Анне – пуриншӗн те чи хаклӑ та çывӑх çын.
Анне – пуриншӗн те чи хаклӑ та çывӑх çын. Ун çинчен композиторсем нумай юрӑ кӗвӗленӗ, поэтсемпе писательсем сӑвӑ-калав çырнӑ. Паян пирӗн Аслӑ Аксури 3 класра вӗренекен ачасем те хайсен амăшӗсем çинчен çырнӑ пӗчӗк калавӗсемпе паллаштараççӗ.
Алёна Осипова, вӗрентекен.
Манӑн юратнӑ анне
Çӗр çинче чи хаклӑ çын вӑл – анне. Манӑн аннене Галя тесе чӗнеççӗ. Вӑл Кӗçӗн Аксу ялӗнче çуралса ӳснӗ. Аттепе иккӗшӗ çемье çавӑрнӑранпа Аслӑ Аксу ялӗнче пурӑнаççӗ. Вӑл халь килти хуçалӑхра вӑй хурать, тутлӑ апат пӗçерсе çитерет, пушӑ вӑхӑтра чӑлха-алсиш çыхать. Манӑн анне питӗ ӗçчен те тирпейлӗ. Вӑл пире, аппасене, мана, хӑйӗн пек пулма вӗрентет. Анне уроксем тума ялан пулӑшать. Эпир те ӑна ырӑпа тавӑратпӑр, шкулта лайӑх вӗренсе савӑнтаратпӑр. Эпӗ ӑна питӗ юрататӑп, хисеплетӗп. Хаклӑ çыннӑма Анне кунӗ ячӗпе саламлатӑп, çирӗп сывлӑх, вӑрӑм ӗмӗр, ыр кун-çул сунатӑп.
Фёдор Унисков.
Хаклӑ çын
Маншӑн чи хаклӑ та çывӑх çын – анне. Манӑн анне Надя ятлӑ. Вӑл Хулаçырми ялӗнче çуралса ӳснӗ. Анне бухгалтера вӗренсе тухнӑ. Ун хыççӑн Хулаçырми ялӗнче, Аслӑ Аксу ялӗнче бухгалтер пулса ӗçленӗ. Аттепе пӗрлешнӗренпе Аслӑ Аксу ялӗнче пурӑнать. Вӑл ӗçсӗр ларма юратмасть. Росгосстрахра агент та пулса ӗçлерӗ. Хальхи вӑхӑтра, кӗçӗн йӑмӑк çуралнӑранпа, килти хуçалӑхра тӑрмашать. Вӑл тӗрлӗ апат-çимӗç пӗçерет, пире уявсенче пӗрмай тутлӑ тортпа хӑналать. Аннеçӗм пирӗншӗн тӑрӑшать, çунать, хуйхӑрать, савӑнать, пире пурнӑçӑн тӗрӗс çулӗпе утма, ырӑ çын пулма вӗрентет. Эпӗ аннене шкулта лайӑх вӗренсе савӑнтаратӑп. Ăна питӗ юрататӑп. Хаклӑ çыннӑм, уяв ячӗпе ырлӑх, сывлӑх сунатӑп.
Ирина Катина.
Аннеçӗм!
Аннеçӗм – çурт ӑшши, пурнӑç илемӗ, пурнӑç тӗрекӗ. Манӑн аннене Марина тесе чӗнеççӗ. Вӑл Кивӗ Йӗлмел ялӗнче çуралса ÿснӗ. Анне ял пурнӑçне питӗ юратнӑ, çавӑнпа ялта çемье çавӑрса тӗпленнӗ те. Вӑл шкулта повар пулса ӗçлет, ачасене тутлӑ апат пӗçерсе çитерет. Килте те вӑл пӗрре те ӗçсӗр лармасть: апат пӗçерет, япала çӑвать, выльӑх пӑхать, пӳрт-çурта тирпейлӗ тытать. Унӑн ӗçӗ питӗ нумай-çке, çавӑнпа эпир пиччепе ӑна пулӑшма тӑрӑшатпӑр. Куншӑн вӑл савӑнать, пире ыталаса чуптӑвать. Анне пире лайӑх çын пулма сунать. Эпир ӑна, ачисем, сывлӑх, вӑрӑм ӗмӗр, ырӑ кун-çул сунатпӑр.
Полина Молгачева.
Ырӑ çын
Чи ырӑ çын вӑл – анне. Манӑн анне Наташа ятлӑ. Вӑл Чӑваш Паснапуç ялӗнче çуралса ӳснӗ. Аттепе анне çемье çавӑрнӑранпа Аслӑ Аксура пурӑнаççӗ. Анне фермӑра ӗçлет. Вӑл килте тӗрлӗ апат-çимӗç пӗçерме кӑмӑллать, выльӑхсене пӑхать, япала çӑвать. Анне пирӗншӗн ялан тӑрӑшать, пире ырӑ çын пулма вӗрентет. Вӑл пирӗн çитӗнÿсемшӗн хӗпӗртет. Эпӗ те аннене савӑнтаратӑп, килте ӑна ялан пулӑшатӑп. Юратнӑ аннене уяв ячӗпе ырӑ кун-çул сунатӑп.
Ефремова Снежана.
Çемçе чунлӑ çын
Аннеçӗм, эсӗ – хӗвел çути, пире хӑвӑн ырӑ куллупа çутататӑн та, ӑшӑтатӑн та. Манӑн аннене Люся тесе чӗнеççӗ. Вӑл Аслӑ Аксу ялӗнче çуралса ӳснӗ. Вӑл тӑван яла юратнӑ, çавӑнпа çакӑнта çемье çавӑрса пурӑнать те. Анне росгосстрахра агент пулса ӗçлет. Киле таврӑнсан та вӑл пӗрре те ахаль лармасть. Ăна пӗччен килте ӗлкӗрме йывӑр-çке… Эпӗ ӑна питӗ шеллетӗп, çавӑнпа пулӑшма тӑрӑшатӑп. Куншӑн вӑл савӑнать, мана хӑй çумне ӑшшӑн çупӑрлать. Унӑн чунӗ çав тери çемçе-çке! Анне мана шкулта лайӑх вӗренме хушать. Эпир ӑна, икӗ ачи, сывлӑх, вӑрӑм ӗмӗр сунатпӑр.
Владислав Петров.
Юратнӑ çын
Манӑн аннене Лариса тесе чӗнеççӗ. Вӑл Хулаçырми ялӗнче çуралса ӳснӗ. Шкул пӗтерсен Ульяновск хулинче ҫӗвӗҫе вӗреннӗ. Унтан хӑйӗн профессийӗпе фабрикӑра ӗçленӗ, шкул ачисем валли формӑсем çӗленӗ. Аттепе иккӗшӗ çемье çавӑрнӑранпа Аслӑ Аксу ялӗнче пурӑнаççӗ. Вӑл халь килти хуçалӑхра вӑй хурать. Манӑн анне питӗ ӗçчен. Вӑл пире тутлӑ апат пӗçерсе çитерет, мана уроксем тума пулӑшать, юмахсем вуласа парать. Аннене хам та пулӑшма тӑрӑшатӑп, выльӑхсене апат паратӑп, хӗлле юр тӑкатӑп, çулла пахчара ӗçлетӗп. Эпӗ ӑна юрататӑп, хисеплетӗп. Юратнӑ çыннӑма Анне кунӗ ячӗпе саламлатӑп, çирӗп сывлӑх сунатӑп.
Егор Искендеров.
Тӑван анне
Манӑн анне Анжелика ятлӑ. Вӑл Чӑваш Çӗпрел ялӗнче çуралса ӳснӗ. Аслӑ Аксу ялӗнче çемье çавӑрса пурӑнать. Вӑл халь килти хуçалӑхра вӑй хурать. Анне ӗçсӗр ларма пултараймасть. Мана та хӑйпе пӗрле ӗçлеттерет, уроксем тума пулӑшать. Вӑл мана ӗç çынна илем кӳрет тесе ӑнлантарать. Анне мана шкулта лайӑх тӑрӑшса вӗренме хушать. Эпӗ ӑна сывлӑх, вӑрӑм ӗмӗр сунатӑп.
Николай Мускатинов.
Манӑн анне
Çӗр çинче чи çывӑх çын вӑл – анне. Манӑн аннене Оля тесе чӗнеççӗ. Вӑл Аслӑ Аксу ялӗнче çуралса ӳснӗ. Ялти шкултан вӗренсе тухсан Ульяновск хулинчи педуниверситетра аслӑ пӗлӳ илнӗ. Ун хыççӑн яла таврӑннӑ, халӗ агрофирмӑра секретарь пулса ӗçлет.
Эпир аннепе туслӑ пурӑнатпӑр, килти ӗçсене килӗштерсе пурнӑçлатпӑр. Çулла çырлана, кӑмпана çӳретпӗр, утӑ пуçтаратпӑр, пахча çимӗç шӑваратпӑр, çум çумлатпӑр, хӗлле юр тӑкатпӑр.
Çуллахи каникулта хуласене экскурсие каятпӑр. Кӑçал эпир Хусан хулинчи Кремльте, зоопаркра пултӑмӑр. Эх, епле хитре пирӗн тӗп хуламӑр!
Анне мана уроксем тума ялан пулӑшать. Эпӗ те ӑна ырӑпа тавӑратӑп, шкулта лайӑх вӗренсе савӑнтаратӑп. Хаклӑ та юратнӑ çыннӑма Анне кунӗ ячӗпе саламлатӑп, çирӗп сывлӑх, вӑрӑм ӗмӗр сунатӑп.
Илья Карпов.
Ырӑ чунлӑ аннеçӗм
Маншӑн чи юратнӑ çын – анне. Манӑн анне Нина ятлӑ. Вӑл Аслӑ Аксу ялӗнче çуралса ӳснӗ. Ялти шкултан вӗренсе тухсан И.Н.Ульянов ячӗллӗ университетра аслӑ пӗлÿ илнӗ. Ун хыççӑн яла таврӑннӑ, халӗ шкулта воспитани парас енӗпе директор çумӗ тата вырӑс чӗлхипе чӑваш чӗлхи учителӗ пулса ӗçлет. Унӑн ӗçӗ питӗ нумай. Вӑл пӗрре те пушанаймасть. Анне хӑйӗн ӗçне юратать, ӑна ачасем те хисеплеççӗ. Эпӗ ӑна питӗ шеллетӗп, çавӑнпа килти хуçалӑхра пулӑшатӑп: урай шӑлатӑп, чашӑк-тирӗк çӑватӑп, выльӑхсене апат паратӑп. Куншӑн аннеçӗм питӗ савӑнать, мана хӑй çумне ӑшшӑн çупӑрлать, ыталаса чуп тӑвать.
Анне ӗçрен таврӑнсан тутлӑ апат пӗçерсе парать, мана килти ӗçсем тума пулӑшать. Эпӗ ӑна шкулта лайӑх вӗренсе савӑнтаратӑп. Юратнӑ аннене уяв ячӗпе çирӗп сывлӑх, вӑрӑм кун-çул сунатӑп.
Петр Ларионов.
К сожалению, реакцию можно поставить не более одного раза 
Мы работаем над улучшением нашего сервиса
Министерство образования и молодёжной политики Чувашской Республики
Республиканский конкурс творческих работ учащихся
«Сердце матери»
СОЧИНЕНИ ТЕМИ:
«КАШНИ СĂМАХĔ САН ПИРКИ»
Автор: ученица 7В класса
МОУ «Красночетайская СОШ»
Красночетайского района ЧР
Патьяновой Анжелики
Руководительница: учительница чу-
вашского языка Васильева М.Н.
Красные Четаи – 2009
Анне! Çак ят чи çывăх, чи чаплă çĕр çинче.
Пурăнать вăл ĕмĕр сывă кашни çын чĕринче.
А. Воробьёв.
Чăваш чĕлхинче «анне» сăмахран чи çепĕççи те чуна çывăххи çук пулĕ тесе шухăшлатăп. Анне… Кашни çыншăн мĕн тери хаклă та çывăх çын! Çут тĕнчене килнĕ калаçма пĕлмен пепкене анне сăмахсăрах ăнланать. Эсĕ мĕн çинчен шухăшланине, мĕн пирки ĕмĕтленннине, мĕншĕн куляннине, савăннине, санăн мĕн ыратнине – пĕтĕмпех пĕлет анне. Вăл сана хăй кăкăрĕн сипетлĕ сĕчĕпе тĕрек панă, пĕрремĕш утăмсем тума пулăшнă, малтанхи сăмахсем калама вăхăт çитсен чĕкеç чĕлхи пилленĕ. Сана пĕрремĕш кĕнеке вуласа панă, пĕрремĕш юмах каласа кăсăклантарнă, пĕрремĕш сăпка юрри юрласа çывăратнă.
Анне яланах санпа юнашар пулма тăрăшать, кирлĕ канашсем парать, йывăр самантсенче пулăшать. Пирĕн çине вăл пĕчĕк чухне те, халĕ те савăнса пăхать. Ўссен эпир лайăх та ăслă çынсем пуласса шанать.
Манăн та Çĕр çинчи пур ачанни пекех анне пур, вăл Нина ятлă. Юратнă аннене манăн çут çанталăкăн çурхи вăхăчĕпе танлаштарас килет. Пётр Афанасьев поэт калашле,
Çуркуннепе анне сăнарĕ
Мана пĕр евĕр туйăнать.
Телей сунса, аннемĕр мар-и
Çурхи кун пек пире лăпкать.
Çут хĕвелпе анне сăнарĕ
Мана пĕр евĕр туйăнать.
Ытарайми аннемĕр мар-и
Пире вăй – хал парса тăрать.
Чăнах та, аннеçĕм çуркунне пекех ытармалла çук илемлĕ, черчен, ырă, çепĕç, тарават, маттур, вашават … Унăн алли кушăрханă пулин те — çемçе, питĕнче пĕркеленчĕксем пур пулсан та — илемлĕ, сасси чуна пырса тивмелле çепĕç, аслă чунĕ çурхи хĕвел евĕр пур ачине те пĕр пек ытама илсе ăшăтать.
Хĕвел пек хĕрÿ çыннăм — анне,
Çук санран çывăххи тĕнчере.
Эс кÿретĕн кил-çурт илемне,
Юратса ÿстеретĕн пире, —
тет В. Давыдов-Анатри. Çак сăмахсене поэт ман анне пирки каланă пекех туйăнать. Мĕн тери чуна пырса тивекен сăмахсем! Манăн анне те çут тĕнчене виçĕ хĕр ача парнеленĕ.Вăл тĕпренчĕкĕсене пурне те пĕр пекех юрататать, пурнăçра ырра усалтан уйăрма, çынсене хисеплеме ăс парать, тĕрлĕ ĕçе хăнăхтарать, анне пулма вĕрентет. Вăл пиртен кашниех чăн-чăн Çын пуласса шанать. Эпир те ăна питĕ-питĕ юрататпăр, пустуйшăнах кулянтармастпăр, лайăх паллăсемпе вĕренетпĕр, çитĕнўсемпе савăнтаратпăр. Аннен ăслă сăмахĕсене ăша хыватпăр.
Мана уйрăмах анне çўç тураса яни килĕшет. Ун чухне эпĕ ăна питĕ лайăх туятăп: чунра ăшă-ăшă пулса каять. Пуçа ун кăкăрĕ çине хурса нумай вăхăт хушши ун çумĕнче тăрас килет. Шел, ялта пурăнакан çыннăн ал усса ларма вăхăчĕ сахал – кил — хуçалăхра тăрмашмалла. Вăл пире мĕн пĕчĕкрен ĕçе хăнăхтарса ўстерет Эпир анне ĕçрен киличчен хуçалăхра тупăшса ĕçлетпĕр. Анне килнине курсанах ун патне ыткăнатпăр: пирĕн аннен куллине курас килет, унăн ăшă аллине сĕртĕнес килет.
Манăн та анне пекех çепĕç, вашават, сăпайлă, ăслă, пысăк чунлă, çынна ăнланакан, хўхĕм, ĕçчен, тўрĕ кăмăллă çын пулас килет. Ман шутпа, анне вăл – пирĕн телей. Пирĕншĕн аннерен пахи никам та çук, аннесĕр çын мĕнле пуян пулсан та телейлĕ пулаймасть. Унăн ырă сăмахĕсене, ĕçĕсене, вĕрентĕвĕсене эпир нихăçан та манас çук.
Тавтапуç
сана, педагогăм! 18:24
26.01.2010
«Ял
пурнăçĕ»
З.
Михайлова
Çĕр
çинче çын алли тĕкĕнмен ĕç çук та пулĕ.
Кашни ĕçех юратса, чунтан парăнса
пурнăçласан пирĕн пурнăç аталанса çеç
пымалла. Ахальтен мар чăвашсем: «Ĕç
— пурнăç илемĕ”, — теççĕ. Пурнăç чăннипех
те чаплă пултăр тесессĕн пур çыннăн та
хăйне килĕшекен пĕр-пĕр ĕçе суйласа
илмелле. Суйласа илни çеç çителĕксĕр —
çав ĕçре кăмăлтан тăрăшмалла, çитĕнÿсем
тумалла, хăв телейне тупмалла.
«Ĕç
пурнăç тытать, ĕç телей кÿрет”, — тенĕ
ваттисем. Паллах, кашни çыннăн хăйĕн
ĕçĕ-хĕлĕ, хăйĕн савăнăçĕ, хăйĕн телейĕ.
Хăшĕ-пĕрисем ашшĕ-амăшĕн ĕçнех малалла
туртаççĕ, теприсем тăванĕсем сĕннипе
пĕр-пĕр ĕçе кĕрешеççĕ, виççĕмĕшĕсем çут
çанталăк панине — таланта тĕпе хураççĕ.
Хăв юратнă ĕçе пĕр кун хушшинче суйласа
илме те май çук. Çапах пĕр-пĕр ĕçе
кăмăлласси пĕчĕкренех палăрать вăл.
Çĕр
çинчи мĕн пур ĕçе çыннăн ăста аллипе
çивĕч ăс-хакăлĕ тăвать. Çав ĕçсене
çĕклекен çынсен профессийĕсене шутласа
кăларма та çук: агроном, летчик, çăкăр
пĕçерекен, ĕне сăвакан, юрă çыракан, çĕр
сухалакан, сутуçă, сăвăçă, пулăçă,
строитель…
Паллах,
пур професси те лайăх, пур професси те
кирлĕ. Анчах та Турă пур çынна та пĕр
пек пултарулăх памасть çав. Пурне те
артист пулма пÿрмен, ÿнерçĕ-художник
пулма та… Йывăçран каскаласа тĕрлĕ
илемлĕ эрешсем тума та, хитре кĕпесем
çĕлеме те пурте пултараймаççĕ. Çавăнпа
та çыннăн чун-чĕринче хăш туртăм-сисĕм
ытларах вăй илет, çыннăн кăмăлĕ хăш ĕç
патне ытларах сулăнать — çавна суйласа
илет те.
Учитель
ĕçĕ вара пархатарлă та сăваплă. Ача
çуралсанах унăн пĕрремĕш вĕрентекенĕ
амăшĕ пулса тăрать. Хăй пепкине вăл
утма, калаçма вĕрентет, ĕçе хăнăхтарать,
çут çанталăк пулăмĕсемпе паллаштарать.
Амăшĕ пурнăç тăршшĕпех ывăл-хĕрне ĕмĕре
чыслă пурăнса ирттерме вĕрентет. Шкулти
вĕрентекене вара — иккĕмĕш анне теççĕ.
Мĕншĕн ун пек хаклаççĕ-ха ăна? Кашни
ачан ăс-тăн ÿсĕмĕнче, тавра курăм
аталанăвĕнче, пултарулăхпа ăсталăх
туптавĕнче вĕрентекенĕн тÿпи питĕ
пысăк. Пĕчĕк ачаран, вулама-çырма
пĕлменскертен, пулас инженер е врач,
пуçлăх е ăсчах çитĕнтересси çăмăл мар.
Хĕр ачасемпе ывăл ачасем пурнăç çулĕ
çине тухмалли ăс-тăнпа ăсталăха шкулта
кăна илме пултараççĕ.
Вĕрентекенĕн
еплерех пулмалла-ши? Мĕнлерех куратпăр-ха
эпир ăна? Унăн хăйне ашшĕ-амăшĕ шанса
панă ачаран чăн-чăн çын тумалла вĕт-ха.
Çакна пултарма вара вĕрентекенĕн хăйĕн
чăн-чăн çын пулмалла: ырă кăмăллă,
сăпайлă, таса чунлă, пуçаруллă, çивĕч,
ăслă, талантлă, культурăллă. Ачапа пĕр
чĕлхе тупма пĕлни — пысăк ăсталăх.
Ашшĕ-амăшне воспитани мелĕ-ăслайĕсемпе
паллаштарса витĕм кÿме пултарни те
çакăнтах кĕрет.
Вĕрентекен
пуринчен те ырă, пултаруллă, хисеплĕ,
чуна çывăх, кирек кама та ăнланма тата
темĕнле йывăр ыйтăва та тивĕçлĕ татса
пама пултаракан çын вăл. Ачана тăван
амăшĕ мĕнле туйăмпа юратать, учитель
те çавăн пекех савса кăмăллать. Амăшĕ
хăй тĕпренчĕкне ырă сунать — учитель
те ыррине çеç сунать. Амăшĕ хăй ачине
ырă-сывă, тĕрĕс-тĕкел, ăслă-тăнлă та
сапăрлă çын тăвасшăн — учитель те
çавăншăнах çунать. Учителĕн ачана
вĕрентÿпе воспитани парас ĕçри чун-чĕре
туртăмĕ, таса ĕмĕчĕ ашшĕ-амăшĕнни
евĕрлех. Çут çанталăк хăй ăна ырă енсене
çеç панă тейĕн. Унсăрăн вăл вĕрентекен
пулаймĕ, ашшĕ-амăшĕ те хăйсен ачисене
шанса памĕ. Учитель вăл ашшĕ-амăшĕшĕн
те, ачасемшĕн те Турă вырăнĕнче тăнă
пек туйăнать. Çĕр çинче мĕн ырри пур —
йăлтах вĕрентекенрен тухать: пурне те
асăрхать, йăнăш тусан — тĕрĕс çул çине
тăратать, ăнланмасан — айăплама та
пултарать, анчах ытларах чухне —
каçарать. Çапла туса вăл ача чунĕнчи
ырă туйăмсене вăратать, ыррипе усаллине
уйăрса илме вĕрентет. Вара ун пек
ачасенчен усал çын пулмĕ: вăрлакан-çаратакан
та, вĕлерекен-пусмăрлакан та… Ашшĕ-амăшĕн
чысне яракан çын мар, Тăван çĕр-шывшăн
усăллă ĕç тăвакан патриот пулĕ унран.
Тепĕр чухне вĕрентекен ачасенчен
çирĕпрех ыйтни те, вĕсене хыттăнрах
калани те пулать. Паян çирĕп ыйтмасан
— ыранхи куна тивĕçтерекен пĕлÿпе
кăмăл-сипет шайĕ пулмĕ ачасен. Вĕрентекен
никама та усал сунмасть, пурне те чипер
ача тăвасшăн çунать. Хăйĕн чун пуянлăхĕпе
çамрăксене те çынсене юратса хисеплеме,
ĕçчен те йĕркеллĕ çын пулма вĕрентет.
Кашни
вĕрентекенех хăйĕн вĕренекенĕсем сапăр
та хастар чун-чĕреллĕ çынсем пулччăр
тесе тăрăшать, ырă шухăш-ĕмĕтпе пурăнать.
Вăл çĕр çинчи çĕршер професси валли
тÿрĕ чунлă çынсем вĕрентсе хатĕрлет.
Тÿрĕ чунлă çынсем — саккунлăхпа йĕркелĕхе
пăхăнакансем. Ку вара — çĕр çинчи, хамăр
хушăри тăнăçлăх никĕсĕ. Çакăнта мар-и
учителĕн пархатарлă ĕçĕ?
Мĕнле
хисеплемĕн-ха вĕрентекене? Вăл кашни
ачан пурнăçĕпе, савăнăçĕ-хуйхипе,
терт-нушипе пурăнать. Кашни вĕренекене
хăй ачине юратнă пек юратать, йывăр
вăхăтра пулăшать, унпа пĕрле савăнать
те, кулянать те. Педагог вăл пĕр вăхăтрах
чун инженерĕ те. Ачан чунне вĕрентекен
пек тата кам ăнланма пултарать-ши? Тата
кам унран ытла ача чунне витĕр курать,
ăна сăваплă витĕм кÿрсе çĕр-шыва,
ашшĕ-амăшне, тăванĕсене, юлташĕсене
юрăхлă та тивĕçлĕ çын ÿстерме хевте
çитерет?
Учитель
ĕçĕ питĕ яваплă ĕç. Пурне те пĕлесшĕн
çунакан таса чунлă шăпăрлансемпе пĕлÿлĕх
тĕнчинче çÿрени, мĕн пĕлнине пĕлменнисемпе
тавçăрайманнисем патне çитерме тăрăшни
мăнаçлантарать, хавхалантарать, чунра
савăнăç вăратать. Чăнах, хăвăн ăс-тăнна,
пултарулăхна ыттисене парнелесси —
сăваплă ĕç. Кашни вĕрентекен хăйĕн
пурнăçне пархатарлă ĕçпе ирттерет.
Пур
çыннăн та хăйĕн юратнă вĕрентекенĕ пур.
Пĕрисем пĕрремĕш учителе асра тытаççĕ,
теприсем пĕр-пĕр предмета вĕрентекен
учителе ырăпа асăнаççĕ. Вĕрентекен вăл
— пур ачана та, пур çынна та кирлĕ çын.
Аслă Вĕрентекенĕмĕре, Иван Яковлевич
Яковлева, чăваш халăхĕ ырăпа асăнса
пурăнать. Мĕн чухлĕ çын Геннадий
Никандрович Волков педагог-ăсчах
кĕнекисене вуласа хăйĕн ăс-хакăлне
çивĕчлетет, тавра курăмне анлăлатать,
тĕнче курăмне тарăнлатать… Тăван
республикăмăрăн тава тивĕçлĕ вĕрентекенĕсем
сахал мар. Вĕсем чăннипех те мухтава
та, хисепе те тивĕçлĕ.
2010
çула Вĕрентекен çулĕ тесе йышăнни вăл
учительсене хисепленине пĕлтерет.
Учитель ĕçĕ çăмăл маррине пурте ăнланаççĕ.
Çавăнпа та ашшĕ-амăшĕсем те мĕн май пур
таран шкула пулăшма тăрăшаççĕ: классене
тирпей-илем кĕртме те, вĕрентÿпе воспитани
ĕçне лайăхлатма та, шкулăн пурлăх никĕсне
пуянлатма та. Ашшĕ-амăшĕсем вĕрентекенсене
ăнланса, пулăшса пырсан ĕçлеме те
кăмăллă, чунра та ырă. Учительсене çынсем
ĕненни-шанни те савăнтарать. Акă, 2009
çулхи раштав уйăхĕн вĕçĕнче ыйтăм
ирттерсе Пĕтĕм Раççейри халăх шухăш-кăмăлне
тишкерекен центр çакăн пек пĕтĕмлетÿ
тунă: Раççейре халăх ытларах учительсене
тата чиркÿ çыннисене ĕненет-шанать.
Чăннипех те, шкулсенче ответлă та,
шанчăклă та, чăтăмлă та ырă шухăш-кăмăллă
çынсем ĕçлеççĕ. Вĕсен ырми-канми ĕçĕ-хĕлĕ
олимпиада-конкурс çĕнтерÿçисен
çитĕнĕвĕсенче, Президент стипендиачĕсенче,
медальпе вĕренсе тухакансенче, пултаруллă
та талантлă ачасенче курăнать.
Педагогсем
— кашни ача шăпинче ырă йĕр хăваракансем,
кашни ачан ăс-тăнĕпе характерне
çирĕплетсе, ăсталăхне аталантарса
пурнăç çулĕ çине кăларакансем. Тайма
пуç сире, учительсем.
Эпĕ
кăмăллакан ĕç
Учителӗн
ӗҫӗ
пит йывӑр:
Атте те, анне
те пулан.
Анне—тӗк
— выртса эс ан ҫывӑр,
Атте—тӗк
— ларса эс ан кан.
Валентин
Урташ.
Ҫӗр
ҫинче
ҫын
алли тӗкӗнмен
ӗҫ
ҫук
та пулӗ.
Кашни ӗҫех
юратса, чунтан парӑнса
пурнӑҫласан
пирӗн
пурнӑҫ
аталанса кӑна
пырӗ.
Ахальтен мар чӑвашсем:,
«Ёҫ
— пурнӑҫ
илемӗ»,
— теҫҫӗ.
Пурнӑҫ
чӑннипех
чаплӑ
пултӑр
тесессӗн,
пур ҫыннӑн
та хӑйне
килӗшекен
пӗр—пӗр
ӗҫе суйласа
илмелле. Суйласа илни ҫеҫ
ҫителӗксӗр
— ҫав
ӗҫре
кӑмӑлтан
тӑрӑшмалла,
ҫитӗнӳсем
тумалла, хӑв
телейне тупмалла. «Ёҫ
пурнӑҫ
тытать, ӗҫ
телей кӳрет»,
— тенӗ
ваттисем. Паллах, кашни ҫыннӑн
хӑйӗн
ӗҫӗ—хӗлӗ,
хӑйӗн
савӑнӑҫӗ,
хӑйӗн
телейӗ.
Хӑшӗ—пӗрисем
ашшӗ—амӑшӗн
ӗҫнех
малалла туртаҫҫӗ,
теприсем тӑванӗсем
сӗннипе
пӗр—пӗр
ӗҫе
кӗрӗшеҫҫӗ,
виҫҫӗмӗшсем
ҫут
ҫанталӑк
панине — таланта тӗпе
хураҫҫӗ.
Хӑв
юратнӑ
ӗҫе
пӗр
кун хушшинче суйласа илме те май ҫук.
Ҫапах
пӗр—пӗр
ӗҫе
кӑмӑлласси
пӗчӗкренех
палӑрать
вӑл.
Сӑвӑра
каланӑ
пек:
Ыйтрӑм
эпӗ
Тольӑран:
«Ӳссен
эсӗ
кам пулан?»
Толя тухтӑр
пулап тет,
Ҫынсене
сыватӑп
тет.
Ҫӗр
ҫинчи
мӗн
пур ӗҫе
ҫыннӑи
ӑста
аллипе ҫивӗч
ӑс—хакӑлӗ
тӑвать.
Ҫав
ӗҫсене
ҫӗклекен
ҫынсен
профессийӗсене
шутласа кӑларма
та ҫук:
агроном, летчик, ҫӑкӑр
пӗҫерекен,
ӗне
сӑвакан,
юрӑ
ҫыракан,
ҫӗр
сухалакан, сутуҫӑ,
сӑвӑҫӑ,
пулӑҫӑ,
строитель…
Эпӗ
вара — вӗрентекен
пуласшӑн.
Мана учитель ӗҫӗ
кӑмӑла
каять. Турӑ
пур ҫынна
та пӗр
пек пултарулӑх
памасть ҫав.
Пурне те артист пулма пӳрмен,
ӳнерҫӗ—художник
пулма та… Йывӑҫран
каскаласа тӗрлӗ
илемлӗ
эрешсем тума та, хитре кӗпесем
ҫӗлеме
те пурте пултараймаҫҫӗ.
Ҫавӑнпа
та ҫыннӑн
чун—чӗринче
хӑш
туртӑм—
сисӗм
ытларах вӑй
илет, ҫыннӑн
кӑмӑлӗ
хӑш
ӗҫ
патне ытларах сулӑнать
— ҫавна
суйласа илет те.
Учитель ӗҫӗ
мана мӗн
пӗчӗкренех
килӗшет.
Вӗсен
ӗҫӗ—хӗлӗ
— ялан ман куҫ
умӗнче,
асра, чунра. Ача ҫуралсанах
унӑн
пӗрремӗш
вӗрентекенӗ
амӑшӗ
пулса тӑрать.
Хӑй
пепкине вӑл
утма, калаҫма
вӗрентет,
ӗҫе
хӑнӑхтарать,
ҫут
ҫанталӑк
пулӑмӗсемпе
паллаштарать. Амӑшӗ
пурнӑҫ
тӑршшӗпех
ывӑл—хӗрне
ӗмӗре
чыслӑ
пурӑнса
ирттерме вӗрентет.
Шкулти вӗрентекене
вара — иккӗмӗш
анне теҫҫӗ.
Мӗншӗн
ун пек хаклаҫҫӗ—ха
ӑна?
Кашни ачан ӑс—тӑн
ӳсӗмӗнче,
тавра курӑм
аталанӑвӗнче,
пултарулӑхпа
ӑсталӑх
туптавӗнче
вӗрентекенӗн
тӳпи
питӗ
пысӑк.
Пӗчӗк
ачаран, вулама—ҫырма
пӗлменскертен,
пулас инженер е врач, пуҫлӑх
е ӑсчах
ҫитӗнтересси
ҫӑмӑл
мар. Хӗр
ачасемпе ывӑл
ачасем пурнӑҫ
ҫулӗ
ҫине
тухмалли ӑс—тӑнпа
ӑсталӑха
шкулта кӑна
илме пултараҫҫӗ.
Вӗрентекенӗн
еплерех пулмалла—ши? Мӗнлерех
куратпӑр—ха
эпир ӑна?
Унӑн
хӑйне
ашшӗ—амӑшӗ
шанса панӑ
ачаран чӑн—чӑн
ҫын
тумалла вӗт—ха.
Ҫакна
пултарма вара вӗрентекенӗн
хӑйӗн
чӑн—чӑн
ҫын
пулмалла, ырӑ
кӑмӑллӑ,
сӑпайлӑ,
таса чунлӑ,
пуҫаруллӑ,
ҫивӗч
ӑслӑ,
талантлӑ,
культурӑллӑ
пулмалла. Ачапа пӗр
чӗлхе
тупма пӗлни
— пысӑк
ӑсталӑх.
Ашшӗ—амӑшне
воспитани мелӗ—ӑслайӗсемпе
паллаштарса витӗм
кӳме
пултарни те ҫакӑнтах
кӗрет.
Вӗрентекен
ҫӗр
ҫинчи
чи пултаруллӑ,
чи ӑслӑ,
чи хисеплӗ
ҫын
пек туйӑнать
мана. Ҫав
вӑхӑтрах
— пуринчен те ырӑ,
чуна ҫывӑх,
кирек кама та ӑнланма
тата темӗнле
йывӑр
ыйтӑва
та тивӗҫлӗ
татса пама пултаракан ҫын
вӑл.
Ман шутпа, ачана тӑван
амӑшӗ
мӗнле
туйймпа юратать, учитель те ҫавӑн
пекех савса кӑмӑллать.
Амӑшӗ
хӑй
тӗпренчӗкне
ырӑ
сунать — учитель те ыррине ҫеҫ
сунать. Амӑшӗ
хӑй
ачине ырӑ—сывӑ,
тӗрӗс—тӗкел,
ӑслӑ—тӑнлӑ
та сапӑрлӑ
ҫын
тӑвасшӑн
— учитель те ҫавӑншӑн
ҫунатъ.
Учителӗн
ачана вӗрентӳпе
воспитани парас ӗҫри
чун—чӗре
туртӑмӗ,
таса ӗмӗчӗ
ашшӗ—амӑшӗнни
евӗрлех.
Ҫут
ҫанталӑк
хӑй
ӑна
ырӑ
енсене ҫеҫ
панӑ
тейӗн.
Унсӑрӑн
вӑл
вӗрентекен
пулаймӗ,
ашшӗ—амӑшӗ
те хӑйсен
ачисене шанса памӗ.
Учитель вӑл
ашшӗ—амӑшӗшӗн
те, ачасемшӗн
те Турӑ
вырӑнӗнче
тӑнӑ
пек туйӑнать.
Ҫӗр
ҫинче
мӗн
ырри пур — йӑлтах
вӗрентекенрен
тухатъ: пурне те асӑрхать,
йӑнӑш
тусан — тӗрӗс
ҫул
ҫине
тӑратать,
ӑнланмасан
— айӑплама
та пултарать, анчах ытларах чухне
— каҫарать.
Ҫапла
туса вӑл
ача чунӗнчи
ырӑ
туйӑмсене
вӑратать,
ыррипе усаллине уйӑрса
илме вӗрентет.
Вара ун пек ачасенчен усал ҫын
пулмӗ:
вӑрлакан—ҫаратакан
та, вӗлерекен—пусмӑрлакан
та… Ашшӗ—амӑшӗн
чысне яракан ҫын
мар, Тӑван
ҫӗр—шывшӑн
усӑллӑ
ӗҫ
тӑвакан
патриот пулӗ
унран.
Тепӗр
чухне вӗрентекен
ачасенчен ҫирӗпрех
ыйтни те, вӗсене
хыттӑнрах
калани те пулать. Эпир вара, ӑнланмасӑр,
кӑштах
кӳренетпӗр
те. Паян ҫирӗп
ыйтмасан — ыранхи куна тивӗҫтерекен
пӗлӳпе
кӑмӑл—сипет
шайӗ
пулмӗ
пирӗн.
Вӗрентекен
никама та усал сунмасть, пурне те чипер
ача тӑвасшӑн
ҫунать.
Хӑйӗн
чун ыратӑвӗпе
пире те ҫынсене
юратса хисеплеме, ӗҫчен
те йӗркеллӗ
ҫын
пулма вӗрентет.
Кашни
вӗрентекенех
хӑйӗн
вӗренекенӗсем
сапӑр
та хастар чун—чӗреллӗ
ҫынсем
пулччӑр
тесе тӑрӑшать,
ырӑ
шухӑш
—ӗмӗтпе
пурӑнать.
Вӑл
ҫӗр
ҫинчи
ҫӗршер
професси валли тӳрӗ
чунлӑ
ҫынсем
вӗрентсе
хатӗрлет.
Тӳрӗ
чунлӑ
ҫынсем
— саккунлӑхпа
йӗркелӗхе
пӑхӑнакансем.
Ку вара — ҫӗр
ҫинчи,
хамӑр
хушӑри
тӑнӑҫлӑх
никӗсӗ.
Ҫакӑнта
мар—и учителӗн
пархатарлӑ
ӗҫӗ?
Мӗнле
хисеплемӗн—ха
вӗрентекене?
Вӑл
кашни ачан пурнӑҫӗпе,
савӑнӑҫӗ—хуйхипе,
терт—нушипе пурӑнать.
Кашни вӗренекене
хӑй
ачине юратнӑ
пек юратать, йывӑр
вӑхӑтра
пулӑшать,
унпа пӗрле
савӑнать
те, кулянать те. Педагог вӑл
пӗр
вӑхӑтрах
чун инженерӗ
те. Ачан чунне вӗрентекен
пек тата кам ӑнланма
пултарать—ши? Тата кам унран ытла ача
чунне витӗр
курать, ӑна
сӑваплӑ
витӗм
кӳрсе
ҫӗр—шыва,
ашшӗ—амӑшне,
тӑванӗсене,
юлташӗсене
юрӑхлӑ
та тивӗҫлӗ
ҫын
ӳстерме
хевте ҫитерет?
Учитель
ӗҫӗ
яваплӑ
пулин те, вӑл
— манӑн
юратнӑ
професси. Хамран пӗчӗкрех
ачасемпе калаҫас—кулас,
юрлас—ташлас килет. Пурне те пӗлесшӗн
ҫунакан
таса чунлӑ
шӑпӑрлансемпе
пӗлӳлӗх
тӗнчине
тухас кӑмӑл
пысӑк.
Хам мӗн
пӗлнине
пӗлменнисемпе
тавҫӑрайманнисем
патне ҫитересси
мана Турӑ
умӗнче
ырӑ
ӗҫ
тунӑ
пекех туйӑнать,
мӑнаҫлантарать,
хавхалантарать, чунра савӑнӑҫ
вӑратать.
Чӑнах,
хӑвӑн
ӑс—тӑнна,
пултарулӑхна
ыттисене парне— лесси — сӑваплӑ
ӗҫ.
Манӑн
та хамӑн
пурнӑҫа
пархатарлӑ
ӗҫпе
ирттерес килет.
Пур ҫыннӑн
та хӑйӗн
юратнӑ
вӗрентекенӗ
пур. Пӗрисем
пӗрремӗш
учителе асра тытаҫҫӗ,
теприсем пӗр—пӗр
предмета вӗрентекене
ырӑпа
асӑнаҫҫӗ.
Учитель вӑл,
ман шутпа, чи кирлӗ
ҫын.
«Вӗрентекен
пур чух вӗренсе
юл,»— тенӗ
ваттисем. Аслӑ
Вӗрентекенӗмӗре,
Иван Яковлевич Яковлева, чӑваш
халӑхӗ
ырӑпа
асӑнса
пурӑнать.
Мӗн
чухлӗ
ҫын
Геннадий Никандрович Волков педагог—ӑечах
кӗнекисене
вуласа хӑйӗн
ӑс—хакӑлне
ҫивӗчлетет,
тавра курӑмне
анлӑлатать,
тӗнче
курӑмне
тарӑнлатать…
Тӑван
республикӑмӑрӑн
тава тивӗҫлӗ
вӗрентекенӗсем
сахал мар. Вӗсем
чӑннипех
те мухтава та, хисепе те тивӗҫлӗ.
Эпӗ
хамӑн
юратнӑ
вӗрентекенӗмӗрсем
ҫине
пӑхатӑп
та — пулас ӗҫӗм
ҫинчен
шухӑша
путатӑп.
«Ёмӗр
пурӑн,
ӗмӗр
вӗрен»,
— теҫҫӗ
халӑхра.
Манӑн
та пурнӑҫ
тӑршшӗпех
вӗренес
те вӗрентес
килет, пурне те усӑллӑ
ҫын
пулас килет, хамӑн
юратнӑ
профессипе мӑнаҫланса
пурӑнас
килет.
Вӗренекенсене
манар мар. Уявсемпе юбилейсенче салам
сӑмахӗ
ярар, ӑшӑ
сӑмахпа
чунӗсене
йӑпатар.
Мӗншӗн
тесен, Вениамин Тимаков поэт калашле:
Вӑл
кӑтартрӗ
Чӑн
сӑмахӑн
хӑватне,
Ырӑ
ӑнтӑлу
ҫуратрӗ
Чӗремре
ача чухне.
Тавтапуҫ,
вӗрентекенӗм,
Халиччен
ҫӗршер
ҫынна
Эс ҫунат
парса ҫӗкленӗ
Пирӗнтен
хисеп сана.
Атте-анне
пурри — телей
Атте—аннерен
хакли ҫук.
Ваттисен
сӑмахӗ.
Мӗн
ӗлӗк—авалтанах,
ҫӗр
ҫинче
пурнӑҫ
пуҫланса
кайнӑранпах
мӗн
пур чӗр
чун, ӳсен-тӑран
пӗр—пӗринпе
ҫывӑхланса
хӑйсен
вырӑнне
ҫӗнӗ
ӑру
хӑварнӑ.
«Ача—пӑча
пӳрт
тултарать», «Ача —пӑча
чун йӑпатать»,
— тет чӑваш
ҫынни.
Ватӑсем
те туйра ҫапла
пиллеҫҫӗ:
«Ӑмӑрт
кайӑк
евӗр
мӑшӑрлӑ
пулӑр.
Шӗшкӗ
пек хунавлӑ
пулӑр…»
Ача ҫуралнине
ӗлӗкхи
чӑваш
турӑ
парни вырӑнне
хурса йышӑннӑ.
Пепке ҫуралнӑшӑн
питӗ
хӗпӗртенӗ
вӑл,
пӗтӗм
йӑх—ӑрупа
пуҫтарӑнса
ача чӑкӑчӗ
ҫини
йӑла
туса ирттернӗ.
Ял—йыш та ача ҫуралнине
пӗлсен
ҫапла
калаҫнӑ:
— Ҫавсен
«ҫӗнӗ
кайӑк»
тупса килнӗ!
— Ылтӑн—и,
кӗмӗл—и?
— Ылтӑн!
— тенӗ
арҫын
ача пулсан.
— Кӗмӗл!
— тесе пӗлтернӗ
хӗр
ача пулсан.
Ашшӗ
— амӑшӗ
«ҫӗнӗ
кайӑкра»
малашне хӑйсене
хуҫалӑхра,
кулленхи ӗҫре
пулӑшакана,
ӑру
несӗллӗхне
тӑсакана
тата хӑйсене
ватлӑхра
пӑхса
упракана, вилме выртсан юлашки ҫула
тивӗҫлӗ
ӑсатакана
курнӑ.
Манӑн
та, ытти ачасенни пекех, аттепе анне
пур. Вӗсем
пӗр—пӗрне
куҫпа
сӑнаса,
чун —чӗрепе
савса пӗрлешнӗ.
Ҫав
юратӑвӑн
тӗпренчӗкӗ
— эпӗ
ҫурални.
Анне мана ҫут
тӗнчене
киличчен хӑй
варӗнче
тӑхӑр
уйӑх
йӑтса
ҫӳренӗ,
ырӑ—сывӑ
ҫуратас
тесе упраса—сыхласа пурӑннӑ.
Ҫуралсассӑн
атте пире больницӑран
киле илсе кайнӑ,
йӗркеллӗ
ҫуралнӑшӑн
питӗ
хӗпӗртенӗ
вӑл.
Кашни кун юратса анне хӑй
кӑкӑрӗн
сипетлӗ
те ӑшӑ
сӗчӗпе
мана тӗрек
панӑ,
атте вара кӑмӑллӑ
та ӑшӑ
куҫӗпе
ачашшӑн
ҫупӑрланӑ,
йӑвашшӑн-ҫепӗҫҫӗн
пуплесе йӑпатнӑ…
Миҫе
ҫӗр—каҫ
ҫывӑрман-ши
тата вӗсем!
Эпӗ
кӑшт
ҫеҫ
нӑйкӑшма
пуҫласанах
вӗсем
ман пата чупса пынӑ,
юрӑ
юрласа, сӑпка
сиктерсе лӑплантарнӑ,
ҫитернӗ,
тасатнӑ,
ҫунӑ…
Ҫулталӑка
ҫит
— сен ура ҫине
тӑратса,
вылятмӑш—такмак
ҫеммисем
каласа пӗрремӗш
утӑмсем
тума пулӑшнӑ.
Калаҫма
вӑхӑт
ҫитсен
чӗкеҫ
чӗлхи
пилленӗ.
Ача пахчине ҫӳреме
пуҫласан
манӑн
кашни ӳсӗмшӗн
—пултарулӑхшӑн
чунтан савӑннӑ,
мана татах та ӑслӑрах
та илемлӗрех
тӑвасшӑн
ҫуннӑ
вӗсем.
Хитре кӗпе—тумтир,
капӑр
тетте—пукане, ӑслӑ
кӗнеке
илсе парса савӑнтарнӑ.
Кунсерен, каҫ
кӳлӗм,
аттепе анне мана ача пахчине илме пыни
халӗ
те асрах. Аттене е аннене курсанах эпӗ
ун патне ыткӑнаттӑм,
вӑл
хӑй
чун тӗпренчӗкне
ыталаса ҫупӑрлатчӗ,
пит ҫӑмартинчен
чуп тӑватчӗ,
ҫурӑмран
лӑпкатчӗ,
пуҫран
ачашлатчӗ…
Тепӗр
чух ҫӳле—ҫӳле
ҫӗклетчӗ
те пӗчӗк
чунӑм
темле шанчӑклӑ
туйӑмпа
хӑпартланса
каятчӗ.
Мӗн
хаклӑраххи
пур—ши ачашӑн
тӗнчере
ашшӗпе
амӑшӗ
ӑна
икӗ
енчен пӗчӗк
те черчен аллисенчен ҫавӑтса
пырсан?
Шкул ҫулне
ҫитсен
ӑслӑ—тӑнлӑ
ҫын
пулма вӗрентӗр
тесе пӗтӗм
вӑй—халне
парать пире атте —анне. Килте е
урамра мӗнле
те пулин ыйту, татса парайман шухӑш—тӗллев
ҫуралсанах
вӗсем
патне чупса пыратпӑр,
канаш—сӗнӳ
ыйтатпӑр.
Аттепе анне хӑйсен
пурнӑҫ
курӑмӗн
ӑслайӗпе
пире тӗрӗс
хурав шыраса тупма пулӑшаҫҫӗ.
Ҫапла
майпа пиртен ҫын
тума тӑрӑшаҫҫӗ.
Анчах та хӑш—пӗр
чухне /пулкаланӑ
та пулӗ
ҫемьере
хирӗҫӳсем/
атте—анне каланине итлесшӗн
мар эпир, ҫамрӑксем.
Ваттисем пурӑнса
ирттернӗ
пурнӑҫ
ӑслӑлӑхне—вӗрентӗвне
шута хурасшӑн
мар, «хамӑрла»
пурӑнасшӑн.
Ашшӗ—амӑшӗ
хӑйӗн
ывӑл
— хӗрне
нихӑҫан
та усал сунмасть ӗнтӗ.
Вӑл
ӑна
ҫӗр—шыва
юрӑхлӑ,
ӑслӑ
та пултаруллӑ,
таса чунлӑ,
ырӑ
кӑмӑллӑ
тӑвасшӑн
пикенет. Ҫав
вӑхӑтрах
хӑйсенчен
телейлӗрех,
савӑнӑҫлӑрах,
пуянрах /тулӑхрах/
пурӑнтарасшӑн
тӑрӑшать.
Ашшӗ—амӑшӗн
пехилӗнчен
тухакан ҫыннӑн
пархатарӗ
ҫук
тесе ахальтен каламан. Ҫавӑнпа
эпӗ
те атте—анне сӑмахне
куллен ӑша
илме тӑрӑшатӑп,
анне пек сӑпайлӑ,
вашават, ӗҫчен
тата атте пек хӑюллӑ,
харсӑр,
тӳрӗ
кӑмӑллӑ
пулма ӗмӗтленетӗп.
Атте—анне
пурри — телей. Атте—анне пурри —
ӑраскал.
Хама ҫуратса
ӳстернӗ
атте-аннерен пахи никам та ҫук.
Чун панӑ,
ӑса
вӗрентнӗ,
ӗҫе
хӑнӑхтарнӑ,
пурнӑҫ
ҫулӗ
ҫине
тӑратнӑ
хаклӑ
ҫынсем
умӗнче
пуҫӑма
таятӑп.
Хамӑн
пурнӑҫӑмри
чи ҫывӑх
ҫыннӑмсеНе
нихӑҫан
та чӗререн
кӑлармастӑп.
Тата ҫакна
хушса калам. Тусӑм,
тантӑшӑм!
Аҫупа
аннӳне
хисепле! Вӗсемшӗн
эсӗ
яланлӑхах
ача—пӑча
— пӗчӗк
чухне те, ӳссе
ҫитӗнсен
те, вӑтам
ҫулсене
ҫитсен
те. Санӑн
кашни утӑму,
кашни ӗҫӳ
— аҫупа
аннӳ
куҫӗ
умӗнче.
Тӗрӗс
те лайӑх
утӑмусем
вӗсене
савӑнӑҫ
кӳрӗҫ,
тӗрӗс
мар утӑм
туни вара — хурлӑх.
Ҫавӑнпа
та аҫупа
аннӳне
савӑнтарма
кӑна
тӑрӑш,
вӗсене
нихӑҫан
та ан кулянтар. Яланлӑхах
ас ту: пурнӑҫ
малалла шӑвать,
эсӗ
ҫитӗнетӗн,
аҫу—аннӳ
ватӑлать.
Вӗсене
пурнӑҫра
куллен пулӑшса
пыр. Пӗчӗк
чухне, ача чухне панӑ
чун ӑшшине
аҫупа
аннӳне
тавӑрса
пар. Эпир вӗсем
умӗнче
пысӑк
парӑмра.
Канăçсăр чунлă
пулнă çав Çеçпĕл Мишши…
Пĕлес килет,
кам эсĕ – Çын,
Пурнăç Турри
е Чун чури?
Эп – Канăç
шыраса тупма
Пĕлмен
Этемсенчен Пĕри.
Светлана
Асамат,
Çеçпĕл Мишши
ячĕллĕ
преми
лауреачĕ
Канăçсăр
чунлă пулнă çав Çеçпĕл Мишши. Ачаранах
канăç мĕнне пĕлмен вăл. 11 çултах ашшĕсĕр
тăрса юлнăскерĕн ачалăхĕ те пулман.
Вĕреннĕ те, ĕçленĕ те, чирĕ те асаплантарнă.
Ашшĕне тĕрмене хупнă хыççăн ялтан
кăларса ярассипе те хăратнă. Ача чухнех
тем те тÿснĕ, чăтнă. Çапах таса чунлă,
çирĕп кăмăллă, хастар юлнă. Ман шутпа,
Мишша ăнланман япала пулман та пулĕ.
Кирек мĕнле ыйту çине те тивĕçлĕ хурав
пулнă унăн. Ача чухнех пурнăç тути-масине
лайăх пĕлнĕ, каярах вăл хăйĕн капланса
тулнă шухăшĕсене шурă хут çине куçарнă.
Шухăшĕсем вара унăн тарăн, сăмахĕсем
çивĕч, емĕчĕсем çутă.
Светлана
Асамат юрăç-сăвăç сăмахĕсем мана та
шухăша ячĕç. Кам пулнă-ши Çеçпĕл Мишши?
Пурнăç Турри е Чун чури? Тÿрех калама
та йывăр. Эпĕ шутланă тăрăх, хăйĕн чунĕн
чури çеç пулман вăл – айван та мĕскĕн
мар. Вăл çивĕч ăслă, вĕри чунлă, кăвар
чĕреллĕ. Нихăçан та хăйшĕн çеç çунман
вăл. Тăван чĕлхе, тăван халăх, тăван
çĕршыв шăпи канăç паман ăна. Киввине
çĕннипе, усаллине ыррипе улăштарас
килнĕ унăн. Хăй çиес çăкăр татăкне те
çынна пама хатĕр пулнă вăл. Ман шутпа,
ăна Пурнăç Турри теме пулать. Эпĕ ăнланнă
тăрăх, Турă вăл пурне те телей сунакан
ырă вăй. Çеçпĕл Мишши пурнăçра ырришĕн
çеç çуннă: чăваш ачине те, чăваш арăмне
те, чăваш çыннине те шеллет, чăваш чĕлхи
пĕтессинчен те хăрать, халăх чухăн
пурăннăшăн та кулянать. Ырришĕн Çеçпĕл
Мишши тем тума та хатĕр. «Çырăттăм,
ÿкерĕттĕм – чăваш наци культуришĕн ыр
ĕç туса хăварăттăм…» — тенĕ вăл. Çавăн
пек пуриншĕн те çунакан канăçсăр Çын
пулнă пирĕн Çеçпĕл.
«Унăн пурте
пулнă: ăс-тăн, вĕри чĕре, малашлăха çирĕп
шанни. Вăл – поэзи шанчăкĕ, Тĕрĕслĕхпе
Тасалăх йыхравçи, чăваш чунĕн тĕслĕхĕ»,
— тесе çырнă Украина писателĕ С. Репьях.
«Çеçпĕл Мишши – чăваш чунĕн тĕслĕхĕ»
тени мана питĕ килĕшрĕ. Пирĕн юратнă
сăвăç çинчен çакăн пек çырни, чăваш
çыннин ырă енĕсене ытти халăх çыннисем
те пĕлни вăл питĕ паха. Чăннипех те
Çеçпĕл Мишшине ашшĕ-амăшĕ чăвашăн пур
ырă енне те парнеленĕ: ăсĕ-тăнĕ,
тавçăрулăхĕ, чăтăмлăхĕ, пултарулăхĕ,
кăмăл-сипечĕ, ĕçченлĕхĕ, чун вĕрилĕхĕ,
çынлăхĕ. Унăн чунĕнче пурте пулнă –
ĕмĕрĕ çеç кĕске килнĕ. Ытла та çамрăкла
уйрăлса кайнă вăл çутă тĕнчерен. Халăх
асĕнче вăл яланах çамрăк: тĕреклĕ,
мăнаçлă, хĕрÿ, лара-тăра пĕлмен, тÿрĕ
кăмăллă, таса чунлă.
Çеçпĕл
Мишшин сăн-сăпачĕ чăваш халăхĕн
кун-çулĕнче малашне те çутă çăлтăр пек
ялкăшса тăрĕ. Çулăмлă сăмахсемпе
хĕмленекен сăввисем чăн чăвашла уççăн
янăрĕç. Унăн ячĕ чăваш чĕринчен нихăçан
та тухмĕ.
Эпĕ – Çеçпĕл
чĕннĕ чăваш ачи, сассăма паратăп, унăн
сăввисене янраттарса вулатăп, хам та
сăвăсем çыратăп.
Çеçпĕл пиччем!
Яту сан
чăннипех те чаплă,
Ĕçÿ те сумлă
та хăватлă.
Пуласчĕ ман
та чăваш чунлă,
Таса вăй-халлă,
пултаруллă.
Кăвар
чĕреллĕ Çеçпĕлĕн ячĕ — пирĕн чĕрере
Çеçпĕл Мишши
пирĕн чĕрере те, шухăшра та хитре чечек
ячĕпе пурăнать. Çеçпĕл чечекĕ тесенех
поэт сăнарĕ куç умне тухать. Вăл питĕ
хастар та таса чунлă пулнă. Унăн сăввисем
те «чунлă», тарăн шухăшлă. Хăш-пĕр сăввине
темиçе хут вуласан та ăнланма йывăр.
Хăй пурăннă вăхăта вăл тĕпĕ-йĕрĕпе
căнласа панă. Мĕнле çавăн пек лайăх
ăнланнă-ха вăл пурнăçа? Çамрăк пулнă
вĕт-ха вăл. Кашни сăввинчех камăн мĕнле
пулмаллине, мĕн тумаллине ăнлантарса
парать, вĕрентсе калать. Учитель-сăвăç
тесе калас килет ман ăна. Хăш-пĕр сăввинчи
йĕркесене илсех парас килет.
Ватă аслаçу
пÿртне
Йăвантарса
яр,
Ĕмĕрлĕх никĕс
çине
Çĕнĕ çурт
лартар!
(Иртнĕ
самана)
Чи юлашки
таса вăрçа –
Чăн çутăшăн,
таса тĕнчешĕн!
Çав тăххăрмĕш
хума ватар!
Васкар телей
çĕрне çитмешкĕн!
(Хĕрлĕ
тинĕсре)
Пусмăрти
халăхсем,
Пĕр çĕре
пухăнар.
Улпута йĕрлесе
тыткăнлар!
Пурăннă
тарăхса,
Çапăçар
савăнса,
Малалла,
малалла çул хывар!
(Атăл юрри)
Фронта мĕнпурĕ
пулăшар-и –
Арçын, хĕрарăм,
çамрăксем!
Ĕçе хастаррăн
хутшăнар-и?
Фронта
хăюллăн, салтаксем!
(Тăвансене
пулăшар)
Ĕмĕр чура
пулма çитĕ,
Чура пулма
намăс!..
Ирĕклĕ кун-çул
тумашкăн
Тăрăр пурте
харăс!..
Ачăрсене
вĕрентме те
Эсĕр ан
ÿркенĕр:
Чăваш çĕрне
юратмашкăн
Вĕсене
вĕрентĕр.
Ачăрсем чăваш
чĕлхишĕн
Тăма хатĕр
пулччăр,
Ют халăхсем
ĕлĕкхин пек
Чăвашран ан
кулччăр.
Çитĕ! Шăпăр
шăтăкĕнчен
Çут тĕнчене
тухăр!
Этем чунне
– выльăх чунĕ
Вырăнне ан
хурăр.
(Чăваш
арăмне)
Юрăсемпе
эсĕр мухтăр
Сăвăçсен
ятне,
Хытă сасăсемпе
юрлăр
Вĕсен сăввине.
(Эпĕ вилсен)
Эй, ваттисем!
Эй, ват çынсем!
Авал чăваш
асаплă пулнине
Çамрăксене
каласа парăр:
Тăван çĕршывăн
капăр чĕлхине
Ялан савма
хушса хăварăр.
(Чăн чĕрĕлнĕ!)
Тăван чăваш
хăюллине,
Вăл вăйлине
курасчĕ ман.
Чăваш! Çĕклен
те çунатлан!
Куçна тĕлле
хĕвел çине.
(Чăваш!
Чăваш!)
Ачасене те,
çамрăксене те, хĕрарăмсене те, ватă
çынсене те – пурне те вĕрентсе, хушса,
ыйтса, чĕнсе калать вăл. Унăн чун-чĕринче
пурин валли те кирлĕ сăмах туллиех. Хăй
шухăшне ахаль çеç каламасть вăл,
сăвăласа-шăрçаласа калать. Мĕнле хăюллă
та ăслă пулнă вăл. Унăн сăввисенче мĕн
чухлĕ ăслă шухăш: савăнтараканни,
хурлантараканни, тарăхтараканни,
хумхантараканни. Унăн сăввисенче –
чăваш халăхĕн иртнипе пуласси, иртнине
аса илни, пулассине ĕмĕтленни курăнать.
Çеçпĕл
Мишшине тата манăн художник-сăвăç тесе
калас килет. Вăл сăмахсемпе сăнарлă
ÿкерчĕксем тăвать.
Кăвак çутăран
шăратнă акапуç,
Туртийĕ
хушшинче хĕвел ташлать,
Çĕн Кун –
шевле сарриллĕ ылтăн пуç –
Чăваш уйне
ака тума тухать.
(Çĕн Кун
аки)
Инçе çинçе
уйра уяр
Карталанса
чăлтăртатать,
Енчен енне
çупса чупать…
(Инçе çинçе
уйра уяр)
Чипер юлсам,
хĕвел çĕршывĕ!
Чечек çĕршывĕ,
сывă юл!
Эс те, сăнчăр
пĕлмен стихия –
Хăватлă
тинĕс, сывă пул!
(Экспромт)
Сăввисене
вуланă хыççăн Çеçпĕл Мишшине оратор-сăвăç
тесе калама та май пур. Вăл сăввисене
ахаль, туйăмсăр-мĕнсĕр вулама çырман,
пурте вулаччăр, пĕлччĕр, илтчĕр, ăнланччăр
тесе çырнă. Янраттарса вулама, кашни
сăмахне чунпа туйма çырнă.
Çĕн Сывлăш,
вĕр!
Çĕн Сывлăш,
вĕр!
Чăваш çĕрне
тĕреклĕх кĕрт!
Çĕн Сывлăш,
вĕр! Çĕнĕ вăй пар,
Чăваш чĕри
пултăр кăвар.
(Инçе çинçе
уйра уяр)
Çĕн тĕнче!
Эй, çĕнĕ кунăм,
Каялла ан
кай, ан чак!
(Тинĕсе)
Чăннипех
те чаплă поэт вăл пирĕн. Ахальтен мар
ĕнтĕ унăн сăввисене нумай чĕлхене
куçарнă. Ăна ырлама, мухтама сăмах та
çитмест. Шкулта вĕреннĕ е халь вĕренекен
кашни ача унăн пĕр сăввине те пулсан
пăхмасăр калама пĕлет. Эпĕ те Çеçпĕл
Мишши сăввисене килĕштеретĕп. Шкулта
Çеçпĕл Мишшин çуралнă кунне халалласа
ун сăввисене илемлĕ вулакансен конкурсĕ
пулать. Эпĕ те конкурса хутшăнма пĕр
сăввине пăхмасăр калама вĕренетĕп. Унăн
сăввине вĕренесси маншăн, чăваш ачишĕн,
пысăк чыс та телей. Кашниех Çеçпĕл Мишши
çинчен ытларах пĕлме тăрăшсан, сăввисене
илемлĕ вулама вĕренсен, паллах, ун ячĕ
пирĕн чĕререн нихçан та тухас çук. «Ыр
çын вилет – ят юлать», — тенĕ ваттисем.
Çеçпĕл Мишшин ырă та сумлă ячĕ яланлăхах
халăх асĕнче пулать. Чăваш пурăнать
пулсан — Çеçпĕл Мишши те пурăнать. Хамăр
халăх историне пуянлатакансене пирĕн
манма юрамасть.
Çеçпĕл Мишши —
пирĕн чĕрере
Çеçпĕл Мишши
çуралнăранпа 110 çул çитет. Пĕр ĕмĕр
каялла пурăннă мухтавлă поэтăмăр,
талантлă та пултаруллă çыннăмăр. Ĕмĕр
ытла иртнĕ пулсан та Çеçпĕл Мишши паян
та асрах, паян та халăх чĕринче. Ăна
манма май çук – вăл Çеçпĕл! Ун пек çын
100 çулта пĕрре çеç килет çĕр çине: çынна
тĕлĕнтерме, ĕмĕрлĕхе ят хăварма. Пушкин
пек, Бичурин пек, Яковлев пек…
Анчах та
мана кулянтараканни те шухăшлаттараканни
вăл – Çеçпĕл Мишши çамрăклах çĕре кĕни.
Ыла та шел вĕт-ха. Çеçпĕл чечекĕ пекех.
Юр кайсанах шăппăн та сăпайлăн шăтса
тухать те хĕвел хĕртсе пăхма пуçласанах
куçран çухалать. Çеçпĕл Мишши те çавах.
Ман шутпа, вăл «хыпаланса пурăннă»: 9
уйăхра утма пуçланă, çулталăкра калаçма
вĕреннĕ, пиллĕкре вулама тытăннă,
саккăрта шкула кайнă, вун иккĕре вулăс
кантурĕн çыруçинче вăй хунă, вун саккăрта
учительсен семинарине вĕренме кĕнĕ,
вун тăххăрта Мускавра пулса Ленина
курнă, çирĕм пĕррере юстици пайĕн
пуçлăхĕнче ĕçленĕ, çирĕм иккĕре Хура
тинĕс хĕрринче сывлăхне сипленĕ, çирĕм
виççĕре пурнăçран уйрăлнă. Кусемсĕр
пуçне Мишша тĕрлеме те, юрлама та, ÿкерме
те питĕ ăста пулнă. Ашшĕне тĕрмене хупсан
амăшне ака-суха ĕçĕнче те нумай пулăшнă.
Тискер чунлă çынсене пула тĕрмере те
ларма тивнĕ унăн. Салтак шăпи те лекнĕ
ăна. Чи хăватли, чуна тыткăнлаканни, чи
асамли вара унăн – чун-чĕререн шăранса
тухнă хайлавĕсем: 40 ытла сăвă, 6 прозăлла
хайлав, «Упик» драма, Анастасия Червякова
патне çырнă 98 çыру, тус-юлташĕсем патне
янă çырусем. 23 çулта çакăн чухлĕ ĕç тума
ĕлкĕрнĕ вăл, таланчĕ те нумай енлĕ пулнă
унăн: вулавçă, çыруçă, ал ăсти, художник,
поэт, педагог, пропагандист, агитатор,
патшалăх ĕçченĕ, ăста юрист. Паллах,
шухăшлатăн та тĕлĕнетĕн. Тата самани
те ачашламан ăна, шăпи те питĕ йывăр
пулнă унăн. Пурне те ăçтан чăттăр ĕнтĕ
çын чĕри?!
Эпӗ 7-мӗш класра вӗренетӗп. Мана асатте ячӗпе Иван тесе чӗнеҫҫӗ. Эпир килте пиллӗкӗн пурăнатпăр: атте, анне, Катя йăмăк тата манăн юратнă асанне. Манăн асаннене Ярусова Валентина Александровна тесе чӗнеҫҫӗ. Вăл 1936 ҫулта ҫуралнă. Асаннене эпир питӗ юрататпăр. Пирӗн асанне ырă кăмăллă, ӗҫчен хӗрарăм. Каҫсерен вăл чăлха-нуски ҫыхать. Пӗррехинче эпӗ унран хăйӗн ачалăхӗ ҫинчен каласа пама ыйтрăм. Асанне пӗр хушă чӗнмесӗр ларчӗ те ассăн сывласа илчӗ. Ҫăмăл пулман асаннен ачалăхӗ. Тăхăнмалли пулман, ҫимелли те пулман. Ура тăхăнмалли пулман пирки ҫара уран ҫÿренӗ. Асаннен ашшӗне салтака илсе кайнă. 1943-мӗш ҫулта асаннен ашшӗ хыпарсăр ҫухални ҫинчен ҫыру килнӗ.
Асанне пěрремěш класа кайнине те ас тăвать-ха. Пěрремěш класра 2 уйăх вěреннě хыççăн Нина Васильевна ăна иккěмěш класа куçарать. Вара иккěмěш класра нимěн те пěлменнипе 2 çул ларма тивет. Кайран вара чиперех вěренсе кайнă, виççěмěш класа та куçарнă. Тăваттăмěш класра вěсене Аполинария Петровна вěрентнě.Пиллěкмěш класра тěрлěрен учитель пулнă: вырăс чěлхипе Полина Платоновна вěрентнě, математикăпа- Тимофей Михайлович, географипе-Ираида Матвеевна, ботаникăпа-Мария Ларионовна, акăлчан чěлхипе-Яков Ефимович, чăваш чěлхипе- Мария Васильевна. Çичě класс пěтерсен саккăрмěш класа каяс ěмěт те пулнă асаннен, Дмитрий Трофимович вěренме илме пулнă, анчах вăл шăрш лексе вилнě. Аркадий Степанович асаннене шкула илмен: «Сан пек вăрçă ачисем нумай кунта»,-тенě. Аслисем 70 тенкě тӱлесе вěренсе тухнă. Ун чухне вěреннěшěн укçа тӱлемелле пулнă. Амăшě асаннене вěрентеймен.
Мăн кун уявě — питě кěтнě уяв пулнă. Амăшě мăн кунта пир тěртсе кěпе çěлесе панă. Çăмарта çини те асра юлнă. Ытти чухне çăмарта çитермен. Урамсенче ярăнчăк хунă. Ача-пăча, çамрăксем ярăнчăк патěнче хěвěшнě.Ваттисем урама тухса ларнă. Çамрăксем каçхине вăййа тухнă, купăс каласа ташланă, юрăсем юрланă, вылянă. Купăсне Семенов Ванюç, Терентьев Ваньки, Пашков Коли каланă. Çимěкре ваттисене асăннă, Троицăра пухăва кайнă. Ташлама тухмасан хулăпа çаптарнă. Хěлле улах ларнă: нуски-чăлхаçыхнă, шăтăкла çыхнă.
Асанне 16 çулта чухне ферма ěçлеме кěнě. Лукьянова Анна аппапа пăру пăхнă. Выльăх апачě çитмен, улăм çитернě. Йěтем тăрриневитнě улăма сӱсе илсе çитернě. Икě çултан ěне сма куçарнă. Ферма заведующийě Петров Михаил Петрович пулнă. Ĕне сăвакансем улттăн пулнă. Ĕнесене шăварма шывне лашапа турттарнă. Шывне пире Петров Михаил Петрович тата Киселев Аркади турттарса панă. Выльăх тухтăрě Максимова Галина Ивановна пулнă, совхоз председателě-Юлия Григорьевна.
Асаннесене ěне сума, пăрулаттарма вěрентнě; экзамен та тыттарнă. Асанне экзамен аван тытнă, каярах хăй те экзамен тыттарнă. Каярах манăн асаттене те ěне сума илнě. Вăл 12 çул ěçленě. Ĕне сунă чухне шурă халат тăхăннă, апат пама- хура халат. Фермăра асанне 36 çул ěçленě. Ĕçленěшěн укçа та паман. Кун шучěшěн ěçленě.
Вăрçă вăхăтěнче пурăнма уйрăмах йывăр пулнă. Крахмал çинě, вěлтěрен яшки çинě. Çуркунне уя çěр улми пуçтарма кайнă. Вара çав крахмалран пашалу пěçерсе çинě. Вутă та пулман.
2017 çулта Ярусов Иван Ярусова Валентина Александровнăран çырса илнě.