Марийские сочинения на марийском языке

Мыйын ешем

          
Пыжаш гыч лекше кайыкиге

              
                               Жаплан лишнак чонештылеш

                                                                      
Векат иктаж-мыняре ий гыч

                                           
Тышкак дыр портылын толеш.

                           
                   Йоча годсек туннеме вер деч

                                             Ок
йукшо йоршын нигоат.

                                             Кеч
–кушто лий- шке монго шерге,

                                             Тичмаш
еш уло кеч- конат.

( В. Колумб)

                                                                                                  
                                         Мыйын элем—Пошкырт кундем.Тудо Урал
курык воктене верланен.Кумдемнан ик изирак лукыштыжо шочмо Башкия ялем
верланен. Ялем воктене эҥер шыргыктен йоген эрта,лышташан,иман чодыра гӱжлен
шога.Ломбер,пызлер шыман мардеж дене мутланат.Шошо гыч тӱҥалын,кеҥеж рӱдо марте
куку мура,шӱшпык шӱшка.

   
Тыгай мотор пӱртӱсан ялыште мыйын йӧратыме, пагалыме ешем ила.Кажнылан шке
ешыже лишыл да шерге Икшыве шочмо ача-авалак куаным конда,тудак ешлан
пенгыдылыкым, ончылыкым  пуа.

  
 Еш-кажне айдемыланчоным ырыктыше,эн шерге мут.

   
Мыйынат шкемын ешем уло. Ешна пешак кугу огыл:ачай,авай,мый да шольым.Ковай ден
кочай посна моло пӧртыштӧ илат.Мыйын лӱмем Настя.Авам ден ачам тиде ялыштак
шочын кушкыныт.Мый кандашымше классыште тотар ялыште тунемам.

   
Суртыштем чыла марла кутырат.Моткоч пагалем шочмо йылмым.  Могай тудо
поян,вий-куатан.Кугезе коча-ковамат, родо-тукемыштат марий улыт.Нуно марий
йӱлам аклат.

   
Мутат уке,кажне айдемылан эн лышыл да поро еҥ ешыште-тиде ава. Ава шке
икшывыжлан илышым пӧлекла ,сай айдеме лийже манын шона.Мыйын авамын лӱмжӧ
Ильфира.Тудо почтальонка лийын ышта,ялыште уверым шалата.Авам ныжыл да пашаче
кидше дене суртышто мом гына огеш ыштыл? Ӱстембалне пушланыше киндымат авам
кӱэштеш,шокшо пижымат авам пидеш.Кеч-могай йӧсӧ годымат тудо мыланна поро
сугыньым пуа.Мый шкемын авамым сылне кече ден таҥастарем.Тудо нерген тыгай
корно-влакым возенам:

   
Ава кава гае,

   
Ава кече гае.

   
Ойлат авам шӱмжӧ

   
Пеш поро тугаяк.

   
Йочажым гын тудо эре чамана.

   
Чыла неле-йӧсым

   
Авам кораҥда.

   
Ожнысек марий калык ӱдрамаш-авам пагалаш,тудын дене кугешнаш
туныктен.»Авалан копа пундашешт кеч муно пулашкам шолто,садак парымыште
лият»калык мут нигунам ок тоштем.Тыгай шомак вийжым ок йомдаре,кугу
шонымашым тарвата.Вет ош тӱняш шочыктымыжлан ,икшыве аваж ончылно курым мучко
парымыште.

   
Тыгак мый ачамым пеш чот йӧратем да пагалем.  Ача-ешым вуйжо,виктарышыже.Ачамын
лӱмжӧ-Рудик.Мый тудым ешыштына пеш кугу эҥертышлан шотлем.Ачам поро кумылан
улеш,шке икшывыже-влакым йӧрата,Тудо еш сайын илыже манын,эре могай дыр пашам
ышта.

   
Ачам дене авам икте весым умылен,каҥашнен илат.

   
Мыйын эше Федя шольым уло,тудо кудымшо классыште туненмеш,пырля каҥашнен
илена,ача-авайлан эре полшаш тыршена,ныным ойгатараш огына тырше.

   
Айдемын илышыштыже ешыштыже уло гын,тиде эн кугу пиал. Ача-аван йӧратымыштым
нимо ок вашталте .

   
Тӱняште илыше чыла еҥ,сай ешым чонен,келшен ила гын,могай сай лиеш ыле.Ешыште
икте-весылан эҥертен,полшен илет гын,илышыште чылажымат шукташ лиеш.

 Йоча-влак
шке ача-аваштым тугак пагалышаш да йӧратышаш улыт,кузе нунын верч ача ден ава
тыршат.Икшывылан еш-шкешотан пыжаш,кушто тудым кеч-кунамат
йӧратат,вучат.Кайыкат шке пыжашыжым ок мондо,ойлат калыкыште.Ме
кугемына,ача-ава шулдыр йымач кумда илыш-корныш лектына. Кузе нуно мемнам
туныктеныт,мо дене шӱм чоным,уш- акылнам пойдареныт,чыла тидым ме  у
тукымлан,шкенан икшыве-влаклан пуэна.Тыге лийын эре,тыге лиеш курым курымеш.

   
Мый тыгай ешыште илышемлан шкемын пешак пиаланлан шотлем. Ачай,авай да шольым
коклаште кумылем нолтеш,шӱмемлан ласкан чӱчеш. Авамын тыматле мутшым,ачамын
поро сугыньыжым нигунамат ом мондо! Палем:мыйын ешем-мыйын вием!Тудо мылам нимо
дечат шерге.Кажне еҥ шке ешыжым ойго деч саклаш тырша.

МОУ «Мустаевская средняя (полная) общеобразовательная школа

им. Шабдара Осыпа

                                       Писатель -влакын Марий                        

                                                             Ассоциацийлан (МАП) 85 ий теммылан  

                                                 полеклалтше Республиканский  

                                         литературный  конкурсыш        

                                                                    8 – 11 класслаште тунемше – влак

                                            коклаште  танасымаш                          

     Шернур район Шабдар Осып лумеш    

            кыдалаш    школышто  8 — ше  классыште  

         тунемше Мустаева Ангелинан пашаже    

                  Вуйлатыше: марий йылмым да литературым    

                 туныктышо Казанцева Валентина Петровна

                                                  2011

Марий Эл! Могай тиде шерге мут марий енлан! Шке шочмо кундемжым тудо нимо деч чот йöрата. Мыйын шочмо элем, чынжымак, «кугу тÿнян картлаште  ок нал ваштар лышташ гай верымат». Но мыланем да кажне марий айдемылан тудо ший дечат, шöртньö дечат шерге. Шочмо кундемна ава шöр гай кажне кечын мыланна кöргö вий-куатым пуа, илыш моторлыкым ешара.Тудын ямле пÿртÿсшö кеч-кöмат шкеж деке шупшеш да нигöмат йÿштö чонаным огеш кодо. Мотор, куатле пÿртÿс — шочмо элын эн кугу, эн кÿлешан поянлыкше. Гÿжлен шогышо чодырам, салма гай тöр олыкым , туто шурно дене толкыналтше пасумат, нимогай сылне, шергакан сÿрет дене танастараш ок лий. Вет нуно мемнан гаяк илыше улыт.

Шочмо-кушмо мланде-тиде лаштыра ото, шем кожла, кумда нур, яндар вÿд.  Чонлан эн лишыл, ныжыл, шерге деч шерге вер-шöр, ава-ачан шокшо пыжаш гай суртшо-тидат шочмо вер. Шочмо кундем Родина мут дене кылдалтын. А кушеч  тудо тÿналеш ?

Илыме пöрт гыч, кудывечысе икымше йолтошкалтыш гыч, урем пече воктенысе ломбо гыч, тошкемысе шогышо кудыр йолван куэ гыч..                                                                                    

        О-о, могай  поро  мыйын  шочмо  мландем!

Чоным  почын  ойлаш  гын, тиде  кундем, онарле  Чумблатын  мландыже, пÿртÿс  поянлыкше  денат, вер-шöр  моторлыкшо  денат  шÿм-чоным  шкеж  деке  савырыде  огеш  керт. Тугай  мотор, тугай  йомартле, тугай  кумылым  савырыше, шÿм-чоным  ырыктыше.

                                    Мый  кудалам  Шернурыш-шочмо  верыш, 

                                    Шÿмем  шупшеш  торасе  кайыкла.

                                    Йырваш  чулка  йолан  мотор  куэрым

                                    Моктем, тыгай  мемнан  марий  йула.                                                                                                                                        

 Пÿртÿс – айдемын чоным луштарыше вий.Тудо мыйын эн лишыл, чын йолташем. Тудлан чыла ойлен кертам, кутырымем  весылан ок каласе.  Пÿртÿс ден кутырет  гын, ваш-ваш  тыматлырак лият, шонем.  Илыш  мöр пеледышат, тöр олыкат огыл. Тудын корныштыжо пич чодыра ден келге коремат, пундашдыме ер ден вучыдымо  поргемат ятыр верештыт. Илыш мучкына мыняр  йолгорно дене кошталтын огыл. Теве ял гыч  лектамат, иктаж менге кужытышто улыжат-укежат ик куэм гына вашлиям. Эрденат-кастенат, мотор ош куэ, воктечет эртен коштмем годым тыйым эре чаманен ончалам. Шке гаемак нöргö да лывырге улат. Йырвашет шикш- пуракым тÿргыктышо машина да эре ала-куш шонен ошкылшо ен-влак. Нигöлан тылат чон-кумылетым рончаш.

     Эх, мотор куэ, шогаш ыле тылат канде ер воктене, йытыра пÿнчö пелен, ÿдыр ден каче яндар вÿд воктене кид кучалын волымыла. Йÿр-шолемат, шыде  поранат лÿдыкшö огыл ыле тылат. Пыдал налеш ыле чыла деч тыйым патырет. Вуетым кумык сакен, тынаржак ит ойгыро. Кÿлат тый корно  воктенат, сымыстарыше сынет дене пасумат сöрастарет, шÿлышаш южнам кеч изиш яндарракым ыштет. Воктечет эртен ошкылшо-влакше, садак  икмынярже, тыйым йöратен  ончалеш, муралтенат колта дыр.

Йокрокланен ит шогылт, сылне ош куэ, колто ший саламым эр воктене пÿнчылан. Умыр шып кастене тыматле чонет дене миен тол, ныжылгылыкет дене вÿдылалын. Шÿлык ок пуро вара чонышкет. Йонгыдо мурым йырым-ваш шараш тÿналат.

             Мотор ош куэ, воктечет эртен коштмем годым тыйым чаманен ончем да молан тыгай  шÿлыкан улметым пален налнем.          

              — Салам, мотор ош куэ!

          — Саламже салам…

         — А мо тыйын йÿкет вес семынрак шокта! Мотор шошо толеш да… Тудланат от куане мо! Кузе тыге лиеш, ом умыло. Ужатыс, иктат-весат, воктенет улшат, öрдыжтырак шогышат ылыжыт, волгалтыт, шошо кече лÿмеш саламым колтат, тулеч моло, тулеч моло. Тыланетше мо ок йöрö!

           — Куанем мыят шошылан. Да кö тудлан ок йывырте! Кече шымата, леве мардеж парчамым ниялта, кудыр ÿпем выргыкта, капыштемат илыш ылыжын. Лышташем але уке, но йолвам вашке сöралештеш, чевер — кÿрен тÿсым налын. А эн чотшо мом шижам: тупыштемат, укшем едат илыше вÿд коштеш. Тидыжлан мый дечем поян мо уло, палет мо!

          — Ом пале мый тыгайым.

          — Туге шол, от пале тыят, ок пале весат. Палат иктым, тыгай ямде илыше вÿд дене пайдаланаш.

          — Поян улат гын,чаманет мо вара?

          — Чаманет мо? Тылат ойлаш гына куштылго.

 — Вет Юмыжак тыгай пÿрымашым колтен?

         — Кузе туге огыл. Ойлышташ лиеш ала — момат. Шке сулыкетымат чыныш лукташ лиеш. Ужат, Юмо чыташ кÿштен! Чылтак тыге огыл. Пÿртÿс пуэн мыланна чылт вес пÿрымашым: вер — шöрым сылнештараш, е‰-влакым куандараш, чапле выньыклан укшым кушташ, казыля, кÿдыр — влаклан кочкышым ситараш, сылне йолва дене эр шошым вашлияш да шуко моло пашам шукташ. Теве молан мый рат улам, теве кунам шке лÿмем тÿрыс сулен кертам ыле.

        — А кызытше тидлан йöн уке?

        — Йöршынак пытен, але уло. Но ончыкылык куан шагалем толеш. Теве молан мыйын кумылем весела, тичмаш огыл. Теве молан чевер шошым чыла могырымат йывыртен вашлийын ом керт. Умылат мо тидым ен — влак, мом ойлаш, пешыжак уке вет. Кö мыйын верч чот тургыжлана, ом пале. Мутлан, шопке нерген тыгай муро уло: « Ош мера‰лан каласыза, шопкем нултен ынже кошт…». Лектеш, тудым жаплат, чаманат. Уло мо, шомак толмашеш, мыланем пöлеклыме: «Уда е‰лан каласыза, куэм локтыл ынже кошт»? Колын омыл. Шопкежым вет сур мера‰ пагаржым темаш тÿрлö чер ваштареш кучедалашыже пуреш. Икманаш, пайдалан.

        — Ну, а куэ вÿдшым йÿыт гын, тидыже пайда огыл мо?

        — Пайдажым – можым ен-влак тÿрысшак умылен огыт шукто, тале эмлан шотлынешт. Тыгак мо вара? Мый шке лÿмем ынем волто, но палаш кÿлеш: вÿдыштем айдемылан кÿлшö тунар шуко веществажак уке. Минеральный вÿд дене гын та‰астарашат йосö. Та‰астарашыше лиеш тудо. А шымленрак ончаш гын, айдемылан утыжым келыштаралтын от ман. «Куэ вÿд тамле, шере, тудо сакырлан поян» ойлынешт. Улашыже уло, но пырт гына, чылажат ик процент чоло. Ваштарын деч вич пачаш шагал. Тыгай чайым е‰– влак, пожале, огытат йÿ ыле.

        Шоналтем ыле тидымат: мыйын вÿдемжым кужун шинчыкташат ок лийыс, вашке локтылалтеш. Шопым ышташ тудо. Но вет утларакше тидлан огыл йоктарат, а пырт йÿын ончаш гына.

        Уэшыже кунам тышке толыт, кунамже укеат. Магазиныште ужалат гын, тидлан вет лÿмын ямдылат, сакырым, лимон кислотам ешарат, консервироватлат. Тиде, мутат уке, вес паша.

        — Тугеже вÿдетым чылтак йоктарыме ок кÿл? Ен — влакше садак тидын

             дене ынешт келшыс.

—

Вÿдетым йоктараш кÿлеш гын, кузе ыштыман, тидыжымат огыт пале. Руал шындат товар дене мыняр кертыт, тунар келгытыш да эше ик гана огыл,   а пачаш — пачаш. Нимолан йöрдымын лодкален пытарат. Шоналтыза, кöлан тидыже сай, молан йöра? Мый вет тынар чанга омыл, пуэм вÿдемжым. Но тидлан лийын мыйым уродыш савырыме ок кÿл. Шÿтыза про дене. Эсогыл кÿзö дене пырт кöргынчалын йоктараш лиеш. Келгытыш нимолан локтылаш, вÿдемже вет шукыжым тÿжвал лончылаштак. Уке, тыге ынешт ыште. Кöргö гыч йоргыктен лекмым вучат. Мыйже памаш омылыс, насос манынат шотлымо ок кÿл, а илыше пушенге улам. Илыше организмыште чылажат лийме наре ышталтеш, а утыжым огыл. Эше теве мом ешарынем. Мыйын вÿдем кап – кыллан илыш вийым пуышо, але- могай «тонизирующий» семын аклынешт. Тыштат йо‰ылыш лийын. Конешне, вÿдемже водопровод кран гыч йогышо деч мыняр-гынат ойыртемалтеш, но тунар огыл, кунар калыкыште шотлат.  

        — Тугеже тазалык шотышто те шукыжак полшен ода керт мо?

        — Тыгай вийдыме кушкылжо укеат. Кислородым лукмыштак мом шога. А айдемын тазалыкше нерген ойлаш гын, мый тудлан вес семын утларак кугу пайдам конден кертам. Лышташем да лышташнерем тидын шотышто ятырлан виян улыт. Тушто эфир ÿй шагал огыл. Мончаш пурымо годым коваштым кузе саемда, тазанда. Лышташыштем вес семынат моткоч пайдале, шекшым да моло органын пашаштым куштылемда. Тегытемат сай — коваштым эмлен кертеш.

        — Ойлымашкыда эше иктаж — мом ешареда мо?

        — Моктаныме семын ынешт ойло, но йöрем мый шукылан, а куэ вÿдлан гына огыл. Тыште огыл тун акем. Умыледа мо тидым, ен-влак, маннем. Умыледа гын пеш сай ыле. Сандене йоднем: капемжым ида карге, ида руэшт кугу товарда дене. Илынем тендан семынак мыят, тидлан правам уло. Тÿзланынем шкаланем веле огыл, тыландат, мо дене кертам, тудын дене полшынем. Тунам те мый дечем ала — мыняр пачаш утларак пайдам налыда. Шинча ончылныда пеле кошкен шогалше пуше‰ге кояш ок тÿнал. Сöрастарен кертам тошкемдамат, чонланда келшыше моло верымат. Тендан деч поро койышдам вучем. Кертыда мо тидым ыштен? Колат мо йÿкемым, айдеме-е-е!

        — Чынжымак, она керт мо мотор куэлан порылык дене вашештен?

Мемнан  шкенан  вер-шöрнат  моткоч  мотор, сылне, поян, пайдале !  Тыште  ме  шочмо  мландын  ямжым шижына. Тыгодым  чоннат  яндарештеш, пÿртÿсын  ик изи  ужашышкыже  савырна. А  пÿртÿс  тудым  виянда, тазалыкнам пенгыдемда, чон  моторлыкнам  сылнешта. Моктем  шочмо  верем! Кугешнем  шочмо  мландем  дене.

См. также в других словарях:

Глинка М. И. —         Михаил Иванович (20 V (1 VI) 1804, с. Новоспасское, ныне Ельнинского р на Смоленской обл. 3 (15) II 1857, Берлин) русский композитор, родоначальник русской классической музыки.         Детские годы Г. прошли в деревне, в обстановке… … Музыкальная энциклопедия
Шопен Ф. Ф. —         (Chopin, Szopen) Фридерик Францишек (1 III, по метрич. записи 22 II 1810, Желязова Воля, близ Варшавы 17 X 1849, Париж) польский композитор и пианист. Сын француза Николб (Миколая) Шопена, участника Польского восстания 1794, преподавателя … Музыкальная энциклопедия
Пушкин, Александр Сергеевич — — родился 26 мая 1799 г. в Москве, на Немецкой улице в доме Скворцова; умер 29 января 1837 г. в Петербурге. Со стороны отца Пушкин принадлежал к старинному дворянскому роду, происходившему, по сказанию родословных, от выходца “из… … Большая биографическая энциклопедия
Лист Ф. —         (Liszt) Ференц (Франц) (22 X 1811, дер. Доборьян, комитат Шопрон, Венгрия 31 VII 1886, Байрёйт, Бавария) венг. композитор, пианист, дирижёр, педагог, муз. писатель и обществ. деятель. Отец Л., смотритель овчарни князя М. Эстерхази, играл… … Музыкальная энциклопедия
Рахманинов С. В. —         Сергей Васильевич (20 III (1 IV) 1873, имение Онег (Семёново?), ныне Новгородский р н Новгородской обл. 28 III 1943, Беверли Хилс, Калифорния; похоронен на кладбище в Кенсико, близ Нью Йорка) рус. композитор, пианист и дирижёр. Происходил … Музыкальная энциклопедия
Чайковский П. И. —         Пётр Ильич (25 IV (7 V) 1840, селение при Камско Воткинском заводе Вятской губ., ныне г. Воткинск Удм. АССР 25 X (6 XI) 1893, Петербург) рус. композитор, дирижёр, муз. обществ. деятель. Род. в семье горного инженера Ильи Петровича Ч.… … Музыкальная энциклопедия
Китай государство в Азии — Содержание: География. История общая. История сношений К. с Европой. Язык и литература. Китайская музыка. Великая империя восточной и центральной Азии известна среди своих обитателей под названиями, ничего общего с европейскими (Китай, China,… … Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона
Китай, государство в Азии — Содержание: География. История общая. История сношений К. с Европой. Язык и литература. Китайская музыка. Великая империя восточной и центральной Азии известна среди своих обитателей под названиями, ничего общего с европейскими (Китай, China,… … Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона
Библиография Ивана Ильина — Содержание 1 1900 е 1.1 1903 1.2 1904 1.3 1905 1.4 … Википедия
Ломоносов, Михаил Васильевич — — ученый и писатель, действительный член Российской Академии Наук, профессор химии С. Петербургского университета; родился в дер. Денисовке, Архангельской губ., 8 ноября 1711 г., скончался в С. Петербурге 4 апреля 1765 года. В настоящее… … Большая биографическая энциклопедия
Раджпутская живопись — Основные центры раджпутской живописи. Раджпутская живопись (также «живопись раджпутов» … Википедия

                               Сочинение о родном
крае.

                                   Республика  Марий
Эл.

           В середине Русской равнины нашей необъятной
страны есть маленькая республика   Марий  Эл.   Вот   она   –  то  и  есть  моя
 малая  Родина. В моей Республике  нет  ни  нефти,  как  в Ханты- Мансийске, ни
газа, греющего всю Европу,  не  и  якутских  алмазов.   Моя  республика  не   бедна.  
 Марий    Эл богата   огромными   лесами,   прекрасными озёрами, а главное её
богатство – народ   трудолюбивый.  У  нас  прекрасные  леса, чистый воздух.
Достаточно  лишь  раз  почувствовать  всю  прелесть её природы, чтоб навсегда
полюбить эти   места.  В   древности  территория   моей   республики   полностью  
была  покрыта   лесами,  а  сейчас   осталась лишь половина их. Марий Эл 
славится качественной   древесиной.   Во  время  Петра  1  первые  российские
корабли строились из марийского леса. В  наших марийских лесах растут   великолеп-ные
 ели, из которых делают скрипки.В нашей республике много ягод,грибов  Из   ягод
  варят   вкусные   варенья,   джемы,  разные  компоты, грибы сушат, маринуют,   солят. 
 Наши леса очень богаты лекарственными растениями .  В лесах   нашей  республики
 обитают  разные животные: от полевых мышей до лосей и медведей.  Не  отстают и
птицы по количеству видов : тетерева, совы, синицы  и другие.  Наши  луга  просто
 загляденье!  От  пения  птиц  на  душе становится  легко  и  спокойно.  На  территории
 моей  республики протекают сотни  маленьких  и  больших рек . Самые   крупные  из
 них  Волга, Ветлуга, Малая  и  Большая Кокшага. Там обитают более сорока видов
рыб, есть раки. На их берегу весной устраивают гнёзда различные перелётные
птицы. Среди них   дикие  утки   и   гуси.  В  нашей  республике  много  родников
с  чистой, целебной водой. Есть и минеральные источники. Моя республика
прекрасна в   любое  время  года.  Главным богатством каждого края является его
народ. В моей республике с давних времён живут в дружбе и согласии люди  разных
народов и религий:татары-мусульмане, русские, мари, чуваши-православные.       Наши
  родственники   разводят  овец,  кур,   кроликов,  гусей.  У многих есть
большие  сады, где растут вишни, тёрны, яблони, груши, сливы. В  последние годы
  наша  республика  сильно   преобразилась.  Обустраиваются  районные центры,   городские
  бульвары,  строятся   новые  спортивные сооружения   и ремонтируются   старые.
 Особенно   похорошела  столица  нашей Марий Эл! Я горжусь своей республикой ,
её столицей – прекрасным городом  Йошкар- Ола. Марий Эл  — моя малая Родина,
край с которым ,  встретившись ,  трудно расстаться. Я люблю свой марийский
край, родную природу: леса, реки, луга, краше их нет ничего на всём белом
свете. Это богатство  и  красоту я никогда ни на что не променяю.

                                                                                                                    
Выполнила

                                                                                       
                            Ученица 5 класса В

                                                                                                                      
Волкова Ксения А.      

                               Наш сад в деревне.

           Праздник « День Российского Флага» .
Звениговский район, с. Кужмара.

                                   Город Звенигово.
Река Волга.

            Природа Марийского леса. Кировская
область, д. Шуймара.

                                          Наши родные
родственники.