Ата-бабамызда «қасиетті қара шаңырақ» деген сөздің бар екенін білетін боларсыздар. Мұндағы «шаңырақтың» киіз үйдің төбесіндегі ең қасиетті, киелі бөлігі екені де белгілі. Шаңырақ «үй, отбасы» деген мағынаны да білдіреді. Жаңадан отбасын құрып, өмірге қол ұстасып бірге аттанған жастарға «Шаңырағың биік болсын!» деп бата береді. Бұл – құрған отбасыңның тұғыры берік, мәртебесі жоғары болсын деген сөз. Шаңырақ – киіз үй мен көк әлемнің арасын қосып тұратын қасиетті ұғым. Шаңырақ тоғын, күлдіреуіш және кепілдік деген бөліктерден тұрады. Тоғын дегеніміз – кәдімгі шаңыраққа дөңгелек түр беретін шеңбер. Тоғынның сүйегі қайыңнан жасалады. Оны оюлап өрнектейді және айналдыра жиілетіп уық кіргізетін ойықтар жасайды, уық қалам тәрізді үшкірленетін болғандықтан, оны «қаламдық» дейді. Ал, күлдіреуіш шаңырақтың күмбезін жасайды, кепілдік күлдіреуіш орнынан қозғалып кетпес үшін қойылады. Қазақ шаңырағында әуелі әке, сосын ана осы отбасының ұстазы болмақ. Ата-анасы отбасында имандылыққа тәрбиелесе, ол бала тіл алғыш, адал, үлкен-кішіге қамқор болып өседі. Адамгершілік қасиет отбасы мүшелерінің бірін-бірі сыйлауынан, қадірлеуінен, әсіресе, баланың қартайған әке-шешелеріне қамқор болуынан көрінеді. Үлкен балалары отау тігіп, бөлек шыққанда ең кенже ұл (кіші ұлы) әкесімен бірге қалады. Қара шаңырақ, үлкен үй деп атайтын әкенің үйіне болашақта кенже ұл ие болып, қарттарды бағып қағатын, көне салт бүгінгі Қазақ отбасыларында да сақталған. Ал үлкендері үйленіп үй болысымен еншілерін алып, бөлек шыққан. Жасы кіші болса да кенже иеленген үлкен үй басқа жасы үлкен туыстары үшін де қадірлі, қасиетті үй ретінде саналған. Әке-шешені асырау кенже ұлдың міндеті. Әкесі бар кезінде де немесе ол қайтыс болғаннан кейін де осы үй «қара шаңырақ» деп аталады. Бұл «үлкен үй» деген мағынаны білдіреді. Егер «қара шаңырақ» батыр, би, әулие, молда, сыйлы кісілердің үйі болса,
онда сол ауылдың адамдары алыс сапарға шықса немесе алыстан адам келсе сол үйден ырым қылып дәм татады.
Оцени ответ
8
Нужно сочинение на казахском языке про юрту, желательно чтобы и на русском был еще перевод, можно своими словами
1 ответ:
0
0
Киіз үй — қазақ және түрік халықтардың тарихи баспанасы. Кйіз үй көшпелі өмірге өте ыңғайлы. Ол тез жиналады және тез салынады . Киіз үй қыста суықтан , желден , қардан , ал жазда ыстықтан , жаңбырдан сақтайды № Кйі үй негізінде 3 бөлшектен тұрады . Олар : шаңырақ , уық , кереге . Киіз үй үстінен киізбен жамылады . Киіздің көп түрлері бар . Мысалы : қысқы , жазғы киіз . Киіз үйлердің де бірнеше түрлері бар : жас жұбайларға арналған үй , ақ киіз үй , қысқы киіз үй , мейрамдарға арналған кйіз үйлер. Дальше можешь рассказать про каждую часть юрты , о значений шанырака )……..¡
Читайте также
Тіл құндылығы-тілді құрметтеп,аялап,сақтауымыз қажет
Жас сиқыршы Малефисента фантастикалық жаратылыстар қоршалған сиқырлы орманда жалғыз өмір, бастаған, бірақ бір күні бәрі … Оның әлемдік жойылуын және хаос әкелді адамдар тарапынан шабуыл, және Малефисента өз халқы үшін тұруға мәжбүр болды, қуатты қара күштер шақырып отыр өзгерді. шайқас Малефисента жылу жылы патшаның туған қызы, сұлу Aurora туралы қорқынышты қарғыс салды. Бірақ, өсіп келе жатқан кішкентай ханшайым ретінде көріп, Малефисента оның іс-қимыл дұрыстығын күмән бастайды — шын мәнінде, Aurora сиқырлы орман патшалығына жаңа өмір дем алады, бәлкім, бұл.
Бұрында тәрбиелі отбасы өмір сүріпті. Бір бірімен тату тəтті, мейірімді, қамқорлы болып жүрген, ақшансы көп. Бірақ көршілес адамдар оларға қызғанатын. Отбасыда 4 адам болған, сосын өзін табуға тырыс. …………..
Ответ:
«Кермек» сөзінің мағынасы: 1. Тамырынан сары түстi бояу алынатын көп жылдық өсiмдiк. 2. Жағымсыз қышқылтым, ащы сор татыған дәм, иiс.
<span>Hi Саша! <span>Мен сізге жастағылар үшін көрген жоқ!
</span>- Сәлеметсіз бе, Дима! Мен сені қанағаттандыру үшін, сондықтан қуаныштымын! <span>Түсінесіз бе, біз өткен айда жаңа пәтерге қоныс, енді басқа мектепке бара жатырмын.
</span>- О, мен қараңыз. Жаңа мектеп ретінде? <span>Сізге ұнайды ма?
</span>- Иә өте. Бұл дұрыс, біздің үйдің артында орналасқан. Үлкен сыныптарда үлкен терезелер Бұл жаңадан салынған үй. <span>Сыныптар жайлы үстел мен орындықтар жарқын болып табылады.
</span><span>- Ал спортзалға ше?
</span>- Жоғары мектеп студенттер мен жас кіші үшін үлкен — тіпті екі тренажер залы қарастырылған. Олар барлық қажетті спорттық құрал-жабдықтар бар. Онда біз баскетбол, волейбол және футбол ойнауға болады. <span>Сондай-ақ мектеп жанында стадион бар.
</span>- Ол, Джейн керемет! <span>Сіздің жаңа мектеп компьютер зертханалар бар ма?
</span>- О Иә! Әрбір студент үшін қазіргі заманғы компьютермен. <span>Мен информатика зерттеу асыға күтеміз!
</span><span>- Егер сіз жаңа сыныптың біреумен дос болып бе?
</span><span>- Жоқ, мен әлі күнге дейін жақын достары жоқ, бірақ мен жиі сөйлесуге
және мектептен кейін серуенге баруға кейбір сыныптастары, бар.
</span>- Бұл жерде оқуға қиын ба? <span>Істеу үй тапсырмасын көп?
</span>- Тек, кез келген басқа мектепте ретінде. <span>Бірақ мен біздің мұғалімдердің көпшілігі ұнайды — олар жақсы барлығын түсіндіруге басқару және олар барлық белгілер қойылады.
</span>- Мен сізге жаңа мектеп, Диме ұнайды қуаныштымын! <span>Мен бір кездері сіз келуге?
</span>- Әрине! Міне, менің жаңа мекен-жайы мен телефон нөмірі бар. <span>Маған қоңырау!</span></span>
Киіз үй көптеген көшпелі халықтардың негізгі баспанасы болған. Қазақ халқы да киіз үйді сан мыңдаған жылдар бойы өзінің төл баспанасы етіп келді. Киіз үйдің құрылысы бірнеше бөліктерден тұрады.
Киіз үйдің сыртқы бейнесі.
Киіз үй кереге, уық, шаңырақ, сықырлауық, табалдырық, маңдайша, таяныш секілді негізгі бөліктерден тұрады. Ал керегенің өзінің көптеген атаулары бар: керегенің қанаты (төрт, бес, алты, сегіз, тоғыз, он, он екі қанат), керегенің басы, қасы, көзі, сағанағы, аяғы, иегі, көгі. сол сияқты шағырақтың, уықтың, әр бөліктерінің көптеген атаулары болады. Бұларды киіз үйдің сүйегі дейді.
Үйдің сүйегін сәмбі талынан жасайды. Халық сәмбі талын сыр талы, қайыр талы, боз тал деп те атайды. Үйдің сүйегін жасайтын шеберді “үйші” дейді.
Киіз үйді сыртқы көрінісіне, келбеті мен көлеміне қарай ақ үй, боз үй, қоңыр үй т.б. аттарымен атайды.Киіз үйлердің бұлай аталуы оның сыртынан жабатын киізіне тікелей байланысты. Мұндай жапқышты халықта “туырлық” деп атайды. Туырлықты киіз үй сүйегіне лайықтап құрастырып дайындайды. Киіз үйдің туырлығы бірыңғай ақ қойдың жүнінен басылған киізден жасалса оны “ақ үй”, қоңыр жүннен басылған киізден жасалса “қоңыр үй” деп атайды.
Шаңырақ – киіз үйдің ең жоғарғы бөлігі. Оның пішіні күмбез тәріздес, ол уықтардың ұштарын біріктіріп ұстап тұрады. шаңырақ бірнеше бөлшектерден тұрады:
**Шаңырақ**
1 – тоғын, ол шаңырақтың негізі. Қатты ағаштан жасалып, өрнектеледі. 2 – күлдіреуіш. Сәмбі талынан иіліп жасалады. Әр иінде 3 күлдіреуіштен 8-ге дейін болады. 3 – беріктік. Ол күлдіреуіштер ыдырап кетпеу үшін орнатылады, өрнектеледі. 4 – шаңырақтың көзі. Оған уықтың қаламы кіріп тұрады. Тоғын мен беріктікті шаңырақтың ішкі жағынан өрнектейді.
Киіз үй керегесі
Керегені құрайтын әрбір ағашты «желі» дейді. Желінің ең ұзынын керегенің «ерісі» (3) деп, одан қысқалауын «балашық» (2), ең кішісін «сағанақ» (1) деп атайды.
Кереге.
Сонда бір қанат кереге 14 ерістен, 9 балашықтан, 9 сағанақтан құралады. Желілердің қиылысқанынан пайда болған торды «көз» деп атайды. Ал оны көлеміне қарай «желкөз», «торкөз» деп екі түрге бөледі.
Уық
Уық кереге мен шаңырақты жалғастырып тұрады. Киіз үйдің кеңдігі керегесіне, ал биіктігі уықтың ұзындығы мен қысқалығына байланысты болады.
Уық саны үйге жайылатын кереге басының санына тең. Оған қосымша сықырлауық есіктің үстіне байланатын қысқалау келген 4-5 маңдай уық болады. Онын ұзындығы есіктің биіктігіне байланысты.
Иілген уықтың бойында бірнеше атаулы бөліктер бар. Уықтың керегеге байланатын ұшын «доғалай» (1) дейді. Доғалайды тесіп, қайыстан уықбау (5) тағады. Уықтың иілген жерін иығы (2) дейді. Шаңырақ пен иықтың арасын уықтың қары (3) деп атайды. Ал шаңырақтың көзіне қадайтын ұшын қаламы (4) деп атайды, оны төрт қырлы етіп ұштауды қаламдау дейді, ал уықбау жіптен есіледі. Уықтың иінінің ішкі бетін шеберлер бедерлеп өрнек салады немесе арнайы өрнектелген сүйек жапсырады.
Киіз үй есігі
Киіз үйдің ағаш есігін сықырлауық дейді. Ол киіз үйдің ішіне қарай ашылады. Есік бірнеше бөліктен тұрады. Олар: маңдайша, екі босаға, табалдырық пен екі жақтау.
Киіз үйдің есігі – «Сықырлауық»
Киіз үй есігінің құрылысы: 1-маңдайша; 2-босаға; 3 -сықырлауық; 4-жақтау; 5-табалдырық.
Сықырлауықты тақтайдан жасайды. Шеберлер киіз үйді сәулетіне қарай оюлы өрнектермен, өрнектелген сүйекпен жапсырмалап әшекейлейді.
Сықырлауықты әшекейлеуге «қошқармүйіз», «түйемойын», «дөңгелек жапырақшалар», «түйетабан», «шырмауық» сияқты бедер-өрнектер қолданылады. Бедерлі шегелермен, желіммен сүйекті жапсырмалайды.
Инфоурок
›
Другое
›Презентации›Презентация по казахскому языку»Юрта»9-класс
Скачать материал
Скачать материал
- Сейчас обучается 433 человека из 65 регионов
Описание презентации по отдельным слайдам:
-
1 слайд
Әрбір адам?
Әрбір сөзім?
Әрбір ісім?
Әрбір сабақ?
Сабақтың ұраны -
-
-
-
-
-
-
8 слайд
Киіз үй
Қазақ халқының көшпелі тіршілігіне сай, негізгі баспанасы киіз үй болған. Киіз үй тез құрылады, тез жиналады. Қолданыста өте ыңғайлы, көшіп – қонуға лайықты.
Киіз үй негізгі төрт бөлшектен құралады. Ол – уық, кереге, шаңырақ, есік. Олар мықты ағаштан жасалады. Киіз үйді тігу үшін, алдымен керегелерді керіп, таңғышпен байлайды. Содан кейін шаңырақты көтереді. Шаңырақты салт бойынша сол үйдің иесі ер адам көтереді. Шаңырақ пен керегенің арасын уықпен бекітеді. Уықты баумен байлайды. Содан соң киізбен жабады. Киіз үйдің есігін ағаштан әдемілеп жасайды. Киіз үйдің жамылытқысы : туырлық, түндік, үзік деп үшке бөлінеді. Бірінші туырлық / керегені /, содан кейін үзік /уықты / жабылады. Ең сыртынан түндік /шаңырақты/ жабылады. -
9 слайд
14,12,38,11 28,13,7,38 25,11,5,26
Сабақтың тақырыбы -
-
11 слайд
1-тапсырма
Сөздік жұмысы
Киіз үйді ақ боз түсті
уықтарды шаншиды ұзын сырық
дөңгеленіп кеп негізгі тұрақ
минерал бояумен қастерлі орын
бір-бірімен байланыстыру киіздерді жабады
тіптен оңай қосылған жеріне
шаңырақты көтереді артық бағалайды
шеңберлей буады сары қызыл қошқыл
босағаларын бекітеді тіреп қояды
әйелдердің ісі ең сәулетті -
-
13 слайд
2-тапсырма
Мәтінмен жұмыс -
-
15 слайд
3-тапсырма
Төмендегі сөздерді сөз тұлғасына ажыратып жаз.
Әйелдердің,байланыстырады,уықтар-
ды,киіздерді,керегелердің,сырық-пен,жылқышылар,сырланады,ағаш-тары,жеріне -
-
17 слайд
4-тапсырма
Киіз үйдің жабдықтарын еске түсіріп жаз.
Кереге,… -
-
19 слайд
5-тапсырма Сұрақтарға жауап беру
1.Киіз үйді кімдер тігеді?
2.Алдымен нелерді байланыстырады?
3.Сонан соң нені көтереді?
4.Уықтарды қайда шаншиды?
5.Есік босағаларын қайда бекітеді?
6.Ең сәулетті әсем киіз үйдің түсі қандай болады?
7.Сырықты не деп атайды?
8.Үйдегі ең қастерлі орынды қалай атайды?
9.Қазақтарда қандай тағы үй болады?
10.Ол қай кезде пайдаланылады? -
-
21 слайд
6-тапсырма
“Ой түю”
1.Зат есім
2.Сын есім(2 сөз)
3.Етістік(3 сөз)
4.Сөйлем
5.Синоним -
-
-
-
25 слайд
Она быстро собирается и легко разбирается силами одной семьи в течение одного часа.
-
26 слайд
Она легко перевозится на верблюдах и лошадях.
-
27 слайд
Её войлочное покрытие не пропускает дождь, ветер и умеренный холод.
-
-
29 слайд
Шерқала
Батыс Қазақстанда орналасқан ерекше тау -
30 слайд
Луйтла-Дуймун — Шотландия мен Испанияның арасындағы киіз үйге ұқсас ерекше арал. Оның биіктігі 414 метр екен.
-
-
32 слайд
Киіз үйдің жабдықтарына байланысты қандай қанатты сөздер мен мақалдар,тұрақты сөз тіркестерін білесіңдер?
-
33 слайд
-биік болсын!
-кең болсын!
«Жетi уық шаншылғанша жетесiз ғана сөйлейдi»
Босағаң тең болсын! -
34 слайд
Үй тапсырмасы
1.6-тапсырма.Сөздер мен сөз тіркестерінен сөйлем құрау.
2.Мәтіннің мазмұнын айту
Краткое описание документа:
Бұл презентацияны «Киіз үйді тігу»тақырыбын өткенде қолдануға болады.Киіз үйдің бөліктері мен жиналуы,сондай-ақ оның қандай ерекшеліктері жайында толығырақ мәліметтерімен танысады.Сабақты оқушылар ұраннан бастайды.Тақырыбын әліпби ретімен таңбаларды қойып шешуін айтады.Үй тапсырмасында киіз үйдің бөліктерін және мәтінді айтып береді.Сабақты бастамас бұрын сөздік жұмысы жүргізіледі.Тапсырмаларды киіз үйді сатылай тіге отырып орындайды.
Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:
6 058 439 материалов в базе
- Выберите категорию:
- Выберите учебник и тему
- Выберите класс:
-
Тип материала:
-
Все материалы
-
Статьи
-
Научные работы
-
Видеоуроки
-
Презентации
-
Конспекты
-
Тесты
-
Рабочие программы
-
Другие методич. материалы
-
Найти материалы
Другие материалы
Рейтинг:
5 из 5
- 21.04.2015
- 4120
- 0
- 21.04.2015
- 1217
- 11
- 21.04.2015
- 765
- 0
- 21.04.2015
- 768
- 0
- 21.04.2015
- 2614
- 0
- 21.04.2015
- 4082
- 44
- 21.04.2015
- 617
- 0
Вам будут интересны эти курсы:
-
Курс профессиональной переподготовки «Управление персоналом и оформление трудовых отношений»
-
Курс повышения квалификации «Педагогическая риторика в условиях реализации ФГОС»
-
Курс профессиональной переподготовки «Клиническая психология: организация реабилитационной работы в социальной сфере»
-
Курс профессиональной переподготовки «Клиническая психология: теория и методика преподавания в образовательной организации»
-
Курс профессиональной переподготовки «Организация логистической деятельности на транспорте»
-
Курс повышения квалификации «Введение в сетевые технологии»
-
Курс повышения квалификации «Основы построения коммуникаций в организации»
-
Курс профессиональной переподготовки «Организация деятельности помощника-референта руководителя со знанием иностранных языков»
-
Курс профессиональной переподготовки «Деятельность по хранению музейных предметов и музейных коллекций в музеях всех видов»
-
Курс профессиональной переподготовки «Уголовно-правовые дисциплины: теория и методика преподавания в образовательной организации»
-
Курс повышения квалификации «Международные валютно-кредитные отношения»
-
Курс профессиональной переподготовки «Технический контроль и техническая подготовка сварочного процесса»
-
Курс профессиональной переподготовки «Управление качеством»
-
Настоящий материал опубликован пользователем Жунусбекова Нургуль Канагатовна. Инфоурок является
информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте
методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них
сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайтЕсли Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с
сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.Удалить материал
-
- На сайте: 7 лет и 8 месяцев
- Подписчики: 0
- Всего просмотров: 2970
-
Всего материалов:
1
Рабочий лист. 1 сентября.
Рабочий лист можно использовать на уроке Знаний . Очень интересно заполнить данный лист, собрать…