Волков геннадий никандрович рассказы

Юманпа хевел

Волков Геннадий Никандрович

ТУПМАЛЛИ

1.Ылттăн çĕр. Юмахсем

Ылттăн çĕр

Илемлĕ тĕрĕ – тăван çĕр йĕрĕ

Хурама хули

Пахчаçăпа ывăлĕсем

Сулхăнпа мĕлке

Ултаккапа Суякка

Ашшĕ килĕн вучахĕ

Алăри ĕç

Улпутпа кĕтӳç

Тĕревпе тĕрек

Кӳсек, кĕсмен тата кисĕп

Пилпе арăслан

Иăваш чăвашпа усламçă

Юпах тиха

Тĕлĕнтермĕш курăк

Арманта

Вăрманта

Юлхав сăлтавĕ

Хыткукар

Карчăк ĕмĕчĕсем

Хăралкка

2. Юманпа хĕвел. Калавсем

Шутлав

Тĕлпулу

Чи хакли

Суранланнă улмуççи

Тăван чĕлхемĕрçĕм

Хăна чечекĕ

Юмахах–ши?

Тилĕпе кашкăр

Юманкка

Тăван Атăл

Юманпа хĕвел

3. Шанчăк чечекĕсем.  Пулни-иртни

Акам

Виçĕ юрă

Шăрттан

Пуртвиш пахчи

Патшинсем

Вăрттăн сăмах

4. Çеçпĕлпе пĕрле. Курни–илтни

Çеçпĕл чунĕ

Çăлтăрлă ял

Калевала çĕршывĕ тăрăх çаруран

Иккĕмĕш тĕлпулу

Эстонсен килкартийĕ

Космонавт алтăрĕ

Алан ачисен эрешĕсем

Пĕр килти икĕ Нарспи

Кăркăстанри салма яшки

Тĕнче хĕрри

Павлыш

Çулпуç килĕнчи чăваш кĕнекисем

ЮМАНПА ХĔВЕЛ

Хĕвеллĕ çĕршывăн пали – юманлăх, кăмăллă халăхăн юрри – юман. Пĕр пичĕ – хĕвел, тепĕр пичĕ – уйах чăваш паттăрĕн, Юманăн. Вăл хăй те, эппин, Хĕвелпе Уйах ывăлĕ. Юман çулçи хушшинчи сап–сарă икелсем – пĕлĕтри çутă çăлтăрсем. Кусем – Хĕвелпе Уйăх ачин ачисем–шим?

Хĕвел, хĕвел, хĕвел… Пĕтĕм тĕнчене çутатса тăракан çуттăн амăшĕ. Пĕтĕм чĕрчунпа ӳсентĕрана чĕрĕлĕх: паракан ăшшăн ашшĕ.Хĕвел çинчен çĕр юмах чăвашăн, хĕвел çинчен пин юрă чăвашăн, хĕвел çинчен пин–пин сăмах.

Хĕвел питĕнче çырла пиçет, сулхăнра çулçи те çук Çумăр – аван, хĕвел – лайăх; шыв – çырмара хĕвел пĕлĕтре. Хĕвелсĕр вăрман та салху, пахча та пушă, шăпчăк та шăпăртах, куккук та авăтмасть, саркайăк та, хĕвел кайăкĕ, пĕр сас кăлармасть.

Эрнелĕхе хĕвел питне пĕлĕт хуплать те, пĕтĕм тĕнче тĕксĕм. Ӳсмелли–ӳсмест, пиçмелли–пиçмест, тулмалли–тулмасть. Сĕлĕ туни–симĕс улăм, сĕлĕ серепи – арпа, сĕлĕ пĕрчи – хывăх. Хĕвелсĕр – сурăх çăмĕ кĕске, çăмĕ çук – сурăхĕ те çук. Хĕвелсĕр чĕрне те ӳсмест. Хĕвеллĕ чух – çӳç кăтра, хĕвел çук чух – пуç кукша.

Тăван килте анне хĕвел пулса çӳрет, ачисене хĕвел пулса пăхать. Анне çук–тăк хĕвел яраймăн ху тĕлне, анне пур–тăк сан чĕрӳне те хĕвел кĕрĕ.

«Тăвану килнине курсассăн, хĕвел пулса чупса тух», – хушса хăварнă ваттисем. «Пăхман хĕвеле ирĕксĕр пăхтараймăн», – тенĕ вĕсем ӳпкевлисене сивлесе. «Эп сана улталап пулсан, ман çине хĕвел ан пăхтăр», – тупа тунă авалхи асаттесем.

Хĕвел çинчен юрласа чăваш хăй ачине йăпатнă. Ача кулли уншăн хĕвел çутипе пĕрех. Хĕвел кулли вара – тĕнче илемĕ. «Паçăр çумăр çурĕ, халь хĕвел пăхать ĕнтĕ епле!» – тенĕ чăваш лăпланнă ачишĕн савăнса. Ача тĕнчи уншăн – ырă тĕнче. Хĕвеллĕ тĕнче. «Хĕвел – ĕмĕт. Хĕвел – тĕллев. Хĕвел – ĕлке», – тет çăлтăр тупнă Андриян тăванăмăр.

Чăваш ачисем хăйсене хĕвел ачисем тесе шутланă Çимĕкчен çичĕ хут шыва кĕме тăрăшнă вĕсем. Хĕвел пĕлĕт айне пытансан, шăнса кӳтнине пăхмасăр, ăна мухтаса юрă юрланă, йăлăнса сăвă каланă, тăрăшсах такмак кĕвĕленĕ, йыхăрнă, чĕннĕ, кĕлтунă. Хĕвеле вĕсем шаннă та ĕненнĕ. Пĕлĕтелле пуçĕсене каçăртса хĕвел ташши ташланă. Кĕвĕ сассине илтсенех хĕвелĕн пĕлĕтсене хăйĕн патĕнчен хăваласа ярса чăваш ачисен ташшине курма васкамалла пулнă – хĕвеле те савăнтарнă чăваш ачисем: Вăл йăл кулса ярсанах, ачасен пичĕ–куçĕ те савăнăçпа çиçсе çуталнă.

Хĕвел, пăх, хĕвел, пăх,

Ачу шыва кайнă вĕт,

Турчăкапа туртса ил,

Хăмаç кĕпе тăхăнтар,

Пылпа кулач çитер!

«Хĕвел ташши» — юрăллă ташă. Хĕвел тухса ăшăтсанах ачасем шывалла чăмнă. Шывран тухсан юманлăхалла чупнă, çимĕкчен çичĕ тĕслĕ курăк çиме васканă.

«Юман ташши» – хăйне кура тĕлĕнтермĕш. Ку ташша ташлама юманлăха шала кĕмен, уçланкăри е вăрман хĕрринчи чи ватă юман тавра ташласа çаврăннă ачасем.

Ватă юман тавра васкамасăр ташласа çаврăнсан, юнашарти мăшăр юман патне куçнă вĕсем. Ташшăн малтанхи сыпăкĕ «Уй варринче лаштра юман» юрă кĕввипе ерипен пулса пынă та лăпкă утта куçнă. Мăшăр юман тĕлĕнче ташă хăвăртланнă. Пĕчĕк ачасем лашалла вылянă евĕр умлă–хыçлă сиккелесе çаврăннă икĕ юман хушшипе те, икĕ юман тавра та. Ватă юман – асатте, пысăк юман – атте. Кăна ача–пăча калаçма вĕренсенех илтнĕ. Хăй те ачаллах çак сăмаха чĕрене тарăн илсе каланă.

«Юман ташши» вăрман ăшне кăшт шаларах та кĕнĕ. Туйрасем хушшинче аллисене сарса сиккеленĕ ачасем. Çамрăк юмансене тыткаласа хăйсем еннелле туртам пекки те тунă. Туйрана каччă юман тенине пур ача та тахçанах пĕлнĕ.

Хунав юман – ача юман. Чăваш ачисем хунав юман урлă сике–сике каçнă. Ку та «юман ташшиех» пулнă–ха. Анчах ăна «упа ташши» те тенĕ. Упа хăрах чĕрнипе хунав юмана тăпăлтарса кăларать, тет те: «Эрĕм–ши ку, мăян–ши?» – тесе ыйтать, тет. Ачасем ташлана май хунав юмансем хушшинче сике–сике чупаççĕ, тăррисене аллисемпе çапаççĕ, пĕшкĕне–пĕшкĕне пӳрнисемпе хунав тĕпĕсене тивертеççĕ. Унтан сиксе тăрса каллех «эрĕм–ши ку, мăян ши» тесе такмакла–такмакла ташлама асатте юман патне таврăнаççĕ. Хĕвеле хирĕç васкамасăр çичĕ хут ташласа çаврăнаççĕ те пĕр харăс çак юмана чуптуса уйрăлаççĕ. Унтан вара татах шыва кĕме каяççĕ е киле таврăнаççĕ.

Юман ташши, юман юрри, юман кĕлли… Юман чăвашшăн турă, юманлăх – чиркӳ. Чи таса та сăваплă вырăн «Юмансăр юрă та çук, турă та çук» – тет чăваш. Чăвашсене ирĕксĕр тĕне кĕртсен, пуян–куштансем ялсенче чиркӳ ларттарнă. Кун пирки чăвашсем акă мĕн каланă: «Юман лартакан чиркӳ лартакантан сăваплăрах», – тĕнĕ.

Юман – тĕнĕл, юман – пичке, юман – çăл пури, юман – нӳхреп юман – алăк та, сăлăп та, юман – тукмак та, чукмар та юман – хӳме, юман – тĕкме… Юман юпа – тĕрек; юпи çĕрсен, тем тĕрлĕ çирĕп хӳме те ишĕлсе анать. Юман çăпанĕ – çыруллăх, юман хуппи – эмеллĕх, юман çулçи – мунчалăх, юман икелĕ – выçлăхра тутă çимĕç… Асатте юман – никĕс пуканĕ, атте юман – урата, пичче юман – пӳрт хачи, шăллăм юман – çĕнĕ ӳсĕм…

Хĕвелпе юманăн – пĕр кăмăл. Пĕри – пĕлĕтре, тепри – çĕр çинче. Чунĕсем те таса иккĕшин те. «Хĕвелпе Чăвашăн Юман ятлă ывăл çуралнă…» Мĕнле юмах пуçламăшĕ ку? Юмах пуçламăшĕ мар, пурăнăç пуçламăшĕ. Пит ĕлĕкех те мар, пирĕн макаçсемпе кукаçсем астăвасса, Чăваш ятлă каччăсем, Хĕвел ятлă хĕрсем пулнă. Çавăнпа та–и тен, паян та хĕвелпе юмана уйрăммăн ăнланма çук.

Юманăн ӳчĕ хытă та, чунĕ çемçе. Ун мĕлкине путсĕр канма ларсан, тепĕр çулĕнче юман хăрать, тет. Усал çын таптанине те чăтаймасть иккен мăнтарăн. Тăмана евĕр шаланкăр кайăк пур тата. Шăпчăксемпе шăнкăрчсен, чĕкеçсемпе саркайăксен çăмартисене вăрласа çиет вăл. Вăрă–хурахран та хăрушăрах çак йĕрешке кайăк. Çумăр шывĕпе куççулĕ çеç ĕçет, тет, хăй. Типĕ чух йынăша–йынăша вĕçет çав хапсăнчăк, кĕвĕç те ĕмĕтсĕрскер. Юманлăхран илеме пистерет. Çак ылханлă кайăк сĕртĕннĕ юман турачĕ хăрать, тет, тунине çывăх пысăк турат çине пырса ларсан, юман шалтан çĕрсе хăвăллă пулать, тет

Анкарти хыçне, çурт çывăхне юман лартса ӳстерме хăранă чăваш: юман туни мăй хулăмăш пулсан, çав лартакан çын вилет, тет. Ырхан чăвашăн вара мăйĕ пи тĕ çинçе пулнă.

Ун вырăнне вăл ăна усрав вăрманĕнче питĕ вăйлă пăхнă, паттăррăн ӳстерме тăрăшнă. Икеле çăра акса шăтарса ӳстермеллине те лайăх чухлалă. «Юман кĕрĕкпе çарапуçăн çеç йĕркеллĕ ӳсет», тенĕ чăваш. Сăнавĕ усăсăр пулман, тĕрĕсне каланă вăл. Кĕрĕкĕ – юнашар ӳсекен тантăш–юмансем, хунав юманăн, ача юманăн çарапуçĕ – хĕвел çути валли, хĕвел ăшши валли. Юманшăн чи хакли хĕвел хĕвĕ, хĕвел хӳтти. Хĕвелсĕр – юманăн хевти çук.

Эппин, хĕвел сӳнсен, юман та пĕтет. Хĕвел сӳнмесěр çăлтăрсем ӳксе пĕтмесĕр икелти пурнăç тĕвви татăлмасть, юман пĕтмест, юмаллăх сайраланмасть! Чăваш хăй те – юман. Халăхĕ – юманлăх. Юлашки юман типиччен, çĕр çинче чăваш пĕтмест. Тĕнче вăрманĕнче тем тĕрлĕ йывăç ӳсет. Çав вăрманта юмана валли те вырăн пур. Этемлĕх аслă кил–йышĕнче, юман чунлă чăваша та хĕсĕк пулмĕ. Юман – хĕсĕр йывăç мар. Хĕвел те – сӳннĕ çăлтăр мар.

ÇЕÇПĔЛ ЧУНĔ

…Çĕн çул çине, çĕн чечексем чĕртсе,

Интернационал кĕперĕ анĕ.

Çеçпĕл Мишиш.

Пурсамăрăн кăмăлăмăрсене те революци урăхлатса çĕнетрĕ. Эпир тĕпренех çĕнелнĕ çынсем. Хăватлă, çĕн чĕреллĕ, çĕн ĕмĕр чăвашĕсем. Коммунистсем. Совет гражданинĕсем. Тăван чăваш халăхĕн ывăлĕ–хĕрĕсем. Кирек мĕнле халăхăн та хăйне евĕр пахалăхсем пур. Уйрăмлăхсем. Кусем – халăхăн ăстăн пуянлăхĕ.

Çула тухас умĕн Çеçпĕле вулатăп. Çул çинче Çеçпĕле пăхмасăр калатăп. Пултарнă таран Çеçпĕл юррисене юрлатăп. Хăшпĕр чух унăн сăмахĕсене тупа вырăнне пăшăлтатăп.

«Мĕнпур шухăшăм тăван çĕршывăм çинчен кăна…» – Çапла çырать Çеçпĕл Киевран Шупашкара. Хăш чух хĕвеллĕ шухăшпа ăса улталас килет, тет аслă сăвăçăмăр. Ялтан яла çӳрерĕм. Чăваш çĕршывĕ тăрăх. Çеçпĕл ĕмĕчĕсем пурнăçа кĕнине курса савăнтăм.

Путсĕрсенчен йĕрĕнетĕп, вĕсене кураймастăп, тет Çеçпĕл. Çулăм чĕреллĕ революционер. Тасаран таса кăмăллă çын.

Эпĕ коммунист! Коммунистшăн нимĕнле чăрмав та çук. Коммунист тума пултарайманни нимĕн те çук.

Темĕнле йывăрлăхра та Çеçпĕле çак шухăш йăпатнă. Тĕрлĕ йышши йăх–яхсене хирĕç тăрса, вăл коммунистах, пулса юлма вăй çитересчĕ тесе ĕмĕтленнĕ. Нимĕнле хĕсĕрлӳ те хăратман ăна. Çеçпĕле пĕтерме пулнă, чĕркуçлентерме никам та пултарайман. Чăн–чăн коммунист пулнă вăл.

Мĕнле çĕкленӳ, ĕненӳ, мĕнле вирлĕ шанчăк унăн кашни йĕркинчех! Çак шанчăка ăна революци панă. Çак шанчăка хĕмленсе пыма тăван халăхăн ырă кăмăлĕ пулăшнă. «Кăмăллă çĕршывăн кăмăллă чĕлхиçĕм!» – тет сăвăç.

«Кăмăллă çĕршывăн кăмăллă чĕлхийĕ», – темеллеччĕ пек. Вăл: «чĕлхиçĕм», – тет, мĕншĕн тесен Çеçпĕл – кăмăллă çĕршывăн кăмăллă ывăлĕ, кăмăллă çĕршывăн уйрăлми пайĕ.

Çак кăмăла тĕпĕлех ăнланса илесшĕн çунтăм эпĕ. Теччĕре те пултăм, Çеçпĕл ялĕнче те… Шупашкарта Çеçпĕл çӳренĕ урамсем тăрăх васкамасăр утрăм. Елчĕке те пынă Çеçпĕл. Пĕр хутчен çеç мар. Унта та вăл сывланă сывлăшпах сывланăн туйрăм. Мускав, Крым, Киев, Остер… Нумай çĕре çитрĕм. Тĕпчевçĕ пулса çӳремерĕм. Туякан–шухăшлакан ахаль çын пек. Çеçпĕлпе пĕр юнлă халăх ывăлĕ пек.

Таçта та çитрĕм. Якутпа Тăва çĕршывĕсенче çӳрерĕм, Калевала çĕрĕнче çарран сахал мар утрăм, Литва, Латви, Эстони ытамĕсенче пултăм, тутарсемпе пушкăртсен, çармăссемпе мăкшăсен культура ӳсĕмĕсене курса савăнтăм, Кăркăсстанпа Казахстан çитĕнĕвĕсем хамăр килти ăнăçусем пекех хавхалантарчĕç, осетинсемпе грузинсем мана хăйсен чăвашла янракан сăмахĕсемпе тĕлĕнтерчĕç, Çеçпĕл юратакан, Çеçпĕл мухтакан сăмахсем.

Кирек ăçта кайсан та, Çеçпĕл пуçран тухмарĕ, чĕре варринчен хăпмарĕ. Кирек ăçта çитсен те, вăл сăвăласа мухтанă «Интернационал кĕперĕн» тĕрекне курса хĕпĕртерĕм. Кирек ăçта та Хусанкая пула аллă тĕрлĕ чĕлхепе янракан Çеçпĕл çинчен шухăшларăм. Куçаракансемпе калаçрăм, вулакансемпе пуплерĕм.

Аллă чĕлхеллĕ Çеçпĕл, çур ĕмĕрлĕ СССР – мĕнле парне, мĕнле хăват! «Чăваш ачи, сассуна пар!» – тет Çеçпĕл. «Килсем! Килсем!» – тет пĕтĕм чун хавалĕпе кăмăл çĕкленĕвĕпе. Килчĕç те кайрĕç Элкерпе Хусанкай, Пур Ухсай. Татах та килĕç. Çамрăксем йышлă. Тăван чĕлхене юратса çитĕнеççĕ, Çеçпĕл Мишшипе Митта Ваçлейĕн ĕмĕчĕсене пурăнăçа кĕртĕç вĕсем.

Шупашкартан Кавал таран,

Çĕрпӳ, Чикме, Етĕрне урлă

Юрру сассийĕ кайĕ сан.

Кăмăл, кăмăл… «Аликкĕм – саламаликкĕм» тенине Шупашкарĕнчех те илтрĕм пĕр хут çеç мар. «Алик–салам – пĕр салам», – текен те пулчĕ.

Чăвашра çитмен çĕр юлмарĕ. Кавалра «Апат тутлă пултăр!» терĕм апатланакан чăвашсене. «Эс каланă пек пултăр. Кил апата, пĕрле апатланар», – терĕç хирĕç, «Пĕрле апатланнă чух – ĕçме–çими тутлă, пĕрле ĕçленĕ чух ĕçĕ–хĕлĕ ăнăçлă», – тенине илтрĕм Вăрмарта. «Ĕмĕр пĕрле, ай, пулар–и!» – тесе урăлла юрланине илтрĕм Чикмере. Халăхăн хăйне кура кăмăлĕ пур, çак кăмăл пахалăхне ачаран ăспа чĕрене илсе ӳсекен çеç халăхăн шанчăклă ывăлĕ пулать.

«Вăй патăр!» – терĕм Елчĕкре. «Эс каланă пек пултăр, кил пĕрле ĕçлеме!» – терĕç хирĕç. «Васкани çитермест, пӳрни çитерет» тениле асра тытмалла пулчĕ: чарăнса çынсемпе пĕрле ĕç турăм. Пĕрле, пĕрле, пĕрле…

Çак сăмах яланах илтĕнсе тăчĕ, унăн янравĕ хăлхана çеç мар ачашларĕ, кăмăла та тиврĕ. Пĕр шухăш, пĕр ĕмĕт, пěр кăмăл… Çак пĕрлелĕх – халăх чунĕн тĕп тымарĕ мар–ши?

Вăй патăр… Кам патăр ăна? Паллах, пĕрле ĕçлени. Пĕрне–пĕри пулăшни. Ĕçре те, ăсра та.

Калаçса тăракан ушкăн умĕнчен те чĕнмесĕр иртсе кайма аван мар. «Канаш пĕрле пултăр!» – тесе хăвартăм Çĕрпупе Етĕрнере. Пур çĕрте те ăнланакансем тупăнчĕç. Ушкăнĕпех е пĕчченшерĕн хуравларĕç: «Эс каланă пек пултăр. Кил пĕрле канашлăпăр!».

Чĕмсĕрлĕхе юратмасть чăваш. Кăмăлсăр, тет ун йышшине. Çеçпĕл кăмăллă пулма хушать. Утă çулакансене: «Çаранăр илпеклĕ пултăр, уттăр тухăçлă пултăр!» – тесе хăвартăм. Утă турттаракансен телĕнчен «Перекет пултăр!» тесе иртрĕм. Тырă акакансене: «Пĕр пĕрчĕрен – пин пĕрчĕ!» тесе сĕнтĕм. Çĕнĕ çурта кĕрсен, «Никĕс питĕ пултăр!» – терĕм. Хăшпĕр çĕрте ку халал çумне тата тепĕр сăмах та хушрăм: «Кĕтес типĕ пултăр!» Никĕсне тĕреклĕ пулма сĕнни вырăнтах çĕрмелле пултăр, вут–кăвар ан тĕкĕнтĕр тенине пĕлтерет. Кĕтес йĕпенмесен, çурт çĕр çул та ларать, тет чăваш. Никĕс питти те лайăх, кĕтес типпи те кирлĕ. Пурте – хăй вырăнĕнче.

Мунчана каякана: «Ăшши тутлă пултăр!» – тесе ăсатрăм. «Мунчи кĕленче, милĕкĕ пурçăн, чулĕ мерчен, ăшши шерпет пултăр!» – тепине те хапăлласах йышăнчĕç. Ваттисем кăна мар, хамран кĕçĕнтереххисем те.

Сĕтпе хăналакансене «Ĕнĕр сĕтлĕ пултăр!» тесе хăвартăм, сăра астивтерекенсене: «Салатăр ăнтăр, хăмлăр йӳçĕ пултăр, тухăçлă тухтăр, сăрăр çăра та кăпăклă пултăр!» – терĕм.

Ырă кăмăл сăмахĕ чăвашăн нумай. Çул çинче тĕл пулнă çынсене тĕрлине тĕрлĕ каларăм, анчах пурне те ырă сунтăм:

«Сыв пул, çулу ăнтăр!»

«Çулу яка та тикĕс пултăр!»

«Пурăнăçунта ырă кунсем кăна пулччăр!»

«Сĕт çулĕпе кай, çу çулĕпе. кил!»

«Кану вырăнĕсем типĕ пулччăр!»

– Хура пуличчен шурă пул, – тет чăваш. — Усал пуличчен ырă пул.

Ырра лайăх ăнланать халăх. Ырра ырă тăвасшăн çунать этем. Халăх пархатарĕ тени, тен, çавă–ши?..

Укăлчасем тĕлĕнче вуларăм савăнса «Добро пожаловать» тенине те, «Килĕрех» тенине те. Вырăсĕ те ырă сунать, чăвашĕ те ырă кăмăлпа чĕнет. Аван иккен ку тĕнчере ырă сунма, ырă тума, ырă пулма.

Ырă кăмăл чи хакли иккен, чи кирли иккен. Кĕвĕçӳре, кӳлешӳре, ăмсанура, вĕчĕрхенӳре, вăйăрханура – ырри çук. Кӳлешӳ пуличчен килĕшӳ пултăр, тет чăваш. Кӳренӳ пуличчен вĕренӳ пултăр, теессĕм килет манăн. Кĕвĕç çынна ушăнакан çын, тенĕ чăваш. Ăна чирлĕ çын вырăнне хунă. Ăмсанакана «тăмсая кайнă» тени те пулнă. Курайман çын хăй те кун кураймасть, тенĕ.

Ырă пулма пултарни – телей, ырă тума пултарни – пархатар. Урамра та, килĕнте те, шкулта та, лагерьте те, колхозра та, çула тухсан та çавна асту, шăллăм. Çавна ан ман, йăмăкăм.

Кăмăл тени асăнта пултăр, тăванăм. Эп каланă сăмахсене ваттисене каласа пăх — тен, йышăнĕç. Унтан çамрăккисене те кала. Илтни «пĕлетĕп», тейĕ, пуçласа илтекен сăмахсене асĕнче хăварĕ.

ÇĂЛТĂРЛĂ ЯЛ

Инçет çула тухиччен Шуршăлалла кайса килем. Шуршăл – çăлтăр тупнă каччă ялĕ. Шуршăл хăй те çăлтăрлă ял. Шуршăл – маншăн тăван ялах. Шуршăл маншăн – ылттăн сăпках.

Тăван çулсем хĕрринче вулатăп: «Çулăр ăнтăр!» Аван ку. Чуна ăшăтать. Канаш пур чăвашăн, пил евĕр илтĕнет вăл: «Çул ăнтăр тесен, çула килтен тухаççĕ».

Ман килĕм — Шуршăл, ман кĕллĕм — Андриян. Унăн ялне каям. Вăл сывласа ӳснĕ сывлăшпа сывлам. Вăл курса ӳснĕ илемлĕ тавралăха сăнам. Унăн савнă вăрманĕ пăшăлтатнине итлем. Унăн Çавалне хамăн Çавал тесе шутлам. Ăш пиçсен, çутă çăлкуçĕнчен тăрă шыв ĕçсе лăпланам. Улăх тăрăх çаруран утса ыхра ути пуçтарам…

Тăван çĕршыв тăван ялтан пуçланать. Çăлтăрсем патне вĕçме те тăван килте чĕвен тăнинчен пуçлаççĕ.

Кăмăл лăпкăлăхĕ те – тăван кĕтесрех. Унтах вăй илет ăстăн та.

Çăлтăр каччин çул пуçламăшне курасчĕ. Шухăшсемпе çеç те пулин ун ылттăн сăпкине сĕртĕнсе пăхасчĕ. Пурнăçра ун пек пулма вĕренесчĕ. Ĕçченлĕх, сăпайлăх, çивчĕ ăс – йăлтах кăна Андрияна Шуршăл парнеленĕ. «Чи малтан – лăпкăлăх», – тени те çакăнтан. Ку космонавта çеç мар, тимĕрçе те, кĕтӳçе те, çыравçа та, пĕлевçе те, вĕрентекене те пĕр пекех кирлĕ.

Тăван кĕтесе, тăван аннӳне, тăван пĕлĕте, тăван сăмăха юратмасăр тĕнче уçлăхне вĕçсе каяйрас çук. Нимĕскере те чăнласа «тăван» тесе те шутлас çук. Пăлтăр алăкĕ умĕнчи хурăнтан тăван çĕре юратма пуçлатăн. Ку вырăс халăхĕн шухăшĕ сахал пĕлтерĕшлĕ мар пек туйăнать. Вăл чăваша та, чукчана та, грузила та, эвенка та, калмăка та, кăркăса та – пурне те, пурне те пĕр пекех пырса тивĕнет.

«Аçу-аннӳн çаранне нихăçан та ан ман», – тенĕ амăшĕ çăлтăр патнелле çула тухма хатĕрленекен хура куçлă ывăлне. Ку пиле манман-ши ыттисен амăшĕсем?

Аннӳ чĕлхи санăн чĕлхӳ пултăр, аннӳ сăмахĕ чĕрӳ варринех юлтăр. Çерçи ăмăрткайăк мар та, анчах пурпĕрех хăйĕнле чĕвĕлтетет.

Тăван ялу – сан тăван йăву. Кирек ăçта кайсан та, асăнтан ан тухтăр çаруран чупнă ураму. Салакайăкĕн те хăйĕн йăви пур, тăманан та хăйĕн йăли пур. Асту çавна, унсăрăн ăмăрткайăк пулаймăн.

Пыл хурчĕ – пĕчĕк чĕрчун, çапах та хăй килĕ тĕлне манмасть. Ĕçне тăвать, хăй юрринех юрлать. Çăхан та хăйĕн юррине манмасть. Эс – ăмăрткайăк. Сан та пур юрă. Сан пур хăват.

Андрияна юратса, ашшĕ–амăшĕсем ун ятне панă ачасем те пионер ӳсĕмне çитрĕç. Ютра патша пуличчен юман патакĕ пулам, тесе каланă авал. Пионер патша пулаймĕ, пуласшăн та мар, вăл пĕтĕм тĕнчипе ирĕклĕх çĕнтернине курасшăн. Анчах авалхи сăмах – пионер шухăшĕ-кăмăлĕ майлах. Тăван çерçи чĕвĕлтетни ют шăпчăк юрринчен паха. Чĕвĕлтетнине итлеме вĕренмесен, юрра та ăнланакан пулаймăн. Тăван халăхпа пĕрле пулнине ним те çитмест. Каллех çав сăмахах: пĕрле, пĕрле, пĕрле… Пĕрле пулсан çеç –— ăш вырăнта.

Çеçпĕл сăмахĕсене пĕтĕмĕшпех ăша илсен кăна тĕпĕ-йĕрепех ăнланса хак пама пулать: «Çĕршывăм! Халь пĕлтĕм, сана юратма пĕлмен эпĕр. Çаванпа та сан хӳттӳ айĕнчен саланса пĕтмелле пулчĕ пуль…»

Тăван çĕршыва такамрам та ытларах юратнă сăваç-коммунист çапла каланă пулсан, Çеçпĕлренех вĕренер мар–ши ылттăн сăпкамăра савса пурăнма?

Умăмра каллех – Шуршăл. Тĕнче сума сăвакан Шуршăл. «Кирек хăçан та, кирек ăçта кайсан та, – тет Андриянăмăр, – Шуршăл куç умĕнчех, Çавалĕ те, çаранĕ те, вăрманĕ те чĕре варринче…»

Тĕнче уçлăхне малтанхи хут вĕçсе кайсан, Андриян пиччĕр, ачасем, çĕр чăмăрне вĕрентекен сĕтелĕ çинче ларакан глобуса курнă пек курнă, пăха-пăха çаврăннă. Шывсемпе вăрмансене, тусемпе пуш-хирсене, кӳлĕсемпе тинĕссене сăнаса савăннă. Тĕлĕннĕ. Анчах та, пĕлĕтлĕ çанталăка пула, Шуршăла мар, Чăваш çĕрне те курайман.

– Темчул япалана çĕнĕлле курса тĕлĕннĕ пулсан та, тем çитмен пек туйăнчĕ…

Çапла çав вăл, тăван çĕр: çăлтăр çулĕ çинче те тĕрекпе шанчăк. Ĕмĕте хăват кĕртекенни те – тăван çĕрех.

Таçта кайсан та, тем пулсан та аслă çыннăн ăстăн вăйĕ халăх патнеллех пырать. Тăван халăх кăмăлĕпе, тăван çĕршывăн ытарайми сăнарĕпе вăл ĕмĕрлĕхех çыхăнса салтăнми тĕвĕленет.

Шуршăлтах çыра-çыра илтĕм-ха акă. Çак шухăшсемех Андрияна та ăслăлăхпа паттăрлăх хушнăн туйăнать.

Лаша та кил еннелле хытăрах чупать. Килтен – уттипе, киле – чуппипе. Килтен – юрттипе, киле – сиккипе. Ут килтен тухсан çул çухатма та пултарать, киле – таçтан та тупать. Килтен – çавăтса тухаççĕ, киле – ташласа пыраççĕ. Килтен – урасăр, киле – çунатпа. Килтен – ассăн сывлатăн, килелле – йăл–йăл кулатăн. Тухса каять – куççулĕпе макăрать, таврăнать – кăшкăрса юрлать. Килтен – аран–аран, киле – ирттерет урхамахран.

Кил вăйĕ виçесĕр пысăк. Ун хăвачĕ асамлă. Кил – тăван çĕршывăн чи хаклă, чи çывăх кĕтесĕ. Ылттăн сăпкан ылттăн пĕкечи. Ылттăн пĕкечен ылттăн вăчăри. Ылттăн вăчăран ылттăн унки…

Шуршăл та Андрияншăн çавах. Пирĕншĕн те çаплах. Пуриншĕн те. Мĕншĕн тесен халăха чапа кăларнă çын – кирек камшăн та чи çывăх тăван вырăнне.

Темиçе хут та пулма тивнĕ Шуршăлта. Анчах пĕрремĕш тĕлпулу – ĕмĕрлĕхе асăмра. Манăн çеç мар, ман пионерсен те. Çеçпĕл отрячĕн пионерĕсен.

Шуршăла отряд гимнне юрласа пырса кĕтĕмĕр. Пирĕншĕн ку гимна Хирбю Кĕркурийĕ, Çеçпĕл премийĕн лауреачĕ, ятарласа çырса панăччĕ.

Хастарлă, хыт утăмлă пулăр,

Çĕршывăн хастар ачисем!

Гимн та, марш та ку юрă – Çеçпĕл сăмахĕнчен тунăскер.

Унччен те кăшт маларах Çеçпĕл отрячĕ инçет районти пĕр пионер отрячĕ патне хăнана кайса килнĕччĕ. Вăл та Çеçпĕл ячĕпе хисепленетчĕ. Чечеклĕ çаранти ем-ешĕл ĕшнере Çеçпĕл фестивальне ирттерсе таврăннăччĕ. Пионерсем çăлтăр паттăрĕн çулĕпе утаççĕ. Андриян йĕрнех пусассăн туйăнать. Пурин чĕринче те – хумхану. Пурин чунĕнче те – хавхалану, кăмăлĕнче – çĕкленӳ. Шуршăла каяс умĕн Ленин пӳлĕмĕнче Хусанкай сăвăçпа Хирбю композитора Çеçпĕл отрячĕн хисеплĕ пионерĕ ятне патăмăр. Вĕсем рапорт йышăнчĕç. Иккĕшне те пионерсем хĕрлĕ хут çине çырнă тупа тыттарчĕç. Çеçпĕл сăмахĕсенчен майлаштарнă монтаж. Ăна калама отрядри пионерсем пурте хутшăнчĕç.

Евдокова Лида пуçласа ярать:

Çĕршывăм хăюллăн вăранĕ,

Тапранĕ кăвар кайăкла:

«Çук, çук» теекен улталанĕ,

Кам «çук», тет, ун чунĕ — чăлах.

Ун хыççăн Иванов Валерий сăмах илет. Унтан пурте юрласа яраççĕ:

Хĕвелĕн кăварлă хĕлхемĕ

Çĕре чечеклевĕ чухне

Кам курнă çанталăк илемĕ

Пăрпа пăрланса шăннине?

Хушса юрламаллине тăрăшсах юрлаççĕ ачасем. Хусанкайпа Хирбю те, эпĕ те вĕсемпе пĕрле юрлатпăр. Анчах та Хирбю хушса юрламаллипе кăмăллах мар.

– Йывăртарах çав. Сасă çитмест. Çӳлтен илеççĕ… Кĕввине кăштах тӳрлетес пулать, çăмăллатас, – тет вăл.

Юрă çеç.мар, сăвă сăмахĕсене пурте харăс калани те хăватлăн янăрать:

Ыран–и, паян–и… тĕреклĕн

Вутланĕ çĕршывăм чĕри,

Кăварлă чечеклĕн чечеклĕ

Çĕре çĕн хĕвелĕн юрри.

Ма–ха, Шуршăла пырса çитни çинчен калăма пуçланăскер, Шуршăлччен пулни пирки тĕллĕн каласа тăратăп? Акă мĕншĕн.

Çак монтажа Шуршăлта тепĕр хут ирттертĕмĕр. Малтан пуçласа вĕçне çитиччепех. Анчах пĕр вырăнта мар. Пуçларăмăр Андриян вĕреннĕ класра. Эпир пынă чух иккĕмĕшпе тăваттăмĕш классем вĕренетчĕç ку класра.

Пире йĕрки – йĕркипе ăнлантарса паракансем нумай. Халăх Шуршăла йышлах çӳрет ĕнтĕ. Анчах та пирĕн отряд кунта килсе курнă чи малтанхи отрядсенчен пĕри.

Класра виçĕ рет партăсем. Сулахайра – виçĕ парта, варринче – пилĕк парта, сылтăмра – тăватă парта. Андриян вĕреннĕ чух та çаплах пулнă. Сылтăмри пĕрремĕш парта хушшинче пулас космонавт ларнă.

Халĕ класри пур вырăна та Çеçпĕл отрячĕн пионерĕсем йышăннă. Эпĕ – вăхăтлăха чăваш чĕлхи вĕрентекен.

– Эсĕ Андриян вырăнĕнче ларатăн…

Класра шăп. Сывлани те илтĕнмест.

– Андриян çак класра тăван халăха, тăван чĕлхене, тăван юрăсене юратма вĕреннĕ. «Пиллĕк» паллăсем кăна илсе пынă. Çак класра Андриян Çеçпĕл сăввисене вуланă, пăхмасăр каласа панă…

Ачасен куçĕсем – çăлтăрсем. Вĕсенче – темĕнле асамлă вăй. Шалтан, чун тĕпĕнчен тухакан çутăпа çиçеççĕ вĕсем. Кашни пионерах çак самантра – Çеçпĕл те, Андриян та.

– Эпĕ Андриян учителĕ мар, сирĕн учителĕр. Эпĕ сире ятран чĕнĕп, анчах та эсир хăвăр ăшăрта Андрияна учителĕ чĕннине илтĕр… Кашниех Çеçпĕлĕн пĕр-пĕр сăввинчен тăватă йĕрке калать. Ку йĕркесене Андриян пиччĕр ларнă вырăнтан тăрса каламалла…

Андриян Григорьевич итленĕн туйăнать ачасене. Çеçпĕл сăмахĕсемпе шăллĕсем пиччĕшне тупа тăваççĕ.

Шкултан тухса сăрт сăмсахне пуçтарăнатпăр. Çеçпĕл сăмахĕсенчен пирĕншĕн ятарласа хывнă юрра юрлатпăр. Ку вырăнта пулас космонавт шухăшласа тăма юратнă. ӳкерчĕкĕ те пур. Çавал улăхне сăнанă. Атăл еннелле, пĕлĕтелле ĕмĕтленсе пăхнă.

– Çакăнта тăнă пулĕ… Акă çакăнта…

Хумхану иртмест. Пăлхану чĕрене тыткăна илет. Акă улăх. Кунта пулас паттăр ыхра ути пуçтарнă, кунта вăл утă çулнă, утă пуçтарнă. Кĕтӳ хăвалама та килнĕ.

Каллех Андриян илтессĕн туйăнать. Сăвă калаççĕ ачасем. Сăвă хыççăн сăвă.

Çеçпĕл сăввисене тăрса каламалла. Утса пынă чух. Калаканни хăлаçланса калать. Ута–ута. Анчах ытлашши уйăрăлсах каймасть. Аяккинелле кăшт пăрăнсанах каялла çаврăнса килет.

Андрияна Çеçпĕл пулăшнипе чысланă хыççăн çеç Шуршăл тăрăх саланатпăр. Ачасем космонавт пурнăçĕпе паллашаççĕ. Ялйыш сăмахне тимлĕн итлеççĕ.

Халĕ Андриян çинчен кĕнекесем тем тĕрли те пур. Ун чухне нимĕнех те çукчĕ-ха. Урамран урама, килтен киле çӳретпĕр. Тимлĕн итлетпĕр. Çыра–çыра илетпĕр.

Яла килсен, космонавта хăнăхнă йăлапа «Андрейка», «Андрюша» тесе йыхăраççĕ. Кăмăлĕ питĕ лайăх çак чăваш çыннин. Темĕнле ырă тĕслĕх те кала–кала кăтартаççĕ.

Пĕррехинче, Çавал хĕрринче тăнă чух, çыран ишĕлсе аннă та шыва шăмпăлтатса анса тăнă Андриян. Тепри пулсан, хăраса ӳкмесен те, аптранă енне кăшкăрса ямалла хăть. Ку шывра кулса тăра парать

Аппăшĕпе темчченех калаçса лартăмăр.

– Ĕçченччĕ пит, – тет. – Пĕчеккĕ чухнех çĕрлеччен суха тунă. Андриян тума пултарайман ĕç пулман.

Вуннăра чух иртен пуçласа каçчен çурлапа колхоз тыррине вырнă. Пĕррехинче кăнтăрлаччен вырнине шутлама бригадир килет.

– Миçе кĕлте выртăн?

Андриян айăпа кĕнĕ пек именсе:

– Вăтăр тĕм, – тет.

Бригадир ĕненесшĕн мар, мĕншĕн тесен Андриянпа юнашар ĕçленĕ Алтатти инкен çирĕм тăватă тĕм çеç.

Каçалăкĕсем кӳршĕллех, ĕçĕсем – уйрăм.

Кĕтӳ те кĕтнĕ вăл, колхоз кĕтӳне. Выртмана çӳренĕ пĕчĕкренех. Çăлтăрсене шутланă. Шултрарах çăлтăрсене уйрăм палăртнă. Улттăра чухнех ута сиккипе яма та пултарнă. ӳкме мар, лаши ерипен çеç чупнăн туйăннă ăна.

«Хурăн çинчен парашютпа анатăп», – тенĕ те аялалла сикнĕ. Шурă кĕпи, чăнах та, парашют пек карăннă. Сăпка çакакан пăтаран тытса мачча çумĕнчех çаврăнасси ним те мар пулнă уншăн.

Йывăр пурăннă пулсан та, вăйпитти те тĕреклĕ çитĕннĕ вăл. Сĕнтĕрвăррине вĕренме кайнă чух та, кĕсйине пĕçернĕ пилĕк çĕрулми чикнĕ те, çĕнĕ çăпатине май пур таран тирпейлĕрех сырса, çивĕччĕн малалла утнă.

– Эп кайрăм, анне, – тесе хăварнă лăпкăн та йăвашшăн.

Лайăх вĕреннĕ. Хăшпĕр чух уйăх çутипе те вулама тивнĕ. Хуркайăксен çулĕ еннелле пăхса çăлтăрсем çинчен шухăшланă. Вĕсем мăч-мăч туни куç хĕснĕн, калаçнăн туйăннă ăна. Кашни çыннăн тӳпере — хăйĕн çăлтăрĕ, тенине илтнĕ-ха вăл.

«Çăлтăрсем чăвашла та калаçаççĕ-ши?» – тесе шухăшланă, çăлтăрсем кĕр еннелле уйрăмах шултралансан.

«Çирĕм улттăн вĕсем, çирĕм улттăн, çирĕм ултă чăн-чăн коммунар…» – Ку сăмахсеме пысăк çĕкленӳпе каланă вăл, Петĕр Хусанкайăн çак поэмиие пĕтĕмĕшпех пăхмасăр пĕлнĕ.

«Çирĕм улттăн вĕсем» тени пурне те килĕшнĕ. Сăмахсен пĕлтерĕшĕ пĕчĕк пулман: класра та вĕсем çирĕм улттăн. Пурте коммунар пулма хатĕрленнĕ. Андриян вĕсене Хусаякай сăмахĕсемпе патриот пулма хистенĕ, хĕтĕртнĕ. Каярахпа чи юратнă сăвăç çинчен ыйту парсан, хуравĕ яланах пĕр евĕр пулнă: Пушкин тата ентешĕм Хусанкай. Шухăша виçсе çеç калакан Андриянăн сăмахĕ темрен хаклă. Тен, çак ыйту космонавт пуçĕнче çирĕм ултă коммунар сăнарĕсене çуратнă.

Ачасем илтнине, çырса пынине пуçтарса пĕрлештерсен, кĕнеке пулĕ. Андриян лартнă улмуççи патĕнче сăвăлла–такмакла калаçнине те кĕртсен, кĕнеки пушшех илемлĕ пулĕ. Пĕррехинче Андриян пиччĕшĕ авалхи тĕнче карттине пăхса ларнă. «Тутарсем пур, пăлхарсем те пур… Анчах чăвашсем ăçта кайса кĕнĕ тата?» – ыйтнă пиччĕ–шĕнчен шăллĕ. Пиччĕшĕн хуравĕ пĕтĕмĕшпех тивĕçтереймен пулсан та, шăллĕн ыйтуне кĕртме юратех çав кĕнекене. Ăслă ыйту. Кĕнеке те ăслăрах пулса тухĕччĕ.

Шуршăлтан каяс умĕн каллех пухăнтăмăр Андриян вĕреннĕ класа.

– Сочинени çырар Шуршăлтах. Мĕн курни–илтнипе. Манса кайиччен. Ăсра чĕрĕ чух…

Çак пĕчĕк ачасене, тен, каламасан та юратчĕ пулĕ:

– Тăрăшарах çырăр. Астăварах. Паянхи Шуршăла ĕмĕрне те ан манăр. Ан манччăр ачăрсем те… Ачăрсен ачисем те…

Сочиненисем ак халĕ те умăмрах. Сĕтел çинче. Макаров Валерий хăйĕн сочиненине тăватă тĕслĕхрен тунă, Кольцов Владимирпа Маркелов Владимир пĕр тĕслĕхе анлăрах çутатса панă.

Маркелов Владимир çырнине илсе пăхар–ха. Пĕрре Андриянпа Петĕр ытти ачасемпе пĕрле Çавал хĕрне шыва кĕме кайнă. Хайхи пурте шыва сикнĕ, ишнĕ, чăмнă, пĕр-пĕрне сирпĕтмелле вылянă. Пĕр Петĕр çеç çыран хĕрринче ачасем ишсе çӳренине пăхса ларнă. Вара Андриян ишсе тухнă та, хыçалтан вăрттăн упаленсе пырса, Петĕре пĕрех çырантан тĕртсе янă. Лешĕ шыва чăмпăлт çеç тунă. Андриян хăй те ун хыççăнах сикнĕ. Шăллĕне вăл çавăн чух шывра ишме вĕрентнĕ.

Ак тата Макаров Валерий çырни.

Андриян сунара çӳреме юратнă. Пĕрре вĕсем пиччĕшĕпе пĕрле кăвакала çунаттинчен амантса киле илсе пыраççĕ. Суранне ăшă шывпа çуса тасатаççĕ те шурă пир татăкĕпе çыхса яраççĕ. Кăвакала апат. параççĕ. Тепĕр кунтан вĕсем ăна, вĕçмест-ши тесе, çӳлелле ывăтаççĕ. Анчах кăвакал вĕçеймен пулнă-ха, вăл кӳршĕ килкартине персе анать. Каярах ун суранĕ сипленет. Вара кăвакал, çунаттисене савăнăçлăн çапса, Атăл еннелле вĕçсе каять. Емельянов Николай мулкач яшки çинчен каласа парать.

Вуниккĕре чух Андриян йыснăшĕпе пĕрле сунара кайнă. Йыснăшĕ шыв хĕрринче мулкачсене пеме хатĕр тăнă. Андриян мулкачсене вăрмантан хăваланă. Каçалапа çапах та вĕсем пĕр мулкач тытма пултарнă. Каçхине мулкач яшки çинĕ хыççăн йыснăшĕ «тутлă пулчĕ-и?» тесе ыйтать. «Аван», – кĕскен çеç тавăрать Андриян, çав тери ĕшеннĕскер. «Выçсан хура çăкăр та мăйăр теш калать», – тесе хурать йыснăшне Андриян.

Николаев Анатолий хăйĕн хушамачĕ космонавтăнпипе пĕрешкел тухнăшăн мухтанать. Пире космонавт кинĕ питĕ хаклă парне парсаччĕ. Ку вăл – йăл кулакан Андриянăн сăнӳкерчĕкĕ. Ун çине космонавт хăй алă пуснă. Пирĕн Толя космонавт ал пуснине пăха–пăха Шуршăлтах хăйĕн хушаматне ун евĕр çырма вĕренчĕ: «А. Никол…» тесе çырать те вĕçне çавăрттарса хурать.

Çеçпĕл отрячĕн пионерĕ хушамат пирки мухтанкаланине илтсен, Шуршăл ачи те чăтса тăраймарĕ. Çиччĕмĕш класра вĕренекен Павлов Андриян пулчĕ ку.

– Манăн атте Микулай ятлă. Ман хушамат, чăвашсенни пек пулсан, атте ячĕпе пулмаллаччĕ, вара эпĕ те Николаев Андриян пулаттăмччĕ…

Ячĕсем пĕр пек, хушамачĕ урăхла пулсан та, Павлов Андриянăн мухтанмалли çук мар.

– Тĕнче уçлăхĕнчен каялла таврăнсанах яла килнĕччĕ Андриян пичче. Август вĕçĕнче итем çинче унпа пĕрле ĕçлерĕмĕр. Курасчĕ сирĕн, мĕнлерех хастар вăл! Космонавт пек ĕçлеме вĕренесчĕ çеç, вара хушамат уйрăмми те нимех те мар…

…Вуникĕ çул иртрĕ çакăн хыççăн, вуникĕ çул. Анчах Шуршăлта курни-илтни пурте паян кунчченех асра, Кирек ăçта кайма тухсан та, таçти инçетри кĕтесе çитсен те, Шуршăл куç умĕнче, вăл – Чăвашъенĕн сăваплă кĕтесĕ. Тăван кил пекех.

Çул çӳреме тăван килтен тухаççĕ. Эпĕ çулăма Çеçпĕл ялĕнчен те Шуршăлтан тухатăп. Çул çӳресен киле килеççĕ. Анчах Çеçпĕл таврăнаймарĕ. Çапах та ун ячĕпе опера пур, пăрахутсем пур, палăк пур. Андриян вара тĕнче уçлăхĕнчен чи малтан Шуршăла килчĕ.

Çулсем инçетелле чĕнеççĕ. Кашни çул тенĕ пекех çирĕм пин çухрăм тунă. Кашни çул çĕр чăмри çурмалла ытама лекет, пĕтĕмĕшпе ыталама икĕ çул кирлĕ. Вуникĕ çул хушшинче çĕр чăмри тавра ултă хут çаврăнмалăх çул çинче пулнă. Çулĕ вара пĕр тăтăшах аслă тăван çĕршыв талккишипе пынă. Кирек ăçта кайсан та Тăван Кил. Ылттăн сăпка.

Писатели : Волков Геннадий Никандрович (Кашкăр Хуначи) 31.10.1927 -27.12.2010. Педагог, доктор педагогических наук (1967), профессор (1968), писатель, переводчик, критик, заслуженный учитель школы Чувашской АССР (1987), заслуженный деятель науки Российской Федерации (2001), заслуженный деятель науки Республики Калмыкия (1997), заслуженный деятель науки Республики Тыва (1997), заслуженный работник образования Республики Саха (Якутия) (1992), отличник народного просвещения Киргизской ССР (1987), лауреат премии К. Д. Ушинского (1967), лауреат Государственной премии Чувашской Республики (2006), член Академии педагогических наук, почетный доктор Эрфуртского университета (1982, Германия), почетный гражданин Чувашской Республики (1997), Республики Калмыкия (1997), Яльчикского района (1997). Родился в с. Большие Яльчики (Аслă Eлчĕк) Яльчикского района Чувашской Республики. Г. Волков – известный в России и за рубежом ученый-педагог, основатель нового направления в педагогической науке – этнопедагогики, в т. ч. этнопедагогики чувашского народа. Ведущий исследователь наследия И.Я. Яковлева. Окончил Чувашский государственный педагогический институт (ныне университет) им. И.Я. Яковлева. С 1952 по 1972 гг. работал в этом учебном заведении. Был заведующим сектором научно-исследовательского института национальных школ Министерства народного просвещения РСФСР. Преподавал в Эрфуртской высшей педагогической школе (Германия). С 1993 г. – заведующий лабораторией этнопедагогики Государственного института семьи и воспитания. С 1999 г. – профессор Калмыцкого государственного университета. В 2003 г. основал научно-исследовательский институт этнопедагогики в Чувашском государственном педагогическом университете им. И.Я. Яковлева. В 2005 г. открыл научно-исследовательскую лабораторию этнопедагогических инноваций Калмыцкого государственного университета. Автор более 500 научных трудов, в т. ч. 27 монографий. Среди них: «Чувашская народная педагогика», «Этнопедагогика чувашского народа», «О традициях чувашского народа в эстетическом воспитании», «Этнопедагогика чувашей», «Судьба патриарха», «Обыкновенное дело педагога», «Педагогика жизни», «Жизнь, смерть и бессмертие патриарха», «Педагогика любви», «Чувашская этнопедагогика», «Этнопедагогика», «Духовное просвещение», «Этнопедагогическая пансофия», «Моя неразгаданная калмыцкая загадка» и др. Г. Волков не только одаренный ученый-педагог, но и талантливый писатель, критик, этнограф, фольклорист, переводчик. Широко известны его критические статьи о К. Иванове, И. Яковлеве, М. Сеспеле, П. Хузангае, А. Пушкине, Л. Толстом, М. Ломоносове, А. Пушкине, А. Чехове. Автор ряда художественных произведений и переводов, в т. ч. книг «Асанне калавĕсем» (Бабушкины рассказы), «Шăллăмсемпе йăмăксене» (Братишкам и сестренкам), «Юманпа хĕвел» (Дуб и солнце), «Созвездия земли», «»Кил илемӗ» (Свет в родном окне) и др. Награжден золотой медалью И. Гердера, медалями К.Д. Ушинского, Я.А. Коменского, «За заслуги в образовании в Республике Татарстан», орденом «За заслуги перед Чувашской Республикой» (2007) и др. Виртуальная выставка «Этнопедагог с мировым именем»: к 85-летию со дня рождения Г. Н. Волкова. Кибеч, А. И. Юмах чӗлхи яка пултӑр : [Г. Н. Волковӑн «Кил илемӗ» кӗнекене тишкерни] / А. Кибеч // Тӑван Атӑл. – 2009. – № 3. – С. 159-160. Портнов, К. Çапла вăл Волков шкулĕ / К. Портнов // Тăван (Тюмень облаçĕ). – 2007. – Октябрь – ноябрь (37-38). – С. 3. Портнов, К. Яланах тĕлĕнтерет : [Геннадий Никандрович Волков профессорăн «Духовное просвещение» монографийĕ çинчен] / К. Портнов // Хыпар. – 2007. – 31 кăрлач. Библиография (труды): 1. Волков, Геннадий Никандрович. Кил илемĕ [Текст] : [калавсем, юмахсем, очерксем: кĕçĕн тата вăтам çулхи шкул ачисем валли] / Геннадий Волков, 2007. — 127 с. обложка книги 2. Хуначи Кашкăр Юманпа хĕвел [Текст] : [юмахсем, калавсем, очерксем] / Хуначи Кашкăр. — Шупашкар, 1975. — 126, [2] с. обложка книги 3. Волков, Г. Редакци тĕпĕлĕнче – Г. Волков академик / Г. Волков ; Н. Морозов калаҫнӑ // Халăх шкулĕ = Нар. шк. – 2007. — № 5. – С. 91-92. см. текст 4. Волков, Г. Н. Халăхра ĕмĕрхи ăс упранать : [Г. Н. Волков ăсчахран илнĕ интервью] / Г. Н. Волков ; Г. Матвеева калаçнă // Тăван Атăл. – 2007. – № 10. – С. 128-130. см. текст 5. Волков, Г. Неразгаданная моя калмыцкая загадка / Г. Волков // Лик. – 2007. — № 1. – С. 143-152. см. текст 6. Волков, Г. Семь сокровенных сказаний о женщине / Г. Волков // Лик. – 2007. — № 3. – С. 114-120. см. текст 7. Волков, Г. Н. Этнопедагогика / Г. Н. Волков ; под ред. чл.-корр. АПН СССР проф. И.Т. Огородникова. – Чебоксары : Чувашское книжное изд-во, 1974 – 375, [1] c. см. обложку 8. Волков, Геннадий Никандрович. Чувашская этнопедагогика [Текст] / Г.Н. Волков. — Чебоксары, 2004. — 487 с. см. обложку 9. Волков, Геннадий Никандрович. Жизнь, смерть и бессмертие патриарха [Текст] : роман-эссе [об И.Я. Яковлеве] / Г. Н. Волков. — Чебоксары, 2004. — 351 с. см. обложку 10. Волков, Г. Н. Чувашская этнопедагогика : изд. третье, доп. / Г. Н. Волков. – Чебоксары, 2004 – 487 с. см. обложку 11. Волков, Г. Н. Жизнь, смерть и бессмертие патриарха : роман-эссе / Г. Н. Волков. — [Чебоксары], 2004 – 351 с. см. обложку Библиография: 1. Викторов, Г. А. Урăхла халь тин эпĕ пулаймăп… = Другим я уже не буду… / Геннадий Викторов ; [Л. И. Филиппова пухса хатĕрленĕ, ред.]. — Шупашкар : Çĕнĕ Вăхăт, 2008. – 393 с. : ил., портр. – На чуваш., рус. яз. 2. Филиппова, Л. И. Пророк земли чувашской. Академик Геннадий Никандрович Волков : док.-худож. повествование / Л. И. Филиппова ; [фот. Г. А. Викторова и др.]. – Чебоксары : [Чувашия], 2013. – 132 с., [12] л. ил. : ил., портр. — См. См. обл. 3. Волков, А. Тете – пурнӑҫӑмӑн шанчӑклӑ тӗревӗ : тетене – Г. Н. Волков академика – асӑнса, пуриншӗн те тав туса / А. Волков // Хыпар. – 2012. – 31 юпа. – С. 4. текст 4. Никифорова, Л. В. Чăваш халăхĕн мухтавлă çынни Г. Н. Волков академик : уçă уроксем, çавра сĕтелсем, проектсем, уявсем : меслет сĕнĕвĕсем / Л. В. Никифорова, А. Л. Купцова. – Шупашкар, 2010. – 43 с. — См. см. обложку 5. Васильев, E. В. Г. Н. Волков – ученый педагог : к 70-летию со дня рождения / E. В. Васильев. – Чебоксары : Б.и., [1997]. – 8 с. 6. Васильев, E. В. С любовью к тебе, настоящий человек… : (о чуваш. ученом-педагоге Г. Н. Волкове) / E. В. Васильев. – Чебоксары : [б. и.], 1997. – 91 с. 7. Викторов, Г. А. Я вернусь… : откровения академика Геннадия Волкова / Геннадий Викторов ; [сост. и ред. Л. И. Филиппова]. – Чебоксары : Новое Время, 2006. – 203 с. : ил., портр. – На рус., чуваш. яз. 8. Становление этнопедагогики как отрасли педагогической науки : материалы междунар. науч. конф., посвящ. 75-летию Г. Н. Волкова (6-7 дек. 2001 г., [Элиста]) / [коллектив авт.] ; Калм. гос. ун-т ; Гос. науч.-исслед. ин-т семьи и восп. РАО и Минтруда РФ. – Элиста : [АПП «Джангар»] ; М., 2003. – 415 с. 9. Учитель. Педагог. Мыслитель : [об акад. Г. Н. Волкове : монография] / Е. В. Васильев, Н. Т. Савруков. – Чебоксары : [ЧИЭМ СПбГПУ], 2007. – 136 с., [16] л. фот., цв. фот. : портр., вкл. л. – Библиогр.: с. 103-106. – Библиогр. трудов Г. Н. Волкова: с. 107-128. 10. Абрамов, А. Педагогика улăпĕ / А. Абрамов // Çамрăксен хаçачĕ. – 2007. – 2 чӳк (№ 44). – С. 1-3. 11. Атлай, Л. [Г. Н. Волков академика 80-çулхи юбилейпе саламлани] / Л. Атлай // Вестн. Чебоксар. фил. Моск. гос. гуманит. ун-та им. М. А. Шолохова. – 2008. – № 5. – С. 427-429. 12. Васильев-Бурзуй, Е. «Чăвашсен космонавт çеç мар, педагог та пур» / Е. Васильев-Бурзуй // Хыпар. – 2011. – 9 чӳк. – С. 3. 13. Васильева, О. Тӳрĕ те ырă чунлă пулма вĕрентеççĕ / О. Васильева // Хыпар. – 2006. – 18 кăрлач. – С. 3. 14. Волков, А. Вĕрентекен пулма турă пӳрнĕ : [Геннадий Никандрович Волковăн ачалăхĕ çинчен шăллĕ аса илни] / А. Волков // Чăваш тĕнчи. – 2007. – Чӳк (№ 9). – С. 9. 15. Волков, Г. Н. Геннадий Волков: «Пурне те ашшĕ-амăшĕн чĕлхине упрама пиллетĕп» / Г. Н. Волков // Самант. – 2010. – № 1. – С. 10-11. 16. Волков, Г. Н. Геннадий Волков: «Таврăнатăп» : [Геннадий Никандрович Волков этнопедагогпа калаçни] / Г. Н. Волков // Хыпар. – 2007. – 1 чӳк. – С. 1. 17. Волков, Г. Н. Халăхра ĕмĕрхи ăс упранать : [Г. Н. Волков ăсчахран илнĕ интервью] / Г. Н. Волков // Тăван Атăл. – 2007. – № 10. – С. 128-130. 18. Иванов, В. Академик çулĕсем : [Г. Н. Волков академик çинчен] / В. Иванов // Хыпар. – 2007. – 31 юпа. 19. Иванов, В. Чăваш, Раççей, СССР, Германи халăхĕсен вĕрентӳçине тавах / В. Иванов ; Г. Верблюдов сăн ӳкерчĕкĕ // Чăваш тĕнчи. – 2005. – Раштав (№ 3). – С. 8 ; Ҫавах // Хыпар. – 2002. – 2 чӳк. – С. 2. 20. Игнатьева, А. Халӑх вӗрентӗвӗн асамлӑ мелӗсем / А. Игнатьева // Чӑваш хӗрарӑмӗ. – 2015. – 8 ҫурла/август. – С. 1. 21. Малышкин, Н. Волков Геннадий Никандрович // Малышкин, Н. Ф. Eлчĕк енĕн пултарулăх çыннисем / Н. Ф. Малышкин. – Çĕрпӳ, 2000. – С. 14-16. 22. Матвеева, Г. Профессор парни : [Г. Волков çырнă «Кил илемĕ» кĕнеке çинчен] / Г. Матвеева // Халăх шкулĕ = Нар. шк. – 2007. — № 5. – С. 90. — См. см. текст 23. Никифорова, Л. В. Икĕ аслă вĕрентекенĕн — пĕр тĕллев : [чăвашсен паллă педагогĕ Геннадий Никандрович Волков академик çинчен] / Л. В. Никифорова // Халăх шкулĕ = Нар. шк. – 2009. – № 1. – С. 15-16. 24. Очинникова, К. Ăш пиллĕх тĕнчи / К. Очинникова // Çамрăксен хаçачĕ. – 2003. – 10 кăрлач (№ 2). – С. 4. 25. Паллă ăсчахсем — Геннадий Волков пирки / В. А. Сухомлинский [т. ыт. те] // Хыпар. – 2007. – 31 юпа. – С. 2. 26. Сăнарĕ халăх чĕринче упранĕ : [чăваш халăхĕн паллă ăсчахне, Чăваш Республикин Хисеплĕ гражданинне, педагогика ăслăлăхĕсен тухтăрне Геннадий Никандрович Волкова аса илни] / С. Петрова [и др.] ; Т. Наумова, Н. Кудряшова ыйтса пĕлнĕ // Чăваш хĕрарăмĕ. – 2010. – 31 раштав. – С. 2. — См. см. текст 27. Смирнова, Н. Хăй кайрĕ пулсан та… / Н. Смирнова // Чăваш хĕрарăмĕ. – 2010. – 31 раштав. – С. 2. — См. см. текст 28. Тÿрĕ те ырă чунлă пулма вĕрентет // Тăван Атăл. – 2006. – № 1. – С. 72. 29. Бембеев, В. Об Адептах — Посвященных и о Геннадие Никандровиче Волкове / В. Бембеев // ЛИК. – 2007. – № 2 (10). – С. 142-147. 30. Васильев, E. В. Г. Н. Волков : жизнь и педагогическая деятельность / E. В. Васильев // Известия НАНИ ЧР. – 1997. – № 3. – С. 110-113. 31. Васильев, Е. В. Педагогика любви : [о педагогике Г. Волкова] / Е. В. Васильев, К. А. Петров // Халăх шкулĕ = Нар. шк. – 2007. — № 5. – С. 94-95. — См. см. текст 32. Волков Геннадий Никандрович // Ученые Чувашского государственного педагогического университета им. И. Я. Яковлева. – Чебоксары, 2005. – С. 66-67. 33. Волков Геннадий Никандрович // Ученые Чувашского государственного педагогического университета им. И. Я. Яковлева. – Чебоксары, 2010. – С. 80. 34. Волков Геннадий Никандрович // Чувашгоспедуниверситет им. И. Я. Яковлева : история, структура, ученые. – Чебоксары, 2000. – С. 116-117. 35. Волков Геннадий Никандрович // Чувашская Республика. Яльчикский район : краткая энцикл. – Чебоксары, 2005. – С. 43-44. 36. Волков Геннадий Никандрович // Who is Who в России : [биогр. энцикл. успеш. людей России]. – 5-е изд. – Zug, 2011. – С. 443. 37. Волков Геннадий Никандрович : (к 80-летию со дня рождения) // Вестн. Чуваш. гос. пед. ун-та им. И. Я. Яковлева. – 2007. – № 4. – С. 164-165. — См. см. текст 38. 85 лет со дня рождения известного ученого-педагога, основателя этнопедагогики Геннадия Никандровича Волкова // Научный потенциал. — 2012. — № 3 (8). — С. 94-96 : фот. — (К юбилею ученого). — См. текст текст 39. «Всемирно известный якутский педагог…» : [о Геннадие Никандровиче Волкове] // Волков, Г. Н. Педагогика любви / Г. Н. Волков. – М., 2002. – Т. 2. – С. 427-457. 40. Eгоров, Д. E. Академик Г. Н. Волков – ученый, педагог и писатель / Д. E. Eгоров // Исследователи чувашской культуры и истории. – Уфа, 1998. – С. 21-26. 41. И это все о нем… : [высказывания об академике, этнопедагоге Геннадие Никандровиче Волкове] // КИЛ / ЛИК. – 2007. – № 1. – С.59-63. 42. Игнатьева, А. П. Эссе как факт компетентности : [о жанре эссе, о педагогических эссе академика Г. Н. Волкова] / А. П. Игнатьева // Халăх шкулĕ = Нар. шк. – 2009. – № 4. – С. 71-73. 43. Михайлова, Е. И. Представление : [Геннадий Никандрович Волков и Республика Саха (Якутия)] / Е. И. Михайлова // Волков, Г. Н. Педагогика любви / Г. Н. Волков. – М., 2002. – Т. 1. – С. 8-13. 44. Научная школа по истории образования и педагогической мысли // Вестн. ЧГПУ им. И. Я. Яковлева. – 2005. – № 2 (45). – С. 4-13. 45. Овчинникова, К. П. Миром правит любовь / К. П. Овчинникова // Слово. – 2005. – № 1. – С. 45-49. 46. Павлов, И. В. Этнопедагогический и гражданский подвиг академика Геннадия Волкова / И. В. Павлов // Этнопедагогические доминанты в образовании XXI века: проблемы, поиски, решения : V международные волковские чтения : сборник научных трудов : [в 2 ч.] / Чуваш. гос. пед. ун-т им. И. Я. Яковлева ; [под ред. Л. В. Кузнецовой]. – Чебоксары : ЧГПУ, 2012. – [Ч. 2]. – С. 29-34. 47. Петрова, Т. Н. Волков Генадий Никандрович / Т. Н. Петрова // Чувашская энциклопедия. – Чебоксары, 2006. – Т. 1 : А-Е. – С. 345. 48. Петрова, Т. Н. В делах своих учеников учитель вечен / Т. Н. Петрова // Халăх шкулĕ = Нар. шк. – 2007. – № 5. – С. 88-90. — См. см. текст 49. Петрова, Т. Н. «Учитель, пред именем твоим…» : [о Геннадие Никандровиче Волкове] / Т. Н. Петрова // Волков, Г. Н. Педагогика любви / Г. Н. Волков. – М., 2002. – Т. 1. – С. 448-450. 50. Петрова, Т. Н. Этнопедагогика Г. Н. Волкова как сокровищница народной жизни / Т. Н. Петрова // Вестн. ЧГПУ им. И. Я. Яковлева. – 2005. – № 2 (45). – С. 14-16. — См. см. текст 51. Пушкин, В. Моя первая встреча с учителем : [об академике, этнопедагоге Геннадие Никандровиче Волкове] / В. Пушкин // КИЛ / ЛИК. – 2007. – № 1. – С. 103-107. 52. Сергеев, Т. С. Волков Геннадий Никандрович / Т. С. Сергеев // Краткая чувашская энциклопедия. – Чебоксары, 2001. – С. 110. 53. Сидоров, Г. С. Продолжатель дела И. Я. Яковлева / Г. С. Сидоров // Вестн. ЧГПУ им. И. Я. Яковлева. – 1998. – № 1 (2). – С. 3-9. 54. Харитонов, М. Г. Г. Н. Волков и его научная школа / М. Г. Харитонов // Этнопедагогические доминанты в образовании XXI века: проблемы, поиски, решения : V международные волковские чтения : сборник научных трудов : [в 2 ч.] / Чуваш. гос. пед. ун-т им. И. Я. Яковлева ; [под ред. Л. В. Кузнецовой]. – Чебоксары : ЧГПУ, 2012. – [Ч. 2]. – С. 179-182. 55. Харитонов, М. Г. Педагог – ученый Г. Н. Волков / М. Г. Харитонов // Вестн. Чебоксар. филиала Моск. гос. гуманитар. ун-та им. М. А. Шолохова. – 2007. – № 4. – С. 261-263. — См. см. текст 56. Хузангай, А. «Воспитанный семьей, народом, историей…» / А. Хузангай // КИЛ / ЛИК. – 2007. – № 1. – С. 94-98. 57. Цаллагова, З. Б. Этнопедагогический диалог культур : [о педагог. деятельности Геннадия Никандровича Волкова] / З. Б. Цаллагова // Волков, Г. Н. Педагогика любви / Г. Н. Волков. – М., 2002. – Т. 1. – С. 451-455. 58. Чапуркина-Игнатьева, А. Творю с благословенья Волкова / А. Чапуркина-Игнатьева // КИЛ. – 2013. – № 1/2 (13-14). – С. 151-155. 59. Чехонадский, Ю. «Просвещение» — от слова «свет!» : [воспоминание о Геннадие Никандровиче Волкове] / Ю. Чехонадский // Волков, Г. Н. Педагогика любви / Г. Н. Волков. – М., 2002. – Т. 1. – С. 450-451. 60. Чувашская АССР. Президиум Верховного Совета. О награждении Волкова Г.Н. Почетной грамотой Президиума Верховного Совета Чувашской АССР : Указ Президиума Верховного Совета Чувашской АССР от 27 октября 1977 г. // ГИА ЧР. Ф.Р-1041. Оп.6. Д.1269. Л.111. — См. См. документ

Геннадий Никандрович Волков (1927-2010) — педагог; профессор, доктор педагогических наук, академик Российской академии образования, писатель-публицист, основатель этнопедагогики.

Биография Геннадия Никандровича Волкова берет свое начало в Чувашском селе Большие Яльчики. Именно здесь, 31 октября 1927 года, был рожден герой нашей статьи. Отцом Геннадия был преподаватель физики и математики. Возможно, именно из-за влияния родителей Волков выбрал путь учителя. Уже в 1948 году он начинает преподавать в средней школе города Чебоксары.

В молодости Геннадий Никандрович Волков вел переписку с Василием Сухомлинским — выдающимся педагогом-гуманистом. На тот момент Волков был всего на десять лет младше своего приятеля. Однако влияние, оказанное Сухомлинским, не могло не сказаться на дальнейшей деятельности Волкова. Жизнь в советское время Волков является выпускником Чувашского педагогического университета имени Яковлева. Здесь Геннадий Никандрович закончил аспирантуру, после чего трудился доцентом и старшим научным сотрудником.

В начале 70-х годов знаменитый педагог переезжает в Москву. В столице РСФСР он начинает создание обширного педагогического сектора Института национальных школ. Геннадий Никандрович Волков активно развивал концепцию этнопедагогики, которую он сформировал еще в молодом возрасте. Научная деятельность знаменитого педагога привлекла зарубежных специалистов, а потому герой нашей статьи отправляется в Эрфурт — на тот момент город в ГДР. Здесь он работает профессором в Высшей педагогической школе.

С распадом Советского государства Волков переезжает в Калмыкию. Тут он становится консультантом по этнопедагогической теории и заведующим лабораторией при Институте развития личности. На данный момент Геннадий Никандрович продолжает трудиться. Он состоит в редакторских коллективах различных научных журналов, а также продолжает совершенствовать свои теории.

Научная деятельность Волкова

Геннадий Никандрович за всю свою жизнь написал более тысячи публикаций. В одной лишь педагогике он стал автором порядка полусотни монографий. Большинство его работ посвящены этнопедагогической концепции — науке, предметом которой является воспитание по народным традициям. Сам Волков — это представитель чувашской народности, а потому он активно популяризирует национальные методы воспитательно-образовательного процесса. Ученый посвятил несколько своих работ тюркско-русским отношениям. На основе первоисточников он сумел обосновать нравственное единство этих двух народов. За всю свою биографию Геннадий Никандрович Волков освоил несколько азиатских языков, а потому его можно с уверенностью назвать полиглотом. Понятие этнопедагогики Традиционная образовательная практика должна иметь место в современной педагогике. Многие этносы и народности владели настолько удивительными и эффективными приемами воспитания, что их применение было бы актуальным даже сегодня. Важно лишь соответствие применяемых методов принципам гуманности и добросовестности.

---

Выявление архаичных принципов воспитания и гармоничное их встраивание в современный педагогический процесс — вот, что называется сегодня этнопедагогикой.

---

Геннадий Никандрович Волков явился главным разработчиком и популяризатором этой концепции. Впервые она появилась в 1962 году. Практически сразу этнопедагогика получила широчайшее развитие.

Сущность концепции Волкова

Для чего нужна этнопедагогика? Ведь многие ее положения архаичны, размыты или вовсе не актуальны. Критики теории считают, что воспитательные подходы наших предков значительно отличаются от подходов современных. Так, во многих традициях встречаются грубость, неконтролируемая стихийность, а порой и вовсе насилие. Однако по теоретической информации Геннадия Никандровича Волкова все не так однозначно.

Предметом этнопедагогики являются целенаправленные, четко обозначенные воспитательные процессы. Все традиционные подходы к воспитанию должны соответствовать принципу гуманизма, а потому они проходят очень тщательное их выявление.

Предмет концепции Волкова — народная культура — используется не целиком, а наиболее прагматично. Элементы фольклора, нравственный семейный опыт, духовные ценности — все это органично вливается в современный воспитательный процесс. В результате реализуются сразу несколько задач: сохраняется и развивается национальная культура, а также совершенствуется и наполняется новыми красками современный педагогический процесс. В чем важность этнопедагогической концепции Волкова? Книги Геннадия Никандровича были в основном посвящены исследованию национальных образовательных традиций. Образовательный процесс делится на обучающий и воспитательный. Каждый из этих элементов может окрашиваться народными обычаями. Важно лишь грамотно сформулировать задачи и цели дальнейшей работы. С приходом советской власти народные традиции стали заметно угасать. Большевики с их глобалистскими намерениями не желали делить общество даже по культурным критериям. Подобная политика заметно отразилась на обычаях и духовной составляющей различных национальностей. Воспрепятствовал этому Геннадий Никандрович Волков. Сказки, песни, поговорки и прочие элементы фольклора различных этносов бережно собирались знаменитым ученым для последующего их применения.

Цели и задачи этнопедагогики

Основная цель этнопедагогической концепции очень проста: это развитие в умах подрастающего поколения гражданского сознания и национальных ценностей. Творческое вдохновение может сыграть большую роль в самых разных сферах деятельности, в том числе и в педагогике. Как можно привить молодым людям любовь к народным традициям? Необходимо искать различные методики и приемы, с помощью которых можно было бы актуализировать этнические подходы к воспитанию. В этом и состоит основная задача концепции Волкова. Однако выявить все необходимые факторы не так уж и просто. А уж грамотно их вставить в педагогический процесс порой и вовсе невозможно. Тем не менее, выход здесь есть. Именно о нем будет рассказано далее.

Методология в работах Волкова

Предмет этнопедагогики — народная культура — является невероятно обширной сферой для изучения. Сложно даже представить, насколько развита духовная составляющая в России. Громадное количество этносов и национальностей порождает невероятное число традиций и обычаев. Как можно классифицировать всю эту систему? Возможно ли сконструировать методологическую структуру, применение которой было бы возможным в любое время? У Геннадия Никандровича это получилось. Сразу следует оговориться, что методы, предложенные Волковым, довольно специфичны. Даже звучат они немного не научно, хотя тому есть свое объяснение.

Здесь следует выделить требования, уговор, приказы, советы, поверья и просьбы. Шесть этих элементов составляют костяк методологической системы этнопедагогики.

Все представленные методы легко встраиваются в систему воспитания. Необходимо лишь учитывать психотип ребенка, и исходя от него выбирать наиболее оптимальные способы развития. Так, спокойным детям больше подходят просьбы и советы, а чрезмерно активным — уговоры и требования. Подбор методов — это сложная и кропотливая работа, выполнить которую способен лишь настоящий педагог. Средства воспитания по Волкову В произведениях Геннадия Никандровича большое внимание уделяется средствам воспитательного процесса. Безусловно, все средства должны выбираться исходя из традиций определенного этноса. Однако следует помнить о необходимости их соответствия нормам этики, морали и гуманности. Лишь адекватные факторы воспитания помогут ребенку адекватно выражать свои мысли и эмоции.

Самым распространенным педагогическим средством в любой воспитательной среде является общение.

Необходимо оно для того, чтобы завладеть вниманием ребенка, получить его доверие. На втором месте находится игра — важнейший психологический элемент. При помощи игры можно добиться невероятно успешных результатов. Грамотно выстроенный и четко спланированный игровой процесс позволит укрепить командный дух в детях, сделать их частью социума. Этнопедагогические средства довольно разнообразны. Поговорки, загадки, сказки — все это может оказать куда большее влияние на ребенка, чем того ожидают взрослые. Значение научных трудов Волкова Взгляд поколений очень важен для современного научного опыта. Тем более, когда речь идет о таких категориях, как быт, народность, семья или нация. Образовательное пространство нашего государства довольно неоднородно. Этим оно и прекрасно: всегда найдутся новые факторы и средства.

  Критики научной деятельности Геннадия Никандровича Волкова считали, что этнопедагогика — это бессмысленная и неактуальная сфера. Якобы сторонники старых традиций отворачиваются от прогресса и обращаются к архаичным нормам. Это, конечно же, неверно. Волков активно выступал за прогрессивное развитие во всех научных отраслях. Традиции же являются своеобразным двигателем в этом развитии. В монографиях и рассказах Геннадия Никандровича Волкова не раз проскальзывала мысль, что русскую культуру пытаются забыть, стереть из памяти. Но как можно забыть то, что является базой для всего остального? Литературная деятельность Монографии, повести и рассказы Геннадия Никандровича Волкова широко известны по всей стране. Первой работой ученого стали «Рассказы бабушки» 1957 года. В этой книге знаменитый педагог приобщал маленьких читателей к понятиям добродушия, благородства и чести. Делалось это на примере поведения чувашского народа. Спустя год выходит «Чувашская народная педагогика». В ней Волков вновь делает упор на этнические нормы, их значение для воспитательных процессов. Волков прославился и как детский писатель. Его сказки и басни переведены на десятки языков. В произведениях Геннадия Никандровича сосредоточено немалое количество поучительных образов, прогрессивных идей и традиционных элементов. Волков — это тот человек, что уже при жизни вписал свое имя в российскую историю.

Основные труды Волкова

Автор более 1000 публикаций, в том числе около 50 монографий. Среди педагогических трудов:

• Волков Г. Н. Нравственное воспитание учащихся IV-VIII классов сельской национальной школы : Пособие для учителя. — М.: НИИ нац. шк., 1986. — 102 с.
• Волков Г. Н. Судьба патриарха : Роман-эссе. — Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 1998. — 349 с. — ISBN 5-7670-1054-4.
• Волков Г. Н. Этнопедагогика : Учеб. для студентов сред. и высш. пед. учеб. зав. — М.: Academia, 2000. — 168 с. — ISBN 5-7695-0413-7.
• Волков Г. Н. Педагогика любви: Избр. этнопед. соч.: [В 2 т.] / Сост. М. Н. Егоров. — М.: Магистр-Пресс, 2002. — Т. 1. — 456 с. — ISBN 5-89317-181-0. (включает произв.: «Становление этнопедагогики как отрасли педагогической науки», «Педагогика национального спасения», «Чувашская этнопедагогика»)

«Геннадий Никандрович Волков – чăваш халăхĕн тĕнчипе

паллă ывăлĕ»

(Чӑваш
улӑпӗ, аслă
вĕрентенкен –
Геннадий Никандрович Волков

ҫуралнӑранпа
95 ҫул ҫитнине халалланӑ уяв сценарийĕ)

Çĕнĕ Шупашкар – 2022

Геннадий Никандрович Волков – чăваш
халăхĕн тнчипе паллă ывлĕ.

(9-11классем
валли хатӗрленӗ уяв сценарийӗ)

Тӗллевӗсем:
1. Ачасене чӑваш халӑхӗн мухтавлӑ ывӑлӗпе Г.Н.Волков академикпа паллаштарасси.

2.
Чӑвашсен паллӑ çыннисемпе мухтанса мӑнаçлӑх туйӑмне ÿстересси.

3.
Ачасен пуплевне аталантарасси.

3.
Тӑван çӗр-шыва, тӑван чӗлхене упрама, хисеплеме, ăна юратса вӗренме
хавхалантарасси.

4.
Пурнӑçра нихӑçан та хакне çухатман пуянлӑха – тӗрӗслӗхе, ырӑ кӑмӑллӑха,
туслӑха, çураçупа килӗшӗве — упрама вӗрентесси.

1-мӗш вулакан:

Тĕнче пысăк, уçлăхра

Пин-пин çăлтăр ялкăшать.

Пин-пин çăлтăр хушшинче

Çĕр чăмăрĕ çаврăнать.

Çав Çĕр чăмăрĕ çинче

Раççей ятлă çĕр-шыв пур.

Чăваш Ен тăрăхĕнче

Аслă Елчĕк ялĕ пур.

2-мӗш вулакан:

Аслă Елчĕк − пысăк ял,

Пурăннă унта авал.

Кашкăр хушаматлă çын,

Хуначи ятлă арçын.

Ăслă-тăнлă хайхискер,

Халăха чухлаканскер.

3-мӗш вулакан:

Вăл вĕрентнĕ çын пулма,

Мĕнпур вĕтĕр-шакăра.

 «Ваттипеле ватăлла,

Çамрăкпала çамрăкла,

Калаç, тусăм. Ан хăра!

Чыса пĕчĕкрен упра!» −

Тенĕ Кашкăр Хуначи,

Хăпман çумĕнчен ачи.

4-мӗш вулакан:

«Майне пĕлсен çу çийĕн»,

«Вĕренсен нумай пĕлĕн».

«Юлхав сăлтавне тупать»,

«Çын хăй ăсĕпе пурнать», −

Текеленĕ час-часах

Хуначи ятлă ăсчах.

5-мӗш вулакан:

Ăçтан çав çын пĕлнĕ-ха,

Ĕçĕн алли хыттине?

Ăçтан туйнă, сиснĕ-ха,

Тăван çĕр чи хаклине?

6-мӗш вулакан:

Ÿркевлĕх ÿкернине,

Хастарлăх хăтарнине.

Суя такăнтарнине,

Хăюлăх чул ватнине.

Хуначи мĕн пĕчĕкрен,

Ĕçпе пиçсе ÿснĕ-мĕн,

Ваттине итленĕрен,

Ваттин ăсне илнĕ-мĕн.

7-мӗш вулакан:

Амăшпеле ашшĕне

Хисепленĕ яланах.

Çуралнă тăван çĕрне,

Вăл юратнă чунтанах.

Тăван чăваш халăхне

Хисепленĕ чĕререн.

Ашшĕ-амăш чĕлхине

Вăл тĕпченĕ ĕлĕкрен.

8-мӗш вулакан:

«Атте-анне чĕлхине

Пĕлекен вăл – ăслă çын.

Ытти халăх чĕлхине

Тĕпчекен вăл – тăнлă çын», –

Тенĕ Кашкăр Хуначи,

Хăпман çумĕнчен ачи.

Çапла пурăннă ăсчах,

Юлман пурнăçран пачах.

                   Леонтьева Нина Геннадьевна

1-мӗш ертӳçӗ:
Ырӑ кун пултӑр туссем, хаклă хӑнасем, юратнă вӗрентекенсемпе вӗренекенсем. Эпир
паян Геннадий Никандрович Волков – чăваш халăхĕн
тĕнчипе паллă ывăлĕ, педагогика наукисен докторĕ, профессорĕ, академикĕ,
çыравçи çуралнӑранпа 95 çул çитнине паллӑ тума пуçтарӑнтӑмӑр. Вӑл 1927
çулхи юпа уйӑхӗн 31-мӗшӗнче Елчӗк районӗн аслӑ Елчӗк ялӗнче хресчен çемьинче
çуралнӑ. 1935-1942 çулсенче вăл Аслă Елчĕкри 7 çул вĕренмелли шкулта вĕреннĕ.

2-мӗш ертӳçӗ: 1943-1945 çулсенче Елчĕкри шкулта вĕреннĕ
вăхăтрах вăл хăйсен колхозĕнче бригадира пулăшаканĕ, унтан бригадир
пулса ĕçленĕ. Йывăр вăрçă çулĕсенче никам та ĕçлемесĕр ларман. Çакă çынсене
çирĕп характерлă, мал ĕмĕтлĕ пулма пулăшнă. Чăн та, питĕ йывăр пулнă ун чух
пурнăç. Ачасене пысăккисемпе пĕр тан ĕçлеме тÿр килнĕ. Канаша чукун çул
станцине лашапа вĕсем тырă турттарнă.

1-мӗш ертӳçӗ:
Г.Н.Волковăн малалла вĕренес туйăмĕ питĕ пысăк пулнă. 1945 çулта вăл Чăваш
педагогика институтне вĕренме кĕрет. 1949 çулта учитель дипломне алла илет.
Унăн чăваш халăхне ырă тăвас килет. Хăйĕн пĕлĕвне малалла тăсас тĕллевпе вăл
Хусанти педагогика институтĕнчи аспирантурăра вĕренет, наука ĕçченĕ пулса
тăрать.

2-мӗш ертӳçӗ: 1952-1972 çулсенче вăл
Чăваш педагогика институтĕнче вăй хурать, пулас учительсене хатĕрлет. Çак
хушăра вăл пушă вăхăтне усăллă ирттерет. Темĕн чухлĕ калавсем çырать, кĕнекесем
те кăларать.

Геннадий
Никандрович ҫырнă «Ăслă ача» хайлав тăрăх лартнă инсценировка.

Пĕр ватă çыннăн манукĕ шкула çÿренĕ. Çур çултан вулама вĕреннĕ,
аслашшĕне кĕнекесем вуласа панă.Аслашшĕ вулама вĕренесшĕн пулнă. Мăнукĕ ăна
кашни кун сас паллисем кăтартнă. Аслашшĕ вара пĕрисене астуса юлнă, теприсене
маннă. «Асатте, эпĕ санран пĕчĕк, анчах вулама та пĕлетĕп, çырма та пĕлетĕп», —
тĕлĕннĕ мăнукĕ. «Эх, ачам, çамрăкла вĕренмесен кайран вĕренме йывăр», —
хуравланă аслашшĕ. «Чан иккен: çамрăкла вĕренни – чул çинче, ватăлла вĕренни –
юр çинче». «Мĕне пĕлтерет ку, асатте?», — ыйтать каллех мăнукĕ. Аслашшĕ çапла
хуравлать: «Ача чух тăрăшса вĕренмелле: юра çил те вĕçтерет, сар хĕвел те
ирĕлтерет, чул çĕр çул выртать».

1-мӗш ертӳçӗ: Çамрăкла вĕренни чул çинче

Кашни япалан хăйĕн вăхăчĕ. Г.Н.Волков хайлавĕ ача чух тăрăшса вĕренмеллине
пĕлтерет.

2-мӗш ертӳçӗ: Ача чухне, Геннадий ытларах вӑхӑта асламӑшӗпе ирттернӗ.
Вӑл вӗрентсе каланисем унӑн ӑс-тӑнне пуянлатнӑ. — Ман шутпа, асанне акнӑ вӑрлӑх
– пӗртен-пӗр пӗрчӗ -çавӑнпа ÿссе çитӗннӗ, пурӑннӑ, ӗмӗре ирттернӗ, — тенӗ
каярах академик.

1-мӗш ертӳçӗ:
Ашшӗпе амӑшӗ те ӑна мӗн пӗчӗкрен тӑван халӑха юратма, хисеплеме, уншӑн тӑрӑшса
ӗçлеме хӑнӑхтарнӑ. Геннадий Никандрович хӑй те амӑшне питӗ юратнӑ, хисепленӗ.
Амӑшӗ ӑна Кени тесе чӗннӗ.

2-мӗш ертӳçӗ: Ман анне пек телейл пулăр, тет Г.Н.Волков. Ман пек телейлĕ пулăр тесе
академик амăшĕ тăтăшах каланă. Мĕнре курнă-ши хăйĕн телейне вăл? Ывăлĕсен
пархатарлă ĕçĕнче паллах. Академик, профессор, пĕрре мар, иккĕ. Вĕсем çине
пăхса савăннă амăшĕ, хăйĕн ачисен пархатарлă ĕçĕпе мăнаçланнă.

Г.Н.Волков
çырнӑ сӑвӑ «Аннемçӗм, анне …»

Çуратнӑшӑн
«анне» теместӗп:

Куккук
та çӑмарта тӑвать.

Юратнӑшӑн
«анне» теместӗп:

Çӑхан
та чӗппине савать.

«Тӳс»
тенӗшӗн «анне» теместӗп:

Пуп
та çав сӑмахах калать.

Ӳстернӗшӗн
анне теместӗп:

Ӳсме
мӑян та пултарать.

Юрру-сӑввушӑн
«анне» тетӗп:

Çӗр
пин юрӑ сахалах мар.

Сӑмахусемшӗн
«анне» тетӗп:

Чӗлхемӗрӗн
пур-ха тымар.

Юмахусемшӗн
«анне» тетӗп:

Унта
– чӗнӳ: «Улӑп пулар!»

Пирӳ-тӗррӳшӗн
«анне» тетӗп:

Ӗçченлӗх
вӑл – чунри кӑвар.

Пӗлетӗн
кӑмӑла манне:

Инкек
– хамӑрлӑха манни.

Унсӑр
тӑванлӑх, туслӑх çук.

Унсӑрӑн
эс те, эп те çук.

Пӗлеп,
ман туррӑм, эс камне.

«Аннемçӗм
теп сана, анне.

Геннадий
Никандрович ҫырнă «Ăслă
ывăл» хайлав тăрăх
лартнă инсценировка.

Вылякансем:

Автор

Арăмĕ

Упăшки

Ывăлĕ

Шуйттан
çурисем (4-5 хĕр ача). Вăйăри хĕрсем

Автор: Пĕр ватă ар çын ывăлĕпе кинĕ патĕнче пурăннă.

(Ар
çын ачапа аслашшĕ калаçса лараççĕ)

Ар
çын ача: Асатте, юмах каласа
парсам мана.

Аслашшĕ: Çывăрма вăхăт ĕнтĕ, мăнукăм, выртар.

Ар
çын ача: (йăлăнса) Асатте,
эпĕ сан юмаха итлемесĕр çывăраймастăп.

Аслашшĕ: Итле, эппин. Пурăннă, тет, Чăваш çĕрĕнче арăмĕпе
упăшки. Вĕсен пĕчĕк ывăлĕ пулнă, тата упăшкин ватă ашшĕ пулнă…

(Сцена
çине упăшкипе арăмĕ тухаççĕ. Арăмĕ сĕтел çинчен пуçтарать, савăт-сапана çиллессĕн
шакăртаттарать).

Арăмĕ: Кунĕн те çĕрĕн – çитер, тасат, пуçтар, çу! Виçĕ ар
çын çуртăмра – ман пурне те пăхмалла, йăлтах ĕлкĕрмелле! Санăн ват супнă аçу
пирĕнпе пурăнни мĕн усси? Ĕçне ĕçлеймест, тухса та çÿреймест. Кунĕпе мана
сыхласа ларать.

Упăшки: Ан ÿпкелеш, мăшăрăм. Вăл маншăн тăван атте вĕт,
ăна епле пăхас мар? Пĕр-пĕрне ÿпкеличчен – атя, каяр хĕрсен улахне курма,
чунсене йăпатма!

(Тухса
каяççĕ. Сцена çине вăйă карти тухать, пĕр юрă юрлаççĕ: «Туслă çаран аркине
те…». Арăмĕпе упăшки сăнаса тăраççĕ, хĕрсем вĕсене вăйă картине тăратаççĕ. Юрă
вĕçленсе пынă май хĕрсем сцена çинчен каяççĕ, упăшки ушкăнпах каять, арăмĕ вăйă
карти вĕçĕнчен татăлса юлать. Асар-писер кĕвĕ пуçланать, арăм тавра шуйттан
çурисем сиккелеме-ташлама тапратаççĕ).

Шуйттансем: Хăтăл хунь аçунтан, хăтăл! Çырмана кайса яр, пуçне
çи! Хăтăл хунь аçунтан, хăтăл! Çырмана кайса яр, пуçне çи!

(Арăм
чакса-чакса пырать, шуйттансен ушкăнĕн варрине лекет, хăлхине аллисемпехуплать.
Ташă вĕçленсен шуйттансем арăма хăйсемпе пĕрле сĕтĕрсе каяççĕ).

Арăмĕ: Çук, çук-çук-çук!

(Сцена
пушанса юлать)

Автор: Вăхăт иртрĕ, часах хĕл те ларчĕ.

(Сивĕ
çил улани илтĕнет. Арăмĕпе упăшки сцена çине тухаççĕ).

Арăмĕ: Кашни кун санăн аçу валли шăл çемми апат-çимĕç
хатĕрлетĕп. Ĕçлени çук, çиес тесен – сĕтел хушшшине пĕрремĕш вырнаçать. Мĕн
усси унран? Тарăн вар тĕпне кайса яр эсĕ ăна! Пĕттĕр унта, çырма тĕпĕнчен
тухаймасăр шăнса вилтĕр!

(Каллех асар-писер кĕвĕ,
шуйттансем тухаççĕ, упăшки çумне пырса:

«Хăтăл ватă аçунтан!
Хăтăл! Ним усси те çук унран!» – тесе ахăраççĕ, арăмĕ те вĕсемпе
пĕрле ташлать. Упăшки пуçне хупласа чĕр куççи çине ларать. Шуйттансем куçран
çухалаççĕ. Упăшки çумне ватă ашшĕпе пĕчĕк ывăлĕ тухса тăраççĕ. Каллех çил улать,
шуйттансем сцена тăрăх каялла-малалла чупаççĕ. Çав хушăра упăшки ватă ашшĕне
çунапа лартса каять, ывăлĕ тĕртсе пырать. Куçран çухалаççĕ, кайран пушаннă
сцена çине упăшка тата ывăлĕ тухаççĕ).

Упăшки: (пусăрăнчăклăн) Аранах пулчĕ. Йывăр та мар
иккен – çÿллĕ тăвайккинчен çуни-мĕнĕ тĕртсе анчах ятăм. Ну, ывăлăм, киле каяр.

Ывăлĕ: Тăхтасам, атте. Эпĕ çунашкана анса илем.

Упăшки: Ах, ачам, çав кивĕ çунашкапа мĕн тăватăн? Уншăн
мĕн нушаланатăн? Эпĕ сана урăххи илсе парăп.

Ывăлĕ: (куççулĕ витĕр) Çĕннине илсе парăн-ха эсĕ.
Киввине вара эпĕ лаççа пуçтарса хурăп. Ку çуна тинех ярăнма юрăхлă пулас çук. Вăл
мана хам çитĕнсен, эсир анннепе иксĕр те ватăлсан пит кирлĕ пулĕ. Сире ун чух çав
çуна çине лартатăп та тарăн вара килсе йăвантаратăп. Çуни хатĕрех тăтăр!

Упăшки: (кăшт тăхтасан) Эсĕ капла ăслă ача пуласса
шутламан эпĕ… Кайрăмăр часрах, ывăлăм, аслаçу шăнса кайиччен ăна каялла
хăпартар, киле илсе таврăнар. (Ывăлĕ ашшĕне ыталаса илет. Вĕсем кĕрсе
каяççĕ. Сцена çине арăмĕ тухать)

Арăмĕ: Çапла çав: ача ырра курсан – ырă пулать, усала
курсан – усал пулать. Ватта сума сăвакан – хăй те ырлăх куракан. Ватта хурлăх
тăвакан – хăй те хурлăх куракан. Пирĕн ырă çынсем хушшинчех пурăнасчĕ, усал-тĕсел
вăйне парăнас марччĕ.

«Аннене анне тееççĕ» юрă.

Аннене
анне тееҫҫӗ

Аннене
илме укҫи ҫук

Укҫи
пулсан, пулмасан та

Аннене
сутаканӗ ҫук

Аттене
аттее тееҫҫӗ

Аттене
илме укҫи ҫук

Укҫи
пулсан, пулмасан та

Аттене
сутаканӗ ҫук

Аппана
аппа тееҫҫӗ

Аппана
илме укҫи ҫук

Укҫи
пулсан, пулмасан та

Аппана
сутаканӗ ҫук

Пиччене
пичче тееҫҫӗ

Пиччене
илме укҫи ҫук

Укҫи
пулсан, пулмасан та

Пиччене
сутаканӗ ҫук

Йӑмӑка
йӑмӑк тееҫҫӗ

Йӑмӑка
илме укҫи ҫук

Укҫи
пулсан, пулмасан та

Йӑмӑка
сутаканӗ ҫук

Шӑллӑма
шӑллӑм тееҫҫӗ

Шӑллӑма
илме укҫи ҫук

Укҫи
пулсан, пулмасан та

Шӑллӑма
сутаканӗ ҫук

Юлташа
юлташ тееҫҫӗ

Юлташа
илме укҫи ҫук

Укҫи
пулсан, пулмасан та

Юлташа
сутаканӗ ҫук

Тӑвана
тӑван тееҫҫӗ

Тӑвана
илме укҫи ҫук

Укҫи
пулсан, пулмасан та

Тӑвана
сутаканӗ ҫук

1-мӗш ертӳçӗ: Тăван çĕрĕн тусанĕ те тăван,
пылчăкĕ те пылак тет Г.Н.Волков. Кашни çыншăн тăван çĕр-шыв, тăван ен, тăван
кĕтеспе тăван кил чи хакли. Кашни çын хăйĕн çĕр-шывĕпе, тăван ен, тăван чĕлхипе
мухтантăр. Нихçан та тăван киле, ене ан мантăр, ăна упратăр, унпа мухтантăр.Тепĕр
шухăш та питĕ пысăк пĕлтерĕшлĕ çамрăк ăрушăн, пуриншĕн те.

2-мӗш ертӳçӗ: Мĕн чухлĕ ăслă та тарăн шухăш
академикăн сăмахĕнче, вĕрентĕвĕнче. «Кашни çыннăн е уйрăм халăхăн шăпине виçĕ
юрату тытса пырать – ачасене юратни, ĕçе юратни, Тăван çĕр-шыва юратни», тесе
каланă Г.Н.Волков.

ююю

1-мӗш ертӳçӗ: Г.Н.Волковăн ĕçĕ-хĕлĕ нумай
енлĕ. Вăл – аслă вĕрентенкен, пистаель, учёнăй, шухăшлав, публицист, куçаруçă,
критик, академик, этнопедагог. Унăн пархатарлă ĕçне паян чăвашсемпе вырăссем
çеç мар, ытти нумай-нумай халăхсем пысăка хурса хаклаççĕ. Калмксемпе узбексеем,
каркссемпе таджиксем, якутсемпе поляксем, нимĕçсем, Чехословакире, Болгарире
тата ытти чылай çĕр-шывсенче унăн ĕçĕ-хĕлĕ çинчен пĕлеççĕ, пурнăçра усă
кураççĕ.

2-мӗш ертӳçӗ: «Чӑваш халӑхӗн этнопедагогики» — чӑваш халӑхӗн вышкайсӑр
энциклопедийӗ», — тенӗ чӑваш халӑх поэчӗ П.Хусанкай. Анлă та сулмаклă
пурнăç çул-йĕрĕпе утса хăйĕн вăй-халне шеллемесĕр Аслă Вĕрентекне чăваш
халăхĕшĕн калама çук пысăк та сăваплă ĕç туса пынă.

Геннадий Никандрович
Волкова халалласа ҫырнă сăвă

Эс
чечек сĕткенĕшĕн,

Пылшăн
вĕҫнĕ хурт пекех

Халăхăн
вĕрентĕвне

Пур
ҫĕрте пуҫтарнăшăн

Тав
тăватăп чĕререн.

Халăхăн
вĕрентĕвĕн

Никĕсне
хывни питех

Лайăх
ĕҫ. Вăл туслăхшăн,

Лайăх,
тăнăҫ пурнăҫшăн

Ҫивĕч
хĕҫ-пăшал пекех.

Ват
ҫынсен вĕрентĕвне

Эс
пуҫтарнă тĕнчере,

Халăхăн
пархатарне

Илтĕн
ĕмĕр-ĕмĕрех.

                             Петӗр Хусанкай

1-мӗш
ертӳçӗ: — Чӑвашӑн космонавт кӑна мар, педагог та пур, — тенӗ В. Сухомлинский.
Унӑн пархатарлӑ ӗçӗсене чӑвашсемпе вырӑссем кӑна мар, ытти халӑх учёнӑйӗсемпе
педагогӗсем те пысӑк хак панӑ.

2-мӗш
ертӳçӗ: Геннадий Никандрович Волков калавĕсенче çитĕнекен ăрăва ăс парас,
вĕсене тÿрĕ те ырă чунлă пулма, пуласлӑх çинчен питех те тарӑн шухӑшлама
вĕрентнине куратпӑр. Çавăн пекех ашшĕ-амăшне, ватăсене хисеплесси, пурнăçра
аслисем вĕрентнине тимлесси, кил-йышпа лайăх пурăнасси, тÿрĕ чунлă пулма
хăнăхтарасси, ĕçе, тăван халăха, тăван чĕлхене юратасси çинчен калани малти
вырăнта.

1-мӗш
ертӳçӗ: 900 ытла ӑслӑлӑх ӗçӗ çырнӑ. Пур халӑх та аслӑ педагог, чӑн-чӑн
вӗрентекен те, халӑхран ӑс-тӑн, кӑмӑл-туйӑм пухакан çын, — тенӗ вӑл. Хӑй каланӑ
тӑрӑх, темиçе пурнӑç пурӑнса ирттернӗ пирӗн юратнӑ ӑсчах — тутар, вырӑс, нимӗç,
якут, калмӑк пулса курнӑ.

2-мӗш ертӳçӗ: Геннадий Никандрович Волков –педагогика наукисен докторĕ,
профессор (1968), СССР Писательсен Союзĕн членĕ (1982), СССР Педагогика
наукисен академийĕн академикĕ (халĕ РАО) (1990), Чǎваш Республикин НАНИ
академикĕ (1994), Эрфурт (Германи) университечĕн хисеплĕ докторĕ (1982), 500
ытла наука ĕçĕ çырнă, 27 монографи авторĕ, К.Д. Ушинский ячĕпе хисепленекен
СССР педагогика наукисен академийĕн преми лауреачĕ, Чăваш АССРĕн тава тивĕçлĕ
учителĕ, Саха (Якути) Республикин вӗренӳ
тава тивӗçлӗ ӗçченӗ, Калмӑк Республикин наукӑсен тава тивӗçлӗ деятелӗ, Тыва
Республикин наукӑсен тава тивӗçлӗ деятелӗ, Раççей Федераци наукӑсен тава
тивӗçлӗ деятелӗ Кăркăс Республикин çут ĕç отличникĕ. Г.Н. Волков Гердер
ылтăн медальне, К.Ф.Ушинский, Ян Коменский ячĕллĕ медальсене тивĕçлĕ пулнă.
1997 çултан Чǎваш Республикин хисеплĕ гражданинĕ.

1-мӗш
ертӳçӗ: Пирĕн Аслӑ вĕрентекенĕмĕр – чӑваш халӑхӗн мухтавлӑ ывӑлӗ, тăван халăха
çутта кăларнă Иван Яковлевич Яковлев ĕçне малалла тăсаканĕ. Петр Петрович
Геннадий Никандрович чӑваш ӑслӑлӑхне, чун-хавалне, аптраманлӑхне çӗнӗрен çӗнӗ,
çӳллӗрен çӳллӗ карта çӗклес малашнехи çамрӑк хастарсенчен пӗри пулнине палӑртнӑ.

Геннадий
Никандрович Чӑваш ятне, Раççей мӑнаçлӑхне çӳле çӗкленӗ. Эпир унпа мухтанатпӑр,
вӑл вӗрентсе каланисене асра тытатпӑр.

Геннадий Никандровичăн амăшĕ
—  Евдокия Михайловна Волкова — виçĕ ывăл, виçĕ ăсчах, виçĕ пăхаттир
çуратса ӱстернĕ. Вĕсенчен
чи асли — Геннадий, эпир пурте пĕлекен Геннадий Никандрович Волков, чăвашсен
пĕрремĕш академикĕ, доктор ятне икĕ хут тивĕçнĕскер, çав вăхатрах Эрфурт
академийĕн хисеплĕ докторĕ, вăталăх ывăлĕ — Анатолий Никандрович — медицина
наукисен докторĕ, кĕçĕнни — Зиновий Никандрович — медицина наукисен кандидачĕ.
Ăна  чиркÿ шкулĕнче икĕ класс пĕтерме çеç тÿр килнĕ. Шăллĕне 
пăхмалла тесе амăшĕ  шкула урăх яман. Ун вырăнне шăллĕ икĕ институт
пĕтернĕ. Евдокия Михайловна чăваш ачисем чăвашла шăкăл-шăкăл калаçнă. Вăл чăваш
ачисем чăвашла пĕлменнишĕн пит хурланса: «Чăвашла вĕрентмесен ача усал ÿсет.
Ăсĕ хĕсĕнсех пырать, имшерленет. Вара чăваш ачи тăван килĕнче усрав ывăл, усрав
хĕр пулса тăрать. Тăван чĕлхесĕр тăван кил çук, анне чĕлхисĕр çуратнă анне те —
ама çури. Чăвашла та вĕренеймен чăваш арăмĕ ачине мĕне вĕрентĕ-ши?»- тенĕ.
Амăшне Геннадий Никандрович çапла  хакланă: «Анне пурăннă чухне эпир те
сывă. Вилĕмсĕр. Вăл çук пулсан çак тĕнчере пурте тĕрексĕр, пирĕн кун-çулăн
тĕрев юписем силленме пуçлаççĕ».

Унăн  
ячĕ пирĕн асăмăрта ĕмĕр-ĕмĕр пурăнĕ.  Г.Н. Волков çырса хăварнă ĕçĕсем
кунран-кун усăллă пулĕç. Вăл  вӗрентнӗ ҫамрӑксен хушшинче 32 халӑх ывӑлӗ-хӗрӗ
пулнă, Геннадий Никандрович вӗсене пурне те ашшӗ-амӑшӗн чӗлхине упрама пилленĕ. Тӑван халӑх ятне кирек ӑҫта та, кирек хӑҫан та ҫӳлте тытма
ыйтнă. Хамăр калаçава  унăн сăмахĕсем пе
вĕслĕс килет: « Пурӑнӑҫ хӑй те самант, анчах та тӗнче тӗлӗнтермӗш ман халӑхӑм
пин-пин ҫул пурӑнтӑр! Телейлӗ халӑх! Пехил Сире, тус-юлташӑмсем, ачамӑрсем, мӑнукӑмсем! Манӑн пил, пехилӗм пурсӑра та ҫиттӗр!»

Тӗллевӗсем: 1. Ачасене чӑваш халӑхӗн мухтавлӑ ывӑлӗпе Г.Н.Волков
академикпа паллаштарасси.

2. Чӑвашсен паллӑ çыннисемпе мухтанса мӑнаçлӑх туйӑмне
ÿстересси.

3. Ачасен пуплевне аталантарасси.

3. Тӑван çӗр-шыва, тӑван чӗлхене хисеплеме, юратма вӗрентесси.

4. Пурнӑçра нихӑçан та хакне çухатман пуянлӑха – тӗрӗслӗхе, ырӑ
кӑмӑллӑха, туслӑха, çураçупа килӗшӗве — упрама вӗрентесси.

Зала, сценӑна Г.Н.Волков академикӑн пурнӑçӗпе пултарулӑхне кӑтартса
паракан плакатсемпе, ачасем кӑларнӑ хаçатсемпе илемлетнӗ, кӗнекесен,ÿкерчӗксен
выставкине йӗркеленӗ. Илемлӗ юрӑ кӗвви илтӗнет.

Пирĕншĕн тĕлĕнмелле çынсенчен
пĕри – Геннадий Никандрович Волков, тĕнчипе паллă этнопедагог.Ăсĕ çивĕч унăн,
шухăшĕ тарăн 1967 çулта Г.Н.Волковăн «Этнопедагогика чувашского народа»
ятпа монографи  пичетленсе  тухнă. Автор пĕтĕм тĕрĕк  халăхĕсене
аван пĕлнипе, тĕрĕк  халăхĕсемпе  вырăс халăхĕн пĕрлĕхне уççăн
кăтартса панă хăйĕн тĕпчевĕнче. Вăл — 800 ытла наука
ĕçĕн авторĕ. Г.Н. Волков педагогика тата
этнопедагогикăпа Мускаври М.И. Ломоносов ячĕпе хисепленекен патшалăх
университетĕнче ятарлă курссем вуланă. Унăн концепцийĕ пĕтĕм çĕр-шывĕпе паллă.
Вăлах  педагогика наукисен докторĕ, профессор (1968), СССР
Писательсен Союзĕн членĕ (1982), СССР Педагогика наукисен
академийĕн академикĕ (халĕ РАО) (1990), Чǎваш Республикин  НАНИ
академикĕ (1994), Эрфурт (Германи)  университечĕн хисеплĕ докторĕ (1982),
500 ытла наука ĕçĕ çырнă, 27 монографи авторĕ, К.Д. Ушинский ячĕпе хисепленекен
СССР педагогика наукисен академийĕн преми лауреачĕ,  Чăваш АССРĕн
тава тивĕçлĕ учителĕ, Кăркăс Республикин çут ĕç отличникĕ.  Г.Н.
Волков Гердер ылтăн медальне, К.Ф.Ушинский, Ян Коменский ячĕллĕ медальсене
тивĕçлĕ пулнă. 1997 çултан Чǎваш Республикин хисеплĕ гражданинĕ. 

Геннадий Никандрович 20 çул ытла
пединститутра ĕçленĕ. Тем те курнӑ, таҫта та
ӗҫленӗ. 20 ытла курс ирттернĕ,
вӑл шутра 200 сехетлӗ математика методикине те. Унăн
этнопедагогикӑпа 9 предмет.  Пӗтӗмӗшле
Калмӑкра кӑна вуланӑ, ытти ҫӗрте татӑкӑн-татӑкӑн. Пуҫласа
вара — Сарбоннӑра, Парижра. Вăл 
50 ытла университетра ӗҫлесе пӑхнӑ. Парижран пуҫласа
Якутска ҫитиччен тӗрлӗ университетра лекцисем вуланă.  Ҫав
шутра икӗ консерваторире.  Щепкин
ячӗллӗ театр училищинче те, юристсем, экономистсем, менеджерсем патӗнче те.    Эрфуртра
виҫӗ ҫул,  Песталоцци шкулӗнче те вӗрентнĕ. Геннадий Никандрович наукăн 50
яхăн докторне, 250 ытла кандидатне хатĕрленĕ

Геннадий Никандрович 20 çул ытла
пединститутра ĕçленĕ. Тем те курнӑ, таҫта та
ӗҫленӗ. 20 ытла курс ирттернĕ,
вӑл шутра 200 сехетлӗ математика методикине те. Унăн
этнопедагогикӑпа 9 предмет.  Пӗтӗмӗшле
Калмӑкра кӑна вуланӑ, ытти ҫӗрте татӑкӑн-татӑкӑн. Пуҫласа
вара — Сарбоннӑра, Парижра. Вăл 
50 ытла университетра ӗҫлесе пӑхнӑ. Парижран пуҫласа
Якутска ҫитиччен тӗрлӗ университетра лекцисем вуланă.  Ҫав
шутра икӗ консерваторире.  Щепкин
ячӗллӗ театр училищинче те, юристсем, экономистсем, менеджерсем патӗнче те.    Эрфуртра
виҫӗ ҫул,  Песталоцци шкулӗнче те вӗрентнĕ. Геннадий Никандрович наукăн 50
яхăн докторне, 250 ытла кандидатне хатĕрленĕ

В народной педагогике следует выделить требования, уговор, приказы, советы, поверья и просьбы. Шесть этих элементов составляют костяк методологической системы этнопедагогики. Главная идея этнопедагогики — достижение гармонии природного, социального и духовного в развитии человека.

Внеклассное мероприятие, посвященное крупному ученому, педагогу-гуманисту, талантливому писателю Геннадию Никандровичу Волкову.

«Удивительной доброты человек».

Без памяти — нет традиций, без традиций – нет культуры,

без культуры – нет воспитания, без воспитания

нет духовности, без духовности – нет личности,

 без личности – нет народа

Геннадий Волков.

Учитель: Сегодня речь пойдет об ученом с мировым именем, основоположнике новой страницы науки Педагогика. В этом месяце мы отмечаем его день рождения. Он превратил народную педагогику в этнопедагогику, подняв педагогическую культуру на уровень серьёзнейшей науки. Значимость научной и литературной деятельности его востребована не только в формировании достойной смены молодого поколения, но и в целом для всего населения.

Ведущий 1: Кто же он? (Он наш земляк Геннадий Никандрович Волков)

1-й чтец: Всегда, везде с родным народом

Идешь ты Улыпу подстать.

Ты вознесен чувашским родом,

Чтоб над землею воссиять.

Мы знаем, будущее наше –

Лишь в наших дружеских руках,

И не прейдут вовек чуваши,

Пока есть звезды в их рядах

Ведущий 2. Его имя носит наша любимая школа. Это наш земляк Геннадий Никандрович Волков. Геннадий Никандрович родился 31 октября 1927 года в семье колхозника. Он был старшим из трех сыновей Александры Дмитриевны и Никандра Никитича Волковых. В течение всей жизни Геннадий для братьев был надежной опорой, служил ярким примером, образцом для подражания.

Ведущий 1: Геннадий Никандрович – фольклорист, оригинальный писатель и этнограф. Этнопедагогика – это наука об опыте народных масс по воспитанию подрастающего поколения, наука о педагогике быта, о педагогике семьи, рода, племени, народности и нaции.

Ведущий 2: Этнопедагогика разных народов прокладывает надежную дорогу к взаимопониманию людей. Стержневой мыслью проходит идея академика: человек без знания своих истоков подобен дереву без корней.

2-й чтец: Прельщаясь не темой новомодной,

А тем, что составляет суть,

Вы педагогике народной

Открыли в мир широкий путь.

А вклад в науку кровно нужен,

Его идеи и труды

Мостами разума и дружбы

В другие страны пролегли.

Ведущий 2: Геннадий Никандрович – не только крупный ученый, педагог-гуманист, но и талантливый писатель. Первая его публикация – «Моя бабушка» (1945). С большим волнением и трепетом читаем мы воспоминания великого учёного о своих родителях, бабушке – первых  мудрых воспитателях будущего академика.

Ведущий 1: Трогают за душу строки: «Бабушка просто была великим педагогом. Она учила меня быть ласковым, добрым, жалостливым, а главное – любить труд». Этим ученый ещё раз подчёркивает, что чувашский народ испокон веков воспитывался в труде. Именно  трудолюбие помогло стать Г. Волкову   всемирно известным человеком…

3-й чтец: Житейской мудрости истоков

Касаясь творческой душой:

С народом академик Волков

Трудами связан и судьбой.

Ведущий 1: Много переводит на чувашский язык, многие его произведения переводятся на различные языки.

4-й чтец: Достойным сыном полным правом

Гордится ныне ваш народ.

Его известность,

Наша слава

Повсюду ширится, растет.

Ведущий 2: Стоит нам запомнить его мудрые изречения и следовать им. Вот некоторые из них:

1- Твори добро на каждом шагу.

2- Народная педагогика — педагогика любви и свободы.

1-Желаешь себе добра – делай добро другим.

2- Хотите сохранить Отечество – воспитывайте сыновей, желаете сохранить нацию – воспитывайте дочерей.

1- У кого нет ума, у того нет и дела.

2- Злую кручину рассеет работа.

1- Учите детей быть честными, правдивыми, трудолюбивыми.

2- Помните: цель воспитания – счастье человека, а средство воспитания – радость.

1- Два языка – два ума, три языка – три ума. Будьте умными.

2- Трудолюбивым я называю только того, кто и нелюбимое дело выполняет с любовью.

1- Будьте вежливы с друзьями, товарищами по учебе и работе, со всеми лицами, знакомыми и незнакомыми. Вежливость – признак высокой культуры.

2- Нет такого украшения, как знание и нет такой защиты, как терпение.

Ведущий 1: В судьбе каждого человека он находил «три любви»- любовь к ребенку, любовь к труду, любовь к Родине. Это и есть мудрость народа, то есть этнопедагогика.

5-й чтец: Нельзя назвать всех поименно

Учеников, друзей, коллег,

Для них Вы есть

Большой ученый,

И педагог,

И человек.

Учитель: В своих произведениях Г.Н. Волков (КашкăрУначи) преследует общечеловеческие ценности: духовность и мораль, человеческое достоинство и благородство! Тема семьи и памяти. Проблема нравственности всегда стоят впереди! Его поучительные рассказы и повести глубоко затрагивают читателя. Они всегда философски осмысленны и продуманы до мелочей. В его произведениях нет лишнего слова… Каждое слово закон – эпитет или символ! Его поучительные произведения написаны интересным понятным языком и с удовольствием читаются детьми.

Ведущий 2: А какие рассказы Геннадия Никандровича вы читали? (Рассказы «Лентяй всегда найдет причину», «Золотая земля», «Кто работы боится, тот добра не видит», «Жадный человек», «Большому пальцу тоже друг нужен»)

Ведущий 1: Инсценировка рассказа «Чудо-трава». (обучающиеся 7 класса Долгова Диана и Николаева Евгения)

Учитель: Заключительное слово учителя:

«Жизнь прожить – не поле перейти», — гласит чувашская  пословица. У Геннадия Никандровича жизнь была многотрудная, но он сумел не опуститься, не озлобиться, сумел сохранить человека в себе, что не каждому под силу. Остался интеллигентным, умным, доброжелательным,  сердечным, надежным другом, к которому в трудную и радостную минуту идут люди. У него было доброе приветливое лицо, тронутые инеем седые волосы, мягкий располагающий голос, а глаза удивительные. Столько в них душевной теплоты, щедрости, добра!

Ведущий 2: Послушаем любимую песню Геннадия Никандровича «Ан кай, кайак…» (Кайак хурсем карталанса). Ему приходилось вынужденно жить вдали от малой Родины — Чувашии, которую он называл «Великая Родина». Он мечтал вернуться в Чувашию, так как тоскует по ней. (звучит песня на чувашском языке)

Чтец 6: Хочется закончить наше выступление словами Николая Алексеевича Некрасова:

Природа – мать!    Когда б таких людей

  Ты иногда не посылала  миру,

 Заглохла б нива жизни…

Учитель. Педагог. Мыслитель. Именно эти три слова легли в название самого известного труда Геннадия Никандровича Волкова — знаменитого советского профессора и писателя. Наверное, каждый работник педагогической сферы слышал о воспитательных подходах этого человека. Волков стал основателем этнопедагогики — известной научной отрасли, положения которой широко используются по настоящее время. О жизни и профессиональной деятельности Геннадия Никандровича будет подробно рассказано в нашей статье.

Юные годы

Биография Геннадия Никандровича Волкова берет свое начало в Чувашском селе Большие Яльчики. Именно здесь, 31 октября 1927 года, был рожден герой нашей статьи. Отцом Геннадия был преподаватель физики и математики. Возможно, именно из-за влияния родителей Волков выбрал путь учителя. Уже в 1948 году он начинает преподавать в средней школе города Чебоксары.

В молодости Геннадий Никандрович Волков вел переписку с Василием Сухомлинским — выдающимся педагогом-гуманистом. На тот момент Волков был всего на десять лет младше своего приятеля. Однако влияние, оказанное Сухомлинским, не могло не сказаться на дальнейшей деятельности Волкова.

Жизнь в советское время

Волков является выпускником Чувашского педагогического университета имени Яковлева. Здесь Геннадий Никандрович закончил аспирантуру, после чего трудился доцентом и старшим научным сотрудником.

В начале 70-х годов знаменитый педагог переезжает в Москву. В столице РСФСР он начинает создание обширного педагогического сектора Института национальных школ. Геннадий Никандрович Волков активно развивал концепцию этнопедагогики, которую он сформировал еще в молодом возрасте. Научная деятельность знаменитого педагога привлекла зарубежных специалистов, а потому герой нашей статьи отправляется в Эрфурт — на тот момент город в ГДР. Здесь он работает профессором в Высшей педагогической школе.

С распадом Советского государства Волков переезжает в Калмыкию. Тут он становится консультантом по этнопедагогической теории и заведующим лабораторией при Институте развития личности. На данный момент Геннадий Никандрович продолжает трудиться. Он состоит в редакторских коллективах различных научных журналов, а также продолжает совершенствовать свои теории.

Научная деятельность Волкова

Геннадий Никандрович за всю свою жизнь написал более тысячи публикаций. В одной лишь педагогике он стал автором порядка полусотни монографий. Большинство его работ посвящены этнопедагогической концепции — науке, предметом которой является воспитание по народным традициям. Сам Волков — это представитель чувашской народности, а потому он активно популяризирует национальные методы воспитательно-образовательного процесса.

Ученый посвятил несколько своих работ тюркско-русским отношениям. На основе первоисточников он сумел обосновать нравственное единство этих двух народов. За всю свою биографию Геннадий Никандрович Волков освоил несколько азиатских языков, а потому его можно с уверенностью назвать полиглотом.

Понятие этнопедагогики

Традиционная образовательная практика должна иметь место в современной педагогике. Многие этносы и народности владели настолько удивительными и эффективными приемами воспитания, что их применение было бы актуальным даже сегодня. Важно лишь соответствие применяемых методов принципам гуманности и добросовестности.

Выявление архаичных принципов воспитания и гармоничное их встраивание в современный педагогический процесс — вот, что называется сегодня этнопедагогикой. Геннадий Никандрович Волков явился главным разработчиком и популяризатором этой концепции. Впервые она появилась в 1962 году. Практически сразу этнопедагогика получила широчайшее развитие.

Сущность концепции Волкова

Для чего нужна этнопедагогика? Ведь многие ее положения архаичны, размыты или вовсе не актуальны. Критики теории считают, что воспитательные подходы наших предков значительно отличаются от подходов современных. Так, во многих традициях встречаются грубость, неконтролируемая стихийность, а порой и вовсе насилие. Однако по теоретической информации Геннадия Никандровича Волкова все не так однозначно.

Предметом этнопедагогики являются целенаправленные, четко обозначенные воспитательные процессы. Все традиционные подходы к воспитанию должны соответствовать принципу гуманизма, а потому они проходят очень тщательное их выявление. Предмет концепции Волкова — народная культура — используется не целиком, а наиболее прагматично. Элементы фольклора, нравственный семейный опыт, духовные ценности — все это органично вливается в современный воспитательный процесс. В результате реализуются сразу несколько задач: сохраняется и развивается национальная культура, а также совершенствуется и наполняется новыми красками современный педагогический процесс.

В чем важность этнопедагогической концепции Волкова?

Книги Геннадия Никандровича были в основном посвящены исследованию национальных образовательных традиций. Образовательный процесс делится на обучающий и воспитательный. Каждый из этих элементов может окрашиваться народными обычаями. Важно лишь грамотно сформулировать задачи и цели дальнейшей работы.

С приходом советской власти народные традиции стали заметно угасать. Большевики с их глобалистскими намерениями не желали делить общество даже по культурным критериям. Подобная политика заметно отразилась на обычаях и духовной составляющей различных национальностей. Воспрепятствовал этому Геннадий Никандрович Волков. Сказки, песни, поговорки и прочие элементы фольклора различных этносов бережно собирались знаменитым ученым для последующего их применения.

Цели и задачи этнопедагогики

Основная цель этнопедагогической концепции очень проста: это развитие в умах подрастающего поколения гражданского сознания и национальных ценностей. Творческое вдохновение может сыграть большую роль в самых разных сферах деятельности, в том числе и в педагогике.

Как можно привить молодым людям любовь к народным традициям? Необходимо искать различные методики и приемы, с помощью которых можно было бы актуализировать этнические подходы к воспитанию. В этом и состоит основная задача концепции Волкова. Однако выявить все необходимые факторы не так уж и просто. А уж грамотно их вставить в педагогический процесс порой и вовсе невозможно. Тем не менее, выход здесь есть. Именно о нем будет рассказано далее.

Методология в работах Волкова

Предмет этнопедагогики — народная культура — является невероятно обширной сферой для изучения. Сложно даже представить, насколько развита духовная составляющая в России. Громадное количество этносов и национальностей порождает невероятное число традиций и обычаев. Как можно классифицировать всю эту систему? Возможно ли сконструировать методологическую структуру, применение которой было бы возможным в любое время? У Геннадия Никандровича это получилось.

Сразу следует оговориться, что методы, предложенные Волковым, довольно специфичны. Даже звучат они немного не научно, хотя тому есть свое объяснение. Здесь следует выделить требования, уговор, приказы, советы, поверья и просьбы. Шесть этих элементов составляют костяк методологической системы этнопедагогики.

Все представленные методы легко встраиваются в систему воспитания. Необходимо лишь учитывать психотип ребенка, и исходя от него выбирать наиболее оптимальные способы развития. Так, спокойным детям больше подходят просьбы и советы, а чрезмерно активным — уговоры и требования. Подбор методов — это сложная и кропотливая работа, выполнить которую способен лишь настоящий педагог.

Средства воспитания по Волкову

В произведениях Геннадия Никандровича большое внимание уделяется средствам воспитательного процесса. Безусловно, все средства должны выбираться исходя из традиций определенного этноса. Однако следует помнить о необходимости их соответствия нормам этики, морали и гуманности. Лишь адекватные факторы воспитания помогут ребенку адекватно выражать свои мысли и эмоции.

Самым распространенным педагогическим средством в любой воспитательной среде является общение. Необходимо оно для того, чтобы завладеть вниманием ребенка, получить его доверие. На втором месте находится игра — важнейший психологический элемент. При помощи игры можно добиться невероятно успешных результатов. Грамотно выстроенный и четко спланированный игровой процесс позволит укрепить командный дух в детях, сделать их частью социума.

Этнопедагогические средства довольно разнообразны. Поговорки, загадки, сказки — все это может оказать куда большее влияние на ребенка, чем того ожидают взрослые.

Значение научных трудов Волкова

Взгляд поколений очень важен для современного научного опыта. Тем более, когда речь идет о таких категориях, как быт, народность, семья или нация. Образовательное пространство нашего государства довольно неоднородно. Этим оно и прекрасно: всегда найдутся новые факторы и средства.

Критики научной деятельности Геннадия Никандровича Волкова считали, что этнопедагогика — это бессмысленная и неактуальная сфера. Якобы сторонники старых традиций отворачиваются от прогресса и обращаются к архаичным нормам. Это, конечно же, неверно. Волков активно выступал за прогрессивное развитие во всех научных отраслях. Традиции же являются своеобразным двигателем в этом развитии. В монографиях и рассказах Геннадия Никандровича Волкова не раз проскальзывала мысль, что русскую культуру пытаются забыть, стереть из памяти. Но как можно забыть то, что является базой для всего остального?

Литературная деятельность

Монографии, повести и рассказы Геннадия Никандровича Волкова широко известны по всей стране. Первой работой ученого стали «Рассказы бабушки» 1957 года. В этой книге знаменитый педагог приобщал маленьких читателей к понятиям добродушия, благородства и чести. Делалось это на примере поведения чувашского народа. Спустя год выходит «Чувашская народная педагогика». В ней Волков вновь делает упор на этнические нормы, их значение для воспитательных процессов.

Волков прославился и как детский писатель. Его сказки и басни переведены на десятки языков. В произведениях Геннадия Никандровича сосредоточено немалое количество поучительных образов, прогрессивных идей и традиционных элементов. Волков — это тот человек, что уже при жизни вписал свое имя в российскую историю.

ОЗНАКОМЛЕНИЕ ДОШКОЛЬНИКОВ СО СКАЗКАМИ

И ПРИТЧАМИ Г.Н.Волкова

Приобщение детей к традициям, к  культуре своего края, знакомство с великими личностями своего народа осознается современным обществом жизненно важной проблемы. Именно родная культура должна найти дорогу к сердцу, душе ребенка и лежать в основе его личности. В народе говорится: «Нет дерева без корней, дома без фундамента» («Тымарсӑр йывӑҫ ҫук, никӗс ҫук»). Трудно построить будущее без знания исторических корней и опоры   на опыт предшествующих поколений

Народная художественная культура — это концентрированный опыт народа, материализованный в предметах искусства, литературы, труда и быта. Это мировоззренческие, нравственные  и этические  ценности, определяющие лицо нации, ее самобытность, уникальность, ее социальную и духовную особенность. Этнопедагогика является неотъемлемой частью знакомства с народной культурой.

 Однако в силу многих причин возникает необходимость популяризации идей этнопедагогики, формирования этнокультурной компетентности обучающихся. Создается критическая ситуация, при которой  мы можем через некоторое время лишить  современное и последующее поколение ценнейшего  достояния  народной   культуры и тем самым окончательно разрушить духовную связь современников с культурными  традициями  и творческим опытом прошлых поколений. Изучение биографии и творческого наследия академика РАО Г.Н.Волкова позволяет решить ряд актуальных проблем.

Представленная методическая разработка «Игра-путешествие по сказкам и притчам Г.Н.Волкова» содержательно вовлекает дошкольников в исследование творчества академика РАО Г.Н.Волкова.

Цель составления методической разработки: поддержание образовательного процесса в ДОУ по приобщению детей старшего дошкольного возраста к художественной культуре чувашского народа, изучение и популяризация этнопедагогических идей Г.Н.Волкова.

Модель организации образовательного процесса: совместная деятельность детей и взрослого в процессе игры-викторины.

Форма развития детской деятельности: совместная игровая познавательная деятельность.

Интеграция образовательных областей и видов деятельности детей: социально-коммуникативное, художественно-эстетическое, познавательное и речевое развитие.

Обоснование особенностей и новизны работы: особенностью методической разработки является осуществление национально-культурных особенностей организации образовательного процесса в соответствии с Федеральным государственным образовательным стандартом дошкольного образования; новизна заключается в вовлечение дошкольников в процесс активного познания деятельности Г.Н.Волкова.

Возрастная категория: старший дошкольный возраст.

Ожидаемый результат:

Знакомство детей со знаменитым соотечественником.

Воспитание любви и чувства гордости за малую Родину, формирование этнокультурной компетентности на основе национальной культуры.

Развитие у дошкольников познавательной активности, исследовательских умений и навыков, приобщение к литературе.

Цель: воспитание интереса и любви у детей к культуре и традициям народа на основе ознакомления с творчеством академика РАО Г.Н.Волкова.

Задачи:

Развивать у старших дошкольников интерес к культуре и традициям своего народа,  знакомить со знаменитыми соотечественниками;  обогащать знания старших дошкольников о литературе.

Учить устанавливать причинные связи, делать выводы, развивать умение сравнивать и мыслить логически, развивать воображение, фантазию, творческие способности, обогащать речь и словарный запас.  

Воспитывать у детей культуру межэтнического общения.

Оборудование: портрет Г.Н.Волкова, карта Чувашской Республики, картина (Дои и сад), изображение членов чувашской семьи, предметные картинки, листы бумаги и карандаши для рисования, стихотворения авт.Антоновой Е.В. «Г.Н.Волкову посвящается», «Земля Чувашская».

Предварительная работа: краткое знакомство с биографией Г.Н.Волкова; чтение детских произведений Г.Н.Волкова «Садовник и сынвоья», «Тимерке», «Разбитый горшок», «Прохлада и тень»; знакомство с символами чувашского орнамента.

Ход реализации игры-викторины

Введение в игровую ситуацию.

Выразительное чтение детьми стихотворения «Г.Н.Волкову посвящается»:

1 ребенок: Он Педагог – с великой буквы,

Учитель он – с большой,

В его руках – гранит науки,

А сам – чуваш простой.

2 ребенок: Его труды — венец творенья

В духовной нише естества.

Народ он чтил, и вдохновенье

Нам светит от великого Отца.

3 ребенок: Он – гражданин почетный наш,

Он — самый лучший педагог!

Геннадий – славный человек!

И главный этнопедагог! (Антонова Е.В.)

Рассматривание портрета Г.Н.Волкова и карты Чувашской Республики.

Ответы на вопросы:

Педагог: Ребята, а вы знакомы с Геннадием Никандровичем Волковым?

Дети: Да, это наш земляк, известный академик.

Педагог: А где родился Г.Н.Волков?

Дети: Г.Н.Волков родился в селе Большие Яльчики Яльчикского района Чувашии.

Педагог: Найдем это село на карте нашей республики.

Дети ищут с.Большие Яльчики и отмечают его на карте.

Педагог: Молодцы! Геннадий Никандрович родился в этом селе осенью, 31 октября 1927 года. Мы с вами читали его сказки и притчи. Предлагаю поучаствовать в викторине.

Совместная деятельность по заданиям игры-викторины.

1 сказка «Садовник и сыновья».

Педагог: где спрятал старый садовник сокровища? Попробуем найти это место на картине.

Дети рассматривают картину и находят сад.

Педагог: нашли ли сыновья сокровища? Почему?

Ответы детей: Сыновья перерыли весь сад. Но сокровища не нашли, потому что их там не было.

Педагог: чему учит нас эта сказка?

Ответы детей: Богатство – объединение усилий, сокровище – дружная работа.

2 сказка «Тимерке».

Педагог: сколько лет было мальчику Тимерке? Выложите цифру из снежинок или из цветов. Подумайте, что нам подходит.

Дети выкладывают цифру 7 из снежинок.

Педагог: почему мы взяли снежинки?

Дети отвечают, что действие сказки проходило зимой.

Педагог: рассмотрите героев сказки. Назовите их на русском языке.

Дети отвечают: сын, невестка, дедушка, внук.

Педагог: как можно назвать героев сказки на чувашском языке?

Ответы детей: ывӑл, кин, асатте, мӑнук (или атте, анне, асатте, ача)

Педагог: чему учит нас эта сказка?

Ответы детей: старикам окажешь почет – и сам долго проживешь, стариков введешь в нужду – и сам испытаешь беду.

Педагог: сказки и притчи Г.Н.Волкова собраны в книге «Дуб и солнце».

Физкультминутка «Дуб (Юман)»

На поляне дуб зелёный,
Потянулся к небу кроной. (Потягивания — руки вверх.)
Он на ветках среди леса
Щедро жёлуди развесил. (Потягивания — руки в стороны.)
А внизу грибы растут,
Их так много нынче тут!
Не ленись и не стесняйся,
За грибами наклоняйся! (Наклоны вперёд.)
Вот лягушка поскакала,
Здесь воды ей, видно, мало.
И квакушка бодро скачет
Прямо к пруду, не иначе. (Прыжки на месте.)
Ну, а мы пройдём немного.
Поднимаем выше ногу! (Ходьба на месте.)
Походили, порезвились,
И на травку опустились!

3 сказка «Разбитый горшок».

Педагог: в сказке «Разбитый горшок» старуха мечтала продать горшок с молоком. А что же она хотела купить? Предлагаю выложить последовательность ее покупок.

Дети вкладывают предметные картинки.

Педагог: чему учит нас эта сказка?

Ответы детей: Мечта как глиняный горшок – скорее разбивается, чем сбывается.

4 сказка «Прохлада и тень».

Педагог: кто разрешил спор прохлады и тени? Нарисуйте отгадку символом чувашского орнамента.

Дети рисуют солнце.

Педагог: чему учит нас эта сказка?

Ответы детей: Без матери света, солнышка, нет сияния, нет и теней.

Подведение итогов игры-викторины.

Педагог: сказки Г.Н.Волкова – это целая жизнь, мудрый мир, который учит нас быть добрее, внимательнее, заботливее друг к другу, уважать, любить родных и близких.

Какая сказка вам понравилась больше всего?

Ответы детей.

Выразительное чтение стихотворения «Земля Чувашская» детьми:

1 ребенок: С высоты полета солнце

На Чувашию глядит.

Лучики свои в оконце

Распростерло и хранит:

2 ребенок: Землю Чувашскую,

Народ работящий,

Силу и дух этой земли,

Веру в любовь свою настоящую,-

Все это, солнышко наше, храни!

3 ребенок: Наша земля трудолюбием славится,

Мощью и силой своих городов,

В руках народа железо плавится,

Стоять за землю свою готов!

4 ребенок: Солнышко смотрит с небес, улыбается,

Ласково греет, лелеет, хранит.

Много веков наш народ развивается,

Землю Чувашскую боготворит! (Антонова Е.В.)

Литература

Кил илемĕ : [калавсем, юмахсем, очерксем: кĕçĕн тата вăтам çулхи шкул ачисем валли] / [И. А. Алексеев, З. И. Чернова ÿнерçисем]. – Шупашкар : Чăваш кĕнеке изд-ви, 2007. –127 с.

Педагогика жизни. – Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 1989. – 334 с.

Чувашская этнопедагогика / С.-Петерб. гос. политехн. ун-т, Чебокс. ин-т экономики и менеджмента. – Изд. 3-е, доп. – Чебоксары: ЧИЭМ, 2004. – 487 с.

Этнопедагогика : учеб. для сред. и высш. пед. учеб. заведений. – 2-е изд., испр. и доп. – Москва : Academia, 2000. – 175 с. 

Волков Геннадий Никандрович

Волков Геннадий Никандрович.

О родоначальнике основополагающих идей национального образования Г.Н. Волкова опубликовано более 500 работ. По оценкам ученых, он — «настоящий человек» (В.А. Сухомлинский), «Ушинский наших дней» (Ю. Глущенко), «гуманист, национальный герой» (В.А. Иванов). Н.И. Целищева отмечает в нем «мощный ум», Ш.И. Джанзанова считает, что «встреча с ним стоит целой жизни».

Геннадий Никандрович Волков родился 31 октября 1927 г. в селе Большие Яльчики Чувашской АССР в семье учителя математики и физики.

В разные годы работал учителем в школах Казани и Чебоксар, воспитателем детского дома, начальником лагеря труда и отдыха в Москве. Много лет трудился в различных вузах страны. С 1979 по 1982 гг. работал профессором Эрфуртской высшей педагогической школы. Первый и единственный из нерусских педагогов награжден Золотой медалью Гердера «за выдающиеся заслуги в распространении русского языка и русской культуры в духе германо-советской дружбы».

В 1967 г. в качестве докторской диссертации защитил монографию «Этнопедагогика чувашского народа (в связи с проблемой общности народных педагогических культур)». Владея почти всеми тюркскими языками, сумел на первоисточниках обобщенно представить духовно-нравственное единство тюркских народов с русским народом. С этого времени начинается энтузиастская деятельность Г.Н. Волкова по распространению этнопедагогических идей (термин «этнопедагогика» предложен им в 1962 г. и в настоящее время принят во всем научном мире). Он автор более 1000 публикаций, в том числе около 50 монографий.

Этнопедагогика является базисом и основой всей современной научной педагогики. Она подняла на принципиальную высоту все содержание образования и воспитания, всю технологию и методологию воспитательной работы учителей-педагогов, родителей, бабушек и дедушек. Эта наука уже признана общечеловеческой, ибо ее конечная цель — воспитание совершенного человека. «Демократическое, гуманистическое мировое сообщество приведет совершенные народы к совершенному человечеству, — пишет Г.Н. Волков. — Сегодня я точно знаю, что, в конечном счете, мировая цивилизация сохраняется именно в системе народных, демократических, высокогуманных воспитательных средств, призванных расширять, углублять преемственность поколений».

ВЫДАЮЩИЙСЯ ПЕДАГОГ СОВРЕМЕННОСТИ

Известно, основополагающей ценностью человечества выступает духовность, которая является специфическим целостно-жизненным феноменом, без которого нет личности, а следовательно, и народа. Лейтмотивом этнопедагогической системы неизменно является и остается любовь к детям. В ней концентрированно представлены общечеловеческие духовно-нравственные ценности: жизнь, любовь, родина, здоровье, свобода, вера, память… Внутренняя духовная жизнь человека держится на воспоминаниях, и, следовательно, проблема человеческой памяти — стержневая линия в народном учении. Она тысячелетиями воспевалась в народном эпосе, в семейно-обрядовой культуре, сопровождающей каждый судьбоносный период в жизни человека: рождение, воспитание, рождение потомков, несущих в себе плоть, кровь и душу своих предков, зрелость, старость и смерть… И каждое обращение к прошлому очищает настоящее и обогащает будущее.

Этнопедагогика — это вечно животворящий источник, живой мостик между прошлым, настоящим и будущим каждого человека и всего народа.

Фундаментальной основой этой идеи является «золотое правило» этнопедагогики, сформулированное академиком Г.Н. Волковым: «Без памяти — нет традиций, без традиций — нет культуры, без культуры — нет воспитания, без воспитания — нет духовности, без духовности — нет личности, без личности — нет народа».

С 1971 г. Геннадий Никандрович работает в Москве: руководителем сектора педагогики Института национальных школ, заведующим лабораториями этнопедагогики Института развития личности, Российской Академии образования. Лаборатория этнопедагогики Института семьи и воспитания Российской Академии образования, где он проработал многие годы, стала общепризнанным центром исследования национально-региональных проблем образования. На одном из расширенных ее заседаний выступил с докладом третий космонавт мира А.Г. Николаев. Ученый был членом редколлегии ведущих педагогических журналов России («Педагогика», «Народная школа», «Сельская школа», «Образование в мире — мир образования», «Домашнее воспитание», «Престижное воспитание» и др.). Им написана первая и пока единственная не только в стране, но и во всем мире книга «Этнопедагогика», утвержденная Министерством образования РФ в качестве учебника для вузов и средних специальных учебных заведений. Благодаря своим фундаментальным исследованиям, Г.Н. Волков стал родоначальником главенствующих идей национального образования. Его этнопедагогическая концепция национальной школы признана на уровне государственной. Им подготовлено свыше ста докторов и кандидатов педагогических наук из представителей более тридцати национальностей России, которые, в свою очередь, на местах возглавляют свои этнопедагогические школы.

Г.Н. Волков читал спецкурсы по этнопедагогике в Московском государственном университете им. М.В. Ломоносова, Московском государственном педагогическом университете. Его концепции известны в Якутске, Красноярске, Кирове, Казани, Уфе, Ульяновске, Элисте, Киеве, Полтаве, Одессе, Махачкале, Тбилиси, Баку, Владикавказе и других научно-образовательных центрах. Лекции Г.Н. Волкова слушали студенты и профессора Праги, Парижа, Берлина, Регенсбурга, Лейпцига, Цюриха. Число вузов, где он выступал и делал доклады, превышает 50, что может стать основанием для заявки на внесение в книгу рекордов Гиннесса. Его с обостренным интересом воспринимает не одно поколение педагогов и студентов, основной причиной этому является не только высочайший профессионализм великого учителя, но и его личностные качества — яркость, масштабность, неординарность характера и судьбы. Соединяя в себе духовное и профессиональное, он создает свой особый мир, открывает человеческую сущность любого предмета и любого явления и провозглашает высокую духовность личности учителя.

Инициативы Волкова.

По инициативе академика Г.Н. Волкова за последние годы проведено более 30 региональных, всероссийских, международных конференций по этнопедагогике. Увидевшие свет за 2002—2003 гг. двухтомник «Педагогика любви», избранные этнопедагогические сочинения «Становление этнопедагогики как отрасли педагогической науки», «Педагогика национального спасения», «Чувашская этнопедагогика» и другие получили признание не только в России, но и далеко за ее пределами.

«Под впечатлением Вашей книги я задумал написать книгу об украинской народной педагогике… Если удастся осуществить замысел, посвящу книгу Вам», — писал ему В.А. Сухомлинский в 1961 г. «Этнопедагогика чувашского народа» — величественная энциклопедия духовной жизни чувашского народа», — отмечал Педер Хузангай, народный поэт Чувашии (1967). «Не думаю и не надеюсь, что после тебя у чувашей появится еще один педагог, равный И.Я. Яковлеву по силе влияния на народ» (Яков Ухсай, народный поэт Чувашии, 1971). «Бессмертен и учитель благодаря своим ученикам. Он снова и снова воскреснет благодаря им, все выше и выше вознесется и будет жить вечно в облагороженных душах своих учеников». Слова эти Геннадия Волкова могут быть уже сейчас с полным основанием отнесены к нему самому» (профессор В.А. Разумный, 1997, г. Москва). «Г.Н. Волков является достойным продолжателем дела великого чувашского педагога Ивана Яковлевича Яковлева. Этнопедагогика — весьма серьезный вклад в советскую педагогическую науку, значение которого, безусловно, выходит за пределы нашего Отечества» (академик Д.О. Лордкипанидзе, 1975, г. Тбилиси). «Почетным гражданином Республики Калмыкия стал Геннадий Никандрович Волков — за огромный вклад в развитие этнопедагогики народов России, за многолетний труд по воспитанию подрастающего поколения на идеях гуманизма и толерантности» (Президент Республики Калмыкия К.Н. Илюмжинов, 2002). «Геннадий Никандрович Волков — знаковая фигура нашего времени… Результаты его подвижнического труда по значению и вкладу можно сопоставить с результатами труда Конфуция. Несомненно, результаты деятельности Г.Н. Волкова окажут влияние на дальнейшее развитие образования и культуры народов Российской Федерации» (ректор Калмыцкого университета Г.М. Борликов, 2003). «Геннадий Никандрович Волков — яркая личность России, сын чувашского народа… Своим мировоззрением, своей уникальной этнопедагогикой оказал огромное влияние на просвещение, воспитание якутов, переориентировав образование в республике на народность, демократизацию, гуманизм, на всесторонний национальный расцвет, тем самым коренным образом изменил сознание народа» (М.Е. Николаев, Президент Республики Саха (Якутия).

Г.Н. Волков известен и как детский писатель. Его произведения переведены на десятки языков, они вошли в школьные хрестоматии многих республик. Все его дело, все его педагогическое и литературное творчество — это гимн ребенку, гимн любви к человечеству. Человек для него — мерило всех ценностей. Об этом говорится во всех его книгах. Они написаны с неповторимой интонацией раздумья, радости и горечи, мудрости и мечты, и в то же время с чувством великой ответственности перед людьми. В них теснятся образы-символы живых и уже ушедших людей, друзей и коллег, родных и знакомых, в них — трагические судьбы, которые автор пропустил через свои переживания. Честность перед самим собой, нравственная гигиена могут возникнуть только у таланта. Только человеку высокого духовного богатства доступно постижение тех глубин души, которые трудно поддаются словесному определению. Назовем лишь одну книгу ученого-педагога «Юманпа хёвел» (Дуб и солнце). В ней образы — многозначны, и в этой многозначности они ясные и человечные, живые.

Член Академии наук.

Г.Н. Волков — один из старейших членов Академии педагогических наук, один из основателей Российской Академии образования. Он — заслуженный деятель науки Российской Федерации, почетный гражданин Республики Калмыкия и Чувашской Республики, заслуженный учитель Чувашской Республики, заслуженный деятель науки Республики Калмыкия, Тыва, заслуженный работник образования Республики Саха (Якутия); имеет почетное звание «Учитель учителей» Якутии, удостоен звания «Отличник народного образования Кыргызстана», является Почетным доктором Эрфуртского университета и т.д. Награжден медалями К.Д. Ушинского, Я.А. Коменского, Н.К. Крупской, «За заслуги в образовании в Республике Татарстан», золотой медалью Гердера и другими.

Как истинный исследователь педагогической культуры народов и этносов, Г.Н. Волков выражает свою озабоченность массовым духовным обнищанием молодежи; он много ездит по России, встречается с педагогами и студентами, работниками педвузов, много пишет и выступает в разных аудиториях.

Как глубока чувашская мудрость о смысле человеческой жизни: «Если хочешь, чтоб тебя помнили год — сей пшеницу, если хочешь, чтоб тебя помнили 10 лет — сажай дерево, а если хочешь, чтоб тебя помнили 100 лет — обучай народ». А у Геннадия Никандровича учатся педагоги многих народов. Так, например, в Якутии он официально объявлен «всемирно известным якутским педагогом». И этому доказательство — многонациональная, полиэтническая, всемирно признанная научная этнопедагогическая Школа Волкова. В современных сложных и противоречивых политических условиях многие народы сохранили свою национальную линию социально-культурного развития благодаря спасительной миссии многовековой традиционной культуры воспитания, которая оказалась самой жизнедеятельной и самой жизнеспособной, прежде всего, своим истинным демократизмом и подлинным гуманизмом.

Фундаментальные основы сохранения человечности в мире исследованы и представлены в ряде трудов академика: Этнопедагогика. Чебоксары, 1974; Дуб и солнце: хрестоматия о нравственном воспитании (на чуваш, языке). Чебоксары, 1976; Созвездия земли: избранная педагогическая публицистика. Чебоксары, 1979; Обыкновенное дело педагога: Избранные сочинения. Чебоксары, 1993; Этнопедагогика чувашей. М., 1997; Судьба патриарха. Чебоксары, 1998; Этнопедагогика. М.: Академия, 1999; Этнопедагогика целостного учебно-воспитательного процесса. М.: Гос. НИИ семьи и воспитания, 2001; Педагогика любви: Избранные этнопедагогические сочинения. В 2 т. М.: Магистр-Пресс, и др.

Его труды пользуются популярностью в странах СНГ, переиздаются, благоприятствуя единению народов. О творчестве Г.Н. Волкова сняты кино- и телефильмы.

Сегодня всемирно признанный академик трудится в Калмыцком госуниверситете. Его труды вошли в республиканскую программу подъема калмыцкого народа. Здесь он — один из духовных лидеров, работающих на возрождение, развитие калмыков. Его предложения, инициативы учитываются при разработке законов республики и служат калмыцкому народу.

Своей беспредельной искренностью и абсолютным нравственным здоровьем, не замутненным вседозволенностью застойных лет и беспределом перестройки, Г.Н. Волков высоко поднял планку общественной морали, личным примером дал великолепный образец нравственности. Своим примером творческой энергии, интеллектуальной неутомимости и глубочайшей любви к родной земле он побуждает в нас жажду высокой духовности, без которой нет полнокровной и нравственно содержательной жизни. Основанная им наука этнопедагогика обладает огромным потенциалом знаний по распространению и внедрению духовности, служит основой воспитания образованного, культурного и одухотворенного подрастающего поколения.