссаи Йосыф” китабы, компьютер, экран.

“Нурлы кояш, тулган ай һәм унбер йолдыз

Шул төшемдә сәҗдә кылды миңа төп-төз,

Бу төшемне шулай күрдем, һичбер шиксез,-

Йә, әткәем, шул төшемне юра имди”.

5 нче аять : “Әй, угылым, син төшеңне агаларыңа сөйләмә! Әгәр аларга сөйләсәң, хөсетләнеп сине һәлак итәр өчен хәйлә кылырлар, чөнки шайтан адәмнәргә ачык дошман, агаларыңны хәйләгә котыртыр”. Кол Галидә:

“Ләкин, угылым, әманәттер, яхшы тыңла,

Бу төшне син беркемгә дә мәгълүм кылма,

Саклан кеше кинәсеннән, шуны аңла:

Кешеләргә шайтан дошман булыр имди.

Кирәкмәскә бу серләрең мәгълүм булса,

Кардәшләрең бу төшеңнең аслын белсә,

Көнчелектән ачулары әгәр килсә,

Бу эш баштук безгә яман булыр имди”.

6 нчы аять: “Раббың сиңа яхшы төш күрсәткән кеби, сине пәйгамбәрлеккә дә сайлыйдыр вә сиңа төш юрауны өйрәтәдер вә сиңа һәм Ягькубның башка балаларына да нигъмәтен тәмам итеп бирер. ” Әсәрдә бу сүзләр болай бәян ителә: “Өмет бар ки, тәңре сиңа бирер мөлкәт,

Кодрәт белән насыйб итәр бик күп нигъмәт,

Барлык кардәшләрең кылыр сиңа хөрмәт,-

Унбере дә сиңа хезмәт итәр имди.

Синең исмең галәмара мәшһүр булыр

Мәшригъ-Мәгъриб олуглары сине белер,

Кыямәткә кадәр исмең мәңге калыр,-

Хәлил-Зәбихнең дәүләте күрнә имди”.

Укытучы :. 8 гасыр элек язылган әсәр һәркемнең күңеленә якын булган: олысы да, кечесе дә, егет һәм кызы да, укымышлысы да – һәркайсы үзенә аннан рухи азык, көч алган. Олылар сабыр булырга, карчыклар гайбәттән качарга тырышканнар, егетләр һәм кызлар мәхәббәттә тугрылыклы булырга ант эчкәннәр. Поэма һәркемдә киләчәккә ышаныч, якты өметләр уяткан, ил-халык алдында ак йөзле, саф күңелле, намуслы булырга өйрәткән. Шунлыктан “Кыйссаи Йосыф” һәр өйдә булган. Ул татар яшәгән һәр урында укылган, мәктәп-мәдрәсәләрдә уку китабы итеп тотылган. Бик сирәк әсәрләр генә, халык күңелендә шулкадәр тирән урын алып, ихтирам ителүгә, үрнәк итеп куелырга мөмкин. Кол Гали үзе бу әсәрен “Кыйссалардан, хикмәтләрдән матуррагы, Ялыкмыйча тыңлау өчен татлырагы. ” дип атый. Нәтиҗә ясап, шуны әйтик: “Кыйссаи Йосыф” әсәре тулысынча Коръән аятьләре белән сугарылган. Менә ни өчен Йосыф турындагы сюжет меңәр еллар буе укучыларның, әдипләрнең игътибарын үзенә җәлеп итеп тора икән. Укучылар, ә тагын ни өчен дип уйлыйсыз? (укучыларның җаваплары тыңланыла һәм экранда җаваплар чыга).

4. Йосыф сюжеты билгеле бер чор, җирлек белән конкрет бәйләнмәгән.

Ш. Төп өлеш. Укытучы : Кол Гали әсәренең идея-проблематикасы хакында сүз барганда, менә шул дүрт факторны истә тоту кирәк.

Әсәрнең үзәгендә Кеше проблемасы тора. Кем ул? (Укучылар Йосыф турында әйтәләр. Шуннан соң бу образны ачу башлана).

төрле сынаулар пәйгамбәр

гадел хөкемдар сабырлык

Йосыф – камил инсан

масаючанлык тугрылык тышкы кыяфәте

(Укучылар Йосыфның һәр сыйфаты турында сөйлиләр. Экранда сыйфатларга туры килә торган хәдисләр, Коръән аятьләре чыга).

Сабырлык турында. Хәдис : “Көрәштә иптәшләрен җиңгән кеше түгел, ә бәлки нык ачуланган хәлдә, сабыр итеп, үз ачуын җиңгән кеше генә көчле кеше дип санала”.

Тугрылык турында. Хәдис: “Аллаһка ышан вә һәр эшеңдә тугры бул”.

Масаючанлык. Ниса сүрәсе, аять 36 : “Аллаһ мактана торган тәкәббер кешеләрне яратмас”.

Гадел хөкемдар. Ниса сүрәсе, аять 58 : “Әгәр кешеләр арасында хөкем кылсагыз, гаделлек белән кылыгыз”. (Нәтиҗә ясала).

Укытучы: Әсәрдә нәрсә генә эшләсәң дә үзеңә кайтуын күрәбез. Шуны дәлилләргә кирәк. (Укучылар мисаллар китерәләр).

Экранда нәтиҗә чыга : Кеше, ул кем генә булмасын, үз гамәле өчен үзе җавап бирә, игелек игелек булып, яманлык яманлык рәвешендә, иртәме-соңмы, барыбер кабат үзеңә кайта.

Укытучы: Шулай итеп, Йосыф белән Зөлайха бәхетле тормышка ирешәләр. Ә бәхетле тормышның нигезе нәрсәдә соң?

(Укучылар үз фикерләрен әйтәләр. Мәсәлән, пакь вөҗдан, намус белән яшәү, тугрылык, сабырлык, татулык, иминлек, саф мәхәббәт).

Әсәр турында белгәннәребезне гомумиләштереп куябыз, тест сорауларына җаваплар язып, дәфтәрләрне җыеп алабыз. (Әсәр буенча тест эшләү).

Укучылар, 8 гасыр элек язылган булуына карамастан, әсәр онытылмый дидек. Төрле буын кешеләре өчен уртак хәзинә булган кыйссаны киләчәккә җиткерү өчен нәрсәләр эшләнә? (Яшь тамашачы театры спектакле турында укучы чыгышы).

Үз иҗатында мөселманча китап традицияләре белән җирле төрки халыкларның фольклор мотивларын органик рәвештә бергә кушып җибәргән Урта гасырлар шагыйре Кол Галинең исеме менә инде сигезенче гасыр татар халкының күңел түрендә яши — халык характеры оешуда аның әсәре шифалы чишмә кебек чыганак булып тора.

V. Өй эше. “Кыйссаи Йосыф” поэмасының татар халкы рухи тормышындагы роле” дигән темага инша язарга әзерләнергә.

Кукмара муниципаль районы

муниципаль белем бирү учреждениесе

Кукмара 4 нче гомуми урта белем бирү мәктәбе

Источник

Авторы — шагыйрь Кол Гали.

Поэманың сюжеты Йосыф пәйгамбәр турында Библиядә һәм Коръәндә бәян ителгән кыйссага нигезләнә. Бу темага дөнья, аеруча Шәрекъ (100 гә якын) әдәбияты әсәрләре күпләп багышланган. Әлеге сюжетка беренче булып мөрәҗәгать иткән төрки телле язучы — Кол Гали. Аның әсәре урта гасырлар башы төрки телле әдәбиятлар тарихында яңа сәхифә ача. Урта гасырларның төрки шагыйрьләре Шәйяд Хәмзә, Сүли Фәкыйһ, Дурбәк һ.б. иҗатында да Кол Гали поэмасының йогынтысы сизелә. Әсәрнең фабуласын эшкәрткәндә, автор төрки эпос традицияләренә таяна. Мәсәлән, әсәрнең төп геройлары — чыгышлары белән төрле илләрдән: Йосыф — Кәнганнан (Палестина, Финикия һәм Сүрия җирләренең борынгы исеме), Зөләйха — Мәгъриб (Төньяк-Көнбатыш Африка) патшасы кызы. Йосыфның тышкы кыяфәтен шагыйрь төркиләрчә итеп тасвирлый: чәчләре толымлап үрелгән. Бу күренеш төркиләр этнографиясе буенча аның аксөякләр нәселеннән булуы турында сөйли. Әсәрдә күп кенә гомумкешелек мәсьәләләре чагылыш тапкан: яхшы белән яман арасындагы көрәш, кешеләрнең бәхеткә, гаделлеккә, әхлакый камиллеккә омтылуы. Хикәяләүдә шагыйрь гипербола, күпкатлы метафорага мөрәҗәгать итеп, характерларны, вакыйгаларны, конфликтларны эреләтә, геройларның әхлакый асылын ачып бирә. Әсәр үзәгендә — хөкемдар һәм аның халык тормышы өчен уңай шартлар тудыруда тоткан роле. Алар Йосыф образы аша хәл ителә. Әсәрнең калган проблематикасы да шушы тема белән бәйле. Төп герой язмышында ул заман өчен өр-яңа идея — түбән катлам кешесенең хөкемдар дәрәҗәсенә ирешүе гәүдәләндерелә. Ләкин бу әле әсәрнең масштаблы мәгънәсен ачып бетерми. Йосыф күп газаплар кичерә һәм бәхетсезлекләргә юлыга: көнче агалары хыянәте (алар аны агулы еланнар белән тулган коега ташлыйлар), чит илгә эләгүе, коллыкка сатылуы, зинданга ябылуы. Ләкин ул күңел төшенкелегенә бирелми, намусына хыянәт итми, һәрвакытта да иманлы, дөрес, тотнаклы, нык, сатылмас, гадел, шәфкатьле, гади һәм кеше сөючән булып кала. Төп геройның иң мөһим сыйфаты — тугрылык; бу аның антына, кабиләсенә һәм гореф-гадәтләргә тугрылыгында гәүдәләнә. Шул рәвешчә тугрылык, бәхеткә ирешүнең төп шарты сыйфатында, поэманың лейтмотивы булып китә. Әлеге мотив Йосыфның төшендә чагылып, поэманың ахырына кадәр (Йосыфның атасы белән очрашуына кадәр) дәвам итә.

Икенче бер әһәмиятле тема — ата белән бала арасындагы мөнәсәбәтләр. Ягкуб акыл иясе, сабыр, улы белән кайчан да булса очрашуына ышанып яшәүче зат буларак тасвирлана. Зөләйха образы да зур әһәмияткә ия. Бу ике персонаж да төп геройга мөнәсәбәтләре аркылы ачыла. Зөләйха, Йосыфны төшендә күреп, аңа гашыйк була. Шул рәвешчә, әсәргә Шәрекъ әдәбиятына хас читтән торып гашыйк булу мотивы килеп керә. Зөләйха укучы күз алдына тугрылык һәм сабырлык үрнәге булып килеп баса. Геройның агалары әсәрдә гомуми планда гына бирелә. Алар индивидуальләштерелмәгән, 11 дән бары 4 сенең генә исеме аталган: Бинъямин, Равил, Йәһүд, Шәмгун. Бинъяминнән башкалары үзара бик охшаш: кече энеләренә карата көнче, алдакчы, рәхимсез. Йосыф исә, Мисыр хакиме булгач, абыйларын кичерә, алар аннан гафу үтенәләр.

Беренче булып поэманы татар шагыйре һәм фикер иясе Г.Утыз Имәни өйрәнә. Ул 1824 елда 10 га якын күчермәне чагыштырып, «Кыйссаи Йосыф»ның җыелма текстын басмага әзерли. Поэма 1839 елда татар мәгърифәтчесе Р.Әмирханов тарафыннан нәшер ителә. 1831 елда немец шәркыятьчесе Г.Л.Флейшер Дрезден китапханәсендә сакланган поэманың күчермәсен шәрекъ кулъязмалары каталогына кертә. 1889 елда Голландия галиме М.Хоутсма текстның берничә кулъязмасы нигезендә әсәргә сюжет һәм тел ягыннан анализ ясый. 1885 елда поэмага Ш.Мәрҗани мөрәҗәгать итә. «Мөстәфадел-әхбар фи әхвали Казан вә Болгар» хезмәтенең 1 нче томында ул поэма теленең Идел буе Болгар дәүләте чоры эпитафияләре белән охшашлыгы турында яза. 1917 елда язылган хезмәтендә немец шәркыятьчесе К.Броккельман поэманың кайсы милләтнеке икәнен ачыкларга омтылып карый. 1918 елда төрек галиме Ф. Күпрелезадә әсәрнең поэтик үзенчәлекләренә игътибар итә һәм поэманың формасын борынгы төрки халык поэзиясендә традицион булган формалар белән бәйли. 20 йөзнең 1 нче яртысында поэманы рус һәм татар галимнәре А.Н.Самойлович, Е.Э.Бертельс, Г.Гобәйдуллин, Гали Рәхим, Б.Ә.Яфаровлар өйрәнә. ХХ йөзнең 2 нче яртысында татар галиме Җ.Алмаз поэма текстын фәнни басмага әзерли, ләкин әсәр басылмый кала. 1960–1970 елларда әсәрне өйрәнүне татар галимнәре М.Х.Гайнуллин, Х.Г.Госманов, Р.К.Ганиева, Х.Й.Миңнегулов һ.б. дәвам итә. 1983 елда поэманың билгеле булган барлык күчермәләре нигезендә беренче тапкыр җыелма тәнкыйди-фәнни академик басма нәшер ителә. Кулъязмаларны тасвирлау, төп текстларны әзерләү, кереш мәкалә һәм комментарийлар язу эшен Ф.С.Фасиев башкара. 1979 елда һәм 1984 елда Н.Ш.Хисамовның «Кол Галинең «Кыйссаи Йосыф» поэмасы: Сюжет чыганаклырына һәм автор иҗатына анализ» («Поэма «Кысса-и Йусуф» Кул Али: Анализ источников сюжета и авторского творчества», М., 1979) һәм «Бөек язмышлы әсәр» (1984) монографияләре басылып чыга. Бу хезмәтләрдә барлык чыганаклар өйрәнелә. Алар арасында автор төп чыганак итеп Һират (хәзер Әфганстан) галиме Ә.Әнсариның «Әнисәл-мөридин вә шәмсәл-мәҗалис» («Мөридләр дусты һәм мәҗлесләр кояшы») әсәрен (XI йөз) күрсәтә, иң мөһим сюжет мотивларының фольклор-эпик һәм этнографик тамырларын ача, әсәргә төрле яклап филол. анализ ясый. Н.Ш.Хисамов поэманың хәзерге татар телендә шигъри тәрҗемәсен дә бирә (2000). «Кыйссаи Йосыф» поэмасы татар халык поэзиясенә хас булган манерада язылган: строфа дүрт юлдан тора, аааб схемасында рифмалаша, текстның буеннан буена «имди» рәдифе кабатлана.

Гәүһәр — таш ул, ләкин һәр таш гәүһәр булмас,

Тикмә кеше гәүһәр кадрен аңлый алмас,

Бу назымның кадерен һич ахмак белмәс,–

Гакыллылар тыңлар, аңлар, белер имди.

Строфика моделе Урта Азия шагыйре Әхмәд Ясәвидән алынган. Поэма әдәби төрки телдә язылган, бер үк вакытта угыз һәм кыпчак элементлары да очрый (мондый күренеш башка урта гасыр төрки-татар әдәби ядкәрләренә, шул исәптән Котбның «Хөсрәү вә Ширин», Харәзминең «Мәхәббәтнамә», Хисам Кятибнең «Җөмҗөмә солтан» әсәрләренә дә хас). Әсәр татар халкының эстетик күзаллавын тәрбияләүдә, аның әдәби телен үстерүдә зур роль уйный, халык авыз иҗатына әһәмиятле йогынты ясый. ТРда һәм татарлар яшәгән бүтән төбәкләрдә (Пермь өлкәсе, Башкортстан Республикасы, Түбән Новгород һәм Оренбург өлкәләре, Әстерхан шәһәре һ.б.) поэманың 300 гә якын күчермәсе табыла. 1983 ел мәгълүматларына караганда, «Кыйссаи Йосыф» ның ул вакытта билгеле булган гомуми (161) күчермәләренең күбесе (115) Татарстан җирендә табыла. Казанда гына да 1839 елдан башлап поэма 80 тапкыр чамасы нәшер ителә.

Поэма мотивлары буенча Н.Ш.Хисамов тарафыннан «Йосыф–Зөләйха» (1992) исемле тарихи драма языла, Л.З.Любовский «Кыйссаи Йосыф» балетын иҗат итә һәм аның премьерасы 2001 елда була (РФнең Дәүләт бүләге, 2005).

Гали (XII йөзнең азагы, XIII йөзнең башы) // Татар поэзиясе антологиясе. К., 1956;

«Йосыф вә Зөләйха» // Борынгы татар әдәбияты. К., 1963;

Кыссаи Йосыф. К., 1983;

Йосыф кыйссасы. К., 2000;

Юсуф и Зулейха (отрывки) // Антология татарской поэзии. К., 1957;

Сказание о Йусуфе. К., 1985.

Таһирҗанов Г. Фирдәүси һәм Колгали // Казан утлары. 1968. № 12;

Татар әдәбияты тарихы. К., 1984. Т. 1;

Хисамов Н.Ш. Бөек язмышлы әсәр. К., 1984;

Алмаз Дж. «Кысса-и Юсуф» Али — булгаро-татарский памятник // Тр. 25 Междунар. конгр. востоковедов. М., 1960;

Наджип Э.Н. О языке памятника начала XIII в. «Кысса-и Юсуф» Али // Советская тюркология. 1976. № 2;

Тенишев Э.Р. О языке поэмы Кул Гали «Кысса-и Юсуф» // Turcologika 1986. Л., 1986;

Поэт-гуманист Кул Гали. К., 1987;

Ахунов А.М. Арабский источник средневековой тюрко-татарской литературы: на материале трудов ат-Табари. К., 2001;

Кузьмина Х.Х. Лексика поэмы Кул Гали «Кыссаи Йусуф». К., 2001;

Хисамов Н.Ш. Сюжет Йусуфа и Зулейхи в тюрко-татарской поэзии XII–XV вв.: Проблема версий. К., 2001.

Автор — Н.Ш.Хисамов