Золфэт хэким телсез куке сочинение

ЭЗЛӘНҮ ЮЛЫНДА

(Зөлфәт Хәкимнең соңгы еллар иҗатына бер караш)

(Статья выполнена в рамках исследовательского проекта

№ 11–14–16023 а/В / 2012 (РГНФ)

Хәзерге татар драматургиясенең йөзен ХХ гасырның 80 нче елларында әдәби иҗатка килгән буын билгели. Алдагы чор әдипләрнең традициясендә тәрбияләнеп, үзгәртеп коруларның шифалы җиле тәэсирендә сәхнә әдәбиятына яңа тема-мотивлар, сурәт чаралары, үзгә бер фикри-мәгънәви дөнья алып килгән Г.Каюмов, М.Гыйләҗев, З.Хәким, Ф.Галиев, Д.Салихов, Аманулла һ.б. иҗаты “яңа дулкын” тәшкил итә. Алар арасында З.Хәким иҗат активлыгы, моңа кадәр читтә калып килгән тема-проблемаларга иркен мөрәҗәгать итүе, сәнгати фикерләү үзенчәлеге белән аерылып тора. Гаҗәеп бай иҗат фантазиясе, табигый сәләте, чынбарлыкның гаять гыйбрәтле, җитди вакыйга-күренешләрен оста тотып алуы – барысы да әсәрләрен киң яңгырашлы, эмоциональ тәэсирле итә. Драматургның утыздан артык сәхнә әсәре булып, арада “Су төбендә сөйгәнем”, “Кишер басуы”, “Җүләрләр йорты”, “Мин төш күрдем”, “Күрәзәче”, “Шайтан куентыгы”, “Чапты атым Казанга”, “Телсез күке”, “Бит”, “Легионер”, “Гасыр моңы” кебек пьесалары укучы-тамашачының тирән мәхәббәтен яулады һәм күбесе сәхнәләрдә кат-кат уйналып килә.

З.Хәкимнең һәр әсәре диярлек вакыйга буларак кабул ителә. Моның төп сәбәбе әдипнең укучы-тамашачы күңеленә юл таба белүендә. Драматургның һәрвакыт эзләнү юлында булуы, бер яктан, заман чынбарлыгын, социаль-иҗтимагый, әхлакый-мәдәни мәсьәләләрне оста тоемлавына, икенче яктан, тамашачының рухи ихтыяҗына җавап биреп, аның белән яшәешнең җитди сорауларына бәйле диалог кора алуына китерә.

Әдип иҗаты шактый өйрәнелгән – А.Әхмәдуллин, З.Зәйнуллин, А.Юнысова, И.Илялова, Р.Гыйлемханов, А.Габәши, Г.Зәйнуллина, З.Кыдашева, А.Саттарова, Н.Ханзафаров, А.Хәсәнова, Л.Хөснетдинова, Н.Игъламов һ.б. мәкалә-язмаларында драматургиясенең тематик төрлелеге, жанрлар байлыгы, яңалак буларак кабул ителгән образ-характерлар тудыруы һ.б. төрле планда билгеләп үтелә. Без әлеге язмада З.Хәкимнең соңгы чор иҗатын, аерым алганда, “Телсез күке” (2004), “Бит” (2004), “Легионер” (2006), “Мылтык” (2007), “Сәер кыз” (2007) кебек пьесаларына күзәтү ясауны, аларда тудырылган сурәтле дөнья үзенчәлекләрен, әдипнең заман проблемаларына бәйле караш-фикерләрен, стиль билгеләре буларак чагылыш тапкан образларны, детальләрне, символларны һәм аларның әдәби функциясен билгеләүне максат итеп куйдык.

З.Хәким “Телсез Күке” пьесасының жанрын “театраль роман” дип билгели. Татар сәхнә әдәбияты өчен яңа жанр. Автор сәхнәгә кую өчен язылган әсәренең романга тиң вакыйга-күренешләрне, гаҗәеп язмышларны үз эченә алуын, аның аерым шәхесләрдән бигрәк халык тормышын чагылдыруына ишарә итә. Ретроспектив алым ярдәмендә бүгенге тормыш белән үткәндәге хәл-вакыйгалар чиратлашып, Бөек Ватан сугышы алды чорыннан алып ХХ гасыр ахырына кадәрге вакытны үз эченә алган тормыш күренешләрендә авторның милләт язмышы турындагы уйланулары алгы планга чыга. Әсәр башында урын алган эпиграфлар милләтнең үткәне, бүгенгесе һәм киләчәге турында фәлсәфи уйлануларга этәрә. Укучыда билгеле бер интрига тудырып, автор искәрмәсендә мондый юллар бар: “Телсез Күке турында мәңге сөйләп һәм мәңге җырлап туймаслык”.

Пьеса “Телсез Күке” кушаматы белән атап йөртелгән Зарифның урман эчендәге йортында барган вакыйга белән башлана. Улы яши торган шәһәргә китәргә теләмәүче әлеге ялгыз картның башта Финляндиягә, аннары Германиягә каршы сугышларда катнашуы, яраларының даими борчып торуы укучы-тамашачыга билгеле була. Өенә әледән-әле караклар кереп, юк-бар әйберләрен алып китүенә һәм хокук саклау органнары белән шактый үзгә мөнәсәбәтенә бәйле, аның үзенчәлекле характер сыйфатлары ачыла башлый. Гомере буе тән ярасыннан интегеп яшәүче Зариф карт соңгы вакытта Финляндиянең ниндидер кешесе турында аеруча күп уйлый, аның белән саташа, хыялында күз алдына китереп газаплана. Соңгысына бәйле вакыйгалар 1930 еллар ахырына күчерелә һәм безнең күз алдыннан Күке Зарифының гаять каршылыклы, интригалар белән тулы гыйбрәтле язмышы үткәрелә.

Пьесада конфликт һәм хәрәкәт үстерелеше нигезендә гыйбрәтле вакыйга ята: СССР белән Финляндия арасында 1939-40 елларда барган сугыш вакытында Татарстанның Чулман төбәгендә туып үскән татар егете Зариф Финляндия ягыннан торып сугышучы Зыятдин исемле татар егете белән очраша. Әмма бу гади очрашу түгел. Снайпер Зыятдин, мөмкинлеге булса да, татарча җырлап утыручы Зарифка атмый. Алай гына да түгел, әлеге ике “дошман” үзара танышып, бергә халык җырын җырлый башлыйлар һәм шул шартларда совет солдатлары тарафыннан кулга алыналар. Геройлар язмышын кискен үзгәртеп җибәргән, аларга әйтеп-сөйләп бетермәслек кайгы-хәсрәт алып килгән әлеге хәлгә бәйле сораулар калкып чыга: “Дошман солдаты татарча җырлап утыручы Зарифка нигә атмаган?” “Фронт сызыгының ике ягында сугышучы ике татар егете ни өчен бер-берсенең язмышын җиңеләйтү юлларын эзли?” Бу сорауларга җавапны автор әлеге геройларның эш-гамәлләре, характер сыйфатлары, бер-берсенә, әйләнә-тирәдәгеләргә, халкының яшәү рәвешенә, бөтен язмышына мөнәсәбәтләре аша эзли.

Зариф образы З.Хәкимнең, һичшиксез, зур табышы. Ул тормышчанлыгы белән көчле. Автор аның гади-гадәти татар егете булып үсүенә кат-кат басым ясый. Урманда үсеп, табигать яратуы, аннан көч һәм тынычлык алучы егеттә горурлык һәм гаделлек, сабырлык һәм кыюлык кебек характер сыйфатлары аеруча калку чагыла. Сугышның алгы сызыгында, командиры өлкән лейтенант Лебедев сүзләренә караганда, нәкъ менә әлеге сыйфатларга нисбәтле Зариф ышанычлы иптәш һәм солдат булуы белән хөрмәт казана. Вакыйгалар барышында аның әлеге сыйфатлары гына калкытып куелмый, бәлки бу егетнең җыр-моңга бай нечкә күңеле, ярдәмчел, миһербанлы олы йөрәге булуы да ассызыклана. Иң мөһиме – яхшылыкны, изгелекне аңлый белү, шуны яшәү принцибы итү Зарифның бөтен асылын билгели. Боларның җирлеге булып туган җире, туган халкы, аның иң матур традицияләре, гореф-гадәтләре тора.

Зарифның үзе кебек үк солдатлар белән әңгәмә-диалогларында Россия дәүләтендә гасырлар дәвамында тупланып килгән милли проблемалар калкып чыга. З.Хәким әлеге четерекле мәсьәләләрне бөтен каршылыгында чагылдыра алган. Чечен егете Аслан Рассуханов белән Зариф җиңел уртак тел тапса, Анатолий Лебедев һәм Иван Шаталов белән үзара хөрмәткә нигезләнгән мөнәсәбәт ачыла. Яртылаш украин Сергей Яхно белән дә якыная ала ул, ә менә башка милләт вәкилләренә кимсетеп караучы Михаил Севрюгин белән җитди конфликтка керә һәм гаделлекне йодрыгы белән якларга мәҗбүр була.

Автор концепциясен ачу-аңлауда мөһим урынны Зыятдин образы алып тора. Тарихи-иҗтимагый һәм социаль-икътисади сәбәпләр аркасында татар халкы дөнья буйлап чәчелгән. Кайсы кыйтгада яшәсәләр дә ата-бабасы гомер иткән, соңгы юлын тапкан туган җирен, милли яшәү рәвешен, телен-моңын кадерләп саклый алар. Зыятдинның бабасы ХIХ гасырда ук Финляндиягә күчеп киткән. Әтисе бөтен аңлы гомерен әлеге ил белән бәйләгән, Зыятдин исә шунда туып үсеп, Финляндия гражданины булуы белән горурлана. Шуның белән бергә, ул үзен татар милләтенең бер вәкиле дип саный. Ата-баба телен белү, җыр-моңын өйрәнү аның өчен җан-рух теләге булып тора. Шуңа да татар җыры Зыятдин өчен изге, чикләрне белми торган кыйммәтле төшенчә. Татар җырын аңлау теләге бар икән, аны җиңәрлек көч юк дип саный егет. Чөнки әлеге җырлар ата-баба каны тамган җир ямен, халыкның ачы, фаҗигале язмышын, теләк-омтылышын үзенә сыйдырган. Икесе ике якта туып үссәләр дә, Зариф белән Зыятдинда әнә шуны аңлау бар. Ул исә аларны үзара якынайта, туганлаштыра, бер-берсенә ярдәм итүнең намус эше, иман ныклыгы булуын аңлауга китерә. Зыятдин да, үлем куркынычы янауга карамастан, Зарифка ярдәм итү юлларын эзли. Гомере буе аны хәтерендә саклый һәм оныгы аша булса да бик тә кадерле ядкәрләрнең Зарифка килеп җитүенә ирешә.

Пьесада Зимин белән бәйле вакыйгалар үзгә бер катлам тәшкил итә. НКВД офицеры – системаның тугрылыклы сакчысы. Аның йөзендә без тоталитар җәмгыятьнең кешелексез асылы белән очрашабыз. Үз теләгенә Зимин я юмалап, я алдап, я куркытып ирешергә гадәтләнгән. Шуңа да Зариф белән Зфтдинның җитди каршылыгын һәм бер-берсен яклап, саклап эш итүләрен аңлый алмый. Ике татар егетенең туган җир, халык, аның җыр-моңына бәйле якынаюына, дуслашу-туганлашуына тоталитар система каршы тора алмый. Бер милләт вәкилләренең берләшүендә куркыныч күреп, Зимин төрле юллар белән моңа каршы көрәшә. Хәзер инде аның “эшен” улы дәвам итә. Гомере ахырына якынлашканда Зиминның Зариф янына килүе, билгеле бер дәрәҗәдә күңелен бушатуы, үзенең җиңелүен тануы да булып тора. Шул рәвешле, әлеге каршылыкның чишелеше рәвешендә автор яклаган фикер-карашлар калкып чыга. Алар исә Зариф омтылган Хакыйкать буларак бирелә: Халык тормышының чагылышы булган, Карелия урманнарын, салкын кышларын үтеп чыга алган халык җыры-моңы кешенең көче, рухы, өмете чыганагы булып тора. Зариф сүзләре белән әйткәндә, “Сугышта винтовканы телсез иткән тел әле яшәячәк ул!. Винтовканы телсез калдырган җырны ничек үтереп булсын икән?!”

Тормыш юлында күптөрле золым кичергән Зариф олы гуманист буларак сурәтләнә. Җаны-тәне белән явызлыкка каршы торучы карт күңелендә үзен кайгы-хәсрәткә дучар иткән кешеләргә карата нәфрәт-ачу хисе юк. Әсәр ахырында Зиминга ул болай ди: “Мин сине гафу итә алам, тик аңлый алмыйм. (…) Мин сиңа саулык-сәламәтлек телим! Озын гомер телим! Озак яшә! Ике йөз ел, ике йөз илле ел яшә тагын! Чөнки аңламый калган нәрсәләрне аңларга вакыт сиңа күп кирәк. Сорауларыңа җавапларны табарга сиңа озын гомер кирәк! Ниһаять, аңлагач, бәлки, тәүбә итәргә дә бераз вакыт кирәк булыр әле”.

Шул рәвешле заманның фәлсәфи милли, әхлакый, сәяси һ.б. проблемаларын бер фокуска туплап, бөтен кискенлегендә чагылдырган әсәрнең табыш-яңалыгы, бердән, башкаларны кабатламаган милли характерлар тудыруы; икенчедән, катлаулы һәм күптөрле вакыйгаларны бер үзәккә максатчан һәм мәгънәле туплавы; өченчедән, милли проблематиканы татарның рухын билгеләүче җыр-моң төшенчәсенә һәм асылын ачучы Хәтер, Намус, Тугрылык, Игелек сыйфатларына нисбәтле ачуы белән аңлатыла.

З.Хәкимнең «Бит» пьесасында вакыйгалар бер провинциаль шәһәрдә бара һәм авторның әхлакый-фәлсәфи уйланулары, чечен сугышына бәйле мәсьәләләр белән үрелеп, гаять үзенчәлекле яңгыраш ала. Бергә үсеп, бергә укыган биш классташ әсәр дәвамында дуслык, мәхәббәт, яшәү мәгънәсе, бәхет турында җитди бәхәс алып бара. Ул исә бөеклек һәм түбәнлек конфликтына үсеп әверелә. Әнисе белән генә үскән Артем тормышта матурлыкка омтылып яши, музыка ярата, Дарьяга булган олы мәхәббәте дә аңа ышаныч бирә. Шул хәлендә ул дуслары Вадим һәм Робертның хыянәтенә дучар була. Робертның военкоматтагы абыйсы ярдәмендә үзләренә көндәш булган Артемны, закон буенча хезмәт итәргә тиеш булмаса да, армиягә алдыралар. Чечен сугышында ул хәбәрсез югала. Ниһаять, сигез ел вакыт үткәч, сугыш машинасында янып, йөзе чирканыч хәлгә килгән Артем кайтып төшә. Егетнең янган, карарга куркыныч йөзе элекке дусларның ялган битлеген салырга, чын йөзләрен ачуга китерә. Авторның нәфрәте, беренче чиратта, Вадим белән Робертка юнәлгән. Беренчесе — «Бу дөньяда кем ничек булдыра – шулай бөтерелә, кайнаша» дип, икенчесе «кешеләр дөньясы – көнче һәм бирән күселәр белән тулган зур бер сасы яшелчә базасы» дип сөйләнүче, шуны үзләренең яшәү фәлсәфәсе иткән бу бәндәләр өчен изге, әхлакый кыйммәтләр юк. Алар һәркем белән, хәтта үз хатыннары белән дә ялган битлек киеп сөйләшәләр, яшиләр. Нэлли егетләр хыянәтен белсә дә битарафлык күрсәтә. Драматург мондый яшәешнең кешелек җәмгыяте өчен куркыныч булуын искәртә – ике гаиләнең дә баласы юк. Бары ялган битлекләр салынып, хатыннар үз асылларына кайткач кына табигать яңа тереклеккә җан өрә.

Шулай да фәлсәфи эчтәлекле, җитди уйлануларга этәргән пьесаның киң яңгыраш алмавы сәбәбе нәрсәдә соң? Берсе, күрәсең, классташларның «дус» булып уйнаулары кебек таныш мотив-күренешләр урын алудадыр. Икенчесе һәм иң мөһиме, автор яклаган фәлсәфәнең каршылыклы булуы белән бәйле түгелме? Артемның «Һәрбер кеше туганда ук гаделсезлек дөньясына килә. Башта ук бөек гаделсезлек салынган. (…) Шуңа күрә кешенең кылган эшләре өчен, ясаган адымнары өчен, хәтта җинаятьләре өчен дә ул үзе генә җавап тотарга тиеш түгел! Бары да, барысы да, бөтенебез, бөтен кешелек дөньясы җаваплы!» дигән сүзләрен ничек аңларга? Кеше нинди генә гөнаһ кылмасын, җинаять эшләмәсен, ул гафу ителергә тиеш дигән сүзме? Бу турыда ХIХ йөздә рус фәлсәфәсендә, әдәбиятында җитди бәхәсләр барганын беләбез. Ф.Достоевский да «Җинаять һәм җәза» романында Раскольников эш-гамәленә бәйле бу сорауга җавап эзли. Атаклы дин галиме, тарихчы, мәгърифәтче-әдип Р.Фәхретдин дә ХХ гасыр башында язган «Гамәл вә җәза» әсәрендә «тормышта эшләгән яхшылыгың изгелек булып, кылган яманлыгың җәза булып әйләнеп кайтачак» дигән фикерне яклып чыга. Гомумән, яшәеш әлеге сорауга болай җавап бирә: һәркем җинаяте өчен үзе җавап бирергә тиеш!

Драматургның «Легионер» театраль романында Бөек Ватан сугышы тудырган фаҗигале язмышларга бәйле яшәешнең әхлакый, фәлсәфи, милли, иҗтимагый проблемалары калкытып куела.

Әсәрнең уңышы, бердән, тема яңалыгы белән билгеләнә. Сәхнә әдәбиятында легионер – сугышта әсир төшеп Идел-Урал легионына кергән, соңыннан Белорус партизаннарына кушылган, сугыштан соң исә фильтрация лагерьлары аша үтеп, сатлыкҗан буларак алты елга хөкем ителгән кеше образы – бу кадәр тулы итеп һәм олы характер буларак тасвирланганы юк иде әле. Төп конфликт һәрвакыт һәм һәркайда чын кеше булып калуга бәйле әхлакый характерда булса да, вакыйгалар барышында буыннар арасындагы рухи бәйләнеш, хыянәт һәм вөҗдан, мәхәббәт һәм нәфрәт, яшәү мәгънәсе, бәхет төшенчәсе, ата-баба каны тамган туган җир кадере, шәхес иреге, милләтнең бүгенгесе һәм киләчәге кебек җитди фәлсәфи-иҗтимагый проблемалар белән үрелеп бара.

З.Хәким әсәрләре укучы-тамашачыны уйлануга, эзләнүгә, автор белән диалогка китерүе белән үзенчәлекле. Ул иҗат иткән геройлар нәкъ менә каршылыклы булулары, көтелмәгән эш-гамәлләре белән аерылып тора. Пьесада гомере буе язмыш кыйнауларына дучар булган Яббар гына түгел, ә Әнсар, Сәет, Нәгыйм, Хәлиулла һ.б. образлар да чорның үзенчәлекле типлары булып ачыла. Иң мөһиме, әле геройлар үсеш-үзгәрештә, рухи эволюциядә бирелә. Энесе Яббарны «сатлыкҗан» дип атаган Сәетнең вакыйгалар барышында ачы хакыйкатьне аңлауга килүе, ялгышларына төшенүе, яшәешкә, хакимлек итүче системага башка күз белән карый башлавы шуның бер мисалы. «Без үзебезгә дә, үзебезнең язмышка да, үзебезнең туган туфрагыбызга да хуҗа түгел! Каһарманнарыбызны да үзебез билгеләмибез, тегендәгеләргә карап бәялибез, алар бизмәнендә үлчәп бәялибез. Без Ватан өчен сугыштык. Тик без үз Ватаныбызның хуҗалары түгел. Безне дә, Ватаныбызны да кемнәрдер үз мәнфәгатьләре өчен файдаланалар. Без зур, бөек төшенчәләр белән сату-алу итәбез, ә бер-беребезнең кадерен белмибез. Туган ил, туган җир, дибез… Ә без аны саклый алабызмы? Күпме корбан биреп, туган якны яклый алмыйбыз, хәлебездән килми”,- ди ул ялгышын соңарып аңлавына әрнеп. Әсәрдә шәхес һәм халык мөнәсәбәте дә каршылыклы чагылыш таба. Автор авыл халкының гаять кешелекле, ярдәмчел, миһербанлы да, шул ук вакытта кырыс һәм «көтү» психологиясенә ия булуын күрсәтә, аның сәбәпләре турында да уйланырга этәрә.

Дөрес, «Легионер» билгеле бер кимчелекләрдән дә азат түгел. Ул күләмле һәм әлеге күләм һәр урында фикер-мәгънә яңалыгы белән билгеләнми. Урыны белән бер үк сүз-фикерне кабатлаулар очрый. Мисал өчен, Әнсарның яралануы, госпитальдән соң фильтрация лагерында хезмәт итүе, анда кемнәр тотылуы турында башта Яббарның әти-әнисенә, аннары сөйгән кызы Фатыймага сөйли, кабат Фатыйма бу хәбәрне Нәсимәгә җиткерә. Соңрак Нәгыйм белән Хәлиулла да шул турыда сөйләшәләр.

З.Хәкимнең “Мылтык” комедиясе бүгенгенең социаль һәм иҗтимагый мәсьәләләре үзәккә алып сурәтләнү белән игътибарга лаек. Әсәр үзәгенә гади генә вакыйга салынган: яңа гына эшли бапшлаган милиция хезмәткәре онытып калдырылган мылтык “эзеннән” барып, Кәкре Каен авылына килеп чыга. Монда ул һәрберсе үз йөзе, үз характеры белән аерылып торган кешеләр белән очраша. Автор өчен вакыйгаларның әллә ни әһәмияте юк, аны заман кршылылыкларыннан чыгу юлын эзләүчеләрнең тормыш-яшәеше кызыксындыра. Моның өчен җәмгыятьтәге законнар сагында торырга тиешле милиция хезмәткәре алыну пьесаны мавыктыргыч итә. Педагогика институтын тәмамлап, “мин җәмгыятьнең бүгенге хәле белән килешә алмыйм. Минем урыным – милициядә” дип зур хыяллар белән эшкә килгән Уел атлы участок инспекторы шактый тиз арада кырыс чынбарлык белән очраша. Тормышка китап аша гына караучы егет бүлек җитәкчесе подполковник Гыйльмановның “бүгенге көндә педагогик ысуллар ярдәмендә генә халык белән эш итү мөмкин түгел” дигәнен аңларга да, кабул итәргә дә теләми. Хезмәт вазифасын башлаганда ук битарафлык, закон бозуларга кул селтәп карау белән очрашкан Уелга авыл кешеләре шактый зур сабак бирәләр. Яшәешнең гаделсезлеге турындагы фикер аның каршында таудан төшкән кар өеме кебек һаман зурая, арта бара.

Элегрәк елларда тимерче буларак танылу алган Гамбәр бүгенге башбаштаклыкны аңлый алмый. Барысына да җитәкчеләр (“влач”) гаепле дип саный ул һәм үз сорауларына җавап таба алмыйча, ачу-ярсуын аракы белән баса. Шундый хәлендә дә ул шәһәр яны авылларының йотылуын, гореф-гадәтләрнең юкка чыгуын һәм моның милләт киләчәгенә дә куркыныч белән янавын яхшы аңлап, болай ди: “Яшәү рәвешен сакларга кирәк. Яшәү рәвеше генә коткара ала безне”. Аек хәлендә ул республикадагы икътисади һәм сәяси хәлгә төгәл бәя бирүе белән җитәкчелекне шактый усал тәнкыйтьли. Шактый вакыт “авырып” йөргәннән соң терелеп килүче Гамбәр үзенең хәлен сораучыларга бер урында “Минем хәл Татарстандагы агропромышленностьныкы сыманрак” дисә, икенче тапкыр “Минем хәлем Татарстанның суверенитеты шикелле — ни туда, ни сюда” дип җавап кайтара.

Умартачы Самат милиционер егетне үзенең тырышлыгы, булдыклылыгы, чын җир хуҗасы, бүгенгесен һәм киләчәген ачык күзаллаучы булуы белән сокландыра. Әмма соңгы вакытта аңа да тынычлык беткән. Төрле шикле бәндәләр умарталарын урлап кына маташмыйлар, җирен дә тартып алмакчы булалар. Мондыйлардан саклану өчен, соңрак аңлашылганча, улы Шәкүр ”крыша” буларак подполковник Гыйльманов малаена акча түләп тора икән.

Авылның бетеп баруы, моның бер чагылышы буларак мәктәптә өч кенә бала булып, аларның да “2”легә укулары, Сабантуйдан башка бернинди мәдәни чаралар үткәрелмәве һ.б. – барысы да хәзерге Татарстандагы байтак татар авылларының хәленә аваздаш яңгыраш ала. Шуңа да авыл башлыгы Касыймның “Бездәге законнар үзләре гаделсез. Гаделлек белән кануннар арасында, вөҗдан белән закон арасында мәңгелек конфликт булган илдә ничек итеп тәртип өчен көрәшергә мөмкин” дигән ачыну сүзләре җәмгыятькә бәя булып тора.

Пьесаның төп герое Уел безнең заманның Дон Кихоты буларак күзаллана. Ул берничә мөһим әдәби-эстетик функция үти. Бердән, әлеге әдәпле, беркатлы егет үзенең эзләнүләрендә чорның авыру нокталарын ачып сала. Икенчедән, аның эш-гамәлләре чыннан да җил тегермәннәре белән сугышучы Дон Кихотны хәтерләтә. “Кайвакыт берүзем көрәшәм шикелле. Үзем белән үзем көрәшәмдер кебек. Вакыты белән бөтенесе миңа каршы көрәшәдер сыман”,- ди Уел көчсезлектән аптырап калган вакытында. Хәтта ул “ярар, мин дөньяны үзгәртә алмыйм, ди. Ләкин шушы авылда, шушы бер кечкенә төбәктә, чак кына булса да, дөньяны яхшы якка, гаделлек ягына үзгәртә аламдыр шәт” дип, кулына корал алып, ачык көрәшкә дә ташланып карый, әмма дүрт катлы коттедж стенасына гына килеп “бәрелә”, дөресрәге, әлеге йорттан кулына зур пулемет күтәреп чыккан подполковник Гыйльмановтан шүрләп кала. Ниһаять, өченчедән, пьесаның финалы фарсны хәтерләтә. Әсәрнең башка геройлары кебек үк, укучы-тамашачы да “кара көч”кә каршы чыккан Уел авырлык-михнәтләргә дучар булгандыр дип, аның өчен борчыла башлый. Әмма юкка: егет югарырак дәрәҗәгә ирешкән, үзеннән канәгать, шат. Әлеге күренеш милиция органнарыннан, яшәп килгән системадан ачы көлүгә китерә. Үз вазифасын да тиешенчә үтәп чыга алмаган Уел “терроризмга каршы көрәштә үзен аямыйча батырлык күрсәткәне өчен” “Батырлык өчен” медале белән бүләкләнгән. Авторның көлүе сарказмга җитә: егетнең түшендә “Казанның 1000 еллыгы”, “Алабуганың 1000 еллыгы”, район үзәгенең 50 еллыгы медальләре. Шулар өстенә “Батырлык эшләгән берәр хезмәткәргә бирерсез” дип, Мәскәүнең үзеннән килгән медальне, соңгы елларда батырлык кылган хезмәткәр булмау сәбәпле, аның түшенә элеп куйганнар. Игътибар итик, такмаганнар да, бүләк тә итмәгәннәр, ә элеп куйганнар. Шул рәвешле, әсәр күңелсез уйлануларга этәрә: хокук саклау органнарының җитәкчеләре үзләре җинаятьчел эш-гамәл кыла, шуңа да аларга каршы көрәш формаль төс кенә алып, кемнең җиңәчәге алдан билгеле. Моны аңлап алган укучы-тамашачы көлү аша сыкрана, сызлана.

Шуның белән бергә, пьеса әлегә камиллектән ерак. Иң борчыганы – автор концепциясе, яклаган позициясе төгәл билгеләнмәгәнлек белән бәйле. Төп геройның эш-гамәлләрендә ясалмалык сизелеп тора. Әйтик, аның исерек хәлдә шәһәрдәге дискотекага килеп, мылтыктан атуы, куркып калган яшьләргә озаклап һәм тәмләп авыл мәктәбенең бетүе, яшьләрнең наркотиклар белән мавыгуы, универсиаданың кайда үтәчәге, безнең киләчәк булу-булмавы турында акыл сатуын аңлап та, аңлатып та булмый. Авыл кешеләренең Уелны яратулары, хөрмәт итүләре, сагынып көтеп алулары да вакыйгаларның логик нәтиҗәсе түгел, бәлки автор теләге белән генә килеп кергән күренешләр.

З.Хәкимнең “Сәер кыз” драмасы интеллектуаль эчтәлекле әсәр булып тора һәм анда сәнгатьнең асылы, тормыштагы әһәмияте, сәнгать кешеләре турында җитди бәхәс бара. Вакыйгалар үзәгендә 19 яшьлек Дилбәр, дөресрәге, аның үз-үзен, тормышта урынын эзләве тора. Китапханәче булып эшләүче кыз шәһәрдә педучилищеда укый башлый һәм, тупаслык, әхлаксызлык белән очрашкач, барысын да ташлап авылга кайта. Үзенең теләк-омтылышларында, мәхәббәтендә буталып калган Дилбәр күңелен ниндидер билгесезлек, борчу биләп алган. Яшь кыз авыл клубын бизәргә килгән рәссам Мөхтәр белән очраша һәм ул үзенең күңелен әкренләп ача башлый. Табигыйлеге белән күпләрне сокландырган кыз белән рәссам-иҗатчы диалогы тормыштагы, сәнгатьтәге матурлык турындагы бәхәскә үсеп әверелә, аңа төрле социаль катламдагы кешеләр килеп кушыла.

Урта яшьләрдәге рәссам Мөхтәр иҗатчыларны өч төркемгә бүлеп карый: кәсепчеләр, профессионаллар, мин-минле иҗатчылар, ягъни үзләрен әллә кемгә санап йөрүче бушкуыклар.Ул үзен кәсепчеләр рәтенә кертә, шуның белән тормыш итәргә акча эшли. Мөхтәр үз эшен кешеләргә кирәк дип саный, чөнки ул матурлык тудыра, иҗат итә. Аның өчен матурлык җан-күңел халәте булып, һәр җирдә, һәр нәрсәдә бар, күрә белергә генә кирәк. “Матурлык ул кайда да матурлык. Аңа мөнәсәбәт кенә төрлечә булырга мөмкин, — ди ул һәм дәвам итә,- “Матурлык күпме кешене иҗатка илһамландыра, күпме җырлар җырлана матурлык турында”. Әмма Мөхтәрнең матурлыкка мәдхия укуы Дилбәрнең тормыштагы беренче уңышсыз тәҗрибәсе белән үк кире кагыла: “Ә минем гүзәллегем үзен-үзе саклый алмый бит. Аны саклар өчен, янәшә ниндидер көч булырга тиеш. Ә ул көч ямьсез генә була ала”. Шуның өстенә иҗат, сәнгать, матурлык төшенчәләре кеше шәхесе белән бәйле, ә кешенең исә матур әйберне үзенеке генә итәсе килә. Дилбәрнең апасы Рания эшмәкәр иреннән аерылу сәбәбе итеп үз хатынына ниндидер әйбер итеп каравын, шәхси милке итеп санавын, ә кеше җанын, бәгырен аңлаудан мәхрүм булуын күрсәтә. Матурлыкка бәйле әлеге тартыш алдагы күренешләрдә рухи һәм матди байлыкка нисбәтле тормышта иҗатчының һәм эшмәкәрнең урыны турындагы мәсьәләгә бәйле җитди фикер көрәшенә үсә. Үзенең эш-гамәлләрен кирәгрәк, мөһимрәк дип санавын Әүхәт бик гади итеп аңлата: “Мин алып кайткан азык-төлек кешеләргә көн саен кирәк. Ә синең картиналарыңнан башка кеше гомер буе яши ала”. Икенче төрле, җырлау, бию, рәсем ясау белән шөгыльләнү өчен кешенең ашарга ризыгы, яшәргә йорты булырга тиеш, дип саный ул. Мөхтәр әлеге карашны кире какмый, әмма иҗат, культура төшенчәсенең киң булуын, аңа кемнең нинди мәгънә салуына бәйле булуын аңлата. Әлеге бәхәстә ул культураның тотып карап була торган сәнгать үрнәге генә булмавын, бәлки кешенең күңел халәте дә булуын яклап чыга.

Әлеге караш-фикерләр яссылыгында Әсәд-Дилбәр-Нәҗиб мөнәсәбәте игътибарга лаек. Табигать матурлыгын, сәнгать матурлыгын, кеше күңеле матурлыгын күрә белүче, шуларга омтылучы Дилбәр янында әлеге ике көндәш егет түбәнлек үрнәге булып тора. Армиядән отпускка кайткан Әсәд һәркөнне диярлек исерек булу өстенә Дилбәрне сүзендә тормауда гаепләп маташа. Автор егетнең түбән җанлылыгын, эчке культурадан мәхрүм булуын үз-үзен тотышы, сөйләме аша тасвирлый. Ул Мөхтәрне кимсетергә теләп, аны Малевич, Репин, Айвазовский (барысы да дөньякүләм танылган рәссамнар) исемнәре белән атый. Әмма моның белән үзенең сәнгать, матурлык дөньясыннан ерак кеше булуын, тупаслыгын, әрсезлеген, тәрбиясезлеген тагын бер кат искәртә. Дилбәргә шәхси милке кебек карап, һәрдаим көнләшүен күрсәтеп, укучы-тамашачыда бары нәфрәт кенә уята. Аңа бәяне Мөхтәр бирә: “Синең кебекләр, сөйгәннәренең җанын ашап, үзләрен бимазалап, бәхетсезлектән арына алмыйлар”. Ә инде 30 яшькә җитеп өйләнә алмыйча йөрүче Нәҗиб, культура йорты хезмәткәре булса да, рухи дөньясының бушлыгы, сәнгатькә һәм сәнгать кешеләренә мөнәсәбәте белән моннан ерак булуын ача. Эш-гамәлләрендә ул астыртын, ялган битлек киеп йөрүче бәндә булып ачыла. Әлеге икейөзле, үзен генә яратучы кешегә Мөхтәр мондый бәя бирә: “Синең кебек әхлак, мораль дип йөрүчеләр – иң кабәхат кешеләр”.

Әнә шул рәвешле, автор үзенең геройларын иҗат эшенә, сәнгатькә мөнәсәбәттә сыный, бәяли һәм шактый ачык күренеп торган ике төркемгә бүлә. Әмма бәхәскә нокта куелмый. Аның дәвамы буларак драмага Мөхтәр хатыны Ләйлә килеп керә. Яшь вакытта Мөхтәргә, аның иҗатына мөкиббән киткән хатынның үзгә карашы бар. “Тормышта, чынбарлыкта сәнгать – күз явын алырдай, күңелне яулардай ямьле ялган, — ди ул.- Үзең иҗат итеп, шул сәнгатьтә үзең яшәсәң генә ул мәгънәгә ия. Ә сәнгатьне күзәтүчеләр үзләрен үзләре алдыйлар Йөз кешенең ничәсе аңлый икән картинаны?” Әлеге ханымның күңел борчулары, тулы канлы гаилә бәхетен таба алмавы сәнгатькә мөнәсәбәтен, карашын билгели, күрәсең. Сәнгать тирәсендә ясалмалылык, алдау, кылану бик күп, ә болар артында исә һәр кешенең эгоистик асылы, чынбарлыктагы күңеленә хуш килгән нәрсәләрне үзенең милке итү теләге ята дип саный ул. Ләйләнең әлеге фикерләренә ачык караш белдерелми, шулай да Дилбәр белән диалогы ахырында аңа ачыклык кертелә. Дилбәрнең “Сез бәхетлеме?” дигән соравына Ләйлә “Моннан утыз ел элек Мөхтәр ясаган сурәтемдә бәхетле” дип җавап бирә эчке сыкрануын яшермичә.

Күргәнебезчә, шактый каршылыклы, гыйбрәтле язмышларны сурәтли автор. Әсәр геройларының берсе дә бәхетле түгел. Язмыш сынаулары аша үтеп, сызлану, борчылу халәте кичерә алар. Шулай да әсәр ахырында өмет-ышаныч рухы көчәя. Ул, билгеле, Дилбәр белән бәйле. Чынбарлык дорфалыгына, тупаслыгына сәнгать матурлыгын каршы куеп, кешеләрне яктырак, чистарак итәргә омтылган яшь кыз авылның әлеге караңгылыгыннан китәргә карар кыла. Апасы Рания әйткәнчә, аның “бәхеткә лаеклы булуы – үзе бәхет ләбаса”.

Шулай итеп, З.Хәкимнең соңгы еллар иҗаты ил-халык гаме белән сугалырылып, бүгенгебезне матуррак, ямьлерәк, мәгънәлерәк итү теләге белән язылган. Автор замандашының яшәешен белеп, аңлап, аның теләк-омтылышларына күз тотып иҗат итә. Әсәрләрен татар моңы иңләп үтә, шуңа да һәм драматик, һәм комедиячел пьесаларындагы вакыйга-күренешләр артында халык язмышы өчен борчылу, сызлану ачык чагыла. Татар драматургиясенең иң матур традицияләрен дәвам иткән хәлдә, драматург рус-Европа әдәбиятларындагы табышларны да читкә какмый. Реалистик һәм романтик сурәтлелек белән янәшә модернистик алым-чараларга да иркен мөрәҗәгать итеп, әсәрнең идея-эстетик асылын ачуның яңадан-яңа юлларын эзли.

24.03.2009 Мәдәният

КҮКЕЛӘРДӘ — ТАТАР ЯЗМЫШЛАРЫ…

Инде ничәнче мәртәбә Галиәсгар Камал исемендәге театр сәхнәләштергән “Телсез күке” спектаклен карыйм. Репликаларын, артистларның һәр адымын ятлап бетердем сыман. Ләкин спектакльнең тетрәндергеч көче югалмый, аерым мизгелләрендә күңелләр тула, күзгә яшьләр килә.

“Телсез күке” турында күп язылды – сәхнәгә чыгуына да шактый вакыт, аннан соң, бу кадәр шау-шу куптарган спектакльләр сирәк.

Зөлфәт Хәким көчле әсәр язган. Бу драмадагы ике төп геройның язмышы – тулаем бер милләтнең язмышы ул, аларның катлаулы тормыш юлы аша татарның барлык трагедиясе күзаллана. Финляндия белән СССР арасындагы сугыш – әлеге трагедияне күзаллар өчен сайлап алынган фон гына.

Ике солдат, ике дошман, фронт сызыгының капма-каршы ягында торучы яугирләр. Ләкин алар икесе дә татар. Урманда туып-үсеп, бераз кыргый, артык гади, эчкерсез Зариф һәм Финляндиядә дөньяга килгән, ләкин тамырлары татар җирендә булган, зыялы, укымышлы, һәм шул ук вакытта бик нечкә күңелле, җырга-моңга, һәм, иң мөһиме, милләтенә гашыйк Зыятдин… Төрле илләргә, төрле кыйтгаларга сибелгән татар халкының, кайда гына яшәмәсен, барыбер милли җанлы булып калуын күрсәтә ул. Бернинди фронт сызыгы да татарны татарлыгыннан мәхрүм итә алмый. Ике күкене бу очрашуда җыр һәм тел үлемнән саклап кала. Ничек инде алар бер-берсенә атсыннар?! Алар милләттәш, димәк, туган бит! Зөлфәт Хәким әлеге әсәре аша милләтебезне тел генә үлемнән, юкка чыгудан саклап калачагына ишарәли. Ишарәләп кенә калмый, спектакль азагында Зариф карт та, Зыятдинның оныгы Хәмитне күреп, татарча сөйләшүен ишетеп, “Без телсез түгел, Зыятдин исән-имин кайтып, балаларын, оныкларын телле иткән!” – дип, шатлыгын яшерми.

Бу ике самими җанның антиподы – чекист Зимин. Ул – шовинистик, империячел фикерле, җыелма образ. Татарның татар булуы өчен генә татарга атмавын ул аңлый алмый, еллар узса да, Зариф картны эзәрлекли, күңеленә мәңгегә уелып калган сорауга җавап эзли. Ләкин Зариф карт, сиңа моның өчен 100, 200 ел да җитмәс, дип саубуллаша. Үз канаты астына туплаган халыкларның күңелен гасырлар буе аңлый алмау яки аңларга теләмәүче Дәүләткә ишарә түгелме бу?! Гәрчә, аларның теленә, мәдәниятенә бераз гына хөрмәт тә җитә бит. Зимин үзе дә татарча өйрәнгән дип әйтерсез. Тик ул моны чын күңелдән түгел, ә кирәк булганга гына эшли. “Бөтен дөнья буенча сугыша-сугыша, әллә нинди телләр өйрәнерсең әле”, – дип җан ачысы белән әйтә аңа Зариф.

Актерларның искиткеч уенын үзәккә үтәрлек музыка һәм тирән мәгънәле декорацияләр көчәйтә. Өч сәгатькә якын сәхнәдәге күренеш үзгәрми диярлек, ләкин ул бер дә ялыктырмый. Сюрреалистик урман, сәхнә уртасындагы бура фрагменты… Бураның үз символикасы бар. Ул нык, төпле. Зыятдин белән Зариф шикелле. Шул ук вакытта ул бер тарала, бер җыела. Геройларның сибелүенә ишарә төсле. Еш кына “Ватан” сүзе яңгырый спектакльдә. Зыятдин өчен ул – туган җире Финляндия, ә Зариф өчен – Субай авылы янәшәсендәге урман хуҗалыгы. Икесе дә үз ватанына тугърылыклы, анда аларга нинди мөнәсәбәт булуга да карамастан. Татарның тагын бер характер үзенчәлеге бу – безгә таянырга, ышанырга була.

“Телсез күке” – көчле рухлы татар халкына мәдхия ул. Туган җиреннән меңнәрчә чакрымнар ераклыкта телен һәм моңын саклаучыларга, үз ватанында кысылу, басылудан да курыкмый чын татар булып калучыларга мәдхия.

Быел Галиәсгар Камал исемендәге театрның иҗат төркеме һәм Зөлфәт Хәким “Телсез күке” спектакле өчен Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт премиясенә күрсәтелде. Меңнәрчә татар тамашачысы аңа үз бәясен бирде инде. “Телсез күке”не булдыручылар Тукай бүләгенә лаек икәнлеге һичшиксез, чөнки ул бүгеннән үк татар сәхнә сәнгатенең алтын фондында урын алды.

www.kamalteatr.ru фотосы.

Фирдүс ГЫЙМАЛТДИНОВ
Матбугат.ру

№ — | 24.03.2009

«Телсез Күке» спектакле
Жанр	драматик пьеса[d]
Автор	Зөлфәт Хәким
Беренче башкарылу урыны	Галиәсгар Камал исемендәге Татар театры
Чыгыш иле	Россия
Әсәр яки аның атамасы теле	татар теле
Кулланылган тел	татар теле
Беренче башкару	10 ноябрь 2004
Озаклык	3 сәг
Тасвирланган феномен	Совет-фин сугышы
Нинди веб-биттә тасвирланган	kamalteatr.ru/tat/about-the-theatre/repertoire/dumb-cuckoo/​(тат.)

«Телсез Күке» – Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры куйган 2 бүлекле роман. Драматург – Зөлфәт Хәким. Дәвамы 2 сәгать 55 минут. Спектакльнең премьерасы 2004 елның 10 нояберендә булды.

Сюжет[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1939 ел. Советлар Союзы белән Финляндия арасында барган канлы сугышта ике татар очраша. Зариф дигәне Татарстандагы Субай авылыннан, Зыятдине Финляндиядә туган татар егете. Нәсел җепләре бер үк авылга илткән, җитмәсә туган тиешле бу татар егетләре сугышта һәркайсы үз илен яклап сугыша. Сиздерми генә килеп Зарифны атарга хәзерләнгән Зыятдин карга чумган Карелия урманнарын сискәндереп җибәргән моңлы җырдан каушап кала. Ул атарга хәзерләнгән солдат аның өчен иң кадерле булган татар телендә әнисе яраткан җырны җырлый бит.

Артистлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

• Зәйнуллин Зариф Хәбибрахман улы Зариф карт – Әзһәр Шакиров
• Зариф яшь чакта – Олег Фазылҗанов
• Зимин Федор Семенович Зимин – Наил Дунай
• Зимин яшь чакта, Зиминның оныгы – Искәндәр Хәйруллин
• Галиәкбәр улы, Зыятдин оныгы Хәмит – Рамил Төхфәтуллин
• Кәшифә оныгы Назимә – Гөлчәчәк Гайфетдинова
• Лебедев Анатолий Евсеевич – Айрат Арсланов
• Шаталов Иван – Минвәли Габдуллин
• Рассуханов Аслан – Радик Бариев
• Севрюгин Михаил – Илдус Габдрахманов
• Яхно Сергей – Рамил Вәҗиев
• Корреспондент – Мәрьям Йосыф
• Оператор – Алмаз Сабирҗанов

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

• Галиәсгар Камал ис. театры сайты 2010 елның 8 июнь көнендә архивланган.
• Әсәр тексты @ Татарстан китап нәшрияты сайты
• YouTube сайтындагы ТЕЛСЕЗ КҮКЕ, 2004 ел. Фәрит Бикчәнтәев режиссурасы

Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1 факт. «Телсез күке» спектаклендәге Зариф роле Татарстанның атказанган артисты Олег Фазылҗановның Камал театрындагы тәүге роле.

Аны шушы роль өчен режиссер Фәрит Бикчәнтәев Түбән Кама драма театрыннан махсус чакырта.

– Бу роль миңа көтелмәгәндә бирелде. Без ул вакытта Казанга гастроль белән килгән идек. Шунда Фәрит Рәфкатович театрга чакырып, “укып кил әле” дип сценарий сузды. Башка бер сүз дә әйтмәде. Өйдә мин аны ике сәгать эчендә карап чыктым. Икенче көнне Фәрит Рәфкатович белән кабат очраштык. “Укыдыңмы?” ди. “Укыдым, кино төшерергә бик әйбәт икән” дим мин. “Зариф роленә алыныр идеңме?” дигәч ике дә уйлап тормыйча “Әлбәттә, алынам” дидем. Әле ул вакытта бу образда нинди тормыш чагылганын аңлап җиткермәгән булганмындыр. Театрда эшли башлагач, төрле чак булды. Фәрит Рәфкатович янына кереп, бер дә уйный белмим икән, кайтып китәрмен ахрысы!” дигән вакытлар да бар иде. Хәзер менә ничек уйнаганмын икән дип үз-үземә шаккатып утырам, – Олег Фазылҗанов.

2 факт. «Телсез күке» спектакле «Яңа татар пьесасы» бәйгесе җиңүчесе.

3 факт. Спектакль яңа театраль алым белән куелган.

Элек артистлар Станиславский системасы белән уйнаган булса, биредә Фәрит Бикчәнтәевнең Михаил Чехов системасына күчүе сизелә.

4 факт. Әсәрнең жанры – тарихи роман.

5 факт. Зөлфәт Хәким «Телсез күке»не берничә тапкыр яза башлап ташлаган.

– Безнең яшьлектә Фин сугышы тарихчылар, әдәбиятчылар арасында бик өйрәнелмәгән иде әле. Ә өйрәнелмәгән әйберләрнең серен чишәсе килә бит. 20 яшьләр тирәсендә мин шул сугышта катнашкан бер кешене очраттым. Аның тарихын ишеткәннән соң күз алдыма менә шул ике татарның очрашу мизгеле килде. 80нче елларда бу теманы өйрәнә башладым. Ул вакытта тарихи чыганаклар актарырга, табарга мөмкинлегем юк иде. Фин сугышы турында сөйләргә дә артык яратмыйлар иде. 90 нчы еллар башында сценарий яза башладым, ләкин туктадым. Эшемне 90 нчы елларның ахырында гына яңарттым. 2002 елда Фәриткә тәкъдим иттем. Ул аны сәхнә әсәре итү өчен зур хезмәт куйды, – ди Зөлфәт Хәким.

6 факт. “Телсез күке” – татар театрында бер өлеше русча уйналган беренче спектакль.

Әсәрнең яртысы рус сүзләреннән тора. Пьесада русча өлешен әле бераз кыскатканнар да. Зөлфәт Хәким сүзләренчә, бу ике татар очрашу эффектын көчәйтү өчен эшләнгән алым.

7 факт. Спектакльдә тарихи төгәлсезлекләр бар.

– Зарифның язмышы дөреслеккә туры килми. Финляндия татары белән аралашуы беленгән очракта, аны атарга тиешләр иде. Аннан соң ул гади солдат булып берничек тә Дан орденының тулы кавалеры исемен ала алмый, – диде театр тәнкыйтьчесе Нияз Игъламов.

Шулай ук солдатның снайперлар чолгап алган урманда җырлап йөрүе дә күпләрне шиккә калдырды. Сугышның беренче көне генә булса да, Зариф гади генә үз-үзен саклау кагыйдәләрен белергә тиеш иде.

8 факт. Пәке, күке символлары – татар тормышын чагылдыра.

– Спектакльдә пәке символы тирән мәгънәгә ия. Без, татарлар, бөек империяләрне үзенә буйсындырган милләт. Гел сугышларда булганбыз. Шуңа да татар кешесен пәкенсен гел йөрәге түрендә, куен кесәсендә йөрткән. Пәке – сугыш символы. Хәзерге вәзгыятькә карасак, күке – татарлар үзләре. Без хәзер телсез күке, – диде журналист, җәмгыять эшлеклесе Руслан Айсин.

9 факт. Фин сугышы вакытында чыннан да ике татар очрашу мөмкинелеге булган.

Финляндия татары Дениз Бәдретдин сүзләренчә, сугыш вакытында финнар бер

төркем совет гаскәрләрен әсир иткән. Араларында татарлар да булган. Алар белән сөйләшергә толмач итеп, финляндия татарларын чакырганнар.

“Камал мәктәбе”нең киләсе очрашуы 9 март көнне 17.00 сәгатьтә булачак. Бу көнне заманында бик зур шау-шу тудырган “Курчак туе” (Г.Исхакый) спектакле видеосын күрсәтәчәкләр.

Алисә Сабирова туплады​​​​​​​

Хәкимханов Зөлфәт Зөфәр улы (Зөлфәт Хәким) — драматург, язучы, «Телсез күке» спектакле өчен 2009 елда Татарстанның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе белән бүләкләнә.

---

Зөлфәт Хәким

 
Язучы-прозаик, драматург, шагыйрь һәм эстрада җырчысы Зөлфәт Хәким (Зөлфәт Зөфәр улы Хәкимханов) 1960 елның 11 августында Татарстанның Түбән Кама районы Шәңгәлче авылында туа. 1977 елда туган авылындагы урта мәктәпне тәмамлагач, берникадәр вакыт Казанда С.Горбунов исемендәге заводта һәм Түбән Кама сантехника заводында слесарь булып эшли. 1978-1980 елларда Совет Армиясендә хезмәт итә. Армиядән соң Түбән Кама шәһәрендә «Түбәнкаманефтехим» җитештерү берләшмәсендә слесарь, «Түбәнкамашин» заводында инженер вазифаларын башкара. 1982 елның җәеннән 1988 елның апреленә кадәр «Татэнергострой» төзелеш идарәсенең Түбән Камадагы «Строитель» клубында сәнгать җитәкчесе, аннары берничә ай шәһәрнең Пионерлар йортында әдәбият студиясе җитәкчесе булып эшли. Шул елларда ул Казан дәүләт химия-технология институтының Түбән Кама филиалында укып, инженер белгечлегенә ия була.
1988 елның ахырларында З.Хәкимне Татар дәүләт филармониясенә автор-башкаручы җырчы сыйфатында эшкә чакыралар. Анда ул 1989 елның июненә кадәр эшли, аннары К.Тинчурин исемендәге Драма һәм комедия театрында әдәби бүлек мөдире, Татарстан Милли әдәбият һәм сәнгать музеенда әдәбият клубы һәм клуб каршындагы эстрада төркеме җитәкчесе вазифаларын башкара. Узган гасырның туксанынчы елларының урталарыннан З.Хәким профессионал язучы сыйфатында, нигездә, әдәби иҗат эше белән генә шөгыльләнә.
З.Хәкимнең иҗатка тартылуы 1980 елларда башлана. Сиксәненче еллар ахырыннан башлап «Идел», «Сөембикә», «Чаян», «Казан утлары» журналларында аның шигырьләре, сатирик хикәяләре басыла, бер бәйләм шигырьләре һәм җырлары (иллеләп шигырь) «Бер тауда ун чишмә» исемле күмәк җыентыкка (1992) урнаштырыла, беренче пьесасы — «Су төбендә сөйгәнем» дигән комедиясе язылып, 1992 елда Татар дәүләт академия театры сәхнәсендә куела һәм тамашачыларның игътибарын җәлеп итә. Бер үк вакытта аның, үзе иҗат иткән шигырь-җырларын рок стилендәге музыкага салып, гитара белән сәхнәдән үзе башкаруы халык арасында кызыкыну уята һәм ахырда җырчы-авторга киң танылу китерә. Заманча музыль композицияләр ритмында башкарылган «Җырларым-хыялларым», “Ярым ай», «Төнге сәяхәт», «Болгар кызы», «Газиз халкым», «Нәрсә булды сиңа бүген?..», «Сафлык» кебек эстрада җырлары язучы иҗатының гаять тә үзенчәлекле бер өлешен тәшкил итәләр. Болардан тыш З.Хәким — юмор-сатира жанрында актив эшләүче оста хикәяче дә («Ахырзаман», «Колорадо коңгызы», «Беренче мәхәббәт», «Гонорар», «Нурулланың эмигрант Сөнгатуллага язган хаты», «Төнге маҗаралар», «Контра» Һ.6.). Бу жанрда аның «Агымсуда ни булмас…» дигән романы, «Кишер басуы» кебек повестьлары да бар.
З.Хәким — бүгенге татар театры сәхнәсен заманча репертуар белән баетучы төп авторларның берсе. 1992 елда беренче пьесасы куелганнан соң, Г.Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры сәхнәсендә генә дә драматургның «Кишер басуы» (шул исемдәге сатирик повестеннан эшләнгән инсценировка), «Җүләрләр йорты», «Карак», «Күрәзәче», «Мин төш күрдем», «Килә ява, килә ява», «Телсез күке», «Бит», «Мылтык» кебек пьесалары зур уңыш казана. Болардан «Телсез күке» драмасы 2004 елда узган «Яңа татар пьесасы» конкурсында беренче урынны яулый, шул ук конкурста аның «Бит» дигән пьесасы да махсус бүләк белән билгеләп үтелә. 2009 елда З.Хәким «Телсез күке» драмасы өчен Татарстан Республикасының Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясенә лаек була.
Әдәби җәмәгатьчелекнең гомумфикеренчә, язучының күптармаклы әдәби иҗаты юмор-сатира элементларына, әкияти символик образларга бай язу стиле, тормышчан чынлыгы, фикри кыюлыгы һәм сәнгати-милли үзенчәлекләре белән бүгенге татар әдәбияты һәм сәнгате мәйданында аерым бер күренеш буларак тәкъдир ителә.
З.Хәким — Халыкара ПЕН-клубнын Татар ПЕН-үзәге әгъзасы.

Төп басма китаплары

Ышанырга кирәк…: сатирик һәм юмористик хикәяләр. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1991.—119 б. —5000 д.
Ахырзаман: хикәяләр. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1993. — 31 б. — 10000 д.
Агымсуда ни булмас…: сатирик роман һәм повестьлар. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1995.— 247 б.— 7000 д.
Сайланма әсәрләр: 3 томда. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1997.
1 т.: роман. — 400 б. — 10000 д.
2 т.: повестьлар, хикәяләр. — 384 б. — 7000 д.
3 т.: пьесалар. — 336 б. — 3000 д.
Мин төш күрдем…: пьесалар. — Казан: Татар. кит. нәшр., 2000. —367 б. — 2000 д.
Сентябрь алмалары: афоризмнар, шигырьләр, җырлар. — Казан: Татар. кит. нәшр., 2004.—126 б. —2000 д.
Телсез күке: пьесалар. — Казан: Татар. кит. нәшр., 2007. — 480 б. — 2000 д.

***

Трясина роман / пер. с татар. — Казань: Татар. кн. изд-во, 1999. — 432 с. — 5000 экз.

Иҗаты турында

Гыйләҗева Ф. Дөньяны «җүләрләр» үзгәртә // Ватаным Татарстан. — 1996. — 8 март.
Зәйнуллин З. Кыю кыен ашый // Ватаным Татарстан. — 1996. — 2 апр.
Низам Г. Кем ничек ярата // Татарстан яшьләре. — 1998. — 31 гыйнв.
Сибат Р. Зөлфәт Хәкимнең «Гөнаһ»ы, ягъни Төп Мәгънә // Шәһри Казан. — 1998. — 13февр.
Әхмәдуллин А. «Күрәзәче”нең ялгышы // Ватаным Татарстан.— 1998. — 15 май.
Әхмәдуллин А. Әдәби вакыйга бу // Казан утлары. — 1998. — №11. — 184-187 б.
Зәйнуллин З. Минем төш күрүем // Шәһри Казан. — 2000. — 2 июнь.
Саттарова А. З.Хәким һәм Ф.Бәйрәмова драматургиясенең үзенчәлекләре // Милли мәдәният. — 2001. — № 1. — 63-66 б.
Xөснетдинова Л. Күз күрмәс сызыклар // Мәйдан. — 2003. — № 7. — 106-108 б.

 ***

Стрельникова О. Реквием поживым //Респ. Татарстан. — 1996. — 28 марта.

Даутова Р. «Просто я талантливый. И сильный духом» // Конец недели. — 1997. — №20. — С. 9.
 

(Чыганак: Әдипләребез: Библиографик белешмәлек: 2 томда: 2 том/төз. Р.Н.Даутов, Р.Н.Рахмани. — Казан: Татар. кит. нәшр., 2009 – 735 б.)

---

(Казан, 24 февраль, “Татар-информ”, Рузилә Мөхәммәтова). Камал театрының Кече сәхнәсендә кичә “Телсез күке” спектакленең видеоязмасы күрсәтелде. Спектакльнең авторы — Зөлфәт Хәким, режиссеры- Фәрит Бикчәнтәев.

Спектакль 2004 елда куелган. “2004 елда Facebook уйлап табыла, Владимир Путин икенче тапкыр Россия Президенты итеп сайлана, Венгрия, Кипр, Латвия, Литва, Мальта, Польша, Словакия, Словения, Чехия һәм Эстония Европа Союзы составына керәләр. Икенче чечен сугышы бара. Казан әле илнең спорт башкаласы түгел…” – дип искә төшерә ул елны оештыручылар.

Спектакльнең сюжеты буенча совет-фин сугышында ике солдат очраша. Сөйләшә торгач, аларның тамырлары бер авылдан булуы ачыклана. Зариф — Татарстаннан, ә Зыятдин — Финляндиядән. Алар бер-берсе белән сугышырга тиешләр. Ике татар бер-берсенә атмый.

Зарифның яшь чагын Олег Фазылҗанов башкара. Өлкән Зариф ролендә – Әзһәр Шакиров. Зыятдин һәм Зыятдинның оныгы Хәмит ролендә – Рамил Төхфәтуллин. Кәшифә һәм аның оныгы ролендә – Гөлчәчәк Гайфетдинова. Зимин һәм аның оныгы ролендә – Искәндәр Хәйруллин. Өлкән Зимин ролендә – Наил Дунаев.

Тамашачы белән бергә спектакльне аның авторы Зөлфәт Хәким, анда уйнаган артистлар – Әзһәр Шакиров, Наил Дунаев, Олег Фазылҗанов, Искәндәр Хәйруллин карады. Финляндиядә яшәүче татар музыканты Дениз Бәдретдин дә залда иде. Шул ук көнне Зур сәхнәдә барган “Әтәч менгән читәнгә” спектаклендә уйнаган Рамил Төхфәтуллин спектакльне карый һәм тамашачы белән аралаша алмады. 

Спектакльнең видеоязмасы тулысынча күрсәтелмәде, фрагментлар гына алынды һәм өзекләргә бәйле рәвештә катнашучыларның фикерләре яңгырады. Проектның модераторы Рәдиф Кашапов уйлану өчен берничә сорау тәкъдим итте. “Татарның ватаны Татарстанмы?” “Бөек Ватан сугышы кешене берләштерә алдымы?”

“Телсез күке”дәге Зариф роле — Олег Фазылҗановның Казандагы беренче роле. Түбән Кама дәүләт театрында эшләгән Олег Фазылҗанов Казанга Фәрит Бикчәнтәев чакыруы буенча һәм Камал театрында эшләп кала. 
Олег Фазылҗанов бу рольгә бик теләп алынса да, җиңел бирелмәвен әйтте. “Фәритнең алымнары миңа ят булып тоелды. Мин Станиславский системасы буенча тәрбияләнгән, ә Фәрит Бикчәнтәев – Чехов буенча. Хәзер карыйм да, бик начар түгел икән бит, — диде Олег Фазылҗанов. – Мин үз уенымны карарга яртамыйм. Монда кызыклы гына урыннары бар”.

Әзһәр Шакиров фин сугышының басып алу сугышы булуына басым ясады. “Татар театры сәхнәсендә бу теманың күтәрелүе яхшы. Ике татар очраша һәм алар икесе ике якта. Бу тема бик дулкынландыргыч. Бу сезгә комедия түгел. Моңа җитди карарга кирәк”, — диде Әзһәр Шакиров. Спектакльнең финалында да аның сүзләре яңгырый: “Син озак яшә! 200 ел! Аңламаганыңны аңлау өчен сиңа вакыт күп кирәк. Тәүбә итәр өчен тагын да вакыт кирәк булыр әле”, — ди ул ике татарның бер-берсенә атмавын гомере буе аңлый алмаган Зиминга.

Зиминны һәм аның оныгын уйнаган Искәндәр Хәйруллин үзенең тере кешене уйнавын әйтте, һәрбер кешенең уңай һәм тискәре яклары булуга басым ясады.

Зөлфәт Хәким үзен бу тема һәрвакыт борчуын әйтте. “Кешелек тарихы – сугышлар тарихы. Фин сугышы – яшерен сугыш иде. Ул хакта ачык мәгълүмат булмады диярлек. Мин бер музыкантта кунакта булгач, аның фин сугышында булган бабасы белән сөйләшеп утырдым. Шул вакыттан бу теманы язасым килә башлады. Мин теманы ике татар очрашуы итеп тасвирлыйсым килде. Мин аны туксанынчы еллар башында яза башладым, аннары тукталып калды, туксанынчы еллар азагында дәвам иттем һәм 2001 елда тәмамладым”, — диде Зөлфәт Хәким һәм үз пьесасын укып елаганын әйтте. Ул Фәрит Бикчәнтәевнең шушы театраль романны сәхнә әсәре калыбына кертүен, камилләштерүен ассызыклады.

Спектакль “Камал мәктәбе” проекты кысаларында күрсәтелде. “Телсез күке” – татар театрында бер өлеше русча уйналган беренче спектакль. Зөлфәт Хәким моның сәбәбен шушы фонда ике татарның үзара татарча сөйләшүе мәгънәсен тирәнәйтү өчен дип аңлатты. Монда башка бернинди дә сәбәп булмавын әйтте.

Тарихчы Искәндәр Гыйләҗев теориядә мондый очрашу мөмкинлеген әйтте. Журналист һәм җәмәгать эшлеклесе Руслан Айсин спектакльдәге символларга игътибарны юнәлтте. Зариф түш кесәсендә йөрткән пәкенең дә символик мәгънәсен ачты: “Монда татарның язмышы. Бөек империяләр тоткан милләт сугышларсыз тормаган, шуңа да пәкесе дә йөрәге янында. Урман, күке символларына карагыз. Без хәзер телсез күке”, — диде ул.

Театр тәнкыйтьчесе Нияз Игъламов бу спектакльгә катлаулы мөнәсәбәттә булуын әйтте. Аңа тарихчанлык җитмәгән. Ул, Зарифның биографиясен күзаллап, “мөмкин түгел” дип мөһер сукты. Спектакльнең мелодрамага китүе белән дә килешмәде. Нияз Игъламов спектакльнең бүгенге көн эстетикасына туры килеп бетмәвен әйтте.

Әдәбият белгече Миләүшә Хәбетдинова бу әсәре өчен Зөлфәт Хәкимгә рәхмәтләрен әйтеп: “Сездән соң килгән буын мондый тарихи әсәрләр яза алмый”, — диде.

“Камал мәктәбе”нең өченче дәресе Олег Фазылҗановның җыры белән төгәлләнде.

«Камал мәктәбе»нең чиртатагы дәресе 9 мартта булачак. Тамашачы һәм белгечләр Гаяз Исхакыйның “Курчак туе” спектаклен “сүтеп җыячак”.

татар-информ

Фото: https://kamalteatr.ru

Обновлено: 09.01.2023

Вы можете добавить книгу в избранное после того, как авторизуетесь на портале. Если у вас еще нет учетной записи, то зарегистрируйтесь.

Ссылка скопирована в буфер обмена

Вы запросили доступ к охраняемому произведению.

Это издание охраняется авторским правом. Доступ к нему может быть предоставлен в помещении библиотек — участников НЭБ, имеющих электронный читальный зал НЭБ (ЭЧЗ).

Если вы являетесь правообладателем этого документа, сообщите нам об этом. Заполните форму.

В 2004 году только-только придуман Facebook, Владимир Путин второй раз стал Президентом России, Венгрия, Кипр, Латвия, Литва, Мальта, Польша, Словакия, Словения, Чехия и Эстония вошли в состав Европейского союза. Продолжается Вторая чеченская война. Казань — еще неспортивная столица страны.
Показать полностью.
Через 13 лет Фарид Бикчантаев поставит пьесу «Выпал из рук мой белый калфак» — о татарах СССР и США. А здесь, на советско-финской войне встречаются два воина. Их корни — из одной деревни. Только вот Зариф — из Татарстана. А Зиятдин — из Финляндии. И биться им друг с другом никак нельзя. В «Немой кукушке» много разговоров, много иностранцев, эмигрантов, звучит русская и немецкая речь (еще больше иноязычия в оригинальном тексте Зульфата Хакима, которые сходу посчитали трудным для сценического воплощения), различные татарские говоры.
Впервые в Камаловском появляется Олег Фазылзянов, пару которому составляет отнюдь не новичок — Рамиль Тухватуллин. Спектакль, что называется, актуальный — с «татарским» вопросом, призраками сталинской эпохи, смесью мелодрамы и публицистики. Как он смотрится сейчас? Насколько серьёзно отличается текст от его визуализации? Если есть непереводимый татарский моң, есть ли такой татарский күңел? И насколько зрители остались Немыми Кукушками?
В этом мы разберёмся, посмотрев отрывки из спектакля вместе с экспертами: драматургами, лингвистами, историками, искусствоведами, актёрами.
—
2004 елда Facebook уйлап табыла, Владимир Путин икенче тапкыр Россия Президенты итеп сайлана, Венгрия, Кипр, Латвия, Литва, Мальта, Польша, Словакия, Словения, Чехия һәм Эстония Европа союзы составына керәләр. Икенче чечен сугышы бара. Казан әле илнең спорт башкаласы түгел.
13 елдан соң Фәрит Бикчәнтәев СССР һәм АКШ татарлары турында «Ак калфагым төшердем кулдан» спектаклен сәхнәгә куяр. Ә монда, совет-фин сугышында ике солдат очраша. Аларның тамырлары бер авылдан. Ләкин Зариф — Татарстаннан, ә Зыятдин — Финляндиядән. Һәм аларга бер-берсе белән сугышырга берничек тә ярамый. «Телсез күке»дә сөйләшүләр, чит ил кешеләре, эмигрантлар күп, рус һәм алман телләре (Зөлфәт Хәкимнең әсәрендә чит телләр тагын да күбрәк, ләкин аны сәхнәдә тормышка ашыру авыр дип санаганнар), татар теленең төрле сөйләмнәре яңгырый.
Әлеге спектакльдә Камал сәхнәсендә беренче тапкыр Олег Фазылҗанов уйный, аның кулдашы буларак тәҗрибәле Рамил Төхвәтуллин чыгыш ясый. Спектакль бик актуаль — «татар» сораулары, Сталин чоры кайтавазлары белән мелодрама һәм публицистика кушылмасы. Хәзерге вакытта ул ничек карала? Әсәрнең тексты белән аның сәхнәләштерелгән варианты бер-берсеннән аерыламы? Тәрҗемә ителми торган татар моңы чыннан да булгач, шундый ук татар күңеле дә бармы? Тамашачылар да «Телсез күке»ләр түгелме?
Боларның барысын да без, спектакльләрдән өзекләр карап, драматурглар, тел, сәнгать белгечләре, тарихчылар һәм актёрлар белән аралашып ачыкларбыз.

На данной странице вы можете ознакомиться с содержанием второго сезона сериала Чукур, первая серия которого вышла 17 сентября 2018. Финал 2-го сезона состоялся 27 мая 2019 года. Итак, описание серий 2-го сезона сериала Чукур, а также фото к сериям.

Чукур 34 серия

Прежняя эра в Чукуре закончилась, от прошлого не останется и следа, несмотря на слова Идриса Кочовалы о том что, все считают, что Чукур в Стамбуле, но не знают что Стамбул в Чукуре. Пока все беспокоятся о состоянии Кочовалы, которые распались и потеряли свою силу в связи с неожиданным нападением, банда Каракузу во главе с Чето (Эркан Авджи) и Махсуна (Беркай Атеш) дадут начало новой эры в Чукуре.

Чукур 35 серия

Борьба между Каракузу и Кочовалы усилится

Чукур 36 серия

Чукур 37 серия

Ямач, Вартолу и Джумали объединяют силы. Братья Кочовалы начнут свои действия для отвоевания Чукура. Однако высокое напряжение между Джумали и Вартолу доставит проблем Ямачу. В этой борьбе Ямач останется между Джумали и Вартолу. Пока братья Кочовалы плечом к плечу будут сражаться с противостоящими силами, один из братьев неожиданно встретится с Идрисом.

Чукур 38 серия

Кочовалы, потерпевшие разгром от Каракузу, быстро соберутся и пойдут в новую атаку. Селим во что бы то ни стало будет стараться установить связь с отцом. Стук Аличо в дверь дома Идриса будет первым вихрем предстоящего урагана. На Султан усилится давление, когда она услышит имя Мелихи — любви Идриса, оставшейся в прошлом. Встреча Йылдыза и Джумали ожидается с интересом. Тем временем перед Кочовалы возникнет новая угроза и опасность возрастет.

Чукур 39 серия

У Кочовалы и Каракузу теперь есть общий враг. Похищение Джумали и Чето сводит с ума обе стороны. В это время Джумали и Чето, находящиеся в соседних камерах, не зная друг о друге, будут думать о взаимодействии. Тот факт, что Мете попал в больницу, станет последней каплей для Джеласуна. Встреча Меке и разгневанного Джеласуна повысит дозу адреналина. В это время Ямач и Вартолу обращаются за помощью к Аличо, Медет, Метин и Кемаль вместе приведут в действие план, чтобы спасти Джумали. Но достигнуть цели будет не так просто. План Махсуна и Эрсоя по спасению Чето неожиданно бросит в опасность жизнь еще двух человек.

Чукур 40 серия

Действия Вартолу, который ослушался Ямача, приведут к тому что его поймают. Это сведет Ямача с ума. Теперь он должен будет спасти не только Джумали, но и Вартолу. Глаза Ямача, позвавшего на помощь Метина и Кемаля, ничего не будут видеть. Махсун, который составил план для спасения Чето, совсем неожиданно увидит перед собой Ямача. Караджа попросит помощи у Сены. Встреча Идриса и Селима, не отходящего от отца, заставит зрителей прожить очень сильные эмоции.

Чукур 41 серия

Ямач, который с помощью Аличо поймал на промахе Эрсоя, посовещавшись с Вартолу, составит новые планы по отношению к Каракузу. Вопрос, который волнует Селима многие годы, уведёт Идриса в прошлое. В столкновении отца с сыном Идрис признается кое в чём, связанном с Мелихой. Момент, когда двое встанут друг напротив друга, ожидается с волнением. Пока Джеласун, Айше и Караджа везде ищут Акшин, проблемы, свалившиеся на голову Джеласуна, загонят его в угол. Сена поделится с Ямачем просьбой Караджи о помощи и ситуацией с Акшин. Джумали опять не послушает Ямача, пойдёт своим путем, а игра, в которой себя обнаружил Джеласун, повлияет на борьбу между Кочовалы и Каракузу.

Чукур 42 серия

Джумали, на которого Джаласун направил на него оружие, и Джеласун встретятся лицом к лицу с Каракузу, и на крышах Чукура возникнет нарастающая погоня. Сена, увидев Акшин и приняв решение собрать всю семью, будет пытаться устроить встречу Ямача и Идриса. Встреча Ямача и Идриса заставит прожить зрителей очень сильные эмоции. Джумали же будет сомневаться по поводу встречи с Идрисом. В то время пока Ямач будет пользоваться козырем в виде Эрсоя, план Чето по отношению к Вартолу приведет Вартолу к принятию сложного решения.

Чукур 43 серия

Тот факт, что Чето использует Саадет в качестве большого козыря, станет причиной того, что сын Михрибан откажется быть Салихом и превратится в Вартолу прошлых времен. Что же Чето захочет от Вартолу? Ямач, пытаясь узнать планы Каракузу, используя Эрсоя, встретит перед собой Вейселя в момент, когда он этого совсем не ждал. Чето построит новые планы, чтобы использовать не только Вартолу, но и Джеласуна, и война с Кочовалы обострится еще больше.

Чукур 44 серия

Чукур 45 серия

Махсун с Чето, охотясь на Кочовалы, сами внезапно угодят в ловушку. Это ужасно шокирует их. Теперь оба будут строить более коварные планы против Кочовалы. Вартолу, у которого отняли жену и сына, исполнит желание Каракузу. В поисках химика Ямач и Джумали с каждым шагом приближаются к Вартолу. С нетерпением ожидается, когда же будет раскрыт секрет Вартолу. Пока Селим помогает Эмми с Идрисом, предложение Эрсоя к Ямачу сменит контраст в противостоянии Кочовалы и Каракузу.

Чукур 46 серия

Дети Чукура находятся в руках Каракузу, и это сведет с ума Ямача и Джумали. Метин и Кемаль, пытающиеся спасти детей, столкнутся с большим сюрпризом. Тайну Вартолу, пытающего воссоединиться с Саадет и сыном и ради этого работающего на Чето, узнает один из чукуровцев и встретится с Вартолу лицом к лицу. Султан, снова став матерью Султан, соберет под своим крылом Сену, Айше, Акшин и Караджу. Махсун, чтобы сблизиться с Сеной будет устроит новые игры. Пока Ямача будут терзать сомнения по поводу соседа Сены, который представился ей Фикретом, он возьмет у Эрсоя новую информацию по поводу Чето и Махсуна. Джумали не успокоится, пока не узнает того, кто работает на Чето. С каждой секундой он приближается к своей цели.

Чукур 47 серия

Пока Ямач продолжает получать информацию от Эрсоя, план, придуманный Эрсоем, чтобы убить Чето и Махсуна, приведёт их к неожиданной ситуации. Пока слова Вартолу Чето и Махсуну о том, что среди них есть предатель, накаляет обстановку, подсказка, найденная Аличо постепенно приближает Ямача к тайне Вартолу. Встреча Селима и Султан будут ожидается с большим интересом. А шаг, который сделает Идрис, поменяет всю обстановку.

Чукур 48 серия

Звуки выстрелов в Чукуре станут предвестниками новой, гораздо более сильной бури, они станут началом новой эры. После шокирующих потерь Каракузам придётся покинуть Чукур. Пока напряжение не спадает ни на минуту, смогут ли Кочовалы забрать Чукур? Каракузы до последнего будут использовать всю свою силу, чтобы не потерять Чукур. Ямач узнавший о том, что Саадет и её ребёнок живы, делает всё возможное, чтобы помочь Вартолу и спасти их. В то же время, встретившиеся Джумали и Селим переживут очень эмоциональные моменты. Кочовалы которые наконец собрались все вместе, впервые за долгое время будут переживать счастливые моменты. В самый неожиданный момент один из главных персонажей изменит весь баланс в Чукуре…

Чукур 49 серия

Тяжело раненный Ямач будет изо всех сил бороться за жизнь. Кочовалы, пережившие потери в прошлом, пройдут еще одно испытание — ранение Ямача. Идрис столкнется со страхом потерять еще одного сына. Братья Кочовалы перейдут к действиям, чтобы найти предателя, во что бы то ни стало. Покинув Чукур, Чето и Махсун рассчитаются с теми, кто довел их до такого состояния. Джумали и Эмми, вернувшиеся обратно в район не смогут найти перед собой тот Чукур, который они помнили. Напряжение между Вартолу и Джумали растет. Остается вопрос, кто стрелял в Ямача и вернется ли Чукур в прежнее состояние…

Чукур 50 серия

Чукур 51 серия

Пока семья Кочовалы радуется тому, что Ямач пошёл на поправку, решение принятое Ямачем вновь потянет его в опасность. Джумали и Вартолу столкнутся с неожиданной стороной Сены. Раскрытие тайны о том, кто же всё таки стрелял в Ямача, приведёт зрителей в шок. Пока Ямач занят своим здоровьем, напряжение между Салихом и Джумали продолжает увеличиваться. Селим станет в этом противостоянии защитным мостом, противовесом между войной двух братьев. Чтобы закончить эту войну, Идрис представит Салиха и Джумали перед лицом друг друга. А Сена предстанет перед лицом Махсуна, которого считала своим соседом. Мелиха, узнавшая некую большую правду в своей жизни, встретится с Султан. встреча Чето с одним из членов семьи Кочовалы изменит противовес борьбы в Чукуре.

Чукур 52 серия

Чукур 53 серия

На этот раз Кочовалы и Каракузу встретятся лицом к лицу в Чукуре. Благодаря Аличо, Идрис наденет свой костюм, как в старые добрые времена, и вернётся в Чукур. В район возвращается ощущение единства, Кочовалы стараются восстановить свой прежний бизнес. Но каждый раз будут сталкиваться с трудностями – каждый раз им будут мешать Каракузы. Кочовалы будут делать всё, чтобы узнать, кто стоит за Каракузу, используя при этом Юджеля в качестве козыря. Станут очевидны первые следы прошлого Чето. Зрители будут шокированы неожиданным развитием событий.

Чукур 54 серия

Раскрытие Ямачем тайны, которую Чето скрывает, повысит напряжение между Кочовалы и Каракузу. Неожиданное появление Махсуна в столовой, которую открыла Султан, застанет Чукур врасплох. Однако то, как отнесется Султан к Махсуну, приведет всех в шок. Пути дочери Улуча – Дамлы и Кочовалы пересекутся. Непоколебимость между Дамлой и Джумали заставит зрителей переживать волнение. В серии, полной адреналина, будет перестрелка и один из персонажей попрощается с Чукуром.

Чукур 55 серия

Перестрелку между Кочовалы и Каракузу прервет звук выстрела. Прозвучавший звук выстрела приведет в шоке обе стороны. Салих, действующий вместе с Кочовалы, в тоже время будет вести свою игру и по своим правилам. Кочовалы будут в погоне за тайнами прошлого Чето и Махсуна. Махсун, переживший в шок от изучения досье, данного им Ямачем, будет тайно расследовать это дело. Зрители будут с волнением ждать то, как будут меняться отношения Чето и Махсуна. Каракузу будут возиться не только с Кочовалы, среди их целей появятся новые имена. В Чукуре и за его пределами произойдут события, полные адреналина.

Чукур 56 серия

Проблемы в Чукуре не заканчиваются. Чето попытается отомстить Кочовалы за то, что их пути с Махсуном разошлись. Попытаясь воспользоваться слабым местом, Джумали придумает собственный план, чтобы нанести последний удар Каракузам. Секрет, который узнал Меке по просьбе Джумали, поставит Чето в трудное положение. Имя Байкала, которое снова будет упомянуто в серии, запутает всех . Селим и Сена узнают много нового из прошлого Махсуна. Зрителей ждёт неожиданная свадьба. Незажившие от прошлого нападения раны заставят зрителей переживать за событиями и на этой свадьбе.

Чукур 57 серия

Чето продолжает готовить свой план по уничтожению Кочовалы. Он не может простить им, что Махсун теперь не с ним в команде. Шторм, бушующий между Чето и Махсун, также определит будущее Каракузов. Кочовалы предпримут действия, чтобы найти Байкала, выследив его. Кочовалы, которые ищут того, кого они считают мертвым, окажутся в сложной ситуации во время этой великой погони.

Чукур 58 серия

Откроется последняя занавеса в борьбе Каракузу и Кочовалы. В серии, которая будет полна адреналина и шокирующих событий, Чето сделает все, чтобы уничтожить Кочовалы. Махсун же перейдет к действиям, чтобы отомстить и Кочовалам, и Каракузу. В серии, в которой все будут в опасности, Кочовалам придется пережить потерю одного из персонажей.

Чукур 59 серия

Чукуровцы будет в этот раз будут едины и все вместе будут излечивать раны от противостояния с Каракузу. Полиция, которая получит весть о происходящем в Чукуре, выйдут оттуда не с пустыми руками. Все подозрения падут на Махсуна, когда обнаружится исчезновение Сены. В то время, пока все вместе будут вести поиски Сены, кое-кто неожиданно поможет Вартолу в этом деле. В серии, полной адреналина, зрители наконец узнают кто является владельцем кольца.

Чукур 60 серия

В поисках Сены, Ямач и Селим будут играть наперегонки со временем. Встреча человека с кольцом и Сены, а также последующее его воплощение совершенно неожиданного плана навсегда разрушит баланс. Улуч, провернувший дела за спиной Кочовалы, позволил Седату и остальным заполучить их дорогие камни и сделать новый шаг, который поставит Кочовалы в очень трудное положение.

Тайна, связанная с прошлым Идриса и Мелихи, обнажит некоторые подробности о человеке с кольцом. Ямач найдет следы Махсуна, но их противостояние, полное экшена, оборвёт дыхание зрителей. Махсун полагает, что теперь никакая сила не сможет разлучить его с Сеной, но его будет ждать большой сюрприз…

Чукур 61 серия

Ямач, сам того не подозревая, окажется совсем рядом с Юзюклю. Подсказка, касающаяся смерти Сены, подкинутая Ямачу со стороны Юзюклю, приведет Ямача к встрече с Мелихой. Смерть Седата приведет за собой нового врага в Чукур. Пока всё внимание приковано к Юзюклю, Тимсах для того, чтобы связаться с Ямачем и отомстить за Седата, незаметно для всех усложнит всё в Чукуре. Пока Вартолу Салих будет в погоне за драгоценными камнями, Ямач внезапно получит телефонный звонок от Байкала. Серия, в которой всё внимание сконцентрировано на Юзюклю и Байкале, закончится встречей Тимсаха с одним из мужчин Кочовалы.

Чукур 62 серия

Ранение лживого Байкала оставляет Ямача с вопросами, на которые пока нет ответа. Продолжая поиски человека с кольцом, Ямач узнает, что Джумали находится в руках Крокодила, и это резко изменит цели всех. А в это время человек с кольцом не сидит без дела и продолжает воплощать свои планы. Бросая себя в опасность, Вартолу спешит на помощь к Джумали.

Чукур 63 серия

Весть о похищении Акшин быстро распространяется по Чукуру. Кочовалы не готовы потерять ещё одного близкого человека и делают все возможное, чтобы найти Акшин. При помощи подсказок, оставленных человеком с кольцом, Аличо шаг за шагом приблизится к Акшин. Тем временем Вартолу-Салих борется с Савашем, который попытался действовать в Чукуре по своим правилам. Их противостояние станет причиной появления нового врага. Узнав о том, что человеком с кольцом является Юджель, Ямач попытается отстраниться от правды. А Юджель неожиданно встретится лицом к лицу с одним из персонажей.

Чукур 64 серия

Азер показывает всем, что так просто не уедет из Чукура, не отомстив за своего брата. В противостоянии между Ямачем, Аличо и Юджелем, Ямач возвращается туда, откуда начал и из-за этого упускает Юджеля. Тем временем Идрис и Вартолу лицом к лицу столкнутся с Азером Куртулуш в заведении Салиха.

Информация, которую узнал Джумали, приведёт его к серьёзным подозрениям. Дамла получила эту информацию другим способом, потому их союз с Джумали затруднится. Вся семья Кочовалы с Эмми, Медетом, Метином и Кемалем объединились, чтобы предотвратить опасность, возникшую из-за Азера. Но Азер показывает всем, что так просто не уедет из Чукура, не отомстив за своего брата.

Чукур 65 серия

Чукур 66 серия

Ямач сойдёт с ума, получив третий чёрный конверт!. Все Чукуровцы повсюду разыскивают Аличо. Юджель идёт уверенными шагами к воплощению своего плана, заключив союз с Крокодилом. Тем временем ошибка, совершенная Дежлаусном в прошлом, противопоставит его и Меке с Азером. Они будут в большой опасности. Акын Кочовалы отсчитывает дни до выхода из тюрьмы Джумали делает все возможное, поддерживая Дамлу, потерявшую отца. Дамле предстоит сделать выбор. Чукур ничего не делает как прежде, чтобы не понести новые потери. Потеряв Сену и Акшин, Чукур потерял своё равновесие.

Чукур 67 серия (конец второго сезона)

Вы можете добавить книгу в избранное после того, как авторизуетесь на портале. Если у вас еще нет учетной записи, то зарегистрируйтесь.

Ссылка скопирована в буфер обмена

Вы запросили доступ к охраняемому произведению.

Это издание охраняется авторским правом. Доступ к нему может быть предоставлен в помещении библиотек — участников НЭБ, имеющих электронный читальный зал НЭБ (ЭЧЗ).

Если вы являетесь правообладателем этого документа, сообщите нам об этом. Заполните форму.

Читайте также:

  

• Растяжка ко дню матери в детском саду распечатать

  

• Эфроимсон генетика гениальности краткое содержание

  

• Исследование окружающей среды в школе

  

• Детский сад 45 канск на карте

  

• Биология 5 6 класс параграф 40 краткое содержание знания