Царь и старик
Однажды пошел царь со своим министром на прогулку, видит — старик на кукурузном поле работает. Говорит ему царь:
— С добрым утром, старик! Почему не встал пораньше?
— Встать-то я встал, да бог ничего не дал.
— А ведь снег на горе выпал.
— Да он, благородный царь, и на поле лежит.
— А что твои волки, все в лесу?
— Одни в лесу, а другие — нет.
— Ну, старик, ты мне так хорошо ответил, что пошлю я тебе завтра барана, а ты его как следует остриги, — засмеялся царь и ушел. Вернулся во дворец и приказал министру разгадать, что ему сказал старик, а если не разгадает — не быть ему министром.
Струсил горемыка, думает, гадает, как извернуться. Взял три кошеля с дукатами и пошел к старику спросить, о чем с ним царь разговаривал. Тот и отвечать не захотел. Тут сказали министру, что за каждый ответ надо дать старику полный кошель золотых монет. Ну, министр тотчас поднес старику первый кошель, а потом уж повел с ним разговор.
Старик и сказал:
— Спросил меня царь, почему я не встал пораньше, а это означало, почему я не женился молодым, тогда бы сын вместо меня в поле работал. Я и ответил, что женился-то я молодым, да бог не дал мне потомства.
Министр поднес второй кошель с деньгами, и старик продолжал:
— Потом царь мне сказал, что снег выпал на горе, а это означало, что голова у меня поседела. Я ему ответил, что и на полях лежит снег, и это означало, что от старости не только голова моя, но и борода поседела.
Вытащил министр третий кошель с дукатами, и старик сказал:
— А еще царь спросил, все ли мои волки в лесу, — это означало, все ли зубы у меня целы. Вот я и ответил, что одни есть, а других уже нет.
Вернулся министр к царю и повторил все, что сказал старик.
Тогда царь его спросил:
— А говорил ли тебе старик что-нибудь про барана?
— Про барана я и сам смекнул. Когда ты ему сказал, что пошлешь ему барана, чтоб он его как следует остриг, ты обо мне подумал. Выманил у меня старик три кошеля дукатов — остриг, как барана, без ножниц.
5 нче сыйныф рус төркеме өчен Мотыйгуллина Ә.Р., Ханнанов Р.Г. тарафыннан төзелгән татар әдәбияты дәреслеге буенча К.Насыйриның “Патша белән карт” әкиятен өйрәнү дәресенә технологик карта.
1)К.Насыйриның тормыш юлы һәм иҗаты белән таныштыру; “Патша белән карт” әкиятен өйрәтү; “автор әкияте”, “әдәби герой” төшенчәләрен аңлату.
2)Укучыларның тыңлап- аңлау, логик фикерләү сәләтләрен, диалогик һәм монологик сөйләмнәрен үстерү.
3) Укучыларда тапкырлык , зирәклек, кешелеклелек, намуслык, гаделлек кебек сыйфатларны тәрбияләү. Төрле ситуацияләрдә югалып калмаска , чыгу юлын таба белергә өйрәтү.
Планлаштырылган нәтиҗәләр
Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр: Төрле ситуацияләрдә югалып калмау, чыгу юлын таба белү.
Тапкырлык , зирәклек, кешелеклелек, намуслык, гаделлек сыйфатларын үзеңдә булдыру;.
Метапредмет нәтиҗәләр :
Танып-белү УУГ:
текстан кирәкле информацияне аерып ала белү; нәтиҗәләр чыгара белү; үз фикереңне дәлилле итеп җиткерә белү.
Коммуникатив УУГ: укытучының сөйләмен тыңлау һәм аңлау; телдән (диалог һәм монолог) сөйләм күнекмәләрен үстерү; укытучы һәм сыйныфташлар белән хезмәттәшлек планлаштыру.
Регулятив УУГ: дәреснең темасын, максатын формалаштыру; эшчәнлеккә үзбәя бирү; үзләштерелергә кирәк булган материалны билгели белү.
Предмет буенча нәтиҗәләр : К.Насыйриның тормыш юлы һәм иҗаты турында белү; “Патша белән карт” әкиятенең эчтәлеген белү; “автор әкияте”, “әдәби герой” төшенчәләрен аңлау.
Дәреснең тибы
Яңа белемнәр үзләштерү дәресе.
Төп төшенчәләр
“автор әкияте”, “әдәби герой”, патша, хаким, явыз, әшәке, илне бетерде,таныйсыңмы, ике мәртәбә, саташып йөрү, идарә итә.
Предметара бәйләнеш
рус әдәбияты.
Эшне оештыру
төркемнәрдә, парларда, индивидуаль
Чыганаклар
1)Дәреслек: Татар әдәбияты: рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен өйрәнүче укучылар өчен). 5 нче с-ф. Ике кисәктә. / Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г.Ханнанов, Л.К.Хисмәтова. – Казан: «Мәгариф-Вакыт» нәшр., 2014 ел., 1кисәк, 40-42бит.
2)Эш дәфтәре: Татар әдәбияты: рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен эш дәфтәре (татар телен өйрәнүче укучыларга). 5нче с-ф/ Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г.Ханнанов, Л.К.Хисмәтова. – Казан: «Мәгариф-Вакыт» нәшр., 2014 ел,13 бит.
3) К. Насыйри портреты, китаплары, әсәрләреннән күргәзмә.
4) Презентация
5) Проектор, ноутбук
Дәрес этаплары
Укытучу эшчәнлеге
Укучы эшчәнлеге
Универсаль уку гамәлләре(УУГ)
Оештыру, мотивлаштыру
(1-2 мин)
Исәнләшү, уңай психологик халәт тудыру
-Исәнмесез, укучылар.
-Кәефләрегез ничек?
— Дәресебез әйбәт һәм күңелле узсын өчен, бер- беребезгә елмаябыз, хәерле көн телибез!
Исәнләшү, дәрескә әзерлекне күрсәтү,сыйныфташыңа , укытучыга хәерле көн теләү:
-Хәерле көн миңа!
Хәерле көн сиңа!
Хәерле көн сезгә!
Хәерле көн безгә!
ШКУУГ: укытучы һәм сыйныфташлар арасында хөрмәт булдыру; дәреслеккә әзерлеккә үзбәя бирү;үз уңыш- уңышсызлыкларыңны ачыклау.
МУУГ:
РУУГ: эш урынын әзерләү. КУУГ:укытучы, сыйныфташлар белән хезмәттәшлек итү;
Белемнәрне актуальләште-рү. (Өй эшен тикшерү этабы)
Өй эшен тикшерү; сораулар бирү:
-Укучылар, үткән дәресләрдә без әкиятләр укыган идек. Ул әкиятләрне кем язган? Өй эшенә укырга бирелгән “Куркак юлдаш” әкияте безне нәрсәгә өйрәтә?Аның авторы кем?
Бүген дә без бер әкият белән танышырбыз…
Бу әкият белән укылган әкиятләр арасында булган аерманы күрсәтегез. Сез ничек уйлыйсыз, халык әкиятеме, автор әкиятеме алдан барлыкка килгән?Авторлар иҗат иткән тагын нинди әкиятләр укыганыгыз бар?Автор иҗат иткән нинди рус әкиятләрен беләсез?
сорауларга җавап бирү; әңгәмәдә катнашу, нәтиҗә чыгару.
ШКУУГ.: Дустың үзеңнән батыррак булсын дигән фикергә төшенү.
МПУУГ.:
ТБУУГ:чагышыру, төшенчә чыгару
КУУГ:үз фикереңне дәлилле итеп җиткерә белү;
укытучының сөйләмен тыңлау һәм аңлау.
РУУГ:башкаларны тыңлау, фикерләү
ПУУГ.: “Куркак юлдаш” әкиятенең эчтәлеген белү. “Автор әкияте” төшенчәсен аңлау.
Уку мәсьәләсен кую
-Укучылар , бүгенге дәрестә без нәрсә турында сөйләшәчәкбе?
Тема буенча фаразлар ясау. Уку мәсьәләсен билгеләү.
МУУГ.:
РУУГ: фаразлау, дәреснең темасын, максатын ачыклау; уку мәсьәләсен куя белү, планлаштыру.
Уку мәсьәләсен адымлап чишү.
К.Насыйриның тормыш юлы турында белешмә бирү, темага караган презентация күрсәтү.Укучы-лардан аңлаганнарын сораштыру.
Яңа сүзләр өстендә эшләү. Яңа сүзләрне укучылардан кабатлату,
русчадан – татарчага,татарчадан –русчага тәрҗемәсен сорап, туп белән уйнату; сүзтезмәләр һәм бәйләнешле текст төзетү.
Әкиятнең исеме белән эш.
-Әкият нәрсә турында булыр икән?
Әкиятне сәнгатьле уку; укучылардан
теоретик материал белән таныштыру (“әдәби герой”)
К. Насыйри турында тыңлау, презентация карау, сорауларга җавап бирү.
Укытучы артыннан яңа сүзләрне кабатлау;
русчадан – татарчага , татарчадан –русчага тәрҗемәсен сорап, туп белән уйнау;
сүзтезмәләр һәм бәйләнешле текст төзү.
Дәреслектә бирелгән текстны тыңлау,уку, сорауларга җавап бирү,авторның әйтергә теләгән фикеренә төшенү,
рольләргә бүлеп уку, төп геройларны чагыштыру. (Әкияттә ил белән идарә итүче патша образы. Аның явызлыгы, әшәкелеге һәм халыкның бер вәкиле булган тапкыр карт образы, аның зирәклеге.) Әкиятнең диалогка корылган булуын әйтү.
ШКУУГ: Яхшы һәм начар сыйфатларны аера белү һәм яхшы сыйфатларны үзеңдә булуда омтылу.Төрле ситуацияләрдә югалып калмау,чыгу юлын таба белү.
Тапкырлык , зирәклек, кешелеклелек, намуслык, гаделлек кебек сыйфатларны үзеңдә булдыру;
МПУУГ:
ТБУУГ: тыңлап – аңлау, төп фикерне аерып чыгару, нәтиҗә чыгару, чагыштыру, иҗади фикерләү.
КУУГ: әңгәмәдә катнашу, фикерләрне дөрес һәм ачык итеп җиткерү.
РУУГ: сүзлек эшен оештыра белү, фаразлау, җавапларны бәяли белү.
ПУУГ.: К. Насыйри турында мәгълуматлы булу; “Патша белән карт” әкиятенең эчтәлеген белү; теоретик төшенчәләрен аңлау;
Ял минуты
Яңа теманы ныгыту.
Әңгәмә оештыру. Дәреслектәге ( 42 бит, 5- күнегү), эш дәфтәрдәге биремнәрне бирү(13 -бит, 1- күнегү), укучылардан диалог төзетү,
синквейн уенын уйнату.
2 төркемгә бүленеп уйныйлар.
1че юлда патша, карт сүзләре
2че юлда сыйфатлар( әшәке, явыз,…. хәйләкәр, тапкыр, зирәк)
3че юлда фигыльләр (идарә итә, булыша,сөйли….. эшли ,йөри)
4 юлда 4 сүздән торган фикер
5 юл- беренче сүзгә синоним.
( хаким……. бабай, өлкән кеше.)
Әңгәмәдә катнашу, нәтиҗә чыгару. Дәреслектәге, эш дәфтәрендә бирелгән биремнәрне үтәү; төркемнәрдә эшләү.
Әкиятнең эчтәлеген уз сүзләре белән сөйли белү, диалог төзү, синквейн уенын уйнау.
МПУУГ.:
ТБУУГ: нәтиҗә чыгару, гомумиләштерү, төп фикергә төшенү, сөйләм төзү.
КУУГ:әңгәмәдә катнашу,диалог төзи белү, фикерләрне дөрес итеп әйтә белү, парларда эшли белү, хезмәттәшлек итә белү; диалогта катнаша белү, үз фикереңне ачык һәм төгәл әйтә белү; монологик сөйләм төзи белү. төркемнәрдә эшләү.
РУУГ:эшчәнлекне оештыра белү, җавапларга контроль ясау һәм бәяли белү.
Өй эше бирү.
Өй эшен аңлату:
1)К.Насыйриның тормыш юлы һәм иҗаты турында сөйләргә.
2)” Патша белән карт “ әкиятенең эчтәлеген сөйләргә.
3)Эш дәфт.биремне эшләргэ.(13 бит, 2 – күнегү. Хәзерге вакытта безнең ил белән идарә итүчене ничек атыйлар? Алар турында нәрсәләр беләсез?
Үз мөмкинлекләрен-нән чыгып, өй эшен сайлау; язып алу
МПУУГ.:
ТБУУГ: биремнәрне аңлау.
РУУГ:эшчәнлекне оештыра белү
Рефлексия, бәяләү, үзбәя.
Рефлексияне оештыру, дәрестә туган авырлыклар турында сорау, дәрескә нәтиҗә ясау, һәр укучының максатка ирешү дәрәҗәсен билгеләү укучыларның эшенә бәя бирү.
Сорауларга җавап бирү,әңгәмәдә катнашу,үз эшчәнлекләрен бәяләү.
ШКУУГ.: үзбәя, үз эшчәнлекнең максаты һәм нәтиҗәсе арасында бәйләнешне билгеләү; үз уңыш-уңышсызлыкларынаңлау; Яхшы һәм начар сыйфатларны аера белү һәм яхшы сыйфатларны үзеңдә булуда омтылу.Төрле ситуацияләрдә югалып калмау,чыгу юлын таба белү.
Тапкырлык , зирәклек, кешелеклелек, намуслык, гаделлек кебек сыйфатларны үзеңдә булдыру;
МПУУГ.:
КУУГ:
Фикерләрне дәлилле итеп җиткерә белү.
РУУГ:җавапларны бәяли белү, үзбәя.
Зирәк карт/Мудрый старик татарская народная сказка.
Элек заманда буладыр бер патша. Ул җитмеш яшькә җиткән кешеләрне барыбер эшкә ярамыйлар дип үтертә торган була.
Бер егетнең була җитмеш яшькә җиткән атасы. Бу егет, атасын үтертәсе килмичә, аны байтак вакытлар яшереп асрый.
Егет, урамнан йөреп кайткан саен, атасы янына керә икән. Атасы моннан сорый:
— Нихәл, улым, дөньяда ниләр бар? — дир.
Егет күргәнен-ишеткәнен барын да сөйләп бирә икән.
Шулай беркөнне егет кайта да әтисе янына керә.
— Нәрсәләр күрдең, улым, ниләр ишеттең? — дир әтисе.
— Әти, — дир егет, — патша үзенең вәзирләре белән су буена төшкән, дир.Су төбендә яп-якты ялтырап торган кәүһәр күренә икән. Шуны су төбенә төшеп эздидәр, дир, бернәрсә юк, меңгәч карыйлар, тагын су төбендә ялт итеп тора, дир. Шуңарга бик аптыраганнар. Патшаның вәзирләре дә моның хикмәтен белми икән, — дир.
Карт әйте:
— Әй, улым, анда су буенда берәр агач бармы? — дир.
— Нәкъ шул агач тирәсендә эзлиләр инде, — дир егет.
— Ул агач башында кош оясы бармы? — дир карт.
— Бар.
— Алайса, ул гәүһәр су төбендә түгел, кош оясында булырга кирәк. Суга шуның шәүләсе төшкән булыр, — дир карт.
Иртәгесен торып, патша кешеләре яңадан барып карыйлар. Күрәләр, гәүһәр су төбендә ялтырап ята, суга чумалар — тагын юк. Таба алмыйча тагын кайтып китәләр. Болар таба алмагач, егет патша янына бара да әйтә: «Падишаһым-солтаным, бер сүз сөйләр идем мин сиңа. Бу гәүһәр су төбендә түгелдер, су буенда агач бар, агач башында оя бар, шул ояда булырга кирәк. Шуны менеп карыйк әле», — дир.
Ярый, патшаның менүчеләре күп була, тиз генә агач башына менеп китәләр дә каз йомыркасы кадәр гәүһәрне алып та төшәләр. Патшаның исе китә моңа. Шуннан вәзирләрен бик орыша бу: » Үзегез барыгыз дә укыган кешеләр, шул авыл малае кадәр дә акылыгыз юк» — дир.
Патша егеттән сорый:
— Моны сиңа кем өйрәтте? — дир.
— Үзем белдем, — дир егет.
Шуннан вәзирләрнең бу егеткә бик ачулары килә. Егет болардан өстен булып чыкты бит инде. Хәзер вәзирләр, егет өстеннән патшага әләкләп, аны ничек булса да үтертмәкче булалар. Патшага барып әйтәләр болар:
— Ул, — диләр, — миңа нәрсә күрсәтсәләр дә, беләм дип әйтә. Без аңа ике айгыр күрсәтик, икесе дә бертөсле булсын, авызын да ачып карамасын, янына да бармасын, кайсы карт, кайсы яшь икәнлеген читтән торып кына белсен, — диләр.
— Ярый, — дир патша. Егетне чакыртып ала да әйтә:- Иртәгә килерсең, без сиңа шундый-шундый ике айгыр күрсәтербез, син шуларның кайсы карт, кайсы яшь икәнлеген белерсең, — дир.
Егет, бик кайгырып:
— Ярар, — дип кайтып китә. Кайткач, атасы янына керә.
— Улым, нихәл? — дир атасы.
— Әти, — дир, — гәүһәр син әйткәнчә кош оясында булды. Тик патша миңа бүген тагын шундый-шундый мәсьәлә бирде әле, — дир.
— Әй улым, — дир атасы, — аның өчен хәсрәтләнмә, ул берни түгел, — дир. — Иртәгә барырсың, ике айгыр китерерләр. Аның картын-яшен шуннан белерсең: яшь айгыр ерактан ук тәзгып, уйнаклап килер, карт айгыр башын борып яшь айгырга юл биреп китәр, — дир.
Ярар, егет иртә торып барды. Вәзирләре белән патша да килде. Килде дә ике айгыр китертте, икесе дә бертөсле, икесе дә бертигез.
— Моның кайсы карт, кайсы яшь? — диләр.
Ике айгыр ике яктан кара-каршы киләләр. Яшь айгыр әллә каян тузгып килә, карт айгыр башын иеп кенә уза.
Егет әйтә:
— Менә бусы карт айгыр, бусы яшь айгыр, — дир.
Бу егет моны да белде бит инде. Икенче көнгә тагын моңарга йомыш хәстәрлиләр. Багана кебек берәр саҗинлы ике агач. Икесе дә шоп-шома итеп юнылган.
— Шушы агачларның кайсы башы оч, кайсы башы төп була, шуны бел, — диләр.
Егет бик хәсрәтләнеп кенә кайтып китә. Кайткач, тагын әтисе янына керә инде.
— Улым, — дир карт, — бүген ниләр күрдең?
— Айгырны белдем, әти, син әйткәнчә булды, — дир. — Миңа тагын чишәргә бер мәсьәлә биреп җибәрделәр. Бертигез юнган ике агач, тышыннан бернәрсә дә беленми, шуның кайсы башы оч, кайсы башы төп икәнен белергә, — дир.
— Әй улым, — дир — атасы, аның өчен кайгырма син, ул агачны суга салырга куш, — дир. Суга салгач, оч башы өскә калкыбрак, төп башы төпкә батыбрак торыр, — дир.
Ярар, иртәгесен егет торып китте. Барып керде. Кергәч, моңарга шоп-шома итеп ике агач юнып куйганнар.
— Менә сиңа ике агач, юнып та карама, күтәрмә дә, кайсы башы оч, кайсы башы төп икәнен бел, — диләр.
— Суга салып карагыз әле, — дир егет.
Суга салсалар, агачның бер башы бата, икенче башы өскә калка.
Егет әйтә:
— Менә бу башы очы, бусы төп була инде, — дир.
Тагын белде бит бу, алай да булмады. Патша, бик гаҗәпләнеп, егеттән сорый:
— Моны сиңа кем өйрәтте? — дир.
Егет әйтә:
-Үзем белдем, — дир.
— Юк, син әле моны белерлек түгел, яхшылык белән әйтмәсәң, мин сине астыртам, — дир.
Шулай дигәч, егет әйтмичә булдыра алмый инде.
— Минем җитмеш яшьлек әтием бар, мин аны үтертмичә яшереп асрыйм, миңа шул акыл бирә, — дир.
Шуннан соң патша әйтә:
— Яхшы, дөньяда картлар да кирәк икән, картлардан башка дөнья бармый икән. Моннан соң картларга тимәскә кирәк, — дир.
В давние времена жил один падишах. Был он жестокий, не любил стариков и приказывал убивать всех,
кому исполнилось семьдесят лет. «Всё равно от них нет никакой пользы», — говорил при этом безжалостный падишах.
В столице падишаха жил в это время один юноша. У него был семидесятилетний отец. Юноша очень любил отца и спасал его от казни. Он следил, чтобы старик никому на глаза не попадался. Каждый вечер юноша приходил к отцу и рассказывал обо всём, что видел и слышал за день.
Вот однажды пришёл юноша к отцу, и отец спросил его:
— Что нового на свете, сынок?
— Сегодня днём, — начал свой рассказ юноша, — падишах со своими визирями пришёл на берег реки. Увидел он
на дне реки сверкающий драгоценный камень и приказал достать его.. Пловцы нырнули в воду, но не нашли там никакого камня, а когда вынырнули — увидели, что драгоценный камень по-прежнему сверкает на дне реки. Ни падишах, ни его визири не могут узнать, где же находится камень.
— Скажи, сынок, нет ли на берегу дерева? — спросил старик.
— Есть. Ветви его свисают над водой в том месте, где падишах увидел драгоценный .камень, — сказал юноша.
— А нет ли на том дереве гнезда?-снова спросил старик.
— Есть.
— Ну, так слушай, что я тебе скажу. Драгоценный камень лежит не на дне реки, а в птичьем гнезде. В воде же блестит только его отражение, — уверенно сказал старик.
Наутро собрались падишах с визирями на берегу реки,смотрят — камень по-прежнему сверкает на дне. Нырнули -нет ничего! Стоят визири, ничего понять не могут. Тут подошёл к падишаху юноша, поклонился и говорит:
— Позволь, великий падишах, слово молвить: не ищите камень в воде. Видите дерево? На том дереве есть гнездо, а в гнезде лежит камень. Там его и ищите.
Падишах только бровью повёл : — кинулись к дереву визири и через минуту принесли ему драгоценный камень величиной с гусиное яйцо. Удивился падишах.
— Считаетесь вы людьми учёными, а оказались глупее этого юноши! — упрекнул он своих визирей. А у юноши он спросил:
— Кто тебе рассказал об этом?
— Я сам догадался, — ответил юноша.
Визири затаили против юноши злобу. И то сказать — опозорил он их перед падишахом! И решили визири сжить юношу со свету. Пришли они к падишаху и сказали:
— Джигит-то хвастается — говорит: «Я всё на свете могу отгадать». Позволь, падишах, показать ему двух жеребцов, одинаковых по виду, и пусть он, не подходя близко к ним, отгадает, который жеребец молодой, который — старый.
— Хорошо, — согласился падишах.
Призвал он юношу и говорит:
— Приди сюда завтра, мы тебе покажем двух жеребцов, а ты должен будешь отгадать, который из них молодой, который — старый.
Поклонился юноша и, печальный, вернулся домой. Дома он опять пришёл к отцу и молча сел около него.
— О чём думаешь, сын мой? — спрашивает старик.
— Ты, отец, правду сказал о драгоценном камне: его нашли в птичьем гнезде! Теперь падишах задал мне другую задачу. — И юноша рассказал отцу, какую задачу придётся ему завтра разгадывать.
— Не горюй, сынок! Эта загадка очень простая, — успокоил его отец. — Ты пойдёшь завтра к падишаху и, когда выведут жеребцов, внимательно посмотри на их повадки: молодой жеребец шагу спокойно не сделает — издали начнёт приплясывать, а старый только головой поведёт и молодому дорогу уступит.
На другое утро пришёл юноша на падишахский двор. Через некоторое время и падишах со своими визирями туда же вышел. Махнул падишах рукой — вывели двух одинаковых жеребцов. Один жеребец идёт, всё приплясывает, а другой идёт и только головой мотает.
— Вот этот жеребец молодой, а тот старый, — уверенно сказал юноша.
Не успел юноша отгадать эту загадку, как визири приготовили ему новую. Они велели обтесать два одинаковых бревна, и юноша должен был отгадать, какое бревно отпилено от верхней половины дерева, какое — от нижней.
Печальный вернулся юноша домой. Пришёл к отцу и рассказал про новую загадку.
— Не горюй, сынок, — успокоил его отец, — разгадать эту загадку нетрудно. Ты вели опустить оба бревна в воду и посмотри: бревно от верхней половины дерева всплывёт всё целиком, а бревно, отпиленное от нижней половины, одним концом опустится в воду.
Наступило утро. Пришёл юноша в назначенное место, а там лежат два одинаковых бревна. Падишах сказал юноше:
— Вот тебе два бревна. Ты к ним не прикасайся, но отгадай, какое отпилено от верхней половины дерева, какое -от нижней.
— Опустите оба бревна в воду, — сказал юноша.
Опустили брёвна в воду, и сразу одно всплыло наверх, а другое наполовину погрузилось в воду.
— Вот это — верхняя часть дерева, это — нижняя, уверенно сказал юноша.
Удивился падишах и спрашивает: Кто тебя научил этому?
— Я сам догадался, — отвечает юноша.
— Нет, ты ещё слишком молод и неопытен и не можешь всё знать, — сказал падишах. Говори правду: кто тебя научил? Если не скажешь, прикажу тебя казнить!
«Что будет, то и будет — скажу правду», подумал юноша и признался:
— Меня научил отец, которому исполнилось семьдесят лет. Я прячу его, чтобы уберечь от смерти.
— Видно, и старики бывают полезны. Без них тоже не обойдёшься!- сказал падишах и отменил свой жестокий приказ.
На чтение 24 мин. Просмотров 13
Каюм Насыри: Татарский фольклор: Сказки
Здесь есть возможность читать онлайн «Каюм Насыри: Татарский фольклор: Сказки» весь текст электронной книги совершенно бесплатно (целиком полную версию). В некоторых случаях присутствует краткое содержание. Город: Казань, год выпуска: 1977, категория: Сказка / на русском языке. Описание произведения, (предисловие) а так же отзывы посетителей доступны на портале. Библиотека «Либ Кат» — LibCat.ru создана для любителей полистать хорошую книжку и предлагает широкий выбор жанров:
Выбрав категорию по душе Вы сможете найти действительно стоящие книги и насладиться погружением в мир воображения, прочувствовать переживания героев или узнать для себя что-то новое, совершить внутреннее открытие. Подробная информация для ознакомления по текущему запросу представлена ниже:
Татарский фольклор: Сказки: краткое содержание, описание и аннотация
Предлагаем к чтению аннотацию, описание, краткое содержание или предисловие (зависит от того, что написал сам автор книги «Татарский фольклор: Сказки»). Если вы не нашли необходимую информацию о книге — напишите в комментариях, мы постараемся отыскать её.
Каюм Насыри: другие книги автора
Кто написал Татарский фольклор: Сказки? Узнайте фамилию, как зовут автора книги и список всех его произведений по сериям.
Возможность размещать книги на на нашем сайте есть у любого зарегистрированного пользователя. Если Ваша книга была опубликована без Вашего на то согласия, пожалуйста, направьте Вашу жалобу на info@libcat.ru или заполните форму обратной связи.
В течение 24 часов мы закроем доступ к нелегально размещенному контенту.
Татарский фольклор: Сказки — читать онлайн бесплатно полную книгу (весь текст) целиком
Ниже представлен текст книги, разбитый по страницам. Система автоматического сохранения места последней прочитанной страницы, позволяет с удобством читать онлайн бесплатно книгу «Татарский фольклор: Сказки», без необходимости каждый раз заново искать на чём Вы остановились. Не бойтесь закрыть страницу, как только Вы зайдёте на неё снова — увидите то же место, на котором закончили чтение.
Давным-давно жил один очень бедный человек. Нечем было ему наготу прикрыть, негде приютиться. Вот и вынужден был весь свой век сидеть в соломе. Люди в шутку прозвали его за то Солом-Торхан падишахом. Была у него приятельница — лиса. Вот приходит она как-то и говорит:
— О друг мой, пришла мне охота женить тебя. Ведь тоска берет, как погляжу на такую твою жизнь. Пора бы уж и людям тебя показать.
Солом-Торхан отвечал на это:
— А что ж, окажи мне такую милость.
Отправилась лиса ко дворцу падишаха и попросила пудовку, мол, Солом-Торхан падишах золото свое перемерить желает. Собрала лиса кое-какие крупицы золота с серебром, засыпала их в щелочки пудовки и назад отнесла. Выждала денька два — и снова к падишаху за мерой, и опять вернула ее с крупицами золота и серебра. Так проделала она три раза. А потом явилась к падишаху и сказала:
— О великий падишах, отдай твою дочь в законные жены моему другу Солом-Торхан падишаху.
И сосватала дочь падишаха за Солом-Торхана, пообещав богатый калым — пять вороных коней и двести соломенных городов…
Кончив дело, побежала лиса к Солом-Торхану:
— Друг мой, сосватала я за тебя дочь самого падишаха!
Очень удивился Солом-Торхан, услышав такое:
— Ничего, не горюй, придумаем какую-нибудь хитрость— отвечала лиса. Повела она Солом-Торхана к реке, посадила в дырявую лодку и столкнула ее в воду. А сама разбросала на прибрежных кустах старое тряпье и побежала вдоль берега, крича:
— Караул! Караул! Солом-Торхан падишах тонет!
Так добежала она до дворца.
— Скорее, — кричит падишаху, — прикажи спасти твоего зятя! Он со всем добром своим идет ко дну!
Слуги падишаха живехонько вытащили Солом-Торхана из воды и доставили во дворец. Нарядили его в богатое платье и как зятя усадили на почетное место. Но Солом-Торхан не замечал никого, он смотрел только на свою одежду, ведь бедняга в жизни не видел на себе платья.
— Похоже, он никогда одежды не видел, — сказал падишах, — что-то глаз с нее не сводит.
Лиса на это отвечала:
— Попробуй дать ему что-нибудь получше, может, это платье «е нравится?
А сама незаметно шепнула Солом-Торхану:
— Уж ты не оглядывай себя так, неприлично это.
Так вот и стал бедняга, который весь свой век просидел в соломе, зятем падишаха. И счастливо зажил с супругой.
Я у них нынче гостил, на колу чай пил, насилу вчера вернулся. А соломой-то от него все же попахивает.
Были также в давние времена у одного человека две дочери и сын. Одна из дочерей была неродная ему. Не любили ее в семье. Посоветовались однажды и решили отвести девушку в лес. Брат сказал ей:
— Пойдем в лес, будешь там ягоды собирать, а я нарублю дров. Вечером вернемся.
Взяла девушка клубок, ведро и поехала с братом. Далеко забрались они, в самую чащобу, наконец остановились. Распряг брат лошадь и пустил ее траву щипать, а сестре говорит:
— Ступай за ягодами да прислушивайся, вернешься, когда работать кончу. — С этими словами достал он топор и принялся дерево рубить.
— Укатился мой клубочек, не видал ли ты, пастух?
Источник
К.Насыйриның “Патша белән карт” әкиятен өйрәнү дәресенә технологик карта.
5 нче сыйныф рус төркеме өчен Мотыйгуллина Ә.Р., Ханнанов Р.Г. тарафыннан төзелгән татар әдәбияты дәреслеге буенча К.Насыйриның “Патша белән карт” әкиятен өйрәнү дәресенә технологик карта.
Просмотр содержимого документа
«К.Насыйриның “Патша белән карт” әкиятен өйрәнү дәресенә технологик карта.»
5 нче сыйныф рус төркеме өчен Мотыйгуллина Ә.Р., Ханнанов Р.Г. тарафыннан төзелгән татар әдәбияты дәреслеге буенча К.Насыйриның “Патша белән карт” әкиятен өйрәнү дәресенә технологик карта.
1)К.Насыйриның тормыш юлы һәм иҗаты белән таныштыру; “Патша белән карт” әкиятен өйрәтү; “автор әкияте”, “әдәби герой” төшенчәләрен аңлату.
2)Укучыларның тыңлап- аңлау, логик фикерләү сәләтләрен, диалогик һәм монологик сөйләмнәрен үстерү.
Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр: Төрле ситуацияләрдә югалып калмау, чыгу юлын таба белү.
текстан кирәкле информацияне аерып ала белү; нәтиҗәләр чыгара белү; үз фикереңне дәлилле итеп җиткерә белү.
Коммуникатив УУГ: укытучының сөйләмен тыңлау һәм аңлау; телдән (диалог һәм монолог) сөйләм күнекмәләрен үстерү; укытучы һәм сыйныфташлар белән хезмәттәшлек планлаштыру.
Регулятив УУГ: дәреснең темасын, максатын формалаштыру; эшчәнлеккә үзбәя бирү; үзләштерелергә кирәк булган материалны билгели белү.
Предмет буенча нәтиҗәләр : К.Насыйриның тормыш юлы һәм иҗаты турында белү; “Патша белән карт” әкиятенең эчтәлеген белү; “автор әкияте”, “әдәби герой” төшенчәләрен аңлау.
Яңа белемнәр үзләштерү дәресе.
“автор әкияте”, “әдәби герой”, патша, хаким, явыз, әшәке, илне бетерде,таныйсыңмы, ике мәртәбә, саташып йөрү, идарә итә.
төркемнәрдә, парларда, индивидуаль
1)Дәреслек: Татар әдәбияты: рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен өйрәнүче укучылар өчен). 5 нче с-ф. Ике кисәктә. / Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г.Ханнанов, Л.К.Хисмәтова. – Казан: «Мәгариф-Вакыт» нәшр., 2014 ел., 1кисәк, 40-42бит.
2)Эш дәфтәре: Татар әдәбияты: рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен эш дәфтәре (татар телен өйрәнүче укучыларга). 5нче с-ф/ Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г.Ханнанов, Л.К.Хисмәтова. – Казан: «Мәгариф-Вакыт» нәшр., 2014 ел,13 бит.
3) К. Насыйри портреты, китаплары, әсәрләреннән күргәзмә.
5) Проектор, ноутбук
Универсаль уку гамәлләре(УУГ)
Исәнләшү, уңай психологик халәт тудыру
— Дәресебез әйбәт һәм күңелле узсын өчен, бер- беребезгә елмаябыз, хәерле көн телибез!
ШКУУГ: укытучы һәм сыйныфташлар арасында хөрмәт булдыру; дәреслеккә әзерлеккә үзбәя бирү;үз уңыш- уңышсызлыкларыңны ачыклау.
РУУГ: эш урынын әзерләү. КУУГ:укытучы, сыйныфташлар белән хезмәттәшлек итү;
Белемнәрне актуальләште-рү. (Өй эшен тикшерү этабы)
Өй эшен тикшерү; сораулар бирү:
-Укучылар, үткән дәресләрдә без әкиятләр укыган идек. Ул әкиятләрне кем язган? Өй эшенә укырга бирелгән “Куркак юлдаш” әкияте безне нәрсәгә өйрәтә?Аның авторы кем?
Бүген дә без бер әкият белән танышырбыз.
Бу әкият белән укылган әкиятләр арасында булган аерманы күрсәтегез. Сез ничек уйлыйсыз, халык әкиятеме, автор әкиятеме алдан барлыкка килгән?Авторлар иҗат иткән тагын нинди әкиятләр укыганыгыз бар?Автор иҗат иткән нинди рус әкиятләрен беләсез?
сорауларга җавап бирү; әңгәмәдә катнашу, нәтиҗә чыгару.
ШКУУГ.: Дустың үзеңнән батыррак булсын дигән фикергә төшенү.
ТБУУГ:чагышыру, төшенчә чыгару
КУУГ:үз фикереңне дәлилле итеп җиткерә белү;
укытучының сөйләмен тыңлау һәм аңлау.
РУУГ:башкаларны тыңлау, фикерләү
ПУУГ.: “Куркак юлдаш” әкиятенең эчтәлеген белү. “Автор әкияте” төшенчәсен аңлау.
Уку мәсьәләсен кую
Тема буенча фаразлар ясау. Уку мәсьәләсен билгеләү.
РУУГ: фаразлау, дәреснең темасын, максатын ачыклау; уку мәсьәләсен куя белү, планлаштыру.
Уку мәсьәләсен адымлап чишү.
К.Насыйриның тормыш юлы турында белешмә бирү, темага караган презентация күрсәтү.Укучы-лардан аңлаганнарын сораштыру.
Яңа сүзләр өстендә эшләү. Яңа сүзләрне укучылардан кабатлату,
русчадан – татарчага,татарчадан –русчага тәрҗемәсен сорап, туп белән уйнату; сүзтезмәләр һәм бәйләнешле текст төзетү.
Әкиятнең исеме белән эш.
-Әкият нәрсә турында булыр икән?
Әкиятне сәнгатьле уку; укучылардан
теоретик материал белән таныштыру (“әдәби герой”)
К. Насыйри турында тыңлау, презентация карау, сорауларга җавап бирү.
Укытучы артыннан яңа сүзләрне кабатлау;
сүзтезмәләр һәм бәйләнешле текст төзү.
Дәреслектә бирелгән текстны тыңлау,уку, сорауларга җавап бирү,авторның әйтергә теләгән фикеренә төшенү,
рольләргә бүлеп уку, төп геройларны чагыштыру. (Әкияттә ил белән идарә итүче патша образы. Аның явызлыгы, әшәкелеге һәм халыкның бер вәкиле булган тапкыр карт образы, аның зирәклеге.) Әкиятнең диалогка корылган булуын әйтү.
ШКУУГ: Яхшы һәм начар сыйфатларны аера белү һәм яхшы сыйфатларны үзеңдә булуда омтылу.Төрле ситуацияләрдә югалып калмау,чыгу юлын таба белү.
ТБУУГ: тыңлап – аңлау, төп фикерне аерып чыгару, нәтиҗә чыгару, чагыштыру, иҗади фикерләү.
КУУГ: әңгәмәдә катнашу, фикерләрне дөрес һәм ачык итеп җиткерү.
РУУГ: сүзлек эшен оештыра белү, фаразлау, җавапларны бәяли белү.
ПУУГ.: К. Насыйри турында мәгълуматлы булу; “Патша белән карт” әкиятенең эчтәлеген белү; теоретик төшенчәләрен аңлау;
синквейн уенын уйнату.
2 төркемгә бүленеп уйныйлар.
1че юлда патша, карт сүзләре
2че юлда сыйфатлар( әшәке, явыз. хәйләкәр, тапкыр, зирәк)
4 юлда 4 сүздән торган фикер
5 юл- беренче сүзгә синоним.
( хаким. бабай, өлкән кеше.)
Әңгәмәдә катнашу, нәтиҗә чыгару. Дәреслектәге, эш дәфтәрендә бирелгән биремнәрне үтәү; төркемнәрдә эшләү.
Әкиятнең эчтәлеген уз сүзләре белән сөйли белү, диалог төзү, синквейн уенын уйнау.
ТБУУГ: нәтиҗә чыгару, гомумиләштерү, төп фикергә төшенү, сөйләм төзү.
КУУГ:әңгәмәдә катнашу,диалог төзи белү, фикерләрне дөрес итеп әйтә белү, парларда эшли белү, хезмәттәшлек итә белү; диалогта катнаша белү, үз фикереңне ачык һәм төгәл әйтә белү; монологик сөйләм төзи белү. төркемнәрдә эшләү.
РУУГ:эшчәнлекне оештыра белү, җавапларга контроль ясау һәм бәяли белү.
1)К.Насыйриның тормыш юлы һәм иҗаты турында сөйләргә.
2)” Патша белән карт “ әкиятенең эчтәлеген сөйләргә.
3)Эш дәфт.биремне эшләргэ.(13 бит, 2 – күнегү. Хәзерге вакытта безнең ил белән идарә итүчене ничек атыйлар? Алар турында нәрсәләр беләсез?
Үз мөмкинлекләрен-нән чыгып, өй эшен сайлау; язып алу
ТБУУГ: биремнәрне аңлау.
РУУГ:эшчәнлекне оештыра белү
Рефлексия, бәяләү, үзбәя.
Рефлексияне оештыру, дәрестә туган авырлыклар турында сорау, дәрескә нәтиҗә ясау, һәр укучының максатка ирешү дәрәҗәсен билгеләү укучыларның эшенә бәя бирү.
Сорауларга җавап бирү,әңгәмәдә катнашу,үз эшчәнлекләрен бәяләү.
ШКУУГ.: үзбәя, үз эшчәнлекнең максаты һәм нәтиҗәсе арасында бәйләнешне билгеләү; үз уңыш-уңышсызлыкларынаңлау; Яхшы һәм начар сыйфатларны аера белү һәм яхшы сыйфатларны үзеңдә булуда омтылу.Төрле ситуацияләрдә югалып калмау,чыгу юлын таба белү.
Источник
«Зирәк карт» татар халык әкиятләре
Зирәк карт/Мудрый старик татарская народная сказка.
Элек заманда буладыр бер патша. Ул җитмеш яшькә җиткән кешеләрне барыбер эшкә ярамыйлар дип үтертә торган була.
Бер егетнең була җитмеш яшькә җиткән атасы. Бу егет, атасын үтертәсе килмичә, аны байтак вакытлар яшереп асрый.
Егет, урамнан йөреп кайткан саен, атасы янына керә икән. Атасы моннан сорый:
— Нихәл, улым, дөньяда ниләр бар? — дир.
Егет күргәнен-ишеткәнен барын да сөйләп бирә икән.
Шулай беркөнне егет кайта да әтисе янына керә.
— Нәрсәләр күрдең, улым, ниләр ишеттең? — дир әтисе.
— Әти, — дир егет, — патша үзенең вәзирләре белән су буена төшкән, дир.Су төбендә яп-якты ялтырап торган кәүһәр күренә икән. Шуны су төбенә төшеп эздидәр, дир, бернәрсә юк, меңгәч карыйлар, тагын су төбендә ялт итеп тора, дир. Шуңарга бик аптыраганнар. Патшаның вәзирләре дә моның хикмәтен белми икән, — дир.
Карт әйте:
— Әй, улым, анда су буенда берәр агач бармы? — дир.
— Нәкъ шул агач тирәсендә эзлиләр инде, — дир егет.
— Ул агач башында кош оясы бармы? — дир карт.
— Бар.
— Алайса, ул гәүһәр су төбендә түгел, кош оясында булырга кирәк. Суга шуның шәүләсе төшкән булыр, — дир карт.
Иртәгесен торып, патша кешеләре яңадан барып карыйлар. Күрәләр, гәүһәр су төбендә ялтырап ята, суга чумалар — тагын юк. Таба алмыйча тагын кайтып китәләр. Болар таба алмагач, егет патша янына бара да әйтә: «Падишаһым-солтаным, бер сүз сөйләр идем мин сиңа. Бу гәүһәр су төбендә түгелдер, су буенда агач бар, агач башында оя бар, шул ояда булырга кирәк. Шуны менеп карыйк әле», — дир.
Ярый, патшаның менүчеләре күп була, тиз генә агач башына менеп китәләр дә каз йомыркасы кадәр гәүһәрне алып та төшәләр. Патшаның исе китә моңа. Шуннан вәзирләрен бик орыша бу: » Үзегез барыгыз дә укыган кешеләр, шул авыл малае кадәр дә акылыгыз юк» — дир.
Патша егеттән сорый:
— Моны сиңа кем өйрәтте? — дир.
— Үзем белдем, — дир егет.
Шуннан вәзирләрнең бу егеткә бик ачулары килә. Егет болардан өстен булып чыкты бит инде. Хәзер вәзирләр, егет өстеннән патшага әләкләп, аны ничек булса да үтертмәкче булалар. Патшага барып әйтәләр болар:
— Ул, — диләр, — миңа нәрсә күрсәтсәләр дә, беләм дип әйтә. Без аңа ике айгыр күрсәтик, икесе дә бертөсле булсын, авызын да ачып карамасын, янына да бармасын, кайсы карт, кайсы яшь икәнлеген читтән торып кына белсен, — диләр.
— Ярый, — дир патша. Егетне чакыртып ала да әйтә:- Иртәгә килерсең, без сиңа шундый-шундый ике айгыр күрсәтербез, син шуларның кайсы карт, кайсы яшь икәнлеген белерсең, — дир.
Егет, бик кайгырып:
— Ярар, — дип кайтып китә. Кайткач, атасы янына керә.
— Улым, нихәл? — дир атасы.
— Әти, — дир, — гәүһәр син әйткәнчә кош оясында булды. Тик патша миңа бүген тагын шундый-шундый мәсьәлә бирде әле, — дир.
— Әй улым, — дир атасы, — аның өчен хәсрәтләнмә, ул берни түгел, — дир. — Иртәгә барырсың, ике айгыр китерерләр. Аның картын-яшен шуннан белерсең: яшь айгыр ерактан ук тәзгып, уйнаклап килер, карт айгыр башын борып яшь айгырга юл биреп китәр, — дир.
Ярар, егет иртә торып барды. Вәзирләре белән патша да килде. Килде дә ике айгыр китертте, икесе дә бертөсле, икесе дә бертигез.
— Моның кайсы карт, кайсы яшь? — диләр.
Ике айгыр ике яктан кара-каршы киләләр. Яшь айгыр әллә каян тузгып килә, карт айгыр башын иеп кенә уза.
Егет әйтә:
— Менә бусы карт айгыр, бусы яшь айгыр, — дир.
Бу егет моны да белде бит инде. Икенче көнгә тагын моңарга йомыш хәстәрлиләр. Багана кебек берәр саҗинлы ике агач. Икесе дә шоп-шома итеп юнылган.
— Шушы агачларның кайсы башы оч, кайсы башы төп була, шуны бел, — диләр.
Егет бик хәсрәтләнеп кенә кайтып китә. Кайткач, тагын әтисе янына керә инде.
— Улым, — дир карт, — бүген ниләр күрдең?
— Айгырны белдем, әти, син әйткәнчә булды, — дир. — Миңа тагын чишәргә бер мәсьәлә биреп җибәрделәр. Бертигез юнган ике агач, тышыннан бернәрсә дә беленми, шуның кайсы башы оч, кайсы башы төп икәнен белергә, — дир.
— Әй улым, — дир — атасы, аның өчен кайгырма син, ул агачны суга салырга куш, — дир. Суга салгач, оч башы өскә калкыбрак, төп башы төпкә батыбрак торыр, — дир.
Ярар, иртәгесен егет торып китте. Барып керде. Кергәч, моңарга шоп-шома итеп ике агач юнып куйганнар.
— Менә сиңа ике агач, юнып та карама, күтәрмә дә, кайсы башы оч, кайсы башы төп икәнен бел, — диләр.
— Суга салып карагыз әле, — дир егет.
Суга салсалар, агачның бер башы бата, икенче башы өскә калка.
Егет әйтә:
— Менә бу башы очы, бусы төп була инде, — дир.
Тагын белде бит бу, алай да булмады. Патша, бик гаҗәпләнеп, егеттән сорый:
— Моны сиңа кем өйрәтте? — дир.
Егет әйтә:
-Үзем белдем, — дир.
— Юк, син әле моны белерлек түгел, яхшылык белән әйтмәсәң, мин сине астыртам, — дир.
Шулай дигәч, егет әйтмичә булдыра алмый инде.
— Минем җитмеш яшьлек әтием бар, мин аны үтертмичә яшереп асрыйм, миңа шул акыл бирә, — дир.
Шуннан соң патша әйтә:
— Яхшы, дөньяда картлар да кирәк икән, картлардан башка дөнья бармый икән. Моннан соң картларга тимәскә кирәк, — дир.
В давние времена жил один падишах. Был он жестокий, не любил стариков и приказывал убивать всех,
кому исполнилось семьдесят лет. «Всё равно от них нет никакой пользы», — говорил при этом безжалостный падишах.
В столице падишаха жил в это время один юноша. У него был семидесятилетний отец. Юноша очень любил отца и спасал его от казни. Он следил, чтобы старик никому на глаза не попадался. Каждый вечер юноша приходил к отцу и рассказывал обо всём, что видел и слышал за день.
Вот однажды пришёл юноша к отцу, и отец спросил его:
— Что нового на свете, сынок?
— Сегодня днём, — начал свой рассказ юноша, — падишах со своими визирями пришёл на берег реки. Увидел он
на дне реки сверкающий драгоценный камень и приказал достать его.. Пловцы нырнули в воду, но не нашли там никакого камня, а когда вынырнули — увидели, что драгоценный камень по-прежнему сверкает на дне реки. Ни падишах, ни его визири не могут узнать, где же находится камень.
— Скажи, сынок, нет ли на берегу дерева? — спросил старик.
— А нет ли на том дереве гнезда?-снова спросил старик.
— Ну, так слушай, что я тебе скажу. Драгоценный камень лежит не на дне реки, а в птичьем гнезде. В воде же блестит только его отражение, — уверенно сказал старик.
— Позволь, великий падишах, слово молвить: не ищите камень в воде. Видите дерево? На том дереве есть гнездо, а в гнезде лежит камень. Там его и ищите.
Падишах только бровью повёл : — кинулись к дереву визири и через минуту принесли ему драгоценный камень величиной с гусиное яйцо. Удивился падишах.
— Считаетесь вы людьми учёными, а оказались глупее этого юноши! — упрекнул он своих визирей. А у юноши он спросил:
— Кто тебе рассказал об этом?
— Я сам догадался, — ответил юноша.
Визири затаили против юноши злобу. И то сказать — опозорил он их перед падишахом! И решили визири сжить юношу со свету. Пришли они к падишаху и сказали:
— Джигит-то хвастается — говорит: «Я всё на свете могу отгадать». Позволь, падишах, показать ему двух жеребцов, одинаковых по виду, и пусть он, не подходя близко к ним, отгадает, который жеребец молодой, который — старый.
— Хорошо, — согласился падишах.
Призвал он юношу и говорит:
— Приди сюда завтра, мы тебе покажем двух жеребцов, а ты должен будешь отгадать, который из них молодой, который — старый.
Поклонился юноша и, печальный, вернулся домой. Дома он опять пришёл к отцу и молча сел около него.
— О чём думаешь, сын мой? — спрашивает старик.
— Ты, отец, правду сказал о драгоценном камне: его нашли в птичьем гнезде! Теперь падишах задал мне другую задачу. — И юноша рассказал отцу, какую задачу придётся ему завтра разгадывать.
— Не горюй, сынок! Эта загадка очень простая, — успокоил его отец. — Ты пойдёшь завтра к падишаху и, когда выведут жеребцов, внимательно посмотри на их повадки: молодой жеребец шагу спокойно не сделает — издали начнёт приплясывать, а старый только головой поведёт и молодому дорогу уступит.
На другое утро пришёл юноша на падишахский двор. Через некоторое время и падишах со своими визирями туда же вышел. Махнул падишах рукой — вывели двух одинаковых жеребцов. Один жеребец идёт, всё приплясывает, а другой идёт и только головой мотает.
— Вот этот жеребец молодой, а тот старый, — уверенно сказал юноша.
Не успел юноша отгадать эту загадку, как визири приготовили ему новую. Они велели обтесать два одинаковых бревна, и юноша должен был отгадать, какое бревно отпилено от верхней половины дерева, какое — от нижней.
Печальный вернулся юноша домой. Пришёл к отцу и рассказал про новую загадку.
— Не горюй, сынок, — успокоил его отец, — разгадать эту загадку нетрудно. Ты вели опустить оба бревна в воду и посмотри: бревно от верхней половины дерева всплывёт всё целиком, а бревно, отпиленное от нижней половины, одним концом опустится в воду.
Наступило утро. Пришёл юноша в назначенное место, а там лежат два одинаковых бревна. Падишах сказал юноше:
— Опустите оба бревна в воду, — сказал юноша.
Опустили брёвна в воду, и сразу одно всплыло наверх, а другое наполовину погрузилось в воду.
— Вот это — верхняя часть дерева, это — нижняя, уверенно сказал юноша.
Удивился падишах и спрашивает: Кто тебя научил этому?
— Я сам догадался, — отвечает юноша.
— Нет, ты ещё слишком молод и неопытен и не можешь всё знать, — сказал падишах. Говори правду: кто тебя научил? Если не скажешь, прикажу тебя казнить!
«Что будет, то и будет — скажу правду», подумал юноша и признался:
— Меня научил отец, которому исполнилось семьдесят лет. Я прячу его, чтобы уберечь от смерти.
— Видно, и старики бывают полезны. Без них тоже не обойдёшься!- сказал падишах и отменил свой жестокий приказ.
Источник
Перевёл казахскую сказку, весьма похожую на киргизскую сказку «Шаймаран». Сказка, предположительно, на русский язык ещё не переводилась.
Источник —
Бабалар сөзі: Жүзтомдық. — Астана: «Фолиант», 2011. Т. 74: Қиял-ғажайып ертегілер. — 432 бет.
ISBN 978-601-271-085-4
(Наследие предков: 100-томник. — Астана: издательство «Фолиант», 2011. Том 74: Волшебные сказки. — 432 с.)
стр. 171-174
Сказка # 36. Шаямардан патша.
Правитель Шаямардан
Был в стародавние времена один мулла и не было в мире никого, кто мог бы превзойти его в учености. В один день он сказал своей жене: «Скоро я умру. После моей смерти родится у тебя ребенок. Сейчас я напишу для тебя тумар (1), если родится мальчик, повесь ему этот тумар на правой стороне тела, если родится девочка, на левой. Будет этот ребенок муллой даже сильнее чем я сам».
Старик через некоторое время заболел, пролежал месяц в постели и умер. Прошли месяцы, годы прошли, и у его жены родился мальчик. Повесила она ему тумар на правой стороне тела. Когда мальчику исполнилось семь лет, отвела она его к мулле на обучение. Проучился этот мальчик у муллы до четырнадцати лет, но так и не научился даже грамоте. Вернул мулла мальчика матери, та поразилась: «Ойбай, неужели это тот самый мальчик, который по словам старика, должен был превзойти его в учености?!» — и отвела мальчика к сапожнику в ученики. Проработал мальчик у сапожника четыре месяца, не смог научиться даже шило втыкать. Тяжелая у них пошла жизнь. Нет в доме ни крошки еды, сам мальчик вырос, но не знает как на хлеб заработать. Пошла с ним мать на базар, купила ему осла и отвела его к мальчишкам, которые продавали на базаре дрова.
Стал он вместе с этими ребятами продавать дрова и кое-как кормиться этим. Вот как-то отправились они за дровами, как вдруг подул ветер и пошел дождь. Разбежались они кто куда, попрятались от дождя. Был у мальчика в руках небольшой нож. Сидел он и ковырялся этим ножом в земле, как вдруг вывернул из земли красивый камешек. Показал он этот камешек своим товарищам. Сказали товарищи: «Это драгоценный камень, может в этом месте еще что-то найдется», и стали раскапывать землю. Копали они, копали, и выкопали большой мельничный жернов. Приподняли они этот жернов, а под ним что-то ярко-желтое. Один из ребят и говорит мальчику: «Ты нашел это место, если это окажется чем-то путным, то большую часть заберешь себе, поэтому, давай, ты пробуй». Обмакнул мальчик палец, облизал, а это что-то сладкое. Распробовал он еще, наелся и воскликнул: «это же мед!». Бросили ребята дрова, принесли два ведра и стали продавать мед на базаре.
Но в один день мед стал заканчиваться. Сказали ребята мальчику: «Ты нашел это, и попробовал это тоже ты. Большую часть возьмешь себе, поэтому спускайся туда». Делать нечего, пришлось мальчику спуститься вниз. Выбрал он весь оставшийся мед, обвязался канатом и крикнул «тяните!». Стали товарищи вытаскивать его, но, когда он добрался до середины, обрезали канат. Упал мальчик обратно в колодец. Нет в колодце пищи, стал он своим ножом выскребать остатки меда. Вот как-то с одной стороны колодца начало спускаться что-то, со сверкающими глазами, похожее на кошку. Сшиб мальчик эту кошку и отрезал её голову.
Начал он своим ножом копать в той стороне, откуда появилась кошка. Копал, копал, и выбрался вдруг в какой-то светлый-пресветлый мир. Пошел он вперед и набрел на какой-то дом. Зашел он в этот дом, а он убран золотыми коврами и полон еды. Лег мальчик на золотые ковры и от золотых испарений заснул. В какой-то момент услышал он какие-то громкие звуки. Открыл мальчик глаза, а вокруг него множество драконов. Стали они препираться, один говорит: «я съем», другой: «нет, я». А мальчик лежит и притворяется, что спит. Вдруг раздался снаружи какой-то свист. Тут же все драконы почтительно склонились в направлении к дверям и все до единого вышли наружу. Обмерло сердце у мальчика: «Ну, видимо, этот точно меня съест».
Смотрит, а это маленький змей с желтой головой. Оказалось, что это правитель всех этих драконов, а звали его Шаямардан. Приблизился он к мальчику, решил мальчик: «сейчас он меня съест», а Шаямардан ему и говорит: «Эй, мальчик, ты меня не бойся, скажи, откуда ты пришел?». Мальчик: «Я — человек». Шаямардан сказал: «Годится». Порешили они на этом месте стать неразлучными друзьями. Велел змей драконам вскипятить им чаю, стали они пить чай с фруктами, спросил Шаямардан у мальчика: «Ни одной душе не удавалось сюда добраться. Как ты попал сюда?». Мальчик рассказал ему обо всем, показал и кошачью голову, бывшую у него в руках. Сказал Шаямардан: «Уу, да ты, оказывается, разорил одну мою казну». Еще больше перепугался мальчик. Змей ему: «Ай, мальчик, не пугайся того, что сделал! В этом мире у меня таких хранилищ сотни». Стали они дружить.
Вот прошли месяцы, годы, стал мальчик тосковать по дому. Сказал он змею: «Теперь я уйду, соскучился по матери». Змей ответил ему: «Если ты уйдешь, то я погибну, рано или поздно, расскажешь ты обо мне кому-нибудь. Не уходи». Мальчик: «Нет, если не уйду, не выдержу здесь больше, очень я тоскую по матери». Уперся мальчик, пришлось змею поневоле отпустить его. Сказал он ему при этом: «Как выберешься наружу, как бы тебя ни спрашивали, не говори обо мне, даже под угрозой смерти! И не ходи никогда в баню». Согласился мальчик, дал ему змей мешок и сказал: «Наполни этот мешок золотом, сколько сможешь унести». Набрал мальчик золота в мешок. Обнялись они со змеем напоследок, попрощались, и змей выпустил мальчика в одном месте.
Пошел мальчик и увидел своих прежних товарищей на коляске, запряженной пятью-шестью лошадьми, веселились они вовсю. Забрал он у них коляску, уложил в нее золото и приехал домой. А мать его уже лежит, умирает от голода. Разбогател мальчик, но никуда не выходил из дома. Но в один день закончился у него дома чай и он пошел на базар за чаем. Схватили его тут визири и говорят: «Идем в баню». А причина, по которой они собрались вести его в баню, была такая.
Заболел правитель этого города. Собрал он своих прорицателей, велел им заглянуть в свои книги. Сказали прорицатели правителю: «Есть такой правитель драконов Шаямардан, если зарезать его, сварить и выпить бульон, то выздоровеете, иначе, умрете». Но как его найти, спросил правитель, ответил один старик: «Соберите своих подданных, всех без исключения, и отправьте их в баню, так и найдете». Поэтому всех жителей сгоняли в бани.
Стал мальчик возражать: «Нет, я болен, если вымоюсь в бане, станет мне хуже. Не пойду я в баню». Но визири силой отволокли его в баню, смотрят, а у него по всему телу синие пятна. Сообщили визири мулле: «Тут у одного мальчишки все туловище в синих пятнах». Велел мулла: «Ведите этого мальчишку сюда!». Притащили визири мальчика, говорит ему мулла: «Сынок, говори, где ты его видел». Мальчик: «Отец, не видел я никого». Мулла сказал: «Сказано тебе говорить, так говори, не молчи, иначе вздерну я тебя на виселице!».
Молчит мальчик, накинули ему тогда на шею петлю из волосяного аркана и затянули, мальчик воскликнул: «Ийе, скажу». Отпустили его, мальчик снова упрямится: «Когда я вам обещал сказать?». Снова затянул мулла петлю, мальчик опять согласился признаться. Так обманывал он муллу несколько раз, наконец, мулла собрался его убить по-настоящему. Понял мальчик, что смерть неизбежна и отвел муллу туда, где он брал мед.
Сел мулла у колодца, начал читать заклинания, стал змей постепенно выходить оттуда. Поприветствовал мальчик змея, сказал ему змей: «Видишь, говорил я тебе, чтобы ты не уходил». Заплакали тут мальчик и змей. Захотел мулла взять змея, а тот: «Если ты возьмешь меня, я тебя тут же ужалю, пусть меня возьмет мальчик». Заплакал мальчик: «Нет, не возьму». Пригрозили визири: «Убьем, если не возьмешь», — тогда только напуганный мальчик взял змея и положил к себе за пазуху.
Принес он змея к правителю города. Собрался мулла зарезать змея, а тот: «Если будешь ты меня резать, тут же ужалю я тебя, пусть режет меня мальчик». Мальчик: «Не буду резать». Визири: «Режь, злодей, а то сейчас голову отрубим». Напуганный мальчик зарезал змея. Вот закончил он его резать, собрался мулла положить змея в котел и развести огонь, как змей произнес: «Если ты будешь разводить огонь, тут же ужалю тебя, пусть огонь разводит мальчик, а ты уходи». Позвал мулла мальчика: «Сынок, ты уж теперь разведи огонь и свари змея, когда в первый раз вскипит бульон, выпей его сам, когда во второй раз — дай правителю, а бульон, вскипевший в третий раз, выпью я сам, а мясо раздели между мной и правителем».
Ответил мальчик: «Хорошо», и стал разводить огонь. Кипящий в котле змей и говорит ему: «Мальчик, нет для тебя теперь меня, когда я сварюсь, ты первый бульон отдай мулле, второй — правителю, а третий выпей сам. Мясо мое раздели с правителем и съешь». Отдал мальчик первый бульон мулле. Выпил мулла бульон и сошел с ума, стал биться головой о камни. Второй бульон мальчик отдал правителю — выздоровел правитель. Третий бульон мальчик выпил сам, а мясо они съели с правителем. После этого овладел мальчик языком всех живых существ на свете, стал самым сведущим муллой в мире, достиг того, о чем мечтал.
1. Тумар — у казахов и киргизов талисман-оберег треугольной формы, носимый на теле, в который зашивался какой-нибудь священный текст (написанный на бумаге, ткани или пергаменте), чаще всего сура из Корана.