Нохчийн халкъан иллешкахь ненан васт сочинение 9 класс

Обновлено: 09.01.2023

нах деш ерг а, даккхий хилч а а т1ехь, хьоьсту ш, шен т1ома к1ел ийз ош.

Х1ора б еранна шен нана дуьненал сийлахь а, ломал лекха а, маьлхан нуьрал

хаза а, шовданал ц1 ена а хета. Доьзалан ма рзо а ненехь ю. Нана ю доьзална

юккъехь бартбийриг а, х1ораннан амалш к1адъеш, церан юкъаметтигаш,

церан уьйраш хер ца йолуьйтуш,х1оран на а шен — шен меттиг д1аелла,

эвхьазлонах, эхьах, бехках, вовшийн хьог1ах, гамонах ларбеш, ц еран нийса

накъост хилла, керт ан а, кхерчан а 1у хилла л аьтташ ерг.

Вай дахаран шуьйрачу новкъа доху нано ша .Т1аккха ше н до ьзал хо маца ц1а

вог1у — те бохуш,б1аь рса артдаллалц некъ ларбеш 1а наной. Сан ненан

марзонах дуста х1умма а дац..И йоцуш муха хир д ара хаац суна я хаа а ц а

х1утту . Дахарехь цхьа хазахета р хилча, иза декъа нана лоху вай. Цхьа

халахетар, цхьа цатам хилча ненах дагадовлу вай . До г доьхначу хенахь

ненехь синтем карабо. Охьакхетта ког — куьг лазийча, цхьа сиркхо хьакхаелл а

цомгуш хилча, нанас куьг хьаькхча, цо хьаь стича, лазар дайло. Веза —

Воккхачу Дала ше н къинхетамах мА й оккхийла цхьа а нана !

Хаттар х1утту сан даг чохь: там хир барий техьа суна нана йоцчу

кхечуь нгара? Х1ан — х1а. Иза сан нана ю: дуьненан ма рзо, б1 аьрган серло,

маьлхан нур. Иштта сан ма рзонах йоь ллачу сан нанна а синтем ца ху ьлу со

юьзна а, елаелла а ца хилча. М осазза мерзачу набарх юьйлу ш, шен г1ийлачу

узамца охьайижийн а цо со.Нагахь со сиркхо хилча , г1айг1анах кийра бузу

ненан. Ша мел с иха, юькъачу г1 овг1анашка хь ялл арх, беран аз кхочу нен ан

лере, мел генахь хиларх. Шен бера х а яьлл а лелалур ярий техьа нана? Яцара

аьлла хета суна. Бер — ненан сих схьадаьл ла ма д у . Шен дег1ан са а берал

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Литературехь ненан вастах лаьцна

Аллах1 Дела цхьаъ винчул т1аьхьа, Делан Элча (1.с.в.) бакъвинчул т1аьхьа, шен дай-наний ларар т1ехь ду Дала кхоьллинчу массо а адамна. Нохчийн къам бусалба динца дог1уш долу, Делан деза г1иллакхаш ч1ог1а лелочух цхьаъ ду. Вайн къоман даима а сийлахь декхар хилла дай-наний ларар, церан сий дар.

Нана ма ю, шен сина эшам а беш, вай кхетош, вай кхиош, вай нисдеш, вайх нах деш ерг а, даккхий хилча а т1ехь, хьоьстуш, шен т1ома к1ел ийзош. Х1ора беранна шен нана дуьненал сийлахь а, ломал лекха а, маьлхан нуьрал хаза а, шовданал ц1ена а хета. Доьзалан марзо а ненехь ю. Нана ю доьзална юккъехь бартбийриг а, х1ораннан амалш к1адъеш, церан юкъаметтигаш, церан уьйраш хера ца йолуьйтуш, х1оранна а шен-шен меттиг д1аелла, эвхьазлонах, эхь-бехках, вовшийн хьаг1-гамонах ларбеш, церан нийса накъост хилла, кертан а, кхерчан а 1у хилла лаьтташ ерг.

Вай дахаран шуьйрачу новкъа доху наноша .Т1аккха шен доьзалхо маца ц1а вог1у-те бохуш, б1аьрса артдаллалц некъ ларбеш 1а наной. Сан ненан марзонах дуста х1умма а дац. И йоцуш муха хир дара хаац суна, я хаа а ца х1утту. Дахарехь цхьа хазахетар хилча, иза декъа нана лоху вай. Цхьа халахетар, цхьа цатам хилча ненах дагадовлу вай. Дог доьхначу хенахь ненехь синтем карабо. Охьакхетта ког-куьг лазийча, цхьа сиркхо хьакхаелла цомгуш хилча, нанас куьг хьаькхча, цо хьаьстича, лазар дайло. Сийлахь волчу Аллах1 Дала шен къинхетамах ма йоккхийла цхьа а нана!

Иштта хаттар х1утту сан даг чохь: там хир барий техьа суна нана йоцчу кхечуьнгара? Х1ан-х1а. Иза сан нана ю: дуьненан марзо, б1аьрган серло, маьлхан нур. Нагахь беран дог г1айг1ане хилча, г1айг1анах кийра бузу ненан. Ша мел сиха, юькъачу г1овг1анашкахь ялларх, беран аз кхочу ненан лере, мел генахь хиларх. Шен берах а яьлла лелалур ярий техьа нана? Яцара аьлла хета суна. Бер- ненан сих схьадаьлла ма ду. Шен дег1ан са а берал мерза хир дац нанна.

Нанна бер хаза г1ан санна деза ду. И доккха хиларе сатуьйсуш, багара церг ларъеш, ткъа дуьххьара и карийча мел хаза кхаъ кхочу нене. Нанас берана 1амабо шен къоман сийлахь мотт. Цундела нанна беран марзо йоккха ю массо исбаьхьаллел. Юха а Сулейманов Ахьмада яздинчу мог1анаша шайна т1е йоьху сан дог-ойла. Мел деза ду суна уьш, цара къеггина гойту ненан хьоме аматаш:

— Сийлахь Нана! Хастам хьуна!

Берийн дуьхьа яьхна хьо!

Генахь хиларх, тхаьш мацделча,

Хьан комаьрша куьйгаш го.

Нана, хьан юьхь т1ера хершнаш-

Уьш хьан берийн некъаш ду.

Хьан камаьршой, къинхетаммий,

Хан мел ели, хьекъаш ду.

Ялсамане, цхьанхьа елахь,

Ненан когаш к1елахь ю.

Нана резайинчу беран

Делахь ялсамане а ю.

Нана ю кхерч бовха латториг, доьзал эхь-ийманехь кхиориг. Нана йоцу доьзал декъаза хуьлу шен сица, беркъа хуьлу цуьнан 1ердахар, сингаттаме хуьлу цуьнан 1уьйренаш, суьйренаш. Вайна дахар деллачу, аьхна мотт 1амийначу Нанна хьалха х1окху дуьненахь мел деха декхар ду вай. И декхар такха деза вай, ненан дог хьостуш,

Ма дукха ду-кх ненах ала а, дийца а. Дийцарх кхачор а доцуш, ладег1арх к1ордор а доцуш дукха ду.

Муха гайтина те ненан васт халкъан барта кхоллараллехь а, яздархоша а, поэташа а шайн произведенешкахь? Х1ун меттиг д1алоцу цо адамийн дахарехь?

Нанас чулоцу дерриге а. Дуьненна малхо лучу малхах йовхонах терра, йовхо ло нанас, иза вайн дахаран малх бу. Цо ло вайна дахар, ирс, къинхетам, син-оьздангалла. Нанас 1амадо вай дикачунна, лардо вочух.

Нохчийн литература кхоллаелла дукха хан яцахь а, амма ненан васт вайн халкъан барта кхоллараллехь 1аламат дика гайтина ду. Нана оьзда, г1иллакхе, собаре, комаьрша, яхь йолуш ю. Цуьнан сий дар т1ехь ду муьлххачу къонахчунна, иза коьрта декхар а лоруш.

Нохчийн къоман философехь доьзал дийнна цхьа дуьне лору, оцу Дуьненахь стигал — Да ву, латта — Нана.

Нана д1аяьлча беран даг т1ера зезаз дужу. Беран самукъадалар д1адолу бохург ду иза. Ткъа ненан самукъадалар а, ирс а бераш ду, Сулейманов Ахьмада ма-яздарра:

Сийлахь нана! Берийн къинна,
Б1аьрхиш хилла, ешна хьо!
Тхо, бераш ду-кх, хьо къанйийраш.
Къона латтораш а тхо!

Иштта ненах лаьцна яздо нохчийн поэта Бисултанов Аптис:

хьо ара ца йолуш йисичахьана

хьан 1аса санна со цхьалха ву нана

хьо ламаз ца далуш йисичахьана

хьан ойла санна со шийла ву нана

1уьйренан г1айг1а ю стигалан ами

суьйренан г1айг1а ю хьан беса лами

вахаран г1айг1а ю хьан къора уьйт1е

Нана цу г1айг1анах со къаьстар вуй те

хьо ара ца йолуш йисина аьлла

вайн кет1а мел бог1у некъ акхабаьлла

хьан саг1а юкъаха дисина аьлла

п1ераска вайн ц1енна пен бетта даьлла

1уьйренан г1айг1а ю ков делла дезар

суьйренан г1айг1а ю хьох дисна дезарш

вахаран г1айг1а ю къаръелла зама

хала ду Нана и г1айг1а лан 1ама!

Оцу дешнашкахь карадо вайна, дуьззина ненан васт. Баккъал а ойла карзахйоккху оцу дешнаша. Дагна т1е1аткъам бо.

Бусалба динехь а ден-ненан сийдар т1едожош ду. Дала Къуръан чохь аьлла, Ша бохург а де, Делан Элчано (1.с.в) бохург а де, хьайн дас-нанас бохург а де. Цо гойту ден-ненан сий ларам бар, стеган лааме хьаьжна доцуш. Дала т1едиллина декхар хилар.

Нана ларарал сов, ненахой ларар а т1ехь ду стагана.

Лераме Наной, Дала сий дойла шун! Шун сий дарца дехар ду тхо кху дуьненахь, шун сий даро г1о дийр ду тхуна муьлххачу а халонех чекхдийла! Дала могшаллица, парг1атонца, шайн доьзалех даккхийдерца, Шена хастам байтарца яхйойла шун оьмар.

DELETED

Нана ма ю,шен сина эшам а беш, вай кхетош, вай кхиош, вай нисдеш, вайх нах деш ерг а, даккхий хилча а т1ехь, хьоьстуш, шен т1ома к1ел ийзош. Х1ора беранна шен нана дуьненал сийлахь а, ломал лекха а, маьлхан нуьрал хаза а, шовданал ц1ена а хета.
Показать полностью. Доьзалан марзо а ненехь ю. Нана ю доьзална юккъехь бартбийриг а, х1ораннан амалш к1адъеш, церан юкъаметтигаш, церан уьйраш хер ца йолуьйтуш,х1оранна а шен-шен меттиг д1аелла, эвхьазлонах, эхьах, бехках, вовшийн хьог1ах, гамонах ларбеш, церан нийса накъост хилла, кертан а, кхерчан а 1у хилла лаьтташ ерг.

Вай дахаран шуьйрачу новкъа доху наноша .Т1аккха шен доьзалхо маца ц1а вог1у-те бохуш,б1аьрса артдаллалц некъ ларбеш 1а наной. Сан ненан марзонах дуста х1умма а дац..И йоцуш муха хир дара хаац суна я хаа а ца х1утту. Дахарехь цхьа хазахетар хилча, иза декъа нана лоху вай. Цхьа халахетар, цхьа цатам хилча ненах дагадовлу вай. Дог доьхначу хенахь ненехь синтем карабо. Охьакхетта ког-куьг лазийча, цхьа сиркхо хьакхаелла цомгуш хилча, нанас куьг хьаькхча, цо хьаьстича, лазар дайло. Веза-Воккхачу Дала шен къинхетамах мА йоккхийла цхьа а нана!

Submit to our newsletter to receive exclusive stories delivered to you inbox!

Онтонио Веселко

Лучший ответ:

Пармезан Черница

Нана. Нена ойла дагчуьра дIаяьлла зама йогIур яц, иза йоцаш йисича а. Массо а нана хаза а, оьзда а, комаьрша а, къинхетаме а, собаре а ю. Кхин а ма дукха ду-кх цуьнца дика хIуманаш.

Нана дIаяьлча йоьIан дагтIера зезаг дужу олуш ду вай. Дика къант ву, ша цомгуш хилла а бен шен да-наний холча ца хIоттийнарг, олуш ду нохчийн киц. Дуьненчу девллача дуьххьарлерчу дийнахь дуьйна лардеш ду бер ден а, ненан а шега болчу безамо.

Бер доккху хуьлуш, дозалла а деш, хьоьжа шен дега-нене, ма онда а, массо а хIума дан хууш а ву дада, ма хаза, марза ю нана бохуш. Ткъа дас-нанас сатуьйсу шайн берех дика адамаш хиларе, шайн хиллачул а гIоле дахар хир дацар те церан бохуш. Да-наний ду вай дахаран новкъахь дIадуьгурш.

Вы можете из нескольких рисунков создать анимацию (или целый мультфильм!). Для этого нарисуйте несколько последовательных кадров и нажмите кнопку Просмотр анимации.

Читайте также:

The history of television development сочинение

Смысл названия невский проспект сочинение

Что заслужил мороз забвения или памяти сочинение

Сочинение если бы я жил в 19 веке

Сочинение на 100 символов

Источник

Сочинение » Нохчийн халкъан иллешкахь ненан васт » срочноо , на чеченском!!!!

1 ответ:

0

0

Если честно я тоже не знаю

Объяснение:

Нохчийн оьздачу зудчун васт

10:12, 04 августа 2010г.

Сентябрь беттан 19-чу дийнахь билгалдоккхур ду Нохчийн зудчун де. Кхечу мехкашкахь а, регионашкахь а иштта шайн зудчун сий айдина меттиг яц аьлла, жимма дозалла а, куралла а ян меттиг бу вайн зударийн. Хазчу дашна доцийла хаьа вайна, нохчийн зуда вайн республикан юкъараллин муьлххачу а балхахь лараялар а. «Балхахь» аьлча, дог 1ийжачу дагахьбалламца хьалха х1утту советийн заманахь а, можа пхьуьйшаш доцургаш юьйхина з1окбергаш а, лоьмаш а детташ аьчканекъа т1ехь а, йовхонна латта лалон асфальтбуьллуш т1улганекъа т1ехь а, кибарчигийн заводехь кибарчиг йоттучу цехашкахь а, химзаводашкахь силам кхехкхочу цехашкахь а нохчийн зударша лара а луш белхаш бар. Нохчийн зударша шайн чоь а, доьзал а бахьанехь муьлхха а болх бо, муьлхха а хало лов. Тахана а цунна лерина де кхайкхинехь а, и парг1ат яла а, баьрче хаа а генахь ю. И цхьана зудчух доьзна а, я цуьнан лаамах доьзна а дац. Вайн юкъараллин дахар тоъал хьалдолуш дац, зуда парг1ат а яьккхина «зудчун» г1уллакхашна и мукъа йита. Шайна лерина хан хила таро йолуш вайн берриг а зударий белхьара, дуьненахь а хазаллина а, оьздаллина а ц1еяхна хир бара нохчийн зударий ХIХ-чу б1ешарахь санна.
Цу т1ера доладелира, вайн республикехь дика евзаш йолчу лор-невролагца, Мусостова Зурааца тхан хилла къамел. Цо дагалоьцура:
– Сан ткъа шо къаьчначу дийнахь, соьца доьшуш хиллачу оьрсийн а, украинцийн а божабераша гуьржийн яздархочо Александр Казбегис язйина киншка елира суна. Шаьш даггара ешна х1ара киншка, кху т1ехь нохчийн зудчун васт къегинчу седанах тера ду, оха и хьоьца дусту, элира цара. Цул т1аьхьа ас хийлазза а ешна и киншка, со даиманна а йоккхайийна, Къилбаседа а, Малхбузе а Кавказан къаьмнийн зударшна юккъехь «нохчийн зуда майрра, юьхь гойтуш лела, ша ц1ена а, оьзда а йолу дела» аьлла Казбегис аьллачу дешнех. И дешнаш аьллачул т1аьхьа 150 шо бен ца даьлла, нохчийн зудчунна и дешнаш ца дог1у тахана аьлларг вайн къоман мостаг1 ву. Дуьнент1ерчу кхечу къамнашка вайн сий дайта, вай ваьш, вешан божарша сий дан деза вай. Эрна ца аьлла, стаг харцхьа ваьлча доьзал телха, зуда харцхьа яьлча мохк телха. Вайн зударий ца мегаш белахь, вайн мохк телхина-кх, ткъа х1ун деш бу къонахий телхинчу махкахь? Со даима а цецйийлина нохчийн зудчун доьналлех, къонахаллех. 2000-чу шеран апрелехь ц1айирзина, сайн балха т1е араяьлла со. Дагалийцина х1ун до и х1ун хан яра? Вай юхадендаларна, вай дерриш а ца даларна, вайгахь адамалла йисарна нохчийн зудчунна декхарийлахь ду-кх вай. Шен букъах ворда а йина, шен белшах г1ортор а йина доьзална, махкана, вайна массарна а яцна-кх нохчийн зуда. Цу т1е тахана Казбегис цуьнан хадийначу мехал лакха яцахь, лоха а ца хета суна и. Ас со а яц юьйцург, хьо а яц, амма нохчийн зуда ю.
Со йоккхаера, сайца иштта къамел дан дуьненан дахаран зеделларг долуш йолу зуда сайна йовзарх. Дика кхетара цуьнан дахарх а, ойланех а, дагахьбалламех а, хазахетарех а, восех а. Гора дуьнене шен хьежам а, адамалла а, юьхь а, муьлххачу х1уманан а, хиламан а мах хадо хьекъал а долуш зуда и хилар а. Далла бу хастам иштта зударий вайн болуш а, уьш алссам болуш а. Сан ойланца ца дог1ура Зураа боху цхьаццадерг: «Со турпалхо яц. Со нохчийн зуда ю, нана а ю, денана а ю, лор а ю. Тхан доьзалехь цкъа а ца хилла ц1арна лелош х1умнаш, суна а ца еза и ц1е. Со дуьнен т1е а яьлла халчу хенахь, яха а яьхна халчу хенахь, я х1инца а д1огара атта хан яц вай дехаш ерг. Х1ун дер ткъа, ишттачу дахаран зовкх Дала делла-кх суна. Со реза ю-кх цунна. Амма со турпалхо яц, ца оьшу сох лаьцна яздан.» Массо а х1уманна цунна т1етан реза йолу со, реза яцара оцу къамелана. Суна мохь тоха лаьара цуьнга:
-Х1ей, нохчийн зуда! Хьо а турпалхо ца хилча, Шахбулатова Зайнап а турпалхо ца хилча, Дагаева Малика а турпалхо ца хилча, мичара бевлла аьлла хета шуна Дадин Айбикаг1ар, Гиххойн Таймасг1ахар? Шу цаьрга нисделла, т1екхуьурш хьаьнга нисбала беза, шу турпалхой ца хилча?
Ас х1умма а ца элира, амма гуш ю-кх и нохчийн зудчун турпалалла…
Луьра а, къиза а хан яра, къоман мостаг1ий бина махках баьхначуАптин а, Совдатан а доьзалехь йо1 Зураъ дуьнен т1е яьлларг. Лай к1елхьара зезагаш дахарна кечлуш долу хан, амма уьш цкъа а дага а дог1ур доцучу г1орийначу барака чохь, 1944-ч шеран апрелехь. Везаш доьзалхо вацара аьлча бакъ хир дацара Аптин доьзалехь кхиъначу цхьайтта берах. Берриш а бара безаш а, оьшуш а, зама яра къиза, цуьнца къевссина доьзал хене баккха безара, озабезам хила йиш яцара цхьаьнгге а. Дена дика хаьара, шен доьзална дуьненан рицкъанна санна, церан хиндолчунна а ша декхарийлахь вуйла. Цундела ницкъ ма кхоччу доьшуьйтура цо шен берашка. Ша а вара иза ц1енна ламанан к1ант, шен дешан да волуш, къонахалла, доьналла долуш. Казахстанан хийрачу лаьтта д1авирзира иза, амма весет дисира, цундела лаа дацара кхеран доьзалехь ялхаммо лаккхара дешар чекхдаккхар. 1957-чу шарахь Соьлжа-Г1ала ц1абирзира кхеран доьзал, ден-ненан хьомечу даймахкахь цабезамца тIеийцира х1орш. Ишколе яхначу, хьийзина к1айн месаш йолчу, ч1ег1ардигна санна оьрсийн мотт хуучу йо1е цабезамца хьоьжура меттигерчу ишколера хьехархой, церан хьекъало т1е ца дуьтура, «адмаш дууш» болу нах иштта бу бохург. Кхунна дика дагайог1у, 1958-чу шарахь, нохчий юха бахийта бохуш, бухарчу къаьмнаша йина хилла митингаш. Иза даима а санна имперски боьхачу политикин ачо яра. Шен къинхьегамца вехачу стагана новкъа вацара ша санна волу къинхьегамхо. Кхиамца 8 класс чекхъяьккхина медучилище деша яхара йо1. Училище чекхъяьккхинчул т1аьхьа цхьана шарахь лоьран болх бира Шуьйтахь. Дахар шен хорша доьрзуш дара. Къона лор дакъалоцуш яра к1оштан юкъараллин дахарехь. Х1ара юккъехь йолу Шуьйтара исбаьхьаллин коллектив евзаш яра республикехь а, луларчу мехкашкахь а. Амма шен хаарш лакхадаха 1алашо йоккха яра йоь1ан. Атта дацара нанна а, т1ехь да воцу йо1 Украине деша а хьажийна 1ен, делахь а, ден весет а, йо1ан лаам а бара иштта. 1962-чу шарахь Донецки медицинан институте лечебни факультете деша яхара иза. 1968-чу шарахь кхиамца дешна а яьлла юха а Шуьйтахь лоьран болх бира 1972-чу шаре кхаччалц. Цул т1аьхьа дуьйна а г1алин №2 йолчу поликлиникехь лор-неврологан болх беш ю Нохчийн Республикан могашалла1алашъяран хьакъйолу белхахо Мусостова Зураъ.
Дуккхазза а шен хаарш т1едуза 1алашо йолуш Москвахь, Казанехь, Санкт-Петербургехь стажировкехь хилла Зураъ. Миччахьа а дешарх доьзна долчу х1уманна жоьпаллица а хилла, даима а т1ехдика дешна, цундела шен балхаца доьзна долчух озалуш ца хилла, хаарш к1орггера долу дела. Т1емаш болуш а, д1абирзинчул т1аьхьа а гуманитарни организацешца белхаш бина. 2006-чу шарахь «Планетин эзар зуда» ц1е йолчу проекта юккъехь шолг1а меттиг яьккхина. Шайн доьзалш а болуш ши к1ант ву. Зураэ масех хаттар делира ас:
– Зураъ, нохчийн зудчун, ненан дахарехь х1ун ду коьртаниг?
— Шен доьзалх адамаш дар муьлххачу а зудчун, ненан дахарехь коьртаниг ду. Ткъа нохчийн нана декхарийлахь ю шен доьзалш адамаллехь кхион. Церан деган дахар дикачух дуьзна хилийта, уьш къонахийн масалш т1ехь кхион. Шайн дайн дика амалш царна йовзийта. Уьш собаре, хьекъале кхион. Десачу хабарх ларбала 1амон, шаьш къахьега дезаш хилар церан ц1ийх долийта. Маггане а мегар дац доьзалш къинхьегамах ларбан. Ша къахьегнарг эвхьаза а, сийлахь а хилар т1амарх долийта деза царна. Суо дика нана ю бохург-м дац сан иза. Со даима а доьшуш, балхахь, некъахь хилла вайн нохчийн дукхахболу зударий санна. Амма ас билгалъяьхначу амалех мелла а амалш соьца а, сан шина к1антаца а елахь и тхан ненан беркат ду. Гой хьуна, вайн дай-нанойн масалех хуьлу-кх иза.
– Ткъа вайн къонахех лаьцна х1ун эр дара ахь?
– И дика элира ахь, боьрша нах ца олуш, къонахий. Вайн б1аьргаш чухула къонахий хила безаш бу вайн дай, вежарий, ц1ийндай, к1ентий. Т1аккха бен хир бац уьш нахана хьалха къонахий. Вайна, зударшна дика хаьа церан садоллу меттиг, церан къонахаллин мах а вайга дика хадало. Амма сан дагара д1а ца долу вайн къонахий шерашкахь дегнаш доьжна бахар, церан ца дог1учу дагара белакъиэжа безаш хилар, ши шай лурдоцчу модийн овгале «начальник, командир» баха дезаш хилар. 30 шо кхаьчна жима стаг т1еэцна, цуьнга ас ладоьг1ча, цуьнан чов хиллачу сих цецйолура со, цо бан безаш болчу къурдана суждане яха дог хуьлура сан. Церан г1ело йина синош, аьшнаш йина яххьаш, церан къонахалла хьастадаларх хийцар, уьш шаьш-шайна к1езиг хетарх, х1етте а вайна хьалха а, вовшашна хьалха а церан къонахий хилла чекхбовла безарх цецйолура со. Царна г1о-накъосталла дар сан декхар дара. Югославехь а хилла вай долчехь санна т1емаш, царна дуьнено а г1о дина юхаметтах1отторехь, эзар-эзарнаш психологаша шерашкахь къахьегна цигахь. Вай долчохь иштта ца хилла. Т1еман невроз д1аялаза ю х1инца вайна юккъера. Дера г1ала а юха ден ма елла, дуккха а дикчу аг1ор хийцамаш а ма хилла, амма чов хилла синош-м ца таделла, уьш х1инца а цомгаш ду.
– Х1ун башхаллаш ю 60-чу шерийн кегийрхошна а, таханлерчу кегийрхошна а юккъехь?
– Уггар коьрта башхалла, соьга хаьттича -дешар ю. Х1инца а вайн дукхахболу 1илманчаш а, хьекъалчаш а цу хенахь я жимма цул т1аьхьа дешнарш бу. Цу заманахьлера кегийрхой къаьсттина оьздангалла йолуш а бара. Доьшуш долчу нохчийн зудберех дозалла дора цара, уьш церан йижарий бара, уьш 1алашбар церан декхар дара, царах дериг даккха дага а дог1ур дацара. Сибрехан къизаллех чекхдевллачу нохчийн адамашкахь адамалла, къинхетам биснера. Ткъа тахана луьрчу т1емах девллачу вайх хилларг – къинхетам д1абаьлла, вовшех лаза дог ца дисна, вовшашна т1екхойкху, воккхачун къаналлех, жимачун къоналлех лаца г1иллакх ца дисна, ахчанах дела вина, и хилчахьана, ши шай лур доцчух а къонах вина, тамашийна девлла. Вайн дайша лийринарг – Дала вай цхьабосса дуьнен т1е кхоллар а, нохчийн юкъараллин дахаран исторехь лай, элий ца хилар а, хьалхарчу денна тIера тIаьххьарчу дийне кхаччалц Делан лай вай хилар а дицдан йиш ца хилар дагахьлаттадойла луур дара вайн кегийрхоша. Дерриг вуон ду бохург а дац сан и, дахар атта г1уллакх дац, дика-вуон ийна ду дахарехь, амма вай дешна а, доьшуш а делхьара х1инцачул дуккха а г1олехь хир дара, цхьайолу осала амалш а хир яцара кегийрхошкахь.
– Зураъ, х1ун эр дара ахь нохчийн зудчуьнга?
– Уггар хьалха нохчийн зудчунна ша нана юьйла хаа деза. Шен доьзалш еса х1умнаш кхиарх ларбан беза. Баьпкан мах хаа а, цуьнан хама бан а 1амо беза. Куьйгаш а, дог а ц1ена хила дезар — дахаран коьрта г1уллакх хиларх тешо беза шен доьзал. Атта дахар леха 1амо ца беза, дахар даима а ду хала. Даггара лаьа суна, вайн зударшна т1еман ирча юьхь, г1енах а, кхин ца гойла. Шайн доьзалийн ирсо уьш баккхийбебойла. Ирсе хуьлда вайн зударийн дахар. Доьзалшна т1аьхьа ма дуьсийла вай.
-Зураъ, Дела реза хуьлда хьуна, со т1еэцна, соьга ладоьг1на, хьайн дахарехь зеделлачух ахь дакъа дарна. Газетдешархоша а пайдаоьцур бу аьлла хета суна вайн къамелах. Дала аьтто бойла хьан.
САРАЛИЕВА Табарк.

{mosloadposition user9}

При копировании материалов ссылка на сайт обязательна

Мотт- иза Даймахко адамна, цуьнан дахар долалуш, иза чекхдаллалц луш болу г1ирс бу. Мотт- иза адамна гонахара дерг, шен чоьхьара дуьне довза а ,кхечарна довзийта Дала делла ни1мат ду. Мотт- иза туьйранехь дуьйцуш долу,ерриг не1 йоьллуш долу дог1а ду.

Хаьий теша вайна и Дала делла ни1мат 1алашдан а, лардан а?

Вай дуьненчу девлча, дуьне довза доладелча, вайна гонаха дуьххьара хезаш берг ненан мотт бу. Цу маттахь берана хеза ненан к1еда, аьхна дешнаш, дуьхьала дош дало берана ца хаахь а, деладаларца гойту цо шена цунах кхетар. «Алал, хьоменаг»- бохуш нанас 1амадо дуьххьарлера дешнаш. Ма хазахетарца олу беро и дуьххьарлера, ненан дагна тамехь дешнаш. Нанас 1амадо бера нохчийн маттахь шен ойла даше ерзаян.

Кху доккхачу дуьненахь бац аьлла хета суна адамийн маттах ненан мотт олуш. Амма олу иза нохчийн маттах.

Сан доьзалехь даима бара бекаш нохчийн мотт. Нанас башха ч1ог1а доцучу озаца буьйцура и мотт, делахь а цо меллаша аьлларг дагах а кхеташ дешнаш хуьлура.

Со школе яхча евзира суна меттан к1оргалла. Нохчийн маттахь дийцарш, туьйранаш, иллеш, х1етал-металш, чехкааларш. Хиира нохчийн мотт иза бух боцу х1орд буйла. Доггах безаш т1еийцира аса нохчийн мотт 1амор.

Нохчийн маттахь дуьххьара туьйра сайна хезча, со инзаръяьлла, буьйсанна наб ца кхеташ 1ийра. Наб кхетча, сан г1енаш чохь дара Алхаст а, Маьлха-Аьзни а. Х1етахь дуьйна сан шолг1а ц1а а хилла д1ах1оьттира библиотека. Цу хенахь со кхоалг1ачу классехь яра.

Лакхарчу классашкахь суна вевзира Бадуев С., цуьнан Бешто а, Бусана а. Цара шовданна йистехь балхийна безам. Ма хаза, аьхначу дешнашца дуьйцура Бештос Бусанига шен дагара. Муха хир бара сан эсала нохчийн мотт и дагардийцар доцуш.

Вевзира Абузар Айдамиров, шен «Ехачу буьйсашца», воккхачу стеган до1анашца, шайн Даймохках бевллачу мух1ажаршца. Муха хира бара сан нохчийн мотт Абузаран ира, буьрса, дог ойбуш долу дешнаш доцуш.

Сан даг чохь дуккха хан яьлча а декара Яшуркаев Султанан «Маьрк1ажа- бодан т1ехь к1айн хьоькх» повесть т1ерачу турпалхочун Мадин аз: «Х1ан-х1а, тхо цкъа а лийр дац!!!» Массо баланех чекхдевлла, сеттина букъ нисбеш, майра, онда лаьттара ду сан нохчийн халкъ, цу халкъан ондда г1ортор, орам хилла лаьтташ болу сан нохчийн мотт а.

Ас х1ара мог1анаш яздочу хенахь дерриге дуьнен т1ера къаьмнаш баланехь долу хан ю, ун даьржина хан ю. Амма со теша вайн нохчийн халкъ цу баланех чекхдер ду, нохчийн маттахь иллеш декар ду, маьждигаш чохь бусулба нах гуллур бу (Дала мукъалахь!).

Юха а ас боху, ду-кх и нохчийн мотт дог1а, дуьненан моссо не1 йоьллу дог1а. И дог1а луш ду-кх х1ора стагана и дуьнен чу волучу дийнахь. Йоьллу-кх цу дог1ана массо не1, адамийн деган не1 а.

— Вайга весет санна дека бевзаш болчу нохчийн поэтийн дешнаш.

-Варийлаш, меттан сий делаш, варийлаш, шайн мотт биц ма белаш, варийлаш, шайн кхерчийн дай хилалаш боху цара вайга х1оранга а.