Шупашкар (выр. Чебоксары) — Раççейри хула, Чăваш Республикин тĕп хули. Атăл юханшывĕн сылтăм çыранĕнче вырнаçнă пысăк порт. Атăлçи тăрăхĕнчи чи пысăк тĕн, экономика, политика, ăслăлăх, культура тата спорт центрĕсенчен пĕри.
Шупашкар хули округне йĕркелет. Шупашкар хулин округĕ Муркаш, Красноармейски, Çĕрпӳ, Сĕнтĕрвăрри районĕсемпе тата Çĕнĕ Шупашкар хулипе чикĕленет.
Хула кунне çурла уйăхĕн виççĕмĕш вырсарни кунĕнче паллă тăваççĕ. Шупашкарта пĕтĕмпе 497 618 [1]çын пурăнать.
Тавралăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Шупашкар Чулхулапа Хусан хулисем хушшинче, Атăл юхан шывĕн сылтăм çыранĕнче вырнаçнă. Шупашкар виçĕ района пайланать: Калинин районĕ, Ленин районĕ, Мускав районĕ тата Атăл лешьенчи çĕр тытăмĕ.
Шупашкартан инçех мар хула-спутникĕ Çĕнĕ Шупашкар вырнаçнă. Унта пĕтĕмпе 125 пин çын пурăнать.
Чăваш Енĕн тĕп хули[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Шупашкарти православи чиркĕвĕ
1920 çулта Шупашкар Чăваш автономлă облаçĕн тĕп хули пулса тăрать. 1925 çулхи ака уйăхĕн 21 Чăваш автономлă облаçе Чăваш АССРĕ çине куçарнă. Шупашкар Чăваш АССРăн тĕп хули пулса тăнă.
Кун-çулĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Тĕплĕнренрех Шупашкар историйĕ статьяна вулăр.
Хула пулса кайни[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Каховский Василий Филиппович профессор ирттернĕ археологи экспедицийĕ кăтартнă тăрăх, Шупашкар пулса каяс умĕн çак вырăнта хула евĕр хулаш пулнă. Вăл XIII — XIV ĕмĕрсем хушшинче йĕркеленнĕ, унта пăлхар-чăвашсем пурăннă.
Венецири Францискпа Доминика Пицигани 1367-мĕш çулхи пысăк картти çинче тата Каталинскин 1375-мĕш çулхи атласĕн виççĕмĕш картти çинче Шупашкар вырăнĕнче ятсăр хула тăнă. Маларах тунă карттăсем çине таянса 1459-мĕш çулта Фра-Мауро Альфонс V Португали патши валли карттă хатĕрленĕ. Унта Шупашкар вырăнĕнче Вăта-Сувар (выр. Веда-Суар) хули тăнă. Апла пулсан та хулана 1469 çулта никĕсленĕ тесе палăртаççĕ. Шăпах çак çулта вырăс летопиçĕнче Шупашкар пирки пĕрремĕш хут асăннă. Летопиç тăрăх, хулара ирĕк халăхсене пусмăрлас тесе Хусана каякан Иван Дмитриевич Рун воевода чарăннă.
Хаяр Йăван 1555 çулта вырăнти халăхсене алăра тытса тăрас тесе кунта вырăссен çар хӳтлĕхне çĕклеме хушнă.
Хулан хӳтлĕхĕ пулнă. Пăлхавçăсем ăна темиçе хут та çунтарса янă, юлашки хут çунса кайнă хыççăн ăна урăх хăпартман.
Историксем хула пулса кайнă çула тепĕр хут пăхса тухма хистеççĕ. Юлашки археологи тĕпчевĕсене кура, Шупашкара XIII ĕмĕртех Сăвар хулинчен куçса килнĕ пăлхарсем йĕркеленĕ.
Хула йĕркеленнĕ тапхăрсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Пĕрремĕш тапхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Пĕрремĕш тапхăра 1555 çулччен тесе палăртма пулать. Авалхи хулаш Чебоксарка вăррийĕн айлăмĕнче икĕ çыран хĕррипе вырнаçнă пулнă. Асăннă тапхăрăн архитектура палăкĕсем сыхланса юлман. Хуралтăсем пулни çинчен археологи тĕпчевĕсенчен кăна паллă. Çуртсем йывăçран пулнă. Археологсем тупнă лаптак кирпӗчсемпе, ахăртнех, тӗпсакайӗнче тата шалта кăмакасем тунă чух усă курнă.
Иккĕмĕш тапхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Вырăс влаçӗ Шупашкарта йывăçран кремль тунă вăхăта иккӗмӗш тапхăр пуçламăшӗ тесе палăртма пулать. Вăл XVII ӗмӗр варричен тăсăлать. Ку та йывăç зодчествин тапхăрӗ шутланать.
1555-мӗш çулта, утă уйăхӗн 23-24-мӗшӗсенче Хусана каякан Хусан тата Свияжск архиепископӗ Гурий [1] Шупашкара чарăнать, Хаяр Йăван хушнипе вырăна сăваплать, пулас кремлӗн чиккисене палăртать, Введенски соборĕ вырăнĕнче йӗтĕн пиртен çĕленĕ чиркӳ лартать. Çав çултах кремле те тунă.
Кремль сăрт çинче ларнă пулнă. Хальхи вăхăтра унта Иванов Константин Васильевич тата Çеçпĕл Мишши урамӗсем вырнаçнă. Кремль ăшне воевода картишӗпе приказ çурчӗ, хысна, тӗрме, аманат картишӗ тата чиркӳсем туса лартнă. Çавăн пекех унта дворянсен, боярсен, тӳре-шарасен, тӗн ӗçченӗсен тата ухăçсен çурчӗсем вырнаçнă пулнă.
Виççӗмӗш тапхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Ку тапхăр 1660-мӗш çулсенчен пуçласа XVIII ӗмӗр вӗçне çити тăсăлать. Вăл чул зодчествин аталанăвӗпе палăрса тăрать. Мӗн пур хулана тенӗ пекех çунтарса янă вăйлă пушар хыççăн чултан пысăк собор чиркӗвне, Введенски соборне туса лартнă. Вăл — паянхи кунччен чылай юлнă чул зодчествин пӗрремӗш палăкӗ. Ун хыççăн тата Троицки соборне, сăваплă Николай валли хушса тунă Толг Тур Амăшӗн тата Феодор Стартилатан хапха çийӗнчи чул чиркӗвӗсене лартнă.
Кремль пушарта темиçе хут та çунса кайнă. Вара 1704-мӗш çулта ăна çӗнӗрен тума шут тытнă.
XVIII ӗмӗрте чул çуртсене тăвас ӗç малалла пырать. Чиркӗве çӳрекенсем, ытти хула çыннисем укçа панипе нумай чул чиркӳ ӳссе ларать. Вӗсенчен нумайăшне йăлана кӗнӗ чатăр архитектурине кура тунă. Хăш-пӗр чиркӳсенче классицизм, теприсенче барокко сӗмӗ палăрса тăнă. Чылай чиркӗве фреска çыравӗпе хитрелетнӗ.
Купсасем пӗр тата икӗ хутлă чул çуртсем лартнă. Чул чиркӳсем, çуртсемпе хуралтăсем тунă хыççăн Шупашкар сăнӗ палăрмаллах улшăннă. «Шупашкар маншăн Чулхуларан пур енпе те лайăхрах», — тенӗ Екатерина II хулара пулса курнă хыççăн.
1773-мӗш çулхи пушар хыççăн Хусан кӗпӗрнаттарӗн архитектура служби тата Петӗрпе Мускав çурт тăвас комитечӗ Сенат хушнипе Шупашкар валли ятарлă план хатӗрленӗ. Ăна кура хула виçӗ пая пайланнă пулнă, Чебоксарка айккипе промышленноç çурчӗсене лартма юраман. Планăн пӗр пайӗ кăна пурнăçланнă.
Тăваттăмӗш тапхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Тăваттăмӗш тапхăр XIX — XX-мӗш ӗмӗр пуçламăшӗпе тӳр килет.
1829-мӗш çулта ятарлă комисси «çӳлтен çирӗплетнӗ» çӗнӗ план хатӗрленӗ. Унта çуртсем мӗнлерех йышши пулмаллине, урамсен вырнаçăвне тӗплӗн çырса кăтартнă пулнă. Анчах та ку планпа та ытла усă курман. Планра маларах палăртнă кăнтăр кварталӗсене пачах та туман. Хăш-пӗр кварталсене вара «мелсӗр вырăн» пулнăран XX ӗмӗрчченех тума пуçламан.
Географи сăнлавĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Шупашкар хули Атăлçи сăрчӗ çинче, Шупашкар шыв усравĕн сылтăм çыранӗ хӗррипе вырнаçнă. Пӗтӗмӗшле хула чиккин вăрăмăшӗ 83,3 çухрăмпа танлашать, çав шутра 67,0 çухрăм тип çӗрпе, 16,3 — Атăл çыранӗ хӗррипе.
Тӗп плана кура, хула лаптăкӗ 110 км² танлашать. Хула округӗн пӗтӗмӗшле лаптăкӗнчен шыв фончӗн çӗрӗсем 15,7%, вăрман фончӗн вара 24,8% йышăнаççӗ.
Вăхăт тăрăхĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Шупашкар хули МСК (Мускав вăхăчӗ) тăрăхĕнче вырнаçнă. UTC вăхăтне кура +3 сехет хушăнать. [2]
Маларах асăннă вăхăта тата географи вăрăмлăхне кура вăтам хĕвеллӗ кăнтăр вăхăчӗ 11.51 пуçланать.
Çĕр пичĕн тытăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Геоморфлоги тĕлĕшĕнчен хула Аталçи платовĕ чиккинче тăрать. Çĕр çийĕн чăн паллисем 53 пуçласа 205 метра çити улшăнма пултараççĕ. Шупашкарта çырмаллă вырăнсем чылай. Хулан структуринче ытларах çырма рельефĕ палăрать, пĕчĕк юханшывсем те (Чебоксарка, Сугутка, Кайбулка, Кувшинка, Трусиха, Кӗçӗн Кувшинка) хулана хăйне майлă сăн кӳреççĕ. Çавна май хулара çуртсем юханшывсен чиккинче вырнаçнă. Вĕсем административлă районсем йĕркелесе кăнтăр еннелле сарăлаççĕ те (шалалла 10 çухрăм) Кӳлмек патĕнче амфитеатр евĕр пĕрлешеççĕ.
Атăл айлăмĕн сулахай çыранĕ ейӳ, çуркунне шыв илет. Сылтăм çыранĕ вара çӳллĕ, чăнкă, ăна шыв илеймест.
Хăш-пĕр вырăн сăртлă пулнипе хула районĕсене çыхăнтармашкăн кĕперсем тума тивнĕ.
Хальлĕхе хулара 5 тĕп кĕпер пур:
- Гагарин
- Калинин
- Мускав
- Октябрь
- Сăкăт.
Климат[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Шупашкар климачĕ — вăтам континенталлă, ăна сивĕ çурçĕр тата нӳрлĕ атлантика сывлăш массисем йĕркелеççĕ. Кунсăр пуçне Шупашкар климачĕ çине Ази континенчӗ те витĕм кӳрет.
Хĕлле — сивĕ, юрлă, вăтамран 5 уйăх тăсăлать. Çулла — ăшă, хăш чух шăрăх, 3 уйăх йышăнать.
Çулталăк вăхăчĕсем улшăннă чух, çуркуннепе кĕркунне, çанталăк улшăнуллă, сывлăш температури кĕтмен çĕртен анма е хăпарма пултарать, çуркуннен иккĕмĕш çурринче юр-çумăр калăпăшĕ ӳсме, кĕр пуçламăшĕнче вара чакма пултарать. Куçăм тапхăрĕ çуркунне пĕр-икĕ уйăх, кĕркунне — икĕ уйăх йышăнать.
Шупашкар нӳрлĕх шайĕ çителĕклĕ вырăнта вырнаçнă, анчах та вăл хăвăрт улшăнать. Юр-çумăр сахал пулнăран нӳрлĕх хăвăрт пăсланать, тăтăшах çĕр типет.
Юр чӳк уйăхĕн 3-мĕш декадинче ларать те ака уйăхĕччен ирĕлмесĕр выртать, акан варринче вара пĕтĕмпех ирĕлсе пĕтет. Юр çулталăкра пурĕ 150-160 кун выртать.
Хула тытăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Администрациллĕ пайлану[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Тĕп статья: Шупашкарăн администрациллĕ пайланăвĕ
Хула виçĕ района пайланать: Калинин районĕ, Ленин районĕ, Мускав районĕ, ҫавӑн пекех ӑна Атăл лешьенчи çĕр тытăмĕ пӑхӑнса тӑрарть.
Шупашкара хула округӗн статусне панӑ.
Ҫавӑн пекех округа Ҫӗнӗ Лапсар, Сосновка (Шупашкар), Северный посёлоксем тата Чандрово ялӗ кӗрет.
Этимологи[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Шупашкар тесе çыраççĕ,каланă чух Шубашкар теççĕ. Шубаш тени тĕрĕк чĕлхисенче «çарсемпе тăрăхсен ертÿçисене» каланă. Вырăсла «наместник» пулать. Наместник çумĕнче проффессиллĕ çар çыннисем — чăвашсем, хĕсметре тăнă. Вĕсем пĕчĕк карман командирĕсем пулнă, çармăссене çар ĕçне вĕрентсе тăнă. Ун чух чăваш,тутар тата çармăс тени халăха пĕльтермен, сословине пĕлтернĕ. Сăмахĕ икĕ пайран тăрать: Шупаш тата кар (карса çирĕплетес), карман сăмахран ĕнтĕ. Шупашкар тени Субашăн тата чăваш карманĕ (крепоçĕ) тенине пĕлтерет. Унсăр пуçне Шупашкар хулине Шупаш ятлă паттăр чăваш е чăваш кнеçĕ никĕсленни çинчен каланă халап пур.
Тепĕр тĕслĕхпе «Шупашкар» сăмаха Четай районĕнчи диалекчĕпе палăртма пулат, «Шу пош — Шыв пуçĕ»[2] палăртат, «Кар» — сăмах карталанă хулана пĕлтерет. Чăваш сăмахлăхĕнче «Шу — Шыва» (тĕрĕксен Су) палăртат: йокан шу, шу йокки, шу армань, шу пулли, шу хĕрри тата ытти. Иккĕмĕш сăмах пайĕ «Паш, Пош — Пуçа» пĕлтерет, тĕрĕк чĕлхинче «Баш«, виççĕмĕш пайĕ «Кар — Карта» сăмаха палăртат, финно-угорсен Кар сăмах хулана пĕлтерет, вĕсен чĕлхинчи хуласем СыктывКар, Шурышкар, Дондыкар, Весьякар, Эбгакар, Утэмкар, Иднакар, Ижкар, КудымКар, Кукар (халь Советск хули Киров облаçĕнчи), чăваш ял ячĕсем: Шошкар, Муркар, Пушкар.»Кар е Карта» вырăс чĕлхинче: Город, Городить, Ограда, Огрождение, Огрожденный пĕлтерет,, шведссен чĕлхинче — Гард теççĕ, хăшпĕрисем кар ăмаха булгаризм тесе калаççĕ. В.Г. Егоров ăна иран сăмахĕ тесе шутлат. Ф.И.Гордеев та çапла шутласа калат, ирансен x’ar — страна, город, сăмахĕнчен пулнă тесе. Тутар варианчĕнче «Су Баш» — вырăсла «Приток Реки» пĕлтерет, тÿрĕ куçарсан «Голова Реки/Начало Реки«, çав сăмахах «Шыв Пуçĕ» е диалектпа «Шу Пош» тата «Шу Поç» пĕлтерет. Шупашкар йĕрĕ таври ял ячĕсем: Онгапось, Сятрапось и Шупоси. Урăх таçти чăваш ял ячĕсем: Пайтуканпуç (ерилкино), Çырмапуç (сырмапусь), Талкăшпуç (малоганькино), Ăсапуç (смолькино), Таркăнпуç (большая тархановка), ЧăллаПуç (Челно-Вершины),
ÇырмаПуç (сырмапусь), ЕршеПуç (Ершипоси), Çăлпуç (Аксарино), Шетмĕпуç (Шатьмапоси), Шупуç (Шупоси), Юнкăпуç (Юнгапоси), Юханпуçĕ (Юганпоси), Çырпуçĕ (Сирпозе), Ербаш (Ербашка; чув.Ерпаш).
В ст. о Шуматовском приходе Вы речку Ербаш (Ерпаш) произвели от йор — снег, между тем как известно, что мелкие реки у чуваш — сьырмары шузам — называются более по местности; поэтому Ер есть ни что иное, как тюркское (т. старо-чувашское) а оно же и русское яр — крутой берег — нынешн. чувашск. сьыр (а от него сьырма), а башь — татарск. башы, так что Ербаш — нынешн. чувашскому сьырма позе(ь) — голова (вершина) оврага.— Н.И. Золотницкий Письмо В. К. Магницкому, 1875 год
Шупоськар ~ Шупашкар -> Шывпуç карĕ — Город на реке «Шыв пуçĕ».
Влаҫ тытăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Хула администрацийĕн пуçлăхĕ — Ладыков Алексей Олегович.
Вĕрентӳ ĕçĕн управленийĕн пуçлăхĕ — Кудряшов Сергей Владимирович.
Ҫĕнĕ Шупашкар хула-спутник тата Шупашкар агломерацийĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Шупашкарӑн хула спутникӗ пур — Çĕнĕ Шупашкар, вӗсем иккӗшӗ пӗрле 680 пин ытла ҫынран тӑракан [3] полицентрла агломераци йӗркелеҫҫӗ.
2008-мӗш ҫулхи пушӑн 2-мӗшӗнче Шупашкарпа Ҫӗнӗ Шупашкара пӗрлештересси пирки референдум ирттернӗ, анчах та Ҫӗнӗ Шупашкарта пурӑнакансенчен нумайӑшӗ хирӗҫ пулнӑран ку ыйтӑва татассине ӳлӗме хӑварнӑ. [4]
Çутĕç, ăслăлăх[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Вĕренӳ керменĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- И. Я. Яковлев ячĕллĕ Чăваш патшалăх педагогика университечĕ
- И. Н. Ульянов ячĕллĕ Чăваш патшалăх университечĕ
- Чăваш патшалăх ял хуçалăх академийĕ
- Чăваш республикинчи вĕренӳ институчĕ
- Шупашкар кооператив институчĕ
Ăслăлăх-тĕпчев институчĕсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Чăваш патшалăх гуманитари ăслăлăхĕсен институчĕ
Культура[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Театрсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Чăваш патшалăх К.В. Иванов ячĕллĕ академи драма театрĕ
- Чăваш патшалăх оперăпа балет театăрĕ
- Çеçпĕл Мишши ячĕллĕ Чăваш патшалăх çамрăксен театрĕ
- Чăваш патшалăх пукане театрĕ
Фестивальсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Шупашкар тĕнче кинофестивалĕ
Вулавăшсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Чăваш республикин ачасемпе çамрăксен вулавăшĕ
Музейсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Чăваш наци музейĕ Адрес: 5 çурт, Хĕрлĕ лапам.
- Чăваш патшалăх ӳнер музейĕ
- Сăра музейĕ
- Музей-курав центрĕ. Адрес: 8 çурт, Ехрем купса урамĕ.
- Этнографи тата вăрçă мухтавĕн музейĕ, вăхăтлă куравсем.
- Чăваш патшалăх ӳнер музейĕ. Адрес: 8 çурт, Ехрем купса урамĕ. Адрес: 60 çурт, Калинин урамĕ.
- Ӳнер пухăмĕ (Атăл çинче). Адрес: 4 çурт, К. Иванов урамĕ.
- ЧПӲМ вырăс тата ютçĕр ӳнер уйрамĕ
- В. И. Чапаев музейĕ. Адрес: 46А çурт, Ленин проспекчĕ (Чапаев скверĕ)
- Хальхи ӳнер центрĕ. Адрес: 1/15 çурт, Президент бульварĕ.
- К. Иванов ячĕллĕ литература музейĕ. Адрес: 4 çурт, К. Иванов урамĕ. Адрес: 20 çурт, Дзержинский урамĕ.
- Çеçпĕл Мишши ячĕллĕ литература музейĕ. Адрес: 8 çурт, Çеçпĕл урамĕ.
- Спиридонов М.С. музей-хваттерĕ. Адрес: 1 çурт, Спиридонов урамĕ.
- Халăх пултарулăх çурчĕ. Адрес: 32 çурт, К.Маркс урамĕ.
- Этеплех-курав центрĕ «Асамат кĕперĕ». Адрес: 4А-1 çурт, Эльмень урамĕ
- Ӳнер пухăмĕ «Акварель. Адрес: 6Б çурт, Сверчков урамĕ.
- Вăрман республика музейĕ. Адрес: 10 çурт, Вăрман паççулки.
- Геологи музейĕ. Адрес: 12 çурт, Ехрем купса бульварĕ.
- В. И. Чапаев ячĕллĕ ĕ/п музейĕ. Адрес: 7Д сурт, Промышленная-КАР.
- Чăваш Ен милицин кун-çулĕ. Адрес: 3 çурт, Энгельс урамĕ.
- Пушар техникин куравĕ. Адрес: 37 çурт, К.Маркс урамĕ.
Скверсем, парксем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Шупашкар XX ĕмĕр пуçламăшĕнчех симĕс хула пулнă. Хула урамĕсенче йывăçсем нумай пулнă пулин те, ятарласа илемлетме лартнă ӳсен-тăрансем пулман. 1930 çулччен пачах та урамсене хитрелетмен.
Тӳремсем:
- Ярмарккă лапамĕ
- Хĕрлĕ лапам
- Республика лапамĕ
- Çĕнтерӳ лапамĕ
Парксем:
- «Лакрей вăрманĕ» культурăпа кану паркĕ ;
- Этнографи паркĕ;
- Н.К. Крупская ячĕллĕ парк
- Ача паркĕ
- «Шупашкар:500 çул» культурăпа кану паркĕ
- А.Г. Николаев ячĕллĕ ача-пăча паркĕ
- «Çĕнтерӳ» паркĕ;
Скверсем:
- К. В. Иванов ячĕллĕ сквер
- В.И. Чапаев ячĕллĕ сквер
- Республика лапамĕнчи сквер;
- И. Я. Яковлев ячĕллĕ сквер;
- «Гузовской культурисем» çут çанталăк палăкĕ.
Шыв айĕнче юлнă[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Радио[тӳрлет | кодне тӳрлет]
| Тăтăшлăх, МГц | Ячĕ | Тăтăшлăх, МГц | Ячĕ |
|---|---|---|---|
| 98,5 | «Вести FМ» | 103,0 | «Детское радио» |
| 99,5 | «Радио Маяк» | 103,5 | «Ретро FM» |
| 99,9 | Радио Чувашии-России | 104,2 | «Love Radio» |
| 100,3 | «Тӑван радио» | 105,0 | «Национальное радио Чувашии» |
| 100,7 | «Дорожное Радио» | 105,7 | Радио Дача |
| 101,5 | «Авторадио» | 107,0 | «Русское Радио» |
| 102,0 | «Радио родных дорог» | 107,9 | «Радио Звезда» |
| 102,5 | «Европа Плюс» |
Чыслă граждансем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Давыдов-Анатри Василий Иванович — сăвăç.
- Егорова Валентина Михайловна — спортсмен.
- Юрьев Элли Михайлович — графика енĕпе ӳкерçĕ.
- Николаев Андриян Григорьевич — космонавт.
- Николаева Елена Николаевна — спортсмен.
Тăванлă хуласем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Шупашкарăн 3 тăванлă хула:
Çавăн пекех[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- Шупашкар гимнĕ
- Кăнтăр посёлокĕ
- Шупашкар (аэропорт)
Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- ^ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar
- ^ http://ru.samah.chv.su/s/%D1%88%D1%83%20%D0%BF%D0%BE%C3%A7%C4%95
Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
|
Шупашкар Викиампарта? |
|---|
- Официальный сайт города Чебоксары
- Шупашкар хулин сайчĕ
- Хула администрацийĕн сайчĕ
- Шупашкарăн 3D панорамисем
|
п • с • т Чăваш Ен |
||
|---|---|---|
|
|
Тĕп хула: Шупашкар Муниципаллă-территориллĕ пайланăвĕ: Районсем: Вăрмар | Статьясем: |
|
| Чăваш Ен темăсенче | |
|---|---|
|
Тӳре-шара • Президент • Герб • Ялав • Гимн • Административлă пайлану • Географи • Хуласем • Халăх • Истори • Экономика • Театрсем • Архитектура • Садсемпе парксем • Музейсем • Спорт • Пĕлӳлĕх • Ăслăх • Тĕн • Паллă вырăнсем • Транспорт • Радио • Телевидени • Климат • Экологи • Юханшывсем • Чăваш Енĕн чи аслă пуçлăхĕсен йышĕ Портал «Чăваш Ен» • «Чăваш Ен» проект |
|
|
п • с • т Раççейĕн пысăк хулисем |
|---|
|
1. Мускав • 2. Санкт-Петербург • 3. Çĕн Çĕпĕр • 4. Екатеринбург • 5. Чулхула • 6. Хусан • 7. Самар • 8. Омск • 9. Челепи • 10. Ростов-Тан-çинчи • 11. Ĕпхӳ • 12. Пермь • 13. Волгоград • 14. Красноярск • 15. Воронеж • 16. Сарăту • 17. Тольятти • 18. Краснодар • 19. Ижевск • 20. Ярославль • 21. Чĕмпĕр • 22. Барнаул • 23. Иркутск • 24. Хабаровск • 25. Тĕмен • 26. Владивосток • 27. Новокузнецк • 28. Ăренпур • 29. Кемĕр • 30. Чаллă • 31. Киан • 32. Томск • 33. Пенза • 34. Аçтăрхан • 35. Липецк • 36. Тулă • 37. Махачкала • 38. Киров • 39. Шупашкар • 40. Калининград • 41. Курск • 42. Магнитогорск • 43. Тĕвер • 44. Брянск • 45. Иваново • 46. Улан-Удэ • 47. Анат Тагил • 48. Ставропăль • 49. Белгород • 50. Архангельск |
|
п • с • т Атăл çинчи пысăк пурăнан вырăнсем |
|---|
|
Волговерховье ¹ |
|
Презентация 5 класса на тему: «Презентация Мой город Чебоксары Выполнил ученица 5Б класса МБОУ «Гимназия 2» г.Чебоксары Молякова Татьяна Руководитель учитель чувашского языка Александрова.». Скачать бесплатно и без регистрации. — Транскрипт:
1
Презентация Мой город Чебоксары Выполнил ученица 5Б класса МБОУ «Гимназия 2» г.Чебоксары Молякова Татьяна Руководитель учитель чувашского языка Александрова Н.А. г.Чебоксары 2014 Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение «Гимназия 2» г. Чебоксары
2
Шупашкар
3
Эп ӗ Шупашкарта пурӑнатӑп.
4
Шупашкар – хула. Вӑл Атӑл х ӗ рринче вырнаҫнӑ.
5
Шупашкарта пит ӗ намай пал ӑксем пур.
6
Пир ӗ н хулара пысӑк завод сем чалый.
7
В ӗ сенчен чи пысӑкки – трактор завуч ӗ.
8
Агрегат завуч ӗ те хулара пысӑккисен шут не к ӗ ред.
9
Ленин район ӗ нче электроаппарат сем тӑвакан завод ӗ ҫлет.
10
Мускав район ӗ нче прибор сем тӑвакан завод пур.
11
Шупашкарта намай культура учреждений ӗ сем пур.
12
Шупашкарти театр сем
13
Шупашкарти кинотеатр сем
14
ТАВТАПУÇ ИТЛЕНĔШĔН!
15
Интернет-ресурсы:
Слайды и текст этой презентации
Слайд 1
Описание слайда:
Моя столица-Чебоксары
Выполнила работу воспитатель МБДОУ «Кугесьский детский сад Пурнеске» Трофимова Марина Николаевна
Слайд 2
Описание слайда:
Добро пожаловать в мой город — город Чебоксары!
Добро пожаловать в мой город — город Чебоксары!
Слайд 3
Описание слайда:
Перед ВАМИ — Герб города Чебоксары.
Перед ВАМИ — Герб города Чебоксары.
Он утверждён 4 августа 1998 года Городским собранием депутатов Чебоксар. Автор герба, Элли Михайлович Юрьев, сохранил в нижней части щита пять уток с исторического герба (но они стали белыми на синем фоне). В верхней же части помещён бело-красный чувашский орнамент;
в центре орнамента дата «1469».
Чувашское название города — Шупашкар. Произносится как Шубашкар.
Слайд 4
Описание слайда:
Чебоксары — российский город, столица Чувашской Республики, город расположен на Приволжской возвышенности на правом берегу реки Волга, ныне Чебоксарского водохранилища.
Чебоксары — российский город, столица Чувашской Республики, город расположен на Приволжской возвышенности на правом берегу реки Волга, ныне Чебоксарского водохранилища.
Год основания: 1469 г.
Чебоксары отмечают день города в 3-е воскресенье августа.
В 2015 году эта дата — 16 августа.
В городе проживает около 470 тысяч человек (2014).
Слайд 5
Описание слайда:
Парк Победы
Самый красивый вид на город открывается из Парка Победы.
Пожалуй, это самый чистый и большой парк в городе, расположенный на высоком берегу Волги.
Тут вечный огонь, каскадный фонтан, музей боевой техники и часовня. Сюда приезжают молодожёны в день свадьбы, чтобы возложить цветы к памятнику и почтить память своих дедов.
Слайд 6
Описание слайда:
Мемориальный парк
Слайд 7
Описание слайда:
Каскадные фонтаны парка привлекают всех,
кто сюда приходит отдыхать.
Слайд 8
Описание слайда:
Введенский Собор
Город славен множеством церквей. Интересно посмотреть Введенский собор — самый старый храм Чувашии, Троицкий монастырь (17 века), посетить Чувашский национальный музей, обладающий редкой коллекцией рунического письма.
Выше от мыса любви находится Введенский Собор. Это самая большая, старинная и красивая церковь. Изначально это был бревенчатый храм и был он заложен еще по указу Ивана Грозного. Каменное строение, какое мы видим сейчас, было возведено в 1650 году.
Слайд 9
Описание слайда:
Храм Святой Мученицы Татияны
Находится в северо-западном районе города, на улице мичмана Павлова. Эта церковь была построена в 2006 году. Это очень большой собор, посвященный Покрову Божией Матери. Церковь является хранилищем многочисленных православных святынь.
Слайд 10
Описание слайда:
Роща имени Гузовского
Собор Святой Татианы находится в роще имени Гузовского. Не так давно здесь была построена небольшая спортивная площадка для любителей турников. Вдоль парка стоят скамеечки,а за порядком постоянно бдит полицейский патруль.
Слайд 11
Описание слайда:
Чебоксары — родина героя Гражданской войны
Чебоксары — родина героя Гражданской войны
Василия Ивановича Чапаева, в его честь в городе есть музей, прарк с привлекательными фонтанчиками.
Слайд 12
Описание слайда:
Самое любимое место для жителей республики, города и гостей является залив, где величаво расположен монумент Матери
Самое любимое место для жителей республики, города и гостей является залив, где величаво расположен монумент Матери
Мать-Покровительница (чуваш. «Анне-Пирĕшти» палăкĕ)
Является одной из доминант города Чебоксары, символом столицы Чувашской Республики и всей республики в целом, а также символом возрождения духовных ценностей чувашского народа.
Слайд 13
Описание слайда:
Размещён в исторической части Чебоксар на древнем холме, примыкающем с запада к Чебоксарскому заливу. Высота памятника превышает все созданные прежде в Чувашии монументы и вместе с постаментом составляет 46 метров.
Размещён в исторической части Чебоксар на древнем холме, примыкающем с запада к Чебоксарскому заливу. Высота памятника превышает все созданные прежде в Чувашии монументы и вместе с постаментом составляет 46 метров.
На табличке, прикреплённой внизу постамента, на двух языках написана фраза «Благословенны дети мои, живущие в мире и любви» (чуваш. «Килĕшÿпе юратура пурăнакан ачамсем пиллĕхлĕ).
Слайд 14
Описание слайда:
Мыс Любви
Вдоль набережной можно попасть на мыс любви, где любят побывать и стар и млад, ну конечно же, особенно молодежь…
Слайд 15
Описание слайда:
Чебоксарский Арбат
На Арбате летом очень много сувенирных лавок: продают даже чувашские национальные костюмы и валенки, лапти, куклы, головные уборы много всего национального. Здесь всегда туристы и гости.
Слайд 16
Описание слайда:
Здание правительства Чувашской Республики
Очень красиво у здания правительства Чувашской Республики. Оно находится на Президентском бульваре, на правой стороне залива, в центре.
Слайд 17
Описание слайда:
Чебоксары — Родина космонавта А.Г. Николаева
Слайд 18
Описание слайда:
Чебоксары — победитель конкурса «Самый благоустроенный город России» в 2002 г. Чебоксары – столица V Кубка Европы по спортивной ходьбе в 2003 г. и Кубка мира по спортивной ходьбе в 2008 г. И вот снова ! Чебоксары — столица спортивного форума — столица VI командного Чемпионата Европы по легкой атлетике ! Так выглядит наш главный стадион, который называется Олимпийский.
Чебоксары — победитель конкурса «Самый благоустроенный город России» в 2002 г. Чебоксары – столица V Кубка Европы по спортивной ходьбе в 2003 г. и Кубка мира по спортивной ходьбе в 2008 г. И вот снова ! Чебоксары — столица спортивного форума — столица VI командного Чемпионата Европы по легкой атлетике ! Так выглядит наш главный стадион, который называется Олимпийский.
Слайд 19
Описание слайда:
ГИМН ГОРОДА ЧЕБОКСАРЫ
Светлый город Чебоксары
Шупашкаром называли
Предки ласково тебя.
Твою славу умножали,
Клятву верности храня.
Как светлы вы, Чебоксары,
Город милый и родной,
Ты ласкаешь наши взоры
Чудотворной красотой.
Словно лебедь свои крылья
Ты над Волгой распростер.
Вечно юный, город стольный,
Ты мечтам даешь простор.
Как добры вы, Чебоксары!
Город дивный и родной,
Ты ласкаешь наши взоры
Чудотворной красотой.
С гордым именем Улыпа
Ты всегда идешь вперед.
Светлым мыслям даль открыта, —
Сердцу хочется в полет.
Величавы Чебоксары!
Город мирный и родной,
Ты ласкаешь наши взоры
Чудотворной красотой.
Шупашкар! Шупашкар!
Слайд 20
Описание слайда:
Гимн города Чебоксары на чувашском языке
Шурă Шупашкар
Несĕлсем савса ят панă,
Шупашкарăмăр, сана.
Пурнăçра ялан упранă
Сан ятна та сан чысна.
Шурă, шурă Шупашкарăм
Шурă шупăр тăхăнсан.
Эх, илемлĕ эс, хуламăр,
Хамăр ырă пулнăран.
Акăш евĕр курăнатăн
Анлă Атăл хĕрринче,
Çирĕп шанчăк çрататăн
Ĕçлĕ халăх чĕринче.
Шурă, шурă Шупашкарăм
Шурă шупăр тăхăнсан.
Эх, сăпайлă эс, хуламăр,
Хамăр сапăр пулнăран.
Тăвалла пулсан та харсăр
Утмалла сан малалла.
Ут, хуламăр, ывăнмасăр —
Улăп йăхě санпала.
Шурă, шурă Шупашкарăм
Шурă шупăр тăхăнсан.
Эх, мăнаçлă эс, хуламăр,
Хамăр сумлă пулнăран.
Шупашкар! Шупашкар!
Слайд 21
Описание слайда:
Надеюсь, Экскурсия со мной по городу Чебоксары
ВАМ пришлась по душе!
До скорой встречи!
5
1 ответ:
0
0
Чебоксар (чуваш. Шупашкар) — ҡала Россияның баш ҡалаһы Чуваш Республикаһы, уның административ, фәнни, сәнәғәт һәм мәҙәни үҙәге. Халыҡ — 473 895[3] кеше (2015), халыҡ ҡала өлкәһе Сабака — 484 469[3] кеше (2015). Ҡала көнө билдәләп үтелә өсөнсө йәкшәмбеһендә август. Урынлашҡан үрге бьеф Чебоксарский ГЭС, уң ярында үрге, Сабака һыуһаҡлағысы.
Чебаксар эйә ҡала-спутник Чебаксар
Читайте также
Tik Tok , не знаю для кого как
Циферблат тут можно догататься по первым буквам
На мою думку в чарівній крамниці треба поводити себе тихо і обережно щоб не чогоне зачепити та щоб не сталося не якого лиха . Як це часто бувае в чарівних крамницях.
Дорогая подруга!как ты?как семья?долго не виделись,я по тебе очень сильно соскучилась!!!! Приезжай к нам поскорее,ты помоему обо мне забыла,не пишешь,не звонишь,я начинаю думать,что я тебе не нужна больше, но я сильно надеюсь,что это не так,Правда ли?Я хочу тебе передать приветы от мамы и папы,и ты конечно понимаешь что и от меня.
64 слов
La maison de mes rêvesChacun a sa propre idée d’une maison parfaite.
Depuis des temps immémoriaux , les gens ont toujours voulu faire de votre maison un endroit où vous vous sentez à l’aise et confortable où vous voulez toujours revenir.
Le logement de mes rêves, pas plat, et la maison de deux étages . Et comme une vraie femme au foyer , je voudrais tout organiser dans la maison à votre goût. Maintenant, laissez- moi vous parler de ma maison. Quand vous venez à moi, vous ouvrez la grande porte en bois , en essuyant ses pieds sur le tapis, et aller dans le froid. Le plancher est recouvert de tapis , papier peint blonde dans une petite image. Au mur, une chaise , une table et un immense miroir au-dessus.
Ensuite, vous entrez dans la salle . Rideaux lumineux longs tirés en arrière , et le soleil emplit la pièce . Meubles , composé d’une armoire buffet , un canapé , une table basse et d’un élégant trois chaises disposées autour de trois murs. Le système vidéo , par la fenêtre.
Au rez-de -chaussée il ya une cuisine et une salle de bains . La cuisine est très grande chambre avec une grande fenêtre. Il ya une cuisinière à gaz avec hotte aspirante, deux armoires murales et lavabo. Au mur d’en face il ya un lave-vaisselle, réfrigérateur et un bureau .
<span>Montons et regarder le coucher. Il ya de la place très confortable et chaleureux. L’ensemble des chambres se compose d’un lit, deux tables de nuit et espace de rangement. La fenêtre donne sur la cour arrière. Dans ma maison, il ya une terrasse , d’un garage et d’un jardin , et tant d’autres choses que je voudrais avoir , au moins dans mes rêves.
Перевод:
Дом моей мечтыКаждый человек имеет свое представление об идеальном доме.
С незапамятных времен люди всегда хотели сделать свое жилище местом, где чувствуешь себя комфортно и уютно, куда всегда хочется вернуться.
Жилище моей мечты- не квартира, а двухэтажный особняк. И как настоящая хозяйка я хотела бы устроить все в доме по своему вкусу. Теперь позвольте мне рассказать вам о моем доме. Когда вы приходите ко мне, вы открываете большую деревянную дверь, вытирая ноги о коврик и входите в хол. Пол покрыт ковровым покрытием, обои светлые в небольшой рисунок. У стены- кресло и столик и огромное зеркало над ним.
Затем вы входите в комнату. Яркие длинные шторы взяты назад, и солнечный свет наполняет комнату. Мебельный гарнитур, состоящий из буфета, шкафа, дивана, элегантного журнального столика и трёх кресел, расположен вокруг трех стен. Видео-система- у окна.
На первом этаже есть также кухня и ванная комната. Кухня очень большая комната с большим окном. Там есть газовая плита с вытяжкой, два навесных шкафа и мойка. У противоположной стены есть посудомоечная машина, холодильник и стол.
<span>Давайте поднимемся наверх и посмотрим на спальню. Это очень уютная и теплая комната. Спальный гарнитур состоит из кровати, двух тумбочек и шкафа. Окно выходит на задний двор. В моем доме есть терраса, гараж и сад, и так много других вещей, которые я хотела бы иметь, по крайней мере, в моих мечтах.</span></span>