Рассказ моя семья на чувашском языке

Хура хыççăн шурă килет, шурă

хыççăн каллех хура таврăнать…

Çак çаврăнура çынсен шăпи хуллен шăвать,

Хурипе шуррине тутантарать.

Виталий Родионов

«Шăпаран иртме çук»,- теççĕ ваттисем. «Çуралсан ачан çамки çине унăн пулас шăпине çырса хунă»,-тенине те илтме пулать. Анчах кама еплерех шăпа пÿрнине никам та калама пултараймасть. Шăпа кĕнекин хăйĕн вăрттăнлăхĕ пур иккен.

Ватă çынсем хăйсен пурнăçĕ çинчен хаваслансах каласа параççĕ. Эпĕ пурнăç тути-масине аванах ас тивсе курнă çынсен аса илĕвĕсене итлеме юрататăп. Вĕсем ĕлĕкхи пурнăç çинчен хаçат-журнал тăрăх мар, хăйсен чун-чĕри витĕр иртнĕ хĕн-хурсене, асапсене, савăнăçсене чăн-чăн туйнă, курнă, пĕлнĕ.

Акă ман кукамайпа кукаçи те хăйсен ачалăхĕ, çамрăклăхĕ çинчен каласа пама юратаççĕ. Эпĕ вара питĕ тимлĕн итлесе ларатăп та, вĕсемпе пĕрле пулнă пекех туйăнать. Таса чуна вараламасăр, пĕр-пĕрне пĕр сивĕ сăмах каламасăр, юратса, хисеплесе пурăннă вĕсем. Ватăсен хурипе шурри чылай пулнă ĕнтĕ, вĕсен мĕн каламалли пурах.

Манăн ват кукаçи, Семёнов Аким, колхоз йĕркелесе яриччен пилĕк çул лавккара ĕçленĕ. Питĕ ырă кăмăллă, хисеплĕ çын пулнă вăл. Çĕнĕ саманасем пуçлансан ăна колхозра завхоз ĕçне шанса панă. Пин те тăхăр çĕр вăтăр иккĕмĕш çулта, сехер вăхăтсем пуçлансан, ăна ĕçленĕ çĕртенех ним каламасăрах таçталла ăсатнă. Ун чухне ăçта ăсатнине, мĕншĕнне никам та пĕлмен. . Ват кукаçине, Çемене, ним айăпсăр тĕрмене ăсатнă. Сталин саккунĕсем улшăнсан айăпсăр ăсатнă çынсене реабилитаци тăва пуçланă. Анчах ват кукаçи унччен пурăнайман. Халĕ ăна мĕншĕн айăпланине, ăçта вилнине никам та пĕлмест. Пин те тăхăр çĕр вăтăр çиччĕмĕш çулта вăл киле таврăнать. Вара каллех ман ват кукаçи пин те тăхăр çĕр хĕрĕх пĕрмĕш çулччен колхозра тăрашса, вăй хурса ĕçлет. Акимов Алексей платник та пулать, комбайнпа та ĕçлет. Пин те тăхăр çĕр хĕрĕх пĕрмĕш çулта вăл хăй ирĕкĕпе хăрушă вăрçа тухса каять. Аслă Çĕнтерÿ çулĕччен хаяр çапăçусене хутшăнать. Киле йывăр аманса таврăнать. Ват кукаçи пĕр вăхăт колхоз председателĕ пулса вăй хурать. Мĕн чире кайичченех вăл ялта тăрăшать: бригадир та пулать, ферма заведующийĕ те. Ытти ĕçсенчен те пĕрре те пăрăнмасть. Чире те парăнмасть, çÿренĕ çĕртех вилсе каять.

Манăн кукамай, Акимова Аксинья, çав тери ĕçчен çын пулса ÿснĕ. Ăçта кăна ĕçлемен ĕнтĕ вăл ĕлĕкхи йывăр вăхăтсенче! Вăрçă пуçлансан, кукамай вун пиллĕкре чухне, Нижнетроицк енне вăрман касма кайнă. Ун хыççăн колхозра тĕрлĕ-тĕрлĕ ĕçсене хутшăннă: çулла утă çулнă, кĕр кунĕсенче лашапа тырă турттарнă. Бригадир мĕн хушнă, çавна тунă. Кукамайăн пĕрремĕш упăшкине халăх тăшманĕ тесе тĕрмене ăсатнă. Çавăнпа кукамая халăх тăшманĕн арăмĕ тесе ултă çул ферма кĕтĕвне кĕттернĕ. Вăл кунĕпе фермăра тăрăшнă: ĕне сунă, пăру пăхнă, кĕтÿ кĕтнĕ. Питĕ нумай вăй хунă вăл хăйĕн пурнăçĕнче. Пĕр ĕçрен те хăраса тăман, ÿркенмен. Пурне те юратса, тăрăшса ĕçленĕ. Халĕ те кукамай, ватăлнă пулин те, ĕçсĕр лараймасть. «Виличчен те алăран ĕç ан кайтăрччĕ»,- тесе яланах сăмахлать.

Манăн кукаçи те, Алексей Семёнович, йывăр вăхăтра пурăннă. Ват кукаçине тĕрмене ăсатнă чух, вăл ача пулнă, шкула çÿренĕ. Анчах репрессине пула вăл малалла вĕренеймен. Çавăнпа ултă класс кăна пĕтерейнĕ. Кукаçи питĕ ăслă, шеп çын пулнă. Хăрушă вăрçа вăл çамрăклах тухса кайнă. Çапăçу хирĕнче пулемётчик пулнă. Кукаçи вăрçăра чылай çапăçăва хутшăннă. Смоленск хулине хăтарнă чух ăна уринчен амантнă. Ури сусăрланнă пулсан та вăл киле сывă таврăннă. Ун чухне Алексей Семёнович çирĕм çиччĕре пулнă. Кукаçие вăрçă ветеранĕ тесе хисеплесе медаль тата Аслă Аттелĕх вăрçă орденĕ панă. Вăл питĕ хăюллă, çирĕп сывлăхлă, чăтăмлă çын пулнă. Кукаçи нимĕнле хăрушлăхран та хăраса тăман. Шкулта вĕренме май килмен пулсан та вăл çав тери хитре ÿкеретчĕ. Эпĕ ăна ас тăватăп-ха: ман валли кукаçи тĕрлĕ чĕр чунсен сăнарĕсене ÿкерсе паратчĕ, вĕсем çинчен ăнлантаратчĕ. Манпа калаçма юрататчĕ. Унăн ÿкерчĕкĕсене эпĕ тирпейлĕ усратăп. Кăмăл хуçăлнă вăхăтра вĕсене пăхса ларсан чунăм уçăлса каять. Кукаçипе ăшшăн пуплешнĕ пекех туйăнать.

Тата манăн хамăн асанне çинчен каласа парас килет. Унăн ячĕ Елена Степановна. Эпĕ асаннене лайăхах ас тумастăп: ун чухне пĕчĕкрехчĕ-ха. Ун çинчен мана атте каласа пачĕ. Елена Степановна та çав тери ĕçчен çын пулнă иккен. Вăрçă

вăхăтĕнче вăл вун виççĕре кăна пулнă пулин те ытти ачасемпе фермăра пăру пăхнă, хирте çум çумланă, утă пуçтарнă. Ахальтен мар ăна «Ĕçре палăрнăшăн» медальпе чысланă. Асатте вилнĕ хыççăн асанне тăватă ачине пĕччен ура çине тăратать. Вĕсем пурте хисеплĕ çынсем. Асанне мĕн виличчен тăрмăшса ĕçленĕ.

Асаттене те, Ильин Михаила, эпĕ курман. Вăл, атте каланă тăрăх, паттăр çын пулнă. Вăрçăра танкист пулса Кенигсберг хулине çитнĕ. Унта ăна йывăр амантнă хыççăн киле ăсатнă. Вăрçă пĕтсен, суранĕсем тÿрленмен пирки, вăрахах та пурăнайман.

Çапла манăн çемье историйĕ пуян та калăплă. Эпĕ хамăн çавăн пек хăюллă та ăслă, хастарлă та пултаруллă несĕлпе: ват кукаçипе, Акимов Семёнпа, кукаçипе, Алексей Семёновичпа, кукамайпа, Аксинья Романовнăпа, асаннепе, Елена Степановнăпа, асаттепе, Ильин Михаилпа, мухтанатăп, мăнаçланатăп. Вĕсем, чăнах та, Пушкăртстан историйĕнче тарăн йĕр хăварнă. Вĕсем çав тери лайăх, тĕрĕс пурнăç пурăнса ирттернĕ тесе шутлатăп эпĕ. Пирĕн те вĕсенчен тĕслĕх илсе пурăнасчĕ, вĕсем пекех хисеплĕ çын пуласчĕ, ĕмĕре чыслă ĕçпе, таса кăмăлпа, пуян ăс-хакăлпа, çĕр çинчи тивĕçе туйса пурăнса ирттересчĕ, ырă ят хăварасчĕ .

Районный конкурс сочинений, посвящённый дню Республики и Году литературы «Пою мою республику»

Моя семья – моя крепость

Тинякова Александра Анатольевна

11 класс

муниципальное общеобразовательное

казённое учреждение

средней общеобразовательная

школа с. Нижнеулу-Елга

муниципального района Ермекеевский

район Республики Башкортостан

Ильина Любовь Геннадиевна

Войти через Google

или

Запомнить меня

Забыли пароль?

Çемье
телейĕ мĕнре-ши?

 
   Ҫемье телейĕ – атте-анне пурри тата вĕсен ăшши.

   Атте! Анне!  Чăвашсен ытарайми
 ҫепĕҫ  сăмахĕсем. Вĕсен ячĕпе темĕн чухлĕ ырă сăмахсем калас килет, ҫуммăн
ларса ăшшăн калаҫас килет, ыталаса илсе чĕререн тав тӑвас килет. Ытла та ăслă
вĕсем, ытла та кăмăллă ҫынсем. Хăйсен мĕн пур лайăх енне пире халаллаҫҫĕ,
ăс-тăн параҫҫĕ,тĕрĕс ҫул ҫине тăма пулăшаҫҫĕ. Эпир вĕсенчен вĕренсе пыратпăр,
вĕсене тĕслĕх вырăнне хуратпăр.

  Кашнинчех   эпир
радиопа аттепе аннене халалласа юрăсем юрланине, сăвăсем каланине илтетпĕр.  Ах!
 Ҫак  ылтăн сăмахсене илтсен чун-чĕре савăнать,  кăмăл ҫĕкленет. Еплерех чуна
ҫĕклентереҫҫĕ ҫак сăмахсем.

  Ку вăл – аттепе аннене
хисеплени, вĕсене хыттăн юратнине пĕлтерет. Чăваш литературинче те атте – анне
сăнарĕ тĕп вырăнта тăрать. Акă Василий Давыдов-Анатри те  хăйĕн сăввинче аннене
тав туса, ăна мухтаса сăвă йеркелесе ҫырнă:

Анне
мана телей пиллет,

Ҫурхи
чипер хĕвелĕм тет,

                                         
Хĕвелĕм, тет юратнипе,

                                         
Юратнипе, савăннипе.

                       
Анне мана кун-ҫул пиллет,

                       
Тăван кил-ҫурт тĕрекĕ тет,

                       
Тĕрекĕ тет, куҫран пăхса,

                              
Куҫран пăхса, чунтан шанса.

      Чăваш поэчĕ Петĕр
Хусанкай та амӑшне халалласа поэма ҫырнă.

                                      
Суха касси пек тарăн пĕркеленчĕк,

Ҫат
тытнă тутуна яланхи пек.

     
Ик куҫ харши раснах йĕрленчĕ,-

    
Унта пайтах пытарăннă инкек…

Ҫапла сăнарланă хăйĕн
юратнă амăшне чӑваш хал

     Ман хамăн та атте –
анне пур,вĕсем –кил ăшши, чун ăшши. Вĕсенчен хакли никам та ҫук. Пирĕн пысăк
ҫемье Кӳлхĕрри Карай ялĕнче пурăнать. Эпир йышлăн: атте, анне, пĕчĕк шăллăм,
асанне, асатте тата эпĕ. Манăн аннене Марина тесе чĕнеҫҫĕ.Вăл бухгалтер пулса
ĕҫлет. Анне пире мĕн пĕчĕкрен ĕҫе хăнăхтарса ӳстерет. Эпир анне ĕҫрен киличчен
хуҫалăхра тупăшса ĕҫлетпĕр. Манăн та анне пекех ĕҫчен, ăслă, пысăк чунлă ҫын
пулас килет.

Аттене ялта Радислав тесе
чĕнеҫҫĕ.Вăл Мускава ĕҫлеме ҫӳрет. Мĕн пĕчĕкрен атте пирĕнпе пĕрле конструкторсенчен
тĕрлĕ япаласем пуҫтаратчĕ, халĕ вара пысăк ĕҫсем тума тăрăшать: трактор пуҫтарчĕ,
тимĕр авса хитре картасем турĕ тата ытти те. Пĕчĕк шăллăм та аттене кура тĕрлĕ
япаласем конструктăрпа пуҫтарма тăрăшать, атте ун ĕҫне хакласа  хĕпĕртенине
курсан вара савӑнать, хăйне пысăк ҫын пек туять.

 Асаннене  Калисса тесе
чĕнеҫҫĕ. Унăн та алли  ылтăн.
Вăл пире тĕрлĕ  тăхăнмалли тум ҫыхса парать, хитре шăрҫасемпе тирпейлĕн тĕрлет.
Ăна кура эпĕ те тĕрлеме тытăнтăм, йывăрлăх сиксе тухсан
тӳрех асанне патне чупатӑп.

Манăн асатте Петĕр ятлă. Вăл
пирĕн килте чи ăсли шутланать. Асаттепе асанне иккĕшĕ те пенсие тухнă, ҫавăнпа
килте вĕсем пире хуҫалӑхри ĕҫ-хĕле пуҫтарса пулăшаҫҫĕ.

Пирĕн ҫемье пысăк.  Ку
мана питĕ савӑнтарать, мĕншĕн тесен нихӑҫан та кичем мар,  йĕри-тавра сана
юратакан, пулӑшма хатĕр аслисем. Пĕрре-иккĕ кӑна та мар- тӑваттӑн.

 Телевизорпа час-часах
ашшĕпе амăшĕсĕр ӳсекен ачасем ҫинчен кӑтартаҫҫĕ. Вĕсен кăмăлĕ те сивлек. Мĕн
чухлĕ ача нуша курать, ҫак ӳкерчĕк чуна хурлантарать.     Шел пулин те,
ашшĕ-амăшне ĕмĕр кӳренсе пурăнмалла суран тăвакан хĕрсемпе ывăлсем те пур-ха
пирĕн хушăра. Тахҫан чи юратнӑ ҫынсем пулнӑ, пурӑна-киле ватӑлнӑ ашшĕ- амăшне
хăйсем пăхас вырăнне ваттисен ҫуртне кайса яракансем сахал-и тата?

     Ман шутпа, ватăсене
хисеплемелле, ырă сăмахсем каласа чунĕсене ăшăтмалла, йывăр вăхăтсенче пулăшса
пымалла, аякра пулсан – тăван киле манмалла мар. Ҫемье телейĕ пĕр-пĕрне
юратнинче, хисепленинче, упранинче.

     Хĕвел хăй
ăшшине ҫĕр ҫине еплерех сапалать, аттепе анне те ҫавăн пекех чун-чĕре хĕрӳлĕхне
пире парнелеҫҫĕ. Ҫак пуянлăха ҫухатас марччĕ, упраса пурăнасчĕ, ватлӑх
кунĕсенче вĕсемпе те пирĕн ӑшӑ пуласчĕ.

Анна
Кузьмина,

Пĕтĕмĕшле
пĕлӳ паракан Трак вăтам шкулĕнчи 10-б класс.

Ытарайми
атте-анне

  Кăҫал Чăваш Республикинче Аннепе Атте ҫулталăкĕ
тесе палăртрĕҫ. Шухăшласа пăхсан тĕлĕнсе каймалла вĕт: тăванлăх, атте-анне
ҫинчен калакан ваттисен сăмахĕсем, юрă-сăвă пирĕн халăхăнни пек урăх никамăн та
ҫук пулĕ. «Аҫупа аннӳне хисепле, хăвнах лайăх пулĕ», «Ача-пăчана мул париччен
ăс пама хушнă», «Ашшĕсĕр ача-ҫур тăлăх, амăшĕсĕр ача- хăр тăлăх»,- янăраҫҫĕ
хăлхара ăса вĕрентекен сăмахсем.

    И.Н.Ульянов ячĕллĕ Чăваш патшалăх
университетĕнче пĕрле вĕреннĕ тантăшăм Галя Дмитриева (халĕ унтанпа хушамачĕ
улшăнчĕ те пулĕ) манăн хĕр чухнехи дневник ҫине тахҫан ҫапла сăвă ҫырса хунă:

                                                         
Ачалăх!

                                                         
Манăҫми ҫĕр-шыв!

                                                         
Хуп сăпкана ват асанне

                                                         
Сăвăласа сиктернине,

                                                         
Аннен хитре юррисене

                
                                         Ĕмĕрлĕхех ăша эп хыврăм…

«Аттепе
анне пулсассăн Пуринчен те эп пуян…» — янраттарать тепĕр чух Чăваш наци
радăвĕпе Виталий Адюков маҫтăр, вăйăҫă. Çаплах, аттепе анне пулсассӑн эпир чи
маттуррисем, чи пултаруллисем.

     
Атте-аннеҫĕм…Çак сăмахсем чунри мĕн пур ачашлăха пĕр ҫĕре пухса чĕрере киленӳ
ҫуратаҫҫĕ. Мĕн тери пысăк та вăйлă асамлăхпа тулса ларнă вĕсем! Сасăпа калатăн
та вĕсене, тӳрех пурăнас килсе каять, пĕр харăс пин ĕҫ туса пăрахассăн туйăнать,
ҫак тĕнчери хăвăн пĕлтерĕшне витĕр ăнкарса илетĕн…

     
Аттепе анне  иккĕшĕ те ҫут  тĕнчере чи ҫывăх та хаклă ҫынсем! Вĕсем пулман
пулсан ҫак ҫĕр ҫинче эпир те, икĕ ывăлпа икĕ хĕр,  пулмастăмăрччĕ. Эпир вĕсен
вăрринчен ҫуралса кун ҫути курнă. Вĕсем пире ҫак пурнăҫа юратма, йывăрлăхсене
ҫĕнтерме вĕрентмен пулсан, тен, эпир ҫак ҫĕр ҫинче утса ҫӳреймĕттĕмĕр те-и?

    
Шел те, ҫут тĕнче хăналăх тесе ахальтен каламан пулĕ ҫав. Атте, Егор
Порфирьевич Порфирьев, Аслă аттелĕх вăрҫинче пулнăскер, пирĕнтен уйрăлса кайни
35 ҫул иртрĕ. Ĕҫчен ҫынччĕ вăл, ик алла пĕр ĕҫ тетчĕ, ним тума та ӳркесе тăмастчĕ,
чăн-чăн кăптăрмăш чăвашчĕ, хăть ҫулла, хăть хĕлле аллинчен ĕҫ
каймастчĕ;
ҫăва тухсан- платник, хĕлле- ҫăмат ăсти; выльăхĕ-чĕрлĕхĕ кил хушши тулли.    

     
Ял ҫумĕнчи Туканаш вăрманĕнче унпа юнашар тăрса пĕрремĕш хут алла ҫава тытса
утă ҫулма вĕренни, ҫиме юрăхлă е наркăмăшлă кăмпасене уйăрма вĕрентсе тулли
витресемпе ура айĕнчи хăрăк туратсене шартлаттарса вăрман тăрăх утни,
атте-аннепе пĕрле ял варринчи Мăн пĕвере «хам ҫиеле, шапи аяла» тесе пĕрремĕш 
хут шывра ишме вĕренни аса килсе чуна хумхантараҫҫĕ. Хĕллехи каҫсенче тата:
пуҫа ҫĕмĕрен-ҫĕмĕрен – кăткăс задача нимĕнле те парăнасшăн мар, тепĕр пӳлĕмре
вăл е ку ĕҫпе аппаланса ларакан  атте патне  чупатăн. Мĕнле пулăшмĕ-ха юратнă ачине,
пурнăҫри пулăмсем урлă ăнлантарма тăрăшатчĕ. Йывăрах та пулман иккен пуҫватмăш,
тавҫăрулăх кăна ҫитмен.

      
Аттен амăшĕ (пирĕн енче мамак теҫҫĕ) икĕ ывăл тата пĕр хĕрпе 28 ҫултах
мăшăрĕсĕр тăрса юлнă. Самани йывăр пулнă, арҫын ĕҫне те, хĕрарăмăнне те хăйĕнех
тумалла.  Аттен тăватă класс кăна вĕренме май килнĕ. «Тăлăх нуши тăхăр сыпăклă
тенĕ пек, хĕл варринче кăмака хутма вутă пĕтрĕ, ялти вăй питти арҫынсемпе тăхăр
ҫулхи ача мăн вăрмана вутта тухса кайрăм»,- ачалăхне аса илсе куҫҫулленетчĕ
тепĕр чухне атте.  Çапла мĕн пĕчĕкрен куршанак ҫыпҫăннă, вăл е ку ĕҫе уяса
тăман. «Тăлăх йывăҫа тăвăл хуҫать те хавшатса хăварать»,- тенĕ авал. Кăмăлĕпе
йăвашчĕ атте. Çемьере киревсĕр, хăр-хар калаҫу илтмен нихҫан та. «Атте, мĕнле лайăх
эсĕ пирĕн, Кĕркури Кольки (пирĕнпе юнашар пурăнатчĕҫ) ачисене те тем тĕрлĕ
киревсĕр сăмахсемпе вăрҫать»,-теттĕмĕр пускилсене хĕрхенсе (вĕсем пирĕн пата ашшĕнчен
хăраса час-часах тарса пыратчĕҫ). Атте вара: «Эпĕ тăватă класс кăна вĕреннĕ вĕт,
вăл вырăс сăмахĕсене ăҫтан пĕлем»,-текелетчĕ ҫурма
шӳтлесе.

      
Мĕншĕн асра ҫеҫ-ши ҫав манăҫми самантсем? Мĕншĕн вĕсене куҫ хупса илмелĕх те
пулин каялла тавăрма ҫук-ши? Çавăн пек салхуллă самантсенче анне сăнарĕ куҫ
умне  тухать. Елен тетчĕҫ ялта, хут ҫинче — Елена Игнатьевна. Анне питĕ
пултаруллă,ĕҫчен, тарават хĕрарăмччĕ. Пурнăҫĕнчи вăй питти ҫулĕсене колхоз
ферминче дояркăра ырми-канми ĕҫлерĕ, тивĕҫлĕ канăва «Хисеп палли» орденпа
тухрĕ. Ун чухнехи фермăсенче ĕҫ ирхине виҫĕ сехетренех пуҫланатчĕ, пĕтĕм ĕҫе
алă вăйĕпе тунă.

       
Аннен ҫамрăклăхĕ, вăл вăхăтри ытти хĕрсенни пекех, вăрҫă вăхăтне лекнĕ: шартлама
сивĕре Ҫĕмĕрле вӑрманĕнче вутӑ хатĕрлени, Ивановăри торф предприятийĕсем,
Челябинскри ҫар завочĕ… Куҫҫулĕпе аса илетчĕ анне ҫак йывăр вăхăта.

 
      Вӑрҫӑран пĕр пӳрт урлӑ пурӑнакан маттур каччӑ тĕрĕс-тĕкел таврӑннӑ,
пускил хĕрĕпе пĕрлешсе ҫемье ҫавӑрнӑ. Тату, йĕркеллĕ пурӑнакан ҫемьере тӑватӑ
ача ӑмӑртмалла ҫитĕнтĕмĕр. Анне иртен пуҫласа каҫчен колхоз ферминче
тимлет.Эпир шкултан таврӑнсан хуҫалӑхри ĕҫсене вӑй ҫитнĕ таран пурнӑҫлаттӑмӑр, канмалли
кунсенче аннене пулӑшма та каяттӑмӑр.

      
Вӑрҫӑ хыҫҫӑнхи вунӑ ҫуллӑхра хальхи пек лавккара пыр та ил тавар пулман,
ытларах килте ҫĕлетсе тӑхӑннӑ. Анне те пире кашни уяв валли ҫĕнĕ кĕпесем ҫĕлесе
паратчĕ: виҫет, касать, Ир тӑнӑ ҫĕре пиччепе шӑллӑмӑн кĕписем, аппапа иксĕмĕрĕн 
ҫĕнĕ платьесем юмахри пек ҫакӑнса тӑратчĕҫ, хӑй ҫук, тĕттĕмлех фермӑна васканӑ.
Хӑш вӑхӑтра ҫывӑрнӑ-ши анне? Аса илетĕп те тĕлĕнетĕп:анне кӑмӑлсӑрланнине е
ывӑннине нихҫан та палӑртмастчĕ, фермара та , килте те юрла-юрла ĕҫлетчĕ, тем
тума та ĕлкĕретчĕ.Тӑватӑ ҫул хĕне кайса ура ҫине тӑмасӑр выртакан хунямине те
пĕр сивĕ сӑмах  каламан. Пур ҫĕре те ал ҫитернĕ, пуҫа усман, ахлатман. Ҫапла
ĕнтĕ вӑл чӑваш хĕрарӑмĕ, мĕн кӑна  курман пулĕ эс хӑв пурнӑҫунта, мĕн кӑна
тӳсмен. 

       
Ҫул хыҫҫӑн ҫул иртрĕ..Аттепе анне тахҫанах ҫук пирĕнпе юнашар. Пурӑннӑ вӑхӑтра
вĕсене чун-чĕререн юратнине, вĕсем ҫĕр ҫинче чи хаклӑ ҫынсем пулнине калама
,тен, яланах аса та илмен пулĕ. Аттепе аннене ҫухатсан, чĕрере вĕсен выранĕ
пушанса юлсан тин эсир пирĕн пурнӑҫра мĕн тери пысӑк пĕлтерĕшлĕ пулнине ӑнланса
илетĕн. Ҫулталӑкра пĕрре сирĕн вил тӑприсем ҫине ҫитсен темшĕн-ҫке  уяр ҫанталӑкра
та ҫумӑр ҫӑвать. Ҫула май тӑван яла ҫуралнӑ киле кĕретĕн.  Ирĕксĕрех пĕр поэтӑн
сӑввинчи йĕркесем аса килеҫҫĕ:

Аттепеле анне  ҫĕр-шывĕнче

        Хӑй ҫулĕнчен те ҫамрӑкрах
тĕнче.

Кунта эс хӑв та чунупа
пуян,

          Кашни
килмессерен ҫамрӑкланан…

Ҫапла
вӑл-ачалӑх сӑпки: йĕри-тавра аса илӳ, ҫамрӑклӑх, атте-аннепе ҫыхӑннӑ вырӑнсем.
Пĕр самантлӑха та пулин, темиҫе ҫул каяллахи пек, пурне те сывӑ,чĕрĕ, телейлĕ курӑттӑм.
Шел, пулни-иртнине каялла тавӑрма ҫук.

    
 Иртнĕ кунсен сăваплă, ырă ҫутине аса
илсе пуриншĕн те ҫĕре ҫити пуҫăмăрсене таятпăр. Эпир сирĕн умăрта ĕмĕр-ĕмĕр
парăмлă.

Ю. Кузьмина,

чӑваш
чĕлхипе литературине вĕрентекен.

Слайд 1

Урок чувашского языка 2 кл. Тема: « Ç емье» Туктарова Татьяна Ивановна Учитель начальных классов МБОУ «Староскркинская СОШ»

Слайд 2

— Сывлăх сунатăп сире ,ачасем! — Сывлăх сунатпăр, вĕрентекен!

Слайд 3

Шăппăн ларăр, шăппăн ларăр. Урок пырать ку класра. Эп вулатăп, эп çыратăп, Калаçатăп чăвашла. Наш девиз на уроках чувашского языка:

Слайд 4

Семья Çемье

Слайд 5

Семья Çемье Какая тема сегодняшнего урока? Какая цель урока?

Слайд 6

Будем говорить о семье. Будем читать и переводить текст о семье. Будем рассказывать о своей семье.

Слайд 7

Ç емье Составьте звуко -буквенную модель этого слова

Слайд 8

Ç Е МЬ Е

Слайд 9

Запомни: После разделительного мягкого знака буква е обозначает два звука. Послушай и повтори: [ й э ] – ç емье.

Слайд 10

Проговори вопрос и ответ. Сир ĕ н ç емьере ми ç е ç ын? Пир ĕ н ç емьере ви çĕ ç ын. Скажи, каким словом было заменено слово сир ĕ н при ответе? Расскажите, а у вас сколько человек в семье?

Слайд 11

Упр. 2 стр. 62 Послушайте и назовите номера картинок, про которую можно сказать: Ми ç ем ĕ ш ӳкерч ĕ к çинчен каласа пулать: «Ку ç емьере ви çĕ ç ын». «Ку ç емьере ç ич ĕ ç ын». «Ку ç емьере улт ă ç ын».

Слайд 12

Словарь ĕçĕ: Анне — мама Атте — папа Кук а мăй — бабушка Кук а çи – дедушка Асанне – бабушка Асатте — дедушка Аппа- старшая сестра Й ă м ă к- младшая сестра Пичче — старший брат Ш ă лл ă м — младший брат Упр. 3 стр. 62 Найдите в «волшебном» прямоугольнике восемь слов по теме « Ç емье»

Слайд 13

Числосем-числа 20 — ç ир ĕ м 30 — в ă т ă р 40 — х ĕ р ĕ х 50 — алл ă 60 — утм ă л 70 — ç итм ĕ л 80 — сак ă р вунн ă 90 — т ă х ă р вунн ă 100 – çĕ р

Слайд 14

Физкультминутка: 1,2,3 , 4 –пирӗн вӑйлӑ пулмалла 5,6,7,8 – физкультура тумалла. Аллӑрсене çӗклӗр, аллӑрсене сарӑр Аллӑрсене ярӑр, шӑппӑн ларӑр! Кай ă к в ĕç ет. Пул ă ишет. Упа утать. Мулкач сикет. Йыт ă чупать.

Слайд 15

Упр.4 стр.63 Прочитайте текст «Пир ĕ н ç емье», заменяя точки словами.

Слайд 16

Ыйтусене хуравлăр: Даша ми ç е ç улта? В ă л ми ç ем ĕ ш классра в ĕ ренет? Ун ă н ам ă ш ĕ мен ятл ă ? Ам ă ш ĕ ми ç е ç улта? Ун ă н ашш ĕ мен ятл ă ? Ашш ĕ ми ç е ç улта? Ун ă н й ă м ă к ĕ мен ятл ă ? В ă л ми ç е ç улта? Маша ăç та ç ӳрет? Маша м ĕ нле х ĕ р ача? Даш ă н семьи м ĕ нле пур ă нать?

Слайд 17

Прочитай стихотворение Маши: Тусл ă , пыс ă к ç емьере Эпир пур ă натп ă р. Ырл ă х (добро),сывл ă х П ĕ р- п ĕ рне (друг-другу) Кашни кун сунатп ă р (желаем). Какая главная мысль стихотворения Маши? Домашнее задание: выучить наизусть стихотворение Маши.

Слайд 18

Чем сегодня на уроке занимались? Что нового узнали на уроке?

Слайд 19

Узнали перевод слова семья на чувашский язык. (семье) Узнали, что слове семье орфограмма: разделительный мягкий знак. Составляли звуко-буквенную модель слова семье. Узнали, что при ответе на вопрос слово сир ĕ н заменяется словом пир ĕ н. Вспомнили как называются члены семьи. Вспоминали как называются числа на чувашском языке. Рассказали сколько у нас в семье человек. Читали на чувашском языке и переводили на русский язык Отвечали на вопросы по тексту.

Слайд 20

Нарисуйте на листочках тот смайлик, который отражает ваше состояние.